Ауыл шаруашылығы саласын несиелендіру жүйесінің көрсеткіштері

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ САЛАСЫН НЕСИЕЛЕНДІРУ ЖҮЙЕСІНІҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР

Осы диссертацияда келесі нормативті сілтемелер қолданылады:

1 Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2030» ұзақ мерзімді бағдарламасына және он жылдық стратегиялық бағдарламасы, 1997 жыл

2 Закон Республики Казахстан о внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан «О государственной поддержке малого предпринимательства», «Казахстанская правда», 11. 05. 2008 г. - 22 с.

3 Закон Республики Казахстан «Об акционерных обществах», от 19. 06. 2007 года. - 152 с

4 Закон Республики Казахстан «Об аудиторской деятельности» от 20 ноября 2008 года. - 125 с.

5 Закон Республики Казахстан «О государственной статистике» от 7 мая 2006 года. - 102 с.

6 Программа поддержки и развития предпринимательства в Республике Казахстан, Казахстанская правда, 6 марта 2009 года №64. - 32 с.

АНЫҚТАМАЛАР

Осы зерттеу жұмысында келесідей терминдерге сәйкесінше анықтамалар берілді:

Циклдікке қарсы реттеу - мемлекеттің экономикалық циклдерді жұмсартуға бағытталған саяси-экономикалық бағыттарының ірі. Тұрақтандырғыштарды (жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, корпорация пайдасына салынатын салық, жұмыссыздық бойынша жәрдемақы, а. ш. өнімінің бағасын қолдау бойынша жәрдем қаражат, т. б. ) қолдануға негізделген. Үкіметтің нысаналы саясатын іске асыру жағдайында жиынтық сұраным жеткіліксіз болғанда экспансия (ақша және қаржы экспансиясы) жүргізіледі, сұраным тым көбейіп кеткенде немесе инфляция «асқынғанда» шектеу және дефляциялық саясат жүзеге асырылады.

Тоқырау - экономикалық өрлеудің тоқтау сатысы, экономикадағы, өндірістегі саудадағы, т. б. іркіліс. Көбінесе дағдарыстың синонимі ретінде пайдаланылады. Тоқырау термині не сұранымның белгілі бір факторына (күрделі жұмсалым, экспорт, тұтыну), не жалпы экономикалық белсенділікке, демек, өндіріске де қолданылады. Екінші жағдайда тоқырау атап айтқанда, әдейі реттеу.

Стагнация - саясатта, экономикада, мәдениеттегі және т. б. экономикадағы, өндірістегі, саудадағы және т. б. тоқырау тоқырау. Саясатта қоғамдық өмірдегі тоқырау саяси селқостықпен, тұрғындардың саясаттан бас тартуымен сипатталды.

Экономикалық қызметті әртараптандыру - ірі фирмалардың, бірлестіктердің, кәсіпорындардың және тұтас салалардың белсенділігін негізгі бизнесшеңберінен тыс ұлғайту, яғни шығарылатын өнімнің басқа түрлерімен салыстырғанда сатудың таза көлеміндегі үлесі барынша жоғары тауарларды өндіру және қызметтерді көрсету.

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Осы диссертацияда келесі белгілер мен қысқартулар қолданылады:

КІРІСПЕ

Қазақстан өз дамуының жаңа белестеріне көтерілді. Экономикалық өсудің жоғары қарқыны көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуін жеделдете түсті. Дамудың жаңа тұжырымдамасында сапалық көрсеткіштердің мәні артып, әлемдік деңгейге бағдарланған тұрмыстың әлдеқайда жоғары стандарттары басымдылыққа ие болған. Барынша биік мақсаттарға қол жеткізу қалыпты бола бастады. Сондықтан, ел ішінде бірлескен кәсіпорындар құру және инвестициялық ресурстарды қалыптастыру мен тиімді пайдалану проблемасының теориялық, методикалық және практикалық аспектілерін зерттеу өте маңызды.

Магистрлік жұмыстың өзектілігі . Республиканың аграрлық секторы экономиканың албырттық үдемелі дамуын жеткіліксіз алады.

Сонымен қатар аграрлық сектордың терең дағдарысы өте қатаң қарсылығын бекіте отырып, төмен деңгейдегі өндірістің жалғасуын, мал және жер өндіріс бағасының өсуінің төмендеуін, жер жағдайының нашарлауын экономикалық техникалық салалық базасының қалуы ауыл шаруашылық өндірістік кәсіпорының зиянының өсуін, ауыл тұрғындарының өмір саласының нашарлау деңгейінің жалғасуын көрсетеді.

Аграрлық сектордың дағдарыс жағдайы көптеген мәселелермен байланысты.

Ауыл шаруашылық өндіріс көлемінің төмендеуінің себептерінің бірі - ауыл шаруашылық тауарлы өнімдерінің айырмашылығының мемлекеттік қаржылық саясатының ұйымдастырылмағаны және экономикалық жаңашалау шешімдеріне толық қанды көз жеткізбегендіктен, аграрлық секторды қаржылық - несиелік қамтамасыз етілмеуімен байланысты.

Аграрлық сектордың қаржылық және несиелік тараптарына, жерге институционалдық түбегейлі өзгерту аяқталмағандықтан ауыртпашылық түсіреді.

Еңбегі әлсіз жаңа ауыл шаруашылық құрылымдардың құрылтайшылары, жерге ақиқатты иегер болған жоқ.

Нарықтық экономика кезінде құрылған мемлекеттік қаржылық-несиелік қадағалау ауыл шаруашылығында жүйелендірмеген болды және қазіргі кездегі талаптарға сай емес, бұл экономикалық сектордың сұранысын қанағаттандырмайды.

Ғылыми жаңалығы болып аграрлық секордың экономикалық құрылымын аймақтық және салалық институциялық жаңадан қалыптастыруын анықтап, өндірісті және ауылшаруашылық шикізаттарды іске асыру, кәсіпкерлік іс әрекеттің тиімділігіне негізделінген, ол ауыл шаруашылық өндіріс потенциалын жаңарту және өңдеу өрісін қарастырылу анықталды. Олардың нарықтық экономикадағы талапқа сай жұмыс істеуі, үйренуі үшін мемлекет жағынан республика немесе облыстық деңгейде қаржылық көмекті қажет етеді.

Зерттеудің мақсаты - аграрлық секторда нарықтық қатынастардың қалыптасып, дамуы жағдайында қаржылық-несиелік реттеу жүйесінің тәжірибелік проблемалары мен теориялык негіздерін кешенді зерттей отырып, олардың шешімін табу мен іс жузіне асырудын әдістемелік негіздерін белгілеп, тәжірибелік ұсыныстар дайындау.

Ол нарықтың қарым-қатынастарының дамуы және тұрақтануы кезінде тәжірибелік сипаттаманың ерекшеліктерін ескертпегенде оларды іске асыру тәсілінің негізі.

Құрылған мақсатты ізденістің жоспарында келесі міндеттер шешілді :

- қаржыландыруда мемлекеттің көмегімен ауыл шаруашылық өндірісіндегі секторларды несиелеу көлемін анықтау;

- болашақ жылдарда Қазақстан Республикасында банк жүйесін дамытуды жетілдіру бойынша нақты ұсыныстарды өңдеу;

- Қазақстан Республикасының жер кепіліндегі ипотекалық несиеге өзгертулер енгізу.

Зерттеудін объектісі болып Қазақстан Республикасының аграрлық секторы және осы секторды нарықты экономика жағдайында мемлекетгік қаржылық-несиелік реттеу мен байланысты экономикалық басқаруды ұйымдастыру жиынтығы.

Зерттеу құралы еліміздің ауыл шаруашылық кешені болып табылады.

Зерттеудін теориялық және әдістемелік негіздері ретінде отаңдық және шетелдік ғалымдардын, экономиканың аграрлық секторына, қаржылық реттеу жуйесінің проблемаларына арналған ғылыми еңбектер мен осы секторды мемлекеттік қаржы-несиелік реттеуге кешенді талдау, аграрлық реформалар мен аграрлык секторды басқару және аграрлық сектордың сыртқы экономикалық байланыстарына талдаулар және аграрлық экономикалык мәселелерге қатысты үкіметгің құқықтық-нормативтік актілері жазылды.

Нарықты экономика жағдайында аграрлық секторды басқаруда мемлекеттік реттеудін ғылыми мәселелері сараланып негізделді:

- аграрлық сектордың ауыл шаруашылығын мемлекетгік реттеудің негізі ретіндегі ерекшеліктері жүйеленіп аныкталды;

- өркениетті денгейдегі аграрлық нарықтың тиімді калыптасу жағдайлары жан-жакты зерттеліп, оны мемлекеттік реттеу саясатының қайта қажетілігі дәлелденді;

- дамыған шетелдерде ауыл шаруашылығын қаржылық-несиелік реттеудің тәжірибелері мен әдістері ғылыми сараланып және ауыл экономикасын қолдаудың ерекшеліктері айқындалып, оның негізгі бағыттары мен оған мемлекеттік қатысуы зерттелді.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу (апробациясы) . Зерттеудің негізгі нәтижелері мен тұжырымдары келесі халықаралық ғылыми-тәжірбиелік конференцияларда баяндалып талқыланды: Қазақ хандығының 550 жылдығы және «» университетінің «Қазақстантану» ғылыми орталығының 10 жылдығына арналған «Қазақстантану-10» халықаралық ғылыми конференциясында жарияланды.

Ғылыми жұмыстың көлемі мен құрылымы .

Ғылыми жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспеде зерттелетін тақырыптың өзектілігі, тақырыпты зерттеудің жалпы бағасы көрсетілген, мақсаттар мен тапсырмалар қойылған, теориялық және әдістемелік негіздер және зерттеу жаңашылдығы мазмұндалған.

Бірінші бөлімде , аграрлық экономика саласының дамуы мен экономикалық заңдарды тиімді пайдалану, ауыл шаруашылықтағы тұрақты экономикалық даму проблемалары, аграрлық сектордың экономикалық мемлекеттік реттеу жүйесін қалыптастыру қарастырылды.

Екінші бөлімде , ауыл шаруашылық өндірісінің басқаруда несиенің маңызы, Қазақстан Республикасындағы ауыл шаруашылық өндірісін несиелендірудің қазіргі жағдайы, ауыл шаруашылық несиесін тұтыну кооперативіндегі қаржы тәуекелі зерттелінді.

Үшінші бөлімде , ауыл шаруашылық өндірісін басқаруда несиелендірудің дамуы ауыл шаруашылық кешенінің несиелендіру мүмкіндіктерін жетілдіру, ауыл шаруашылық экономикасындағы инвестициялық жағдайды жетілдіру жолдары талқыланды.

Қорытындыда жасалынған негізгі тұжырымдардан, қолданыстағы заңнама және экономикалық тетіктерді жетілдіру, ауыл шаруашылығын дамыту бойынша мемлекеттік деңгейде әртүрлі тетіктерді қолдану арқылы аймақтық саясатты жетілдіру және оларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстардан тұрады.

1 ҚАЗІРГІ ЗАМАНДАҒЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ӨНДІРІСІН НЕСИЕЛЕНДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1. 1 Ауылшаруашылығы саласын басқаруды несиелендірудің экономикалық тиімділігінің маңыздылығы

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» ұзақ мерзімді бағдарламасына және он жылдық стратегиялық жоспарға сәйкес Қазақстан Республикасының экономикасы ойдағыдай ілгері дамып келеді, көзделген шаралардың бәрі рет-ретімен жүзеге асырылуда. Экономика қарқынды дамып, тұрақтылық орнауда. Қай салада болмасын нарықтық қатынастардың алғы шарттары қалыптастырылып, оның даму жолы айқындалуда.

Соңғы жылдары Қазақстан өзінің тарихи дамуында посттоталитарлық кезеңдегі өтпелі дәуірдің міндеттерін шешуде. Еліміздің тәуелсіздікке қол жеткізілуімен қатар экономиканың күйреуі, шаруашылықтың кері кетуі, инфляция, жұмыссыздық, кедейшілік, элеуметтік көмектің төмен болғаны белгілі. Кеңестік шаруашылық жүргізу салдарынан және өтпелі кезендегі қолайсыз құбылыстар экономикалық дағдарыстарды онан әрі шиеленістірді. Осындай қиын жылдарда халықымызға жігер беріп, баратын бағыт-бағдарды нұсқап, жөн сілтеген, стратегиясын, шығатын биіктерін, асатын асуларын көрсеткен осы ұзақ мерзімді Жолдауы еді.

Сондықтан аталған құжаттың маңыздылығы өте жоғары. Еліміздің саяси-географиялық, әлеуметтік-экономикалық, өндірістік-потенциалдық демографиялық жағдайларына сәйкес қабылдаған бағдарламаларды халық орындап, нарықтық қатынастарды жетілдіріп, алдыңғы қатарлы ел болуымызға барлық жағдай бар, материалдық рухани байлығымыз жеткілікті. Экономиканы дамытып, нарықтық қатынастардың қалыптасуындағы тұрған ең басты міндет-хылықымыздың тұрмыс деңгейін көтеру. Бұған Президенттің: «Адамдардың әл - аухатының өсуі біздің күллі күнделікті жұмысымыздың күре тамыры болуға тиіс» деген сөзі дәлел. Сондықтан әлеуметтік сала қазіргі таңда ең жауапты, күн тәртібінен түспей отырған мәселе болып табылады. Президентіміздің жыл сайынғы жолдауларының қайсысын алып қарамайық «Қазақстан-2030» бағдарламасындағы көрсетілген жолдан ауытқымай келе жатқанымыз белгілі [1] .

Өндірістің кез келген түрінің дамуы халықшаруашылық саласының дамуына әсерін тигізеді. Осындай объективтік құбылыстар ерекше орын алу шаруашылық саласына тиеді. Өткені бұл сала өндірістің пайда болып, дамуының алғы шарты ретінде табылады. Себебі аграрлық өндірісті жүргізуді тәсілін адамдар ерте кезден-ақ өсімдік өнімдерін, әр түрлі ет өнімдерін өмір сүру үшін тұтыңған; адамдардың ауыл шаруашылық саласынан тұтынатын өнімдерін басқа өнімдермен ауыстыру мүмкін емес. Олар тек қосымша толықтырылуы ғана мүмкін; Бірде - бір мемлекет аграрлық саласыз қызмет ете алмайды, оны, біз қазіргі дүние жүзілік шаруашылық жүйелерінің тәжірибесінен көрудеміз [2] .

Сондықтан нарықтық экономиканы дамытып жатқан кезде, негізгі заңдылықтарды анықтау үшін, қазіргі агроэкономикалық қатынастарға талдау жасау өте маңызды.

Қай елде болмасын ауылшаруашылық саласы ең маңызды сала болып табылады. Ол салада халықтар үшін тамақ өнімдері өндіріледі. Қоғамның басқа да мұқтажын қанағаттандырады. Адамдардың тұтыну тауарларына деген сұраныс 75 пайыздан астамы ауыл шаруашылығының есебімен қанағаттандырылады.

Ауыл шаруашылығы нарық қатынастарын ұдайы іске қосып отыратын ортаның нақ өзі. Экономиканың өтпелі кезеңдегі ауыл шаруашылығы, ең алдымен, нарықтың тауармен молаюына және жаңа жұмыс орындарының құрылуына мүмкіндік берді. Жалпы алғанда бизнес экономикада нақты белсенді, бәсекелес ортаны қалыптастырып ғана қоймай, сонымен қатар, мемлекеттің экономикалық дамуында оның тұрақтылығының индикаторы есепті орта тапты жасақтайды. Ауыл шаруашылығынң әлеуметтік міндетіне: халықты жұмыспен қамту, тұрмыс деңгейін қамтамасыз ету, адамның өмірге деген сеніммен қарау мүмкіндігін арттыру жатады.

Қазақстанда бүгінгі күні ауыл шаруашылығы бастан кешіріп отырған қиыншылықтарға қарамастан, экономиканың серпінді дамып келе жатқан бөлігі болып отыр. Ең бастысы: ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін шағын кәсіпкерлер саны өсіп келеді. Өсім соншалықты жоғарыда емес. Дегенмен, өсім бар.

Бүгінгі күнде тұрғындардың мемлекеттік бөлікте жұмыспен қамтылу деңгейі төмендеді. Босап қалған еңбек ресурстарының бір бөлігі мемлекеттік кәсіпорындардан жеке кәсіпорындарға ауысты. Ауыл шаруашылығы нысандары арасында тауар айналымының ең жоғары деңгейі коммерциялық және делдалдық қызмет бөлігінде, сонымен қатар ол жұмыс орнының саны жағынан да алда [3] .

Ауыл шаруашылығы, әсіресе агроөнеркәсіптік өндіріс саласында мықтап дамуы тиіс. Қазіргі уақытта агроөнеркәсіптік кірігу жүйесіндегі шағын кәсіпорындардың осы мәселені шешу үшін жақсы мүмкіндіктері бар. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл селоларды дамытудың басты бағыттары туралы» бағдарламада: «Агроөнеркәсіптік кешені құрамына шаруа қожалықтары, фермерлік шаруашылықтар, өндірістік және тұтынушылар кооперативтері, ұйымдар, сондай-ақ, ауыл шаруашылығы үшін өндіріске тиісті қаржы жұмсайтын, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірумен шұғылданатын, шикізаттарды өңдеп, олардан алынған өнімдерді сақтауды және өткізуді қамтамасыз ететін шаруашылық нысандары кіреді», - деп атап көрсетілген.

Нарықтық экономикаға көшуге орай көптеген жаңа шаруашылық түрлері пайда болды. Меншіктің мемлекеттік және кооперативтік түрлері қатарына жаңа түрлер көптеп қосылды. Олардың арасында жеке меншікке негізделген шаруа қожалықтарының өзіндік салмағы бар [4] .

Ауыл шаруашылығы тек бәсекелестіктің ғана емес, сонымен бірге, қоғамдағы техникалық прогресс пен ақпараттандырудың да лайықты ұйытқысы болып табылады. Ол шағын қалалар мен аудандар аумағында тұратын адамдардың әлеуметтік экономикалық жағдайын жақсартуға қызмет етеді. Ауыл шаруашылығы мемлекет тарапынан оңай қадағаланады және оны дамытуға көп шығын жұмсалмайды.

Республикада ауыл шаруашылығын дамыту жолындағы көптеген кедергілер бүгінгі күні жойылып жатқандығын атай кеткен жөн. Алайда, ауыл шаруашылығынң дамуына күрделі мәселелер әлі де баршылық. Бүгінгі негізгі мәселелер:

• несие алу мүмкіндіктерінің шектеулілігі;

- ауыл шаруашылығын қорғау, қолдау жөніндегі заңдылық базаның әлі де қалыптаспауы;

- ауыл шаруашылығын қолдау және қорғау инфрақұрылымының әлсіздігі;

- несиенің қысқа мерзімге ғана берілуі және несиені өтеу пайызының жоғары болуы;

- несие беру құжаттарын толтырудың тым қиындығы.

Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығын дамыту мен қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде кешенді шаралар белгіленген. Бағдарламада ауыл шаруашылығын тұрақты дамытуды қамтамасыз ету, экономикада оның үлесін ұлғайту, жаңа жұмыс орындарының санын арттыру, айқын бәсекелестік ортаны құру, қоғамның орташа табы ретінде меншік иелерінің бұқаралық тобын қалыптастыру көзделген.

Бағдарламаны жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер шешілуі тиіс:

• ұтымды нарықтық инфрақұрылымды қалыптастырып, дамыту;

- салалық министрліктердің өндірісте, инновацияда және басқа салада ауыл шаруашылығын дамытуға қолдау көрсету;

- несие беру ісіне жеке сектордың араласуы;

- ауыл шаруашылығын қолдау аясында нормативтік-құқықтық актілерді жетілдіру; сақтандыру жүйесін ұйымдастыру және тағы басқалар.

Нарықтық қатынастарды дамыту бағыты халық шаруашылығын монополиясыздандыру бағдарламаларын өнімнің әрбір түрін өндіруді басқа кәсіпорындарға беру жолымен жүзеге асыруды көздейді. Бұл тұрғыдан алғанда өз өнімін барынша тез игеретін және жаңартатын бизнес ретінде ауыл шаруашылығы қызметті барынша кең пайдалану белгіленіп отыр.

Қазақстан Республикасының Салық кодексінде шағын кәсіпорындардың қызметін салықтық реттеу жүйесін жетілдіруге бағытталған белгілі бір ілгерілеу шаралары көзделген. Ұйымдық-құқықтық нысанына кіріс деңгейіне қарай ауыл шаруашылығы субъектілеріне салық салудың жеңілдетілген режимін беруге сараланған көзқарас, сондай-ақ ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер үшін айрықша режим енгізу олардың ішіндегі маңыздысы болып табылады [5] .

Банк секторын тұрақты дамуы қаржылай қызметтер көрсету нароығын дамытуға және ауыл шаруашылығы кәсіпорындары активтерінің ұлғаюын ынталандыратын қаржы-несиелік қамтамасыз етудің көп деңгейлі жүйесін әзірлеуге мүмкіндік береді.

Адамдардың тұрмыстық және өмірлік деңгейдерінің жоғары болуы тікелей ауыл шаруашылығының дамуына байланысты. Атап айтатын болсақ, тамақ өнімдерінің мөлшері және құрылымы, орта жан басына шаққандағы табыс, тауарларды және қызметтерді қолдану, әлеуметтік өмір сүру жағдайы т. б. тікелей осы саланың жақсы, тиімді жұмыс істеуіне байланысты, ауылшаруашылық жайдайынан, даму тепмпінен көбінесе халықшаруашылық салаларының негізгі пропорциялары, экономиканың өсуі тікелей байланысты. Ауыл шаруашылығы қай ел болмасын сол елдің материалдық ресурстарының негізгі тұтынушысы болып табылады, атап айтқанда трактор, комбайн, жүк автомашиналары, тыңайтқыш, жанар-жағар май т. б. бұл салаға қажет болып табылады.

Ауыл шаруашылығында да басқа да халық шаруашылығындағы салаларда әрекет ететін жалпы экономикалық заңдар әрекет етеді. Бірақ олардың іске асуы саланың ерекшелігіне байланысты. Ауыл шаруашылығының дамуындағы ерекшелік сол, ондағы ең басты өндіріс құрал-жабдығы жер болып табылады. Басқа өндіріс құрал - жабдығымен салыстырғанда жер тозбайды, оны дұрыс қолданса оның сапалық параметірлері жақсарады. Ұдайы экономикалық процес ретінде бұл жерде тірі организмнің табиғи даму процесі ұштасып жатады.

Ауыл шаруашылық өнімінің өндірілуі кең алаңдарда іске асады және олар әр түрлі климаттық зоналарға орналастырған. Соңғы нәтиже кейде көбінесе қолданылған ресурстардың саны мен сапасына байланысты емес, ол өндірісте істің іске асырылуына, нақтылы жағдайға байланысты [6] .

Экономикалық заңдарды саналы және жоспарлы түрде пайдалану шаруашылықтың тиімділігін арттырудың басты құралы болып саналады. Экономикалық заңдар қоғамдық өндірістік қатынастардың ішкі мәнің, ерекше табиғатын сипаттайды. Экономикалық заңдар қоғамның шаруашылық өміріндегі құбылыстармен процестердің неғұрлым елеулі, тұрақты және үнемі қайталанып отыратын ішкі байланыстары мен қатынастардың теориялық бейнесі. Экономикалық заңдар өндірістік қатынастардың неғұрлым елеулі белгілерін, даму жағдайын бейнелейді.

Экономикалық заңдарды тиімді пайдаланудың бір шарты-олардың әрқайсысын жеке дара алып қарамай, бір-бірімен байланыстырып отырып қарау қажет. Осының негізінде белгіліенген экономикалық шараларды да бір-бірімен ұштастыра отырып, жүйелі және комплексті түрде жүргізу міндетті шарт. Экономикалық заңдар мен анықталатын қоғамдағы өндірістік қатынастар күнделікті өмірде категориялар арқылы көрінеді. Экономикалық категориялар - бұл біркелкі экономикалық қатынастардың көрінісі, бұл қатынастар экономикалық өмірдің белгілі бір жағын сипаттайды және абстракты, қорытынды түрде көрінеді. Олар баға, қаржы, несие сақтандыру, табыс, материалдық жағынан ынталандыру сияқты т. б. экономикалық тұтқалар арқылы жүзеге асады. Осы тұтқаларды бір - бірімен тығыз ұштастырып, оны ұдайы жетілдіріп отыру қажет.

Экономикалық заңдарды тиімді пайдаланудың тағы бір шарты - экономикалық шараларды жүзеге асырушы барлық еңбекшілердың тәжірибесі мен экономикалық білім дәрежесінің жоғары болуы [7] .

Сонымен экономикалық заңдарды тиімді пайдалану шаруашылық құбылыстар мен процестердің дамуын күтіп отыру емес, керісінше, адамдардың, ұжымдардың, қоғамның ақыл-ойын, күш-жігерін белсенді түрде белгіленген мақсатқа жету жолдында жұмылдырып отыруды талап етеді. Ал мұның өзі нарықтық экономика жағдайда экономикалық заңдарды пайдалану процесінде субъективтік фактор - адамдардың, кадрлардың ролін одан әрі арттыра береді [8] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс