Ойлау мен сөйлеудің генетикалық түп тамыры

І. Кіріспе.
ІІ. Негізгі бөлім.
1. Ойлау мен сөйлеудің арасындағы қарым.қатынастың дамуы.
2. Келердің тәжірибелері ақыл.ойы.
ІІІ. Қорытынды.

Ойлау мен сөйлеуді генетикалық тұрғыдан қарастыруда кездесетін негізгі факт — осы процестер арасындағы қатынастың дамудың бүкіл барысында тұрақты, өзгермейтін емес, өзгермелі шама болуында. Ойлау мен сөйлеу арасындағы қатынас даму процесінде өзінің сандық мағынасында да, сапалық мағынасында да өзгереді. Басқаша айтқанда, сөйлеу мен ойлаудың дамуы параллель емес және әркелкі жүреді. Олардың даму сызықтары көп мәрте түйіседі және айырылысады, кей кезеңдерде қиылысады, теңеледі және параллель жүреді, тіпті кейбір бөліктерінде бірігіп кетіп, кейін қайтадан тарамдалады.
Бұл филогенезге де, онтогенезге де тән. Әрі қарай біз жіктеу, инволюция және патологиялық өзгерістер процестерінде ойлау мен сөйлеудің арасындағы қатынас зақымдану мен кедергілерге, кері даму мен интеллектінің немесе сөйлеудің патологиялық езгерістерінің барлық түріне тұрақты болып келмей, бірақ әркез сол сәттегі патологиялық процеске, зақымдану мен кедергі көрінісіне тән ерекше түрге ие болып отыратынын анықтауға талаптанамыз.
Дамуға қайта орала отырып, ең алдымен, ойлау мен сөйлеудің генетикалық түп тамырының мүлдем түрліше болатынын атап өту керек. Бұл фактіні жануарлар психологиясы саласындағы бірқатар зерттеулермен бекітілген деп санауға болады. Бұл екі функцияның дамуының түбірі ғана түрліше емес, сонымен бірге жануарлар патшалығының бүкіл ғұмырында әр түрлі жолдармен кетеді.
Осы аса маңызды фактіні бекітуде адамтектес маймылдардың ақыл-ойы мен сөйлеуіне жүргізілген жаңа зерттеулер, әсіресе В.Келер мен Р.Иеркстің зерттеулері шешуші мәнге ие.
Келердің тәжірибелері ақыл-ойдың, яғни ойлаудың бастамасы жануарларда сөйлеудің дамуына және де оның жетістіктеріне байланыссыз пайда болатынын айқын дәлелдейді. Құралды жасау мен қолданудан және тапсырманы шешуде айналмалы жолдарды қолданудан көрінетін маймылдардың "өнертабыстары" ойлаудың алғашқы, яғни сөйлеуге дейінгі фазасын құрайды.
Келердің өзі барлық зерттеулерінің негізгі қорытындысы шимпанзенің интеллектілі мінез-құлқының символдары адамның мінез-құлқының типі мен түріндей екенін бекіту деп санайды. Сөйлеудің жоқтығы мен белгілік стимулдардың шектелуі, яғни елестердің жоқтығы антропоид пен ең жабайы адамның арасындағы өте үлкен айырмашылықтың болуының негізгі себептері болып табылады. Келер: "Сондықтан да өте құнды техникалық көмекші құралдың (тіл) жоқтығы мен аса маңызды интеллектуалды материалдың, яғни елестердің принципті турде шектелуі шимпанзе үшін мәдени дамудың аз ғана бастамасы да мүмкін еместігіне себеп болады", — дейді.
Келердің зерттеулерінен бізді қызықтыратын мәселеге байланысты — адамға тән интеллектінің адамға тән сөйлеусіз болуы және антропоидтың интеллектілік операцияларының оның "тіліне" тәуелсіздігі, — міне, осылайша қысқаша қорытындылауға болар еді.
Келердің зерттеулері көптеген сынға ұшырағаны белгілі. Түрлі бағыттағы психологтар мен әр мектептің арасында Келер берген фактілерге қандай теориялық түсінік беруге болады деген сұраққа байланысты бір ауыздылық жоқ.

1. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В. Петровский 1987 ж.
2. «Педагогика» Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова. Алматы дарын 2004 ж.
3. Психология Алматы 2004ж.