Мораль-қоғамдық санының түрі, адамгершілік - тәрбиенің күретамыры
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Мораль.қоғамдық санының түрі, адамгершілік . тәрбиенің күретамыры
2.2. Қазақ ойшылдарың мораль туралы ойлары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Мораль.қоғамдық санының түрі, адамгершілік . тәрбиенің күретамыры
2.2. Қазақ ойшылдарың мораль туралы ойлары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Мораль (латын moralіs – әдет-ғұрып) – адамдар мен әлеуметтік бірлестіктер арасындағы қарым-қатынастарды реттейтін қағида; адамның мінез-құлқын реттеу қызметтерін атқаратын әлеуметтік институт. Мораль әлеуметтік шындықтың этикалық сапаларын (ізеттілік, мейірбандық, әділеттілік, мінез-құлық, әдет-ғұрып, т.б.) бейнелейтін қоғамдық сананың ерекше нысанына жатады. Моральдың бірқатар ерекшеліктері бар:
Моральдық ережелер мен талаптар қоғамның ғасырлар бойы қалыптасқан құндылық негізін құрайды және жалпылама сипатта болады;
Моральдық қағидалар мен сезімдер нормативті, міндетті, тиісті болып табылады;
Мораль әлеуметтік мұраттың бір түріне жатады, ол күнделікті тұрмыс қалыптарынан жоғары қойылады;
Мораль мемлекеттік күшпен танылмайды, ол адамның еркіндігі аясымен байланысты.
Мораль — тарихи кұбылыс, этиканың зерттеу объектісі. Мораль деп — белгілі бір қоғамдағы өмір сүріп жатқан адамдар арасында қалыптасқан адамгершілік құлық нормалары мен ұстанымдарының жиынтығын айтамыз. Мораль жеке адамның қоғамда өмір сүре алу, басқалармен үйлесімді қарым-қатынаста болу кабілетін танытады. Басқаша тұжырымдайтын болсақ, мораль — ізгілік, адамгершілік ережелерінің жиынтығы екен. Моральдык нормаларды ұстану арқылы әрбір жеке тұлға өзінің адамгершілік, ізгілік қасиеттерін қалыптастырады. Мораль адамдардың бірлесе өмір сүруге дағдылану нәтижесінде, қарым-қатынас жолында туындап отырған қарама-қайшылықтардан шығу барысында тарихи түрде қалыптасқан. Мораль өзінің түп-тамырымен сонау қадым замандарға жалғасып жатыр.
Бізді өзіміздің ең көне тегімізден алшақтататын уақыт аракашықтығына орасан зор екендігін көзге елестету үшін мынадай шаманы алуға болады. Адамның қалыптасуының тарихи кезеңін тұтас жүз пайыз деп алсақ, соның тек бір пайызы ғана біздің "өз есімізді білген" тарихи уақыт болып табылады. Яғни адамзаттың мақтан тұтар бес-алты мың- жылдық мерзімдегі мәдени-өркениеттік кезеңі оның алдындағы адамзаттың қапастағы "тарихымен" салыстырғанда түкке тұрмастай шамада. Ол — бізге таңсық, түсінгенімізден түсінбегеніміз көп уақыт мерзімі.
Адамдардың бірлесе өмір сүру тәжірибесінен, мәдениеттің дамуынан Моральдық нормалар шыққан және оның орындалуын қоғамдық пікір қадағала потырады. Ынтымақтастық пен адамгершілікті нығайтатын қалыптар Мораль ережелері болып қабылданады. Жеке тұлға қоғамның әдеп мәдениетін игеру барысында өз мінез-құлқын реттей алатын қабілетке ие болып, айналасында болып жатқан оқиғаларға Моральдық баға бере алады. Нәтижесінде адам кісілік қасиеттерін дамыта алатын субъектіге айналып, оның бойында ар-ұят, жауапкершілік, парыз, намыс, ізгілік секілді жоғары моральдық, кісілік қасиеттер қалыптасады.
Моральдық ережелер мен талаптар қоғамның ғасырлар бойы қалыптасқан құндылық негізін құрайды және жалпылама сипатта болады;
Моральдық қағидалар мен сезімдер нормативті, міндетті, тиісті болып табылады;
Мораль әлеуметтік мұраттың бір түріне жатады, ол күнделікті тұрмыс қалыптарынан жоғары қойылады;
Мораль мемлекеттік күшпен танылмайды, ол адамның еркіндігі аясымен байланысты.
Мораль — тарихи кұбылыс, этиканың зерттеу объектісі. Мораль деп — белгілі бір қоғамдағы өмір сүріп жатқан адамдар арасында қалыптасқан адамгершілік құлық нормалары мен ұстанымдарының жиынтығын айтамыз. Мораль жеке адамның қоғамда өмір сүре алу, басқалармен үйлесімді қарым-қатынаста болу кабілетін танытады. Басқаша тұжырымдайтын болсақ, мораль — ізгілік, адамгершілік ережелерінің жиынтығы екен. Моральдык нормаларды ұстану арқылы әрбір жеке тұлға өзінің адамгершілік, ізгілік қасиеттерін қалыптастырады. Мораль адамдардың бірлесе өмір сүруге дағдылану нәтижесінде, қарым-қатынас жолында туындап отырған қарама-қайшылықтардан шығу барысында тарихи түрде қалыптасқан. Мораль өзінің түп-тамырымен сонау қадым замандарға жалғасып жатыр.
Бізді өзіміздің ең көне тегімізден алшақтататын уақыт аракашықтығына орасан зор екендігін көзге елестету үшін мынадай шаманы алуға болады. Адамның қалыптасуының тарихи кезеңін тұтас жүз пайыз деп алсақ, соның тек бір пайызы ғана біздің "өз есімізді білген" тарихи уақыт болып табылады. Яғни адамзаттың мақтан тұтар бес-алты мың- жылдық мерзімдегі мәдени-өркениеттік кезеңі оның алдындағы адамзаттың қапастағы "тарихымен" салыстырғанда түкке тұрмастай шамада. Ол — бізге таңсық, түсінгенімізден түсінбегеніміз көп уақыт мерзімі.
Адамдардың бірлесе өмір сүру тәжірибесінен, мәдениеттің дамуынан Моральдық нормалар шыққан және оның орындалуын қоғамдық пікір қадағала потырады. Ынтымақтастық пен адамгершілікті нығайтатын қалыптар Мораль ережелері болып қабылданады. Жеке тұлға қоғамның әдеп мәдениетін игеру барысында өз мінез-құлқын реттей алатын қабілетке ие болып, айналасында болып жатқан оқиғаларға Моральдық баға бере алады. Нәтижесінде адам кісілік қасиеттерін дамыта алатын субъектіге айналып, оның бойында ар-ұят, жауапкершілік, парыз, намыс, ізгілік секілді жоғары моральдық, кісілік қасиеттер қалыптасады.
1. Қоғамдық білім негіздері:Жалпы біліы беретін мектептің коғамдык-гуманитарлык бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулык / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006.
2. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
3. Қоғамдық білім негіздері:Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006
4. Қазақ Совет энциклопедиясы – Алматы, 1976-8 т. 141 б
5. Қазақ совет энциклопедиясы – Алматы, 1976-12т.480 б
6. Қазақ Совет энциклопедиясы – Алматы, 1976. 12т. 480 б
7. Қазақ Совет энциклопедиясы – Алматы, 1976-9т. 26 б
8. Қазақ Совет энциклопедиясы – Алматы, 1972-1 т. 113 б
2. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.
3. Қоғамдық білім негіздері:Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006
4. Қазақ Совет энциклопедиясы – Алматы, 1976-8 т. 141 б
5. Қазақ совет энциклопедиясы – Алматы, 1976-12т.480 б
6. Қазақ Совет энциклопедиясы – Алматы, 1976. 12т. 480 б
7. Қазақ Совет энциклопедиясы – Алматы, 1976-9т. 26 б
8. Қазақ Совет энциклопедиясы – Алматы, 1972-1 т. 113 б
Жоспар
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Мораль-қоғамдық санының түрі, адамгершілік - тәрбиенің күретамыры
2.2. Қазақ ойшылдарың мораль туралы ойлары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мораль (латын moralіs – әдет-ғұрып) – адамдар мен әлеуметтік
бірлестіктер арасындағы қарым-қатынастарды реттейтін қағида; адамның мінез-
құлқын реттеу қызметтерін атқаратын әлеуметтік институт. Мораль әлеуметтік
шындықтың этикалық сапаларын (ізеттілік, мейірбандық, әділеттілік, мінез-
құлық, әдет-ғұрып, т.б.) бейнелейтін қоғамдық сананың ерекше нысанына
жатады. Моральдың бірқатар ерекшеліктері бар:
Моральдық ережелер мен талаптар қоғамның ғасырлар бойы қалыптасқан
құндылық негізін құрайды және жалпылама сипатта болады;
Моральдық қағидалар мен сезімдер нормативті, міндетті, тиісті болып
табылады;
Мораль әлеуметтік мұраттың бір түріне жатады, ол күнделікті тұрмыс
қалыптарынан жоғары қойылады;
Мораль мемлекеттік күшпен танылмайды, ол адамның еркіндігі аясымен
байланысты.
Мораль — тарихи кұбылыс, этиканың зерттеу объектісі. Мораль деп —
белгілі бір қоғамдағы өмір сүріп жатқан адамдар арасында қалыптасқан
адамгершілік құлық нормалары мен ұстанымдарының жиынтығын айтамыз. Мораль
жеке адамның қоғамда өмір сүре алу, басқалармен үйлесімді қарым-қатынаста
болу кабілетін танытады. Басқаша тұжырымдайтын болсақ, мораль — ізгілік,
адамгершілік ережелерінің жиынтығы екен. Моральдык нормаларды ұстану арқылы
әрбір жеке тұлға өзінің адамгершілік, ізгілік қасиеттерін қалыптастырады.
Мораль адамдардың бірлесе өмір сүруге дағдылану нәтижесінде, қарым-қатынас
жолында туындап отырған қарама-қайшылықтардан шығу барысында тарихи түрде
қалыптасқан. Мораль өзінің түп-тамырымен сонау қадым замандарға жалғасып
жатыр.
Бізді өзіміздің ең көне тегімізден алшақтататын уақыт аракашықтығына
орасан зор екендігін көзге елестету үшін мынадай шаманы алуға болады.
Адамның қалыптасуының тарихи кезеңін тұтас жүз пайыз деп алсақ, соның тек
бір пайызы ғана біздің "өз есімізді білген" тарихи уақыт болып табылады.
Яғни адамзаттың мақтан тұтар бес-алты мың- жылдық мерзімдегі мәдени-
өркениеттік кезеңі оның алдындағы адамзаттың қапастағы "тарихымен"
салыстырғанда түкке тұрмастай шамада. Ол — бізге таңсық, түсінгенімізден
түсінбегеніміз көп уақыт мерзімі.
Адамдардың бірлесе өмір сүру тәжірибесінен, мәдениеттің дамуынан
Моральдық нормалар шыққан және оның орындалуын қоғамдық пікір қадағала
потырады. Ынтымақтастық пен адамгершілікті нығайтатын қалыптар Мораль
ережелері болып қабылданады. Жеке тұлға қоғамның әдеп мәдениетін игеру
барысында өз мінез-құлқын реттей алатын қабілетке ие болып, айналасында
болып жатқан оқиғаларға Моральдық баға бере алады. Нәтижесінде адам кісілік
қасиеттерін дамыта алатын субъектіге айналып, оның бойында ар-ұят,
жауапкершілік, парыз, намыс, ізгілік секілді жоғары моральдық, кісілік
қасиеттер қалыптасады.
2.1.Мораль-қоғамдық санының түрі, адамгершілік - тәрбиенің күретамыры
Моральдық сана тек таңдау мүмкіндігі бар жерде ғана әрекет етеді.
Мәжбүрлеп істелген іске Моральдық баға беру қиын. Сондықтан Моральдық
санада мотив, пиғыл, мақсат мәселелері алдыңғы қатарға шығады. Моральдық
сананың үш сатысы болады. Біріншісі, адамның ішкі тылсым дүниесін, яғни
Моральдық қажеттіктер мен қабілеттерді, эмоциялар мен сезімдерді, т.б.
қамтиды. Әдептік сананың екінші сатысына рационалды ақыл-ой елегінен өткен
Моральдық түсініктер жатады. Рационалды Мораль, әдетте әр түрлі әдептілік
ережелерінен, адамгершілік туралы этик. теориялардан тұрады. Моральдық
сананың үшінші сатысы Моральдық интуиция (түйсік) болып табылады. Моральдың
негізгі бөлігіне іс-әрекет, мінез-құлық жатады. Моральдық мінез-құлықта
мотив-мақсатты, құрал мен нәтижені айыра білу қажет. Әлеуметтік
қатынастардың түрлі салаларына сәйкес кәсіптік, отбасылық, тұрмыстық, т.б.
Мораль түрлері айқындалады
Адамгершілік тәрбие дегеніміз – оқушылыардың бойында мінез-құлықтың
белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне,
отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықатйтын
мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұзтаздардың арнаулы мақсат
көздеген қызметі.
Адамгершілік тәрбие әр уақытта, әр қоғамда болып келген. Кешегі
кеңестік дәуірде адамгершілік тәрбие дұрыс болған жоқ деп айта алмаймыз.
Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады.
Себебі тәрбие-қоғамдық құбылыс.
Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұзтаздар, көсемдер, небір
жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты,
сананы, сезімді, саналықты, инабаттылықты, салауаттылықты, адалдықты,
шындылықты, тағы басқаны насихаттаған. Адамгершілікті тәрбие біртұтас оқу-
тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика,
өнеге арқылы айқындалады. Мораль, этика, өнеге адамгершіліктің күретамыры
болып табылады. Сондықтан да біз адамгершілік тәрбиені осылардан бастағанды
жөн деп отырамыз.
Мораль (латыншасы маралис, қазақшасы-әдет-ғұрып) - әлеуметтік
шындықтың этикалық саналарын (ізгіліктілік, мейірбандық, әділеттілік, мінез-
құлық, әдет-ғұрып тағы басқа) бейнелейтін қоғамдық сананның бір түрі.
Мораль дегеніміз – адамдардың бір-біріне және қоғамға деген міндеттері мен
қарым-қатынастарын анықтайтын қауымдық өмірсүру ережелерінің, адамдардың
мінез құлықтары нормаларының жиынтығы. Моральдің сипаты экономикалық және
қоғамдық құрылыспен анықталады, өйткені оның нормаларынан белгілі бір
топтың, әлеуметтік, топтың, халықтың мүдделері байқалады. Ал қоғамда әр
түрлі көз қарас болағандықтан, мүдделер де қарама-қайшы болады, әр түрлі
моральдар қатар өмір сүреді.
Бүгінгі жағдайда бұрынғы кеңестік моральдың кейбір түрлері өзгерді.
Мораль барлық қоғамда өмірдің саласында – еңбекте, тұрмысты, саясатта,
ғылымда, отбасында, әр түрлі қатынаста адамның мінезін, іс-әрекетін,
қатынасын, санасын реттейді. Мораль этикамен байланысты.
Этика – бұл философиялық ғылым, қоғамдық сананың формасы, қоғамдық
қатынастардың түрі.
Этика (грекшесі, қазақшасы-әдет, мінез-құлық) – мораль туралы, оның
шығуы мен дамуы туралы, адамның өмір сүруі салтының аса мәнді жақтарының
бірі болып табылатын адамгершіліктің түрлі қоғамдық құрылыстарға сан алуан
формалары мен нормалары туралы ілімдер жүйесі.
Этика нормативті этика (этикалық норма) және мораль теориясы кіреді.
Этикалық норма-адамдардың ұқсас қылық-мінездерін жалпы ережелер бойынша
немесе тыйым салу арқылы реттеп отыратын адамгершілік қағидалар формасы.
Этикалық норма-ешкімнің жарлығымен немесе үкімет шешімімен болмайды,
дәстүр, қоғамдық пікір негізінде стихиялы түрде қалыптасатын құбылыс.
Этикалық норма жалпы адамзаттық, таптық сипатта болады. Бұл қоғамдық-
экономикалық формацияның ауысу кезеңде ескі этикалық норма жаңа этикалық
нормамен күреске түседі.
Этикалық норма және мораль теориясы әрбір азаматты саналылыққа
тәрбиелеуде, адамгершілік тәрбиесі теориясы мен тәжрибесін дамытуда елеулі
орын алады. Этикалық норма ен мораль теориясының негізіндегі моральдың
түрлері: ұжымдық, гуманистік, қарекетлил, белсенді мораль болып бөлінеді.
Кеңес дәуірінде ұжымдық мораль бірінші орында болатын. Қазір бірінші орында
белсенді, қаракетшіл мораль. Ол жеке адамды еңбектегі және күнделікті
тірліктегі іс-әрекетімен белгіленеді. Өзімдікі дегенде өгіз қара күшім
бар, деген қағида осыдан шыққан. Қаракетшіл моральдың екі жағы бар: өзім
үшін, ұжым үшін. Әрбір өнегелі азамат қоғам өміріне қайшы жағымсыз
құбылыстармен (мансапқорлық, алдау, сөзінде тұрмау, кертартпалық,
нысапсыздық, әділетсіздік т.б.) тікелей күресіп, жағымсыз қылықтарға
тосқауыл қоюы керек.
Гуманистік мораль шынайы адамгершілік қарым-қатынастарды,
ынтымақтастықты, ізеттілікті, адалдықты, кішіпейілділікті,
қарапайымдылықты, қайырымдылықты қуаттап уағыздайды. Ұжымдық мораль.
Моральдың бұл түрі бүгінгі кішігірім ұйым, қоғам, серіктестік, жеке қожалық
т.б. кездеседі. Шынайы ұжымдық моральдің ұраны У жесең де руыңмен же,
немесе Біріміз бәріміз үшін, бәріміз біріміз үшін. Мұндай принцип
өзімшілдікпен, менмендікпен, пайдакүнемдікпен сыйыспайды, жалпыхалықтық,
ұжымдық мүдделерді ұштастырады. Әр қоғамда бүкіл адам баласына тән ұзақ
уақыт өзгермейтін моральдық этикалық нормалар бар. Бұл халықтың ұлттық әдеп-
ғұрыптары, қалыптасқан дәстүрлер. Осылар ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отырады,
жастарға үлкен әсер етеді, ықпал жасайды.
Мораль адамның мінез-құлқын, сана-сезімін реттейді, қарым-қатынас
мәдениетін жасайды. Бірақ өмірде моральды бұзушылар жеткілікті. әсіресе
мына заманда: нашақорлық, жезөкшелік, алдау, сөзде тұрмау, жауыздыққа бару
т.б.
Адамгершілік тәрбиенің негізіг отбасынан басталып, балабақша, бастауыш
сыныпта өзінің жалғасын тауып, жоғары сыныптарда күрделене береді.
Адамгершілік тәрбиесі – тәлім – тәрбиенің ықпалды әсерімен моральдық
сананы қалыптастырудың, этикалық білімділікті, адамгершілік сезімді
дамытудың сара жолы. Ол жанұя, мектеп, ұстаз, қоғам тағы басқа жеке ықпал
арқылы іске асырылады. Жас балалардың адамгершілігін қалыптастыруда
мектепке дейінгі балдырғандар үшін оларға түсінікті ғибрат сөз, әәсерлі
өлең, өнегелі ойын, еңбек үстінде этикалы қатынас жағдайында әдепке
адамгершілік әдеп – дағдылары қалыптасады. Мектеп жасындағылар үшін олардың
саяси әлеуметтік саналылығын (гуманизм, ұлтжандылық, отан сүйгіштік)
этикалық талғамын ішкі рухани байлығын молайтатын жүйелі жұмыстар
жүргізілді.
Адамгершілік тәрбиенің мақсаты жеке адамды дамытудың негізгі бөлігі.
Ұстаз шәкірттерге жан-жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиеден бастайды.
Оның адамгершілік сезімін, сенімін, белгілі мақсатқа, бағытқа жетелеу, іс-
әрекетін ұйымдастыру осы адамгершілік тәрбиеден басталады. Ұстаз
шәкірттердің ізгі ниеттілігін, адалдығын, кішіпейілділігін, илтипаттылығын,
жауапкершілігін қалыптастырады.
Әр қоғамда, өмірде, еңбекте, тұрмыста, отбасында, топаралық,
халықаралық қатынастарды мораль адамның сана сезімін реттейді,
қалыптастырады. Мораль принциптері барлық адамдарға тарайды, олардың өзара-
қатынас формаларын қуаттайды, бекітеді немесе керісінше өмір талаптарына
байланысты олардың өзгеруін талап етеді. Адамгершілік тәрбиеге тән
міндеттері бар. Олар:
-Шәкірттерді өмір талабына сай қоғамдық моральдық нормасын орындаауға
қатыстыру;
-Шәкірттердің адамгершілік тәжірибесін қалыптастыру;
-Шәкірттердің санасына және мінезіне ұстаздық ықпал жасау;
-Республикаға, оның Президентіне, Әнұранына, рәміздеріне шәкірттердің
сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеу.
Бұл міндеттерді іске асыру оңай емес. Ол үшін тәрбие шаралары ұтымды
болуы керек, балалардың жас ерекшеліктерін ескерген жөн, объектіге –
шәкіртке ықпал етушылер бірауызды болғаны керек. Адамгершілік тәрбиенің
мазмұны тәрбие бағдарламаларында, соның ішінде Атамекенде де бар.
Бастауыш сыныпта оқушылардың адамгершілік, достық, жолдастық.
Қазақстан туралы ұғымдары қалыптасады, кеңиді. Ұстаздарды, үлкендерді,
туыстарды, ата-аналарды құрметтеуге, еңбекетуге, ізеттілік нормасын
сақтауға үйренеді. Бұл жаста балалар тәртіпке, жолдастық өзара көмек
беруге, түсінуге дағдыланады. Олар оқу еңбегіне өзінің қатынасын,
мектептегі, жанұядағы қоғамдық орындардағы мінез-құлқының қандай болу
керектігін біледі. Осы сыныптың оқушылары оқу-тәрбие процесінде өздерінің
дербес және қоғамдық мінез-құлқы туралы адамгершілік тәрбиенің мазмұнын
кеңейтеді. Жас жеткіншектер 5-9 сынып оқушылары өздерін ересектер қатарына
санап өз бетімен тіршілік етемін деп мөлдір қиялға да кетеді. Сондықтан
олар өзінің мүмкіншіліктеріне сын көзімен қарамайды, қате түсініктер
жібереді. Олар еріктік қасиеттер жөнінде дұрыс түсінбейді. Шешімділік пен
шапшаңдықты, табандылық пен қайсарлықты, желөкпелік пен батылдықты
шатыстыра береді.
Бұл жастағы шәкірттердің адамгершілік дамуына ұйымшылдық, тәртіптілік,
инициативтік, қамқорлық, құндылық тағы басқа қасиеттер әсер етеді.
Жасөспірімдер немесе 10-11 сынып оқушылары ғылымға, мамандық таңдауға
ынталары өседі. Олар әділеттік, борыш, ұят, адалдық, ерлік, намыс тағы
басқа моральдық категорияларға ерекше көңіл бөледі. Олар үлкендермен қарым-
қатынас жасауды, өзін-өзі тәрбиелеуді қажет етеді. Бұл жастағыларға ерік
берген жөн. Әрине бүгінгі жағдайда мұның бәрін дұрыс орындауға болады деуге
де қиын. Бірақ ізеттілік, ұстамдылық сияқты әдеттерді қалыптастыру қажет.
Оқушылардың адамгершілік тәрбиесін оқыту процесінде ғылыми-
материалистік дүниеге көзқарасты қалыптастыруға болады. Адамгершілік
сезімін тәрбиелеу мен гуманизм үшін ана тілі, әдеби шығармалардың көркем
фильмдердің, ертегілердің маңызы зор. Ауыз әдебиетінен балалар ертегілердің
басты кейіпкерлеріне, эпостық жырлар батырларының ерліктеріне еліктеп
өседі. Ертеректе оқушыларымыз негізінде орыс әдебиетінің үлгісінде
тәрбиеленген. Қазір Қазақ немесе Қазақстандық әдебиеттің, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Мораль-қоғамдық санының түрі, адамгершілік - тәрбиенің күретамыры
2.2. Қазақ ойшылдарың мораль туралы ойлары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Мораль (латын moralіs – әдет-ғұрып) – адамдар мен әлеуметтік
бірлестіктер арасындағы қарым-қатынастарды реттейтін қағида; адамның мінез-
құлқын реттеу қызметтерін атқаратын әлеуметтік институт. Мораль әлеуметтік
шындықтың этикалық сапаларын (ізеттілік, мейірбандық, әділеттілік, мінез-
құлық, әдет-ғұрып, т.б.) бейнелейтін қоғамдық сананың ерекше нысанына
жатады. Моральдың бірқатар ерекшеліктері бар:
Моральдық ережелер мен талаптар қоғамның ғасырлар бойы қалыптасқан
құндылық негізін құрайды және жалпылама сипатта болады;
Моральдық қағидалар мен сезімдер нормативті, міндетті, тиісті болып
табылады;
Мораль әлеуметтік мұраттың бір түріне жатады, ол күнделікті тұрмыс
қалыптарынан жоғары қойылады;
Мораль мемлекеттік күшпен танылмайды, ол адамның еркіндігі аясымен
байланысты.
Мораль — тарихи кұбылыс, этиканың зерттеу объектісі. Мораль деп —
белгілі бір қоғамдағы өмір сүріп жатқан адамдар арасында қалыптасқан
адамгершілік құлық нормалары мен ұстанымдарының жиынтығын айтамыз. Мораль
жеке адамның қоғамда өмір сүре алу, басқалармен үйлесімді қарым-қатынаста
болу кабілетін танытады. Басқаша тұжырымдайтын болсақ, мораль — ізгілік,
адамгершілік ережелерінің жиынтығы екен. Моральдык нормаларды ұстану арқылы
әрбір жеке тұлға өзінің адамгершілік, ізгілік қасиеттерін қалыптастырады.
Мораль адамдардың бірлесе өмір сүруге дағдылану нәтижесінде, қарым-қатынас
жолында туындап отырған қарама-қайшылықтардан шығу барысында тарихи түрде
қалыптасқан. Мораль өзінің түп-тамырымен сонау қадым замандарға жалғасып
жатыр.
Бізді өзіміздің ең көне тегімізден алшақтататын уақыт аракашықтығына
орасан зор екендігін көзге елестету үшін мынадай шаманы алуға болады.
Адамның қалыптасуының тарихи кезеңін тұтас жүз пайыз деп алсақ, соның тек
бір пайызы ғана біздің "өз есімізді білген" тарихи уақыт болып табылады.
Яғни адамзаттың мақтан тұтар бес-алты мың- жылдық мерзімдегі мәдени-
өркениеттік кезеңі оның алдындағы адамзаттың қапастағы "тарихымен"
салыстырғанда түкке тұрмастай шамада. Ол — бізге таңсық, түсінгенімізден
түсінбегеніміз көп уақыт мерзімі.
Адамдардың бірлесе өмір сүру тәжірибесінен, мәдениеттің дамуынан
Моральдық нормалар шыққан және оның орындалуын қоғамдық пікір қадағала
потырады. Ынтымақтастық пен адамгершілікті нығайтатын қалыптар Мораль
ережелері болып қабылданады. Жеке тұлға қоғамның әдеп мәдениетін игеру
барысында өз мінез-құлқын реттей алатын қабілетке ие болып, айналасында
болып жатқан оқиғаларға Моральдық баға бере алады. Нәтижесінде адам кісілік
қасиеттерін дамыта алатын субъектіге айналып, оның бойында ар-ұят,
жауапкершілік, парыз, намыс, ізгілік секілді жоғары моральдық, кісілік
қасиеттер қалыптасады.
2.1.Мораль-қоғамдық санының түрі, адамгершілік - тәрбиенің күретамыры
Моральдық сана тек таңдау мүмкіндігі бар жерде ғана әрекет етеді.
Мәжбүрлеп істелген іске Моральдық баға беру қиын. Сондықтан Моральдық
санада мотив, пиғыл, мақсат мәселелері алдыңғы қатарға шығады. Моральдық
сананың үш сатысы болады. Біріншісі, адамның ішкі тылсым дүниесін, яғни
Моральдық қажеттіктер мен қабілеттерді, эмоциялар мен сезімдерді, т.б.
қамтиды. Әдептік сананың екінші сатысына рационалды ақыл-ой елегінен өткен
Моральдық түсініктер жатады. Рационалды Мораль, әдетте әр түрлі әдептілік
ережелерінен, адамгершілік туралы этик. теориялардан тұрады. Моральдық
сананың үшінші сатысы Моральдық интуиция (түйсік) болып табылады. Моральдың
негізгі бөлігіне іс-әрекет, мінез-құлық жатады. Моральдық мінез-құлықта
мотив-мақсатты, құрал мен нәтижені айыра білу қажет. Әлеуметтік
қатынастардың түрлі салаларына сәйкес кәсіптік, отбасылық, тұрмыстық, т.б.
Мораль түрлері айқындалады
Адамгершілік тәрбие дегеніміз – оқушылыардың бойында мінез-құлықтың
белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне,
отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықатйтын
мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұзтаздардың арнаулы мақсат
көздеген қызметі.
Адамгершілік тәрбие әр уақытта, әр қоғамда болып келген. Кешегі
кеңестік дәуірде адамгершілік тәрбие дұрыс болған жоқ деп айта алмаймыз.
Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады.
Себебі тәрбие-қоғамдық құбылыс.
Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұзтаздар, көсемдер, небір
жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты,
сананы, сезімді, саналықты, инабаттылықты, салауаттылықты, адалдықты,
шындылықты, тағы басқаны насихаттаған. Адамгершілікті тәрбие біртұтас оқу-
тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика,
өнеге арқылы айқындалады. Мораль, этика, өнеге адамгершіліктің күретамыры
болып табылады. Сондықтан да біз адамгершілік тәрбиені осылардан бастағанды
жөн деп отырамыз.
Мораль (латыншасы маралис, қазақшасы-әдет-ғұрып) - әлеуметтік
шындықтың этикалық саналарын (ізгіліктілік, мейірбандық, әділеттілік, мінез-
құлық, әдет-ғұрып тағы басқа) бейнелейтін қоғамдық сананның бір түрі.
Мораль дегеніміз – адамдардың бір-біріне және қоғамға деген міндеттері мен
қарым-қатынастарын анықтайтын қауымдық өмірсүру ережелерінің, адамдардың
мінез құлықтары нормаларының жиынтығы. Моральдің сипаты экономикалық және
қоғамдық құрылыспен анықталады, өйткені оның нормаларынан белгілі бір
топтың, әлеуметтік, топтың, халықтың мүдделері байқалады. Ал қоғамда әр
түрлі көз қарас болағандықтан, мүдделер де қарама-қайшы болады, әр түрлі
моральдар қатар өмір сүреді.
Бүгінгі жағдайда бұрынғы кеңестік моральдың кейбір түрлері өзгерді.
Мораль барлық қоғамда өмірдің саласында – еңбекте, тұрмысты, саясатта,
ғылымда, отбасында, әр түрлі қатынаста адамның мінезін, іс-әрекетін,
қатынасын, санасын реттейді. Мораль этикамен байланысты.
Этика – бұл философиялық ғылым, қоғамдық сананың формасы, қоғамдық
қатынастардың түрі.
Этика (грекшесі, қазақшасы-әдет, мінез-құлық) – мораль туралы, оның
шығуы мен дамуы туралы, адамның өмір сүруі салтының аса мәнді жақтарының
бірі болып табылатын адамгершіліктің түрлі қоғамдық құрылыстарға сан алуан
формалары мен нормалары туралы ілімдер жүйесі.
Этика нормативті этика (этикалық норма) және мораль теориясы кіреді.
Этикалық норма-адамдардың ұқсас қылық-мінездерін жалпы ережелер бойынша
немесе тыйым салу арқылы реттеп отыратын адамгершілік қағидалар формасы.
Этикалық норма-ешкімнің жарлығымен немесе үкімет шешімімен болмайды,
дәстүр, қоғамдық пікір негізінде стихиялы түрде қалыптасатын құбылыс.
Этикалық норма жалпы адамзаттық, таптық сипатта болады. Бұл қоғамдық-
экономикалық формацияның ауысу кезеңде ескі этикалық норма жаңа этикалық
нормамен күреске түседі.
Этикалық норма және мораль теориясы әрбір азаматты саналылыққа
тәрбиелеуде, адамгершілік тәрбиесі теориясы мен тәжрибесін дамытуда елеулі
орын алады. Этикалық норма ен мораль теориясының негізіндегі моральдың
түрлері: ұжымдық, гуманистік, қарекетлил, белсенді мораль болып бөлінеді.
Кеңес дәуірінде ұжымдық мораль бірінші орында болатын. Қазір бірінші орында
белсенді, қаракетшіл мораль. Ол жеке адамды еңбектегі және күнделікті
тірліктегі іс-әрекетімен белгіленеді. Өзімдікі дегенде өгіз қара күшім
бар, деген қағида осыдан шыққан. Қаракетшіл моральдың екі жағы бар: өзім
үшін, ұжым үшін. Әрбір өнегелі азамат қоғам өміріне қайшы жағымсыз
құбылыстармен (мансапқорлық, алдау, сөзінде тұрмау, кертартпалық,
нысапсыздық, әділетсіздік т.б.) тікелей күресіп, жағымсыз қылықтарға
тосқауыл қоюы керек.
Гуманистік мораль шынайы адамгершілік қарым-қатынастарды,
ынтымақтастықты, ізеттілікті, адалдықты, кішіпейілділікті,
қарапайымдылықты, қайырымдылықты қуаттап уағыздайды. Ұжымдық мораль.
Моральдың бұл түрі бүгінгі кішігірім ұйым, қоғам, серіктестік, жеке қожалық
т.б. кездеседі. Шынайы ұжымдық моральдің ұраны У жесең де руыңмен же,
немесе Біріміз бәріміз үшін, бәріміз біріміз үшін. Мұндай принцип
өзімшілдікпен, менмендікпен, пайдакүнемдікпен сыйыспайды, жалпыхалықтық,
ұжымдық мүдделерді ұштастырады. Әр қоғамда бүкіл адам баласына тән ұзақ
уақыт өзгермейтін моральдық этикалық нормалар бар. Бұл халықтың ұлттық әдеп-
ғұрыптары, қалыптасқан дәстүрлер. Осылар ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отырады,
жастарға үлкен әсер етеді, ықпал жасайды.
Мораль адамның мінез-құлқын, сана-сезімін реттейді, қарым-қатынас
мәдениетін жасайды. Бірақ өмірде моральды бұзушылар жеткілікті. әсіресе
мына заманда: нашақорлық, жезөкшелік, алдау, сөзде тұрмау, жауыздыққа бару
т.б.
Адамгершілік тәрбиенің негізіг отбасынан басталып, балабақша, бастауыш
сыныпта өзінің жалғасын тауып, жоғары сыныптарда күрделене береді.
Адамгершілік тәрбиесі – тәлім – тәрбиенің ықпалды әсерімен моральдық
сананы қалыптастырудың, этикалық білімділікті, адамгершілік сезімді
дамытудың сара жолы. Ол жанұя, мектеп, ұстаз, қоғам тағы басқа жеке ықпал
арқылы іске асырылады. Жас балалардың адамгершілігін қалыптастыруда
мектепке дейінгі балдырғандар үшін оларға түсінікті ғибрат сөз, әәсерлі
өлең, өнегелі ойын, еңбек үстінде этикалы қатынас жағдайында әдепке
адамгершілік әдеп – дағдылары қалыптасады. Мектеп жасындағылар үшін олардың
саяси әлеуметтік саналылығын (гуманизм, ұлтжандылық, отан сүйгіштік)
этикалық талғамын ішкі рухани байлығын молайтатын жүйелі жұмыстар
жүргізілді.
Адамгершілік тәрбиенің мақсаты жеке адамды дамытудың негізгі бөлігі.
Ұстаз шәкірттерге жан-жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиеден бастайды.
Оның адамгершілік сезімін, сенімін, белгілі мақсатқа, бағытқа жетелеу, іс-
әрекетін ұйымдастыру осы адамгершілік тәрбиеден басталады. Ұстаз
шәкірттердің ізгі ниеттілігін, адалдығын, кішіпейілділігін, илтипаттылығын,
жауапкершілігін қалыптастырады.
Әр қоғамда, өмірде, еңбекте, тұрмыста, отбасында, топаралық,
халықаралық қатынастарды мораль адамның сана сезімін реттейді,
қалыптастырады. Мораль принциптері барлық адамдарға тарайды, олардың өзара-
қатынас формаларын қуаттайды, бекітеді немесе керісінше өмір талаптарына
байланысты олардың өзгеруін талап етеді. Адамгершілік тәрбиеге тән
міндеттері бар. Олар:
-Шәкірттерді өмір талабына сай қоғамдық моральдық нормасын орындаауға
қатыстыру;
-Шәкірттердің адамгершілік тәжірибесін қалыптастыру;
-Шәкірттердің санасына және мінезіне ұстаздық ықпал жасау;
-Республикаға, оның Президентіне, Әнұранына, рәміздеріне шәкірттердің
сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеу.
Бұл міндеттерді іске асыру оңай емес. Ол үшін тәрбие шаралары ұтымды
болуы керек, балалардың жас ерекшеліктерін ескерген жөн, объектіге –
шәкіртке ықпал етушылер бірауызды болғаны керек. Адамгершілік тәрбиенің
мазмұны тәрбие бағдарламаларында, соның ішінде Атамекенде де бар.
Бастауыш сыныпта оқушылардың адамгершілік, достық, жолдастық.
Қазақстан туралы ұғымдары қалыптасады, кеңиді. Ұстаздарды, үлкендерді,
туыстарды, ата-аналарды құрметтеуге, еңбекетуге, ізеттілік нормасын
сақтауға үйренеді. Бұл жаста балалар тәртіпке, жолдастық өзара көмек
беруге, түсінуге дағдыланады. Олар оқу еңбегіне өзінің қатынасын,
мектептегі, жанұядағы қоғамдық орындардағы мінез-құлқының қандай болу
керектігін біледі. Осы сыныптың оқушылары оқу-тәрбие процесінде өздерінің
дербес және қоғамдық мінез-құлқы туралы адамгершілік тәрбиенің мазмұнын
кеңейтеді. Жас жеткіншектер 5-9 сынып оқушылары өздерін ересектер қатарына
санап өз бетімен тіршілік етемін деп мөлдір қиялға да кетеді. Сондықтан
олар өзінің мүмкіншіліктеріне сын көзімен қарамайды, қате түсініктер
жібереді. Олар еріктік қасиеттер жөнінде дұрыс түсінбейді. Шешімділік пен
шапшаңдықты, табандылық пен қайсарлықты, желөкпелік пен батылдықты
шатыстыра береді.
Бұл жастағы шәкірттердің адамгершілік дамуына ұйымшылдық, тәртіптілік,
инициативтік, қамқорлық, құндылық тағы басқа қасиеттер әсер етеді.
Жасөспірімдер немесе 10-11 сынып оқушылары ғылымға, мамандық таңдауға
ынталары өседі. Олар әділеттік, борыш, ұят, адалдық, ерлік, намыс тағы
басқа моральдық категорияларға ерекше көңіл бөледі. Олар үлкендермен қарым-
қатынас жасауды, өзін-өзі тәрбиелеуді қажет етеді. Бұл жастағыларға ерік
берген жөн. Әрине бүгінгі жағдайда мұның бәрін дұрыс орындауға болады деуге
де қиын. Бірақ ізеттілік, ұстамдылық сияқты әдеттерді қалыптастыру қажет.
Оқушылардың адамгершілік тәрбиесін оқыту процесінде ғылыми-
материалистік дүниеге көзқарасты қалыптастыруға болады. Адамгершілік
сезімін тәрбиелеу мен гуманизм үшін ана тілі, әдеби шығармалардың көркем
фильмдердің, ертегілердің маңызы зор. Ауыз әдебиетінен балалар ертегілердің
басты кейіпкерлеріне, эпостық жырлар батырларының ерліктеріне еліктеп
өседі. Ертеректе оқушыларымыз негізінде орыс әдебиетінің үлгісінде
тәрбиеленген. Қазір Қазақ немесе Қазақстандық әдебиеттің, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz