Пайдалы қазба кен орнын өңдеудің жерасты тәсілін маршейдерлік қамтамасыз ету түрлері

1. Жерасты маркшейдерлік түсірілім
2. Иір ойықты және қалдық өндірулеріндегі маркшейдерлік жұмыстар
3. Орындалған тау.кен жұмыстарын есептеу мен анықтау бойынша жүргізілетін маркшейдерлік жұмыстар

ПАЙДАЛЫ ҚАЗБА КЕН ОРНЫН ӨҢДЕУДІҢ ЖЕРАСТЫ ТӘСІЛІН МАРШЕЙДЕРЛІК ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ТҮРЛЕРІ

Әрбір шахта немесе рудниктер, масштабы қандай болса да, маршейдерлік қызметпен қамтамасыз етіледі. Қалыпты жағдайда, ол жеке өндіріс бөлімшесі (бөлім) түрінде беріледі. Мұндай арнайы қызмет түрінің болуы тау-кен өндірісінің маңызды, күрделі әрі жауапты қызметтерді білікті шешу қажеттілігімен байланысты.
Маркшейдерлік қызметтің негізгі мақсаты – тау-кен өндірісі басшылығын тау-кен жұмыстарын қауіпсіз және тиімді орындауға керекті ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады. Маркшейдерлік жұмыс түрлерін және нақты тапсырманы шешу тау-кен жұмыстарын жүргізу мақсаты мен кен орнын өңдеу жүйесіне байланысты. Пайдалы қазба кен орнын өңдеудің жерасты тәсіліндегі маркшейдерлік жұмыстардың негізгі түріне жерасты маркшейдерлік түсірілім болып табылады.
Жер асты маркшейдерлік түсірілім - олардың графикалық суреттерін, жағдайын, кеңістіктегі орналасуын, сондай-ақ, пішіндерін, құрылымын, сапасын және тау-кен жұмыстары мен пайдалы қазба қыртыстарының жағдайын анықтауда жүргізілетін жер асты жұмыстарындағы өлшеу әрекеттерінің жиынтығы.
Жер асты маркшейдерлік түсірілімдердің нәтижесі кен орынның маркшейдерлі-геологиялық құжаттамаларын құрастырушы негіз болады. Бұл тау-кен кедергілерінде туындайтын түрлі тау-кен техникалық міндеттерді шешуде пайдаланылады.
Жер асты маркшейдерлік түсірілім объектісі болып мыналар табылады: шахтада (рудникте) өтілген немесе өтіліп жатқан барлық тау-кен, барлау орындары; тосқауыл сұлбалары, сақтандыру кентіректері және тау-кен жұмыстарын қауіпсіз жүргізу шекарасы; жер асты өрт ошақтары, суфляр ошағы; қапылыстағы көмір, газ шығарындылар орны; сулар мен қорыстардың олқылығы; жер асты су көздерінің орны; бос орындар сұлбасы, тау-кен соққыларының орны; салқындатылған және салқындатылмаған пайдалы қазба телімінің сұлбасы; сондай-ақ қалау түрлерін қолдану, пайдалы қазбалардың сапасын және қасиетін сыннан өткізу орындары. Түсірілім негізінде алынған құжат толық, нақты және жеңіл оқылатын болуы тиіс.
Маркшейдерлік жұмыстардың негізгі түрлеріне төмендегілер жатады:
 Жер асты маркшейдерлік тірек және түсірілім желісін жасау;
 Жер асты түсірілім мен жер бетіндегі түсірілімді байланыстыратын бағдарлы-байланыстырушы түсірілімдер;
 Жер асты тік (вертикаль) түсірілімдер (тегістеу);
 Дайындық, кесу және қалдық тау-кен өндірісі түсірілімі;
 Тау-кен жұмыстары және тау-кен жыныстары алабын жүргізу ерекшеліктерін түсіру және бақылау;
 Шахта және жер асты кешендері діңдерінің геометриялық элементтерін бақылау және түсіру.
Жер асты түсірілімдерінің негізгі принциптері. Түсірілімдер жалпыдан жекеге принципі бойынша жүзеге асырылады, яғни тірек желілеріндегі көбірек нақты өлшеулерден аз нақтылыққа – қажеттілік түсіріліміне қарай. Мұндай жағдайда қателіктер аз жіберіледі. Барлық өлшеулер берілген тапсырмалардың нақтылығына сәйкес дәлдікпен орындалуы тиіс. Артық дәлдікпен өлшеу артық еңбек шығынын талап етеді, кем дәлдікпен өлшеу – тау-кен жұмыстарын орындауда қателіктерге әкеледі.
Маркшейдерлік жұмыстардың қай түрі болмасын, бақылау жасау негізінде жүргізілуі тиіс, яғни қайталау принципі