Өзбекстан Республикасының құрылымы

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

I.Кіріспе

II.Негізгі бөлім

1.Өзбекстан Республикасы

2.Өзбекстан республикасының құрылымы

III.Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Өзбекстан жерін адамдар ежелгі тас ғасырынан (палеолит) мекендей бастады.
Олар аңшылық және терімшілікпен айналысты. Жаңа тас дәуірінде (неолит)
егіншілік пен бақташылық пайда болды. Қола дәуірінің соңында алғашқы
мемлекеттік бірлестіктер – Соғды, Хорезм тайпалық одақтары құрыла бастады.
Б.з.б. 5 – 4 ғасырларда ел аумағы Ахемен әулеті билеген парсы патшалығына
бағынды. Бұл кезеңде өзбек жерін мекендеген халықтар мен олардың тарихы
туралы Геродоттың жазбалары мен Бехистун сына жазуында айтылады. Б.з.б. 330
– 328 жылдары өлкеге Македонский шапқыншылық жасады. Грек-македон империясы
ыдырағаннан кейін ел аумағында әр түрлі кезеңдерде Бактрия, Кушан, Қаңлы
мемлекеттері өмір сүрді. 5 ғасырдың ортасында құрылып, түріктердің
қысымымен ыдырап кеткен ақ ғұндар (эфталит) мемлекетінің негізінде ел
аумағы бір орталыққа біріге бастады. 6 ғасырдың ортасында Алтай мен
Жетісуда құрылған Түрік қағанаты құрамында болды. 7 ғасырда ел аумағы Батыс
түрік қағанатына бағынды. Осы кезеңде Ұлы Жібек жолы дамып, Самарқанд,
Бұхара, т.б. қалалар ірі сауда орталықтарына айналды. Бірақ 7 ғасырдың
аяғында қағандық ыдырап, өлкені арабтар жаулап ала бастады. Халық жаппай
ислам дінін қабылдай бастады. Араб мәдениетінің ықпалымен Мауераннахр
аймағы ислам әлемінің аса ірі мәдени орталығына айналды.
1917 жылы 28 қарашада Қоқан қаласында құрылған Мұстафа Шоқай бастаған
Түркістан автономиясын көп ұзамай большевиктер күшпен таратты. Ташкентте
т.б. ірі қалаларда жергілікті гарнизон солдаттары мен негізінен славян ұлты
жұмысшыларын өз жақтарына шығарып алған большевиктер т. ж. бойларында Кеңес
үкіметін орнатты және 1918 ж. РКФСР құрамында Түркістан Автономиялы
Кеңестік Социалистік Республикасын жариялады. Бірақ ірі қалалар мен әскери
бөлімдер жоқ жерлердің барлығында жергілікті халықтың қолдауына сүйенген
басмашылар қозғалысы күрт күшейді. 1920 жылы Ішкі Ресейдегі Азамат соғысы
аяқталғаннан кейін Қызыл Армия бөлімдері басмашылар қозғалысын күшпен
басты. Көп ұзамай Хиуа және Бұхар хандықтарында да Кеңес өкіметі күшпен
орнатылып, халық толқулары Қызыл Армия тарапынан қатыгездікпен жанышталды.
1924 – 25 жылдары Орта Азия елдерінде ұлттық межелеу жүргізіліп, КСРО
құрамында Өзбек КСР-і құрылды. 1937 жылы қабылданған Өзбек КСР-і
Конституциясы КСРО тарағанша қолданыста болды. 2-дүниежүзілік соғысқа өзбек
халқы да белсене араласты. 1991 жылы 31 тамызда өткен Өзбек КСР-і Жоғарғы
Кеңесінің сессиясы елдің атауын Өзбекстан Республикасы деп өзгертіп, 1
қыркүйекте елдің тәуелсіздігі туралы Декларация қабылдады.

Өзбекстан Республикасы

• Жерінің ауданы — 448,9 мың км2.
• Халқы — 25,1 млн адам (2002 ж.)-
• Астанасы — Ташкент.
• Мемлекеттік құрылымы — республика.
• Мемлекет басшысы — президент.
• Заң шығарушы органы — парламент.
• Мемлекеттік тілі — өзбек тілі.
• Ұлттық валютасы — сум.

Географияльқ орны. Өзбекстан Республикасы — Еуразия материгінің ішкі
бөлігінде, Орта Азия жерінде мұхиттардан өте шалғайда орналасқан. Бұл
сыртқы экономикалық байланыстарды дамытуға белгілі дәрежеде кедергі
келтіреді. Ел Орталық Азия аймағындағы ең ірі су артериясы — Сырдария және
Әмудария өзендері аралығында солтүстік - батыстан оңтүстік - шығысқа 1400
км-ге, ал батыстан шығысқа қарай 1500 км-ге созыла орналасқан. Республика
солтүстігі мен батысында Қазақстанмен, шығысында Қырғызстанмен, оңтүстік-
шығысында Тәжікстанмен, ал оңтүстігінде Ауғанстанмен шектеседі. ТМД
елдерімен кершілес орналасуы экономикалық байланыстарына қолайлы ықпал
жасайды. Алайда оңтүстігінде Ауғанстанмен тікелей шектесуі ел аумағына
халықаралық терроризм тарапынан қауіп әкеліп, геосаяси жағдайына
қолайсыздық туғызады. Халықаралық деңгейде Ауғанстандағы саяси жағдайды
реттеу мақсатында
қолданылған шаралар нәтижесінде Орта Азия мемлекеттерінің шекаралық
аймақтарындағы жағдай біршама тұрақтанды.
Аумағының қалыптасуы және мемлекеттің тарихы. Өзбекстан жері
географиялық орны мен табиғат жағдайының қолайлылығына, сондай-ақ аумақ
арқылы халықаралық керуен жолдарының өтуіне байланысты ежелден-ақ гүлденген
отырықшы өркениет ошағы болды. Егіншілік өркендеген шұраттарда ежелгі құл
иеленуші мемлекеттерде (Соғды, Бақтрия, Хорезм) егіншілік, қолөнер мен
сауда қатар дамыды. Сол себепті әр қилы тарихи кезеңдерде көршілес және
шалғайда жатқан елдер тарапынан басқыншылық әрекеттер толастамады. Қазіргі
Өзбекстан жерін парсылар мен Ескендір Зұлқырнайын (Александр Македонский)
әскері, ғұндар мен түркілер, арабтар мен татармонғол шапқыншылары басып
өтіп, олардың әрқайсысы гүлденген өркениеттің құлдырауына әсер етіп, бұл
өңірдің әлеуметтік-экономикалық өмірінде өзіндік із қалдырды. Мысалы, VIII
ғасырда Араб халифатының иелігінде болуы ислам мәдениетінің тұрақтануына
алып келді. XIV ғасырда Өмір Темірдің билік еткен кезеңінде аумақтың
экономикалық қуаты артып, білім мен өнер өркендеді. Осы кезеңде өзбек
ұлтының қалыптасуы жүрді. Мұның барлығы ел халқының қазіргі этностык,
тілдік ерекшеліктерін анықтап, тұрмыс-салт дәстүрлерінің қалыптасуына негіз
болды.
XVI ғасырдан бастап бытыраңқы өзбек хандықтарының өзара жауласуы
біртұтас күшті мемлекеттің қалыптасуына кедергі келтіріп, халықтың әл-
ауқатын нашарлатты. XIX ғасырда Өзбекстан аумағына Ресей патшалығының
ықпалы күшейе бастады. Ел аумағының едәуір бөлігін алып жатқан Бұхара
өмірлігі мен Хиуа, Қоқан хандықтары түгелімен Түркістан губерниясының
қарамағына өтті. Ресей империясы құрамында болған кезеңде Каспий сырты және
Орынбор теміржолдарының салынуы нәтижесінде және ауыл шаруашылығындағы
әйгілі Столыпин қайта құруларын жүзеге асыру барысында аумаққа орыстар
көптеп қоныс аударды.
Аумақта 1917 жылғы Қазан революциясынан соң, кеңес үкіметін орнату
басқа аймақтарға қарағанда көп қиындық туғызды. Бұл кезең 1924 жылы ғана
Өзбек КСР-інің құрылуымен аяқталды. 1936 жылы Өзбекстан құрамына Қарақалпақ
АКСР-і енгізілді. 1991 жылы 26 желтоқсанда Өзбекстан тәуелсіздігін
жариялады. Қазіргі кезде Өзбекстан Республикасы ТМД құрамындағы тәуелсіз
мемлекет болып табылады.
Өзбекстан Республикасы құрамына 12 әкімшілік облыс пен Қарақалпақстан
Автономиялық Республикасы енді.
Табиғаты және табиғат ресурстары. Өзбекстан жерінің көшілік бөлігін
Тұран ойпаты алып жатыр. Сырдария мен Әмудария өзендерінің аралығында
Қызылқұм шөлі орналасқан, елдің солтүстік-батыс шеті Үстіртке ұласады. Тянь-
Шаньнің оңтүстік-батыс сілемдерін құрайтын тау жоталары елдің шығысына
қарай жатыр, олардың аралығында Ферғана аңғары орналасқан. Ел аумағында
сейсмикалық жағдай тұрақсыз, жер сілкінулер жиі болып тұрады. Мысалы 1966
жылы болған күшті жер сілкінуі нәтижесінде ел астанасы Ташкент көп зардап
шекті.
Аумақтың геологиялық-тектоникалық құрылысының күрделі болуы жер
қойнауының түрлі минералды ресурстарға бай болуына негіз болады. Әсіресе
түсті, сирек кездесетін және бағалы металдардың (алтын мен уран), сондай-ақ
фосфорит, графит, түз кен орындары көптеп кездеседі. Тұран ойпатынан табиғи
газдың ірі кен орындары (Бұхара, Газли) ашылған, тас көмір мен мұнай
қорлары да барланған.
Өзбекстан жерінің басым көпшілігіне қоңыржай белдеудің шұғыл
континентті климаты тән. Бұл климаттың басты белгісі — Күн радиациясы мен
буланушылықтың өте жоғары болуына байланысты қуаңшылықтың жиі байқалуы. Қыс
онша суық емес, каңтардың орташа температурасы солтүстігінде -7°-12°С, ал
оңтүстігінде +3°С шамасында болады. Шілденің орташа температурасы +26°С,
оңтүстігінде +32°С-қа дейін жетеді. Жылудың мол болуы жеміс ағаштарын
(алма, өрік, шабдалы, інжір, анар, грек жаңғағы, бадам), жүзім, көкеніс,
сондай-ақ күріш, мақта сияқты жылу сүйгіш дақылдарды өсіруге мүмкіндік
береді. Жауын - шашынның жылдық мөлшері көпшілік бөлігінде 100 мм-ден
аспайды, кей жылдары ғана 200 мм-ден артық жауын-шашын түсуі мүмкін. Таулы
аудандарда жауын-шашын мөлшері 500- 600 мм-ге дейін жетеді. Ылғалдың
негізгі бөлігі қыс пен көктем айларында түседі. Жаздың аптап ыстығында
оңтүстіктен соққан құрғақ, ыстық желдер егістік алқаптарды одан өрі
құрғатады. Сол себепті Өзбекстанның құрғақ климаты жағдайында суармалы
егіншілікті ғана дамытуға мүмкіндік бар. Өзбекстан аумағында өзен торы
біркелкі таралмаған. Таулы аудандарда өзен торы жиірек. Негізгі ірі
өзендері — Әмудария мен Сырдария республика аумағынан тыс жерде басталады.
Республика аумағы арқылы осы өзендердің салалары (Нарын, Қарадария, Сох,
Шыршық, Зеравшан, Сурхандария) ағып өтеді. Өзендердің барлығы егістікті
суаруға пайдаланылады, ал Әмудария негізгі су көзі болып табылады. Тау
өзендерінің энергетикалық қуаты кеңінен пайдаланылады, жазықтағы өзендердің
бойында гидротехникалық құрылыстар (бөгендер, каналдар) көптеп салынған.
Республика аумағында көлдер аз, олар, негізінен, шағын болғандықтан
шаруашылық маңызы жоқтың қасы. Өзбекстан жеріне Арал теңізінің оңтүстік
бөлігі енеді.
Арал теңізінің табиғи ерекшеліктері мен экологиялық жағдайына қатысты
мәліметтерді естеріңе түсіріңдер.
Өзбекстанның жазық бөлігін шөл зонасы алып жатыр, мұнда таралған
шөлдің сұр топырағы күшті сортаңданған. Жылудың аса мол болуы тұздануға
ұшырамаған шұраттарда қолдан суару арқылы мәдени ландшафтыларды
қалыптастыруға мүмкіндік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.