Әбу Наср әл -Фараби туралы ақпарат

Жоспар
Кіріспе

1 Әбу Наср әл .Фараби
2 Әбу Райхан әл.Бируни

Әбу Насыр Мұхаммад ибн Узлағ әл-Фараби ( 870, Отырар қ. -950, Сирия, Шам) – қыпшақ даласынан шыққан ұлы энциклопедист ғалым, ойшыл философ, математик, астролог музыка теоретигі. Әскербасының отбасында дүниеге келген. Отрар медрессесінде , Шаш, Самарқан, Бұхара, кейін Харран, Мысыр,Халеб (Алеппо), Бағдад шаһарларында білім алған. Әбу Насыр әл-Фараби – түркі ойшылдарының ең атақтысы, ең мәшһүрі, «Әлемнің ІІ-ұстазы» атанған ғұлама. Оның заманы «Жібек жолы» бойындағы қалалардың, оның ішінде Отырардың экономикасы мен мәдениетінің дамыған кезінде дәл келді. Әбу Насыр әл-Фараби Орта Азия, Парсы, Ирак, Араб елдері қалаларына жиһангездік сапарлар жасап, тез есейді. Ол жерлерде көптеген ғұламаларымен, ойшыл – ақындармен, қайраткерлермен танысып, сұхбаттасты. Тарихи деректер бойынша 70-ке жуық тіл білген. Өздігінен көп оқып ізденген ойшыл философия, логика, этика, метефизика, тіл білімі, жаратылыстану, география, математика, медицина, музыка салаларынан 164 трактат жазып қалдырды.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Әбу Наср әл -Фараби.
Әбу Насыр Мұхаммад ибн Узлағ әл-Фараби ( 870, Отырар қ. -950,
Сирия, Шам) – қыпшақ даласынан шыққан ұлы энциклопедист ғалым, ойшыл
философ, математик, астролог музыка теоретигі. Әскербасының отбасында
дүниеге келген. Отрар медрессесінде , Шаш, Самарқан, Бұхара, кейін
Харран, Мысыр,Халеб (Алеппо), Бағдад шаһарларында білім алған. Әбу Насыр
әл-Фараби – түркі ойшылдарының ең атақтысы, ең мәшһүрі, Әлемнің ІІ-
ұстазы атанған ғұлама. Оның заманы Жібек жолы бойындағы қалалардың,
оның ішінде Отырардың экономикасы мен мәдениетінің дамыған кезінде
дәл келді. Әбу Насыр әл-Фараби Орта Азия, Парсы, Ирак, Араб елдері
қалаларына жиһангездік сапарлар жасап, тез есейді. Ол жерлерде
көптеген ғұламаларымен, ойшыл – ақындармен, қайраткерлермен танысып,
сұхбаттасты. Тарихи деректер бойынша 70-ке жуық тіл білген. Өздігінен
көп оқып ізденген ойшыл философия, логика, этика, метефизика, тіл
білімі, жаратылыстану, география, математика, медицина, музыка
салаларынан 164 трактат жазып қалдырды. Шығармаларында көне грек
оқымыстыларының, әсіресе, Аристотельдің еңбектерінде талдау жасады (
Аристотельдің Метафизика , Категория, Бірінші және екінші аналитика
сияқты басты еңбектеріне түсіндірмелер жазған).
Ол Отырар қаласынан ( арабша аты – Фараби) шыққан. Моңғолдар
шабуылының кезінде қираған бұл қаланың орны қазіргі Шымкент
облысының Қызылқұм ауданының жерінде. Отырар кезінде Орта Азия
мәдениетінің аса ірі орталығы болған. Осында туып, тәрбие алған
Фараби кейін Египет, Сирия, Ирак сияқты көне мәдениетті елдерде
білімнің толықтырып, ұлы ғалым дәрежесіне жеткен, шығыстың
Аристотелі аталған.
Фараби еңбектерінде өз заманымыздағы ғылым салалары туралы
деректер сақталған. Ол астрономиямен, астрологиямен, математикамен,
логикамен, музыкамен, дәрігерлік және табиғат ғылымдарымен,
философиямен, поэзиямен, тіл білімімен шұғылданған. Оның Ғылымдардың
шығуы, Ғылымдар тізбегі атты еңбектерінде табиғат тану
мәселелеріне айрықша көңіл бөлінеді. Ол табиғаттану жайлы ойларын
математикалық есептерге негіздейді. Бұл тұрғыда онығ аспан шырақтарын
бақылауды жұлдыздардың қалпын айыруды, Күн мен Айдың тұтылу
ұзақтығын есептеп шығаруы өте қызғылықты. Ол математика арқылы жер
жүзіндегі қалалардың орнын табуға, географиялық бағытты айыруға
тырысады. Оның календары (Тахуым) да осы жолмен жасалған. Бұл
жүйедегі ойларын жазып Птоломейдің Алмагестіне түсініктеме атты
еңбегінде толықтыра түседі...
Географиялық құбылыстарды математикалық жолмен түсіндірудегі әл-
Фарабидің үлкен бір табысы күн сағатын жасауы.
Адам баласының уақыт өлшеуі аспан шырақтарының айналасына
әсіресе Күн мен Айға байланысты екені белгілі. Барлық уақыт есебі де
осы екуінің қозғалысынан туады.
Оның географиялық көзқарастары Таксим ал-акалим (Климаттардың
бөлінуі), Ал-Асар ал-бакийа ал ал-Курун ал Халийа (Бұрынғы
ұрпақатардан қалған іздер: - қысқаша хронология), Тахдит них ай – ат
ал-амакин ли тасхих масават ал-масакин (Елді мекендердің
қашықтықтарын тексеру үшін жердің ақтақ шекарасын анықтау) және
басқа шығармаларында келтірілген.
Аталмыш еңбектерде Қазақстан жеріндегі кейбір табиғи атаулар
туралы баяндалады. Мәселен Каспий теңізінің шекараларын әл-Бируни
былайша суреттейді: табаристанның маңында Джуджан аймағының теңізі
бар. Онда Абаскүн шаһары тұр. Теңіз осы шаһар арқылы белгілі.
Сосын теңіз Табристанға, Дейлем жеріне, Ширбанға, Баб ал-Абвабиа
(Дербентке), алаңға, одан әрі Итиль өзенінің құйылыснда хащарға,
сосын Абаскүнге қайтып жеткенше тұздар аймағына қарай созылады.
Теңіз өзімен шекаралас жерлердің аттарымен аталады. Алайда бізде
–Хазар, ал ежелгі халықтарда Джурджан есімімен машһүр. Өйткені
Птоломей оны Иркания теңізі деп аталға. Ол басқа теңізбен
қосылмайды. Одан кейін: жердің әр тұсында жиналған басқа сулардың
бәрі, - деп жазды әл-Бируни, - қопалар мен ойпаттар, баяғы уақытта
олар Афамин, Табария, Шам (Сирия) жеріндегі Зугар (Өлі теңіз) немесе
Хорезм көлі Арал теңізі немесе Барсхан түбегіндегі Абаскүн
(Ыстықкөл) секілді көлдер аталды.
Егер теңіздер мен көлдердің ежелгі заманда грек оқымыстылары
берген анықтамаларын еске алатын болсақ, онда олардың әл-Бируни
сипаттамасымен салыстырғында түбірлі айырмашылығы бар екенін байқауға
болды. Негізінде әл-Бируни грек ғылымына сүйенгенімен екінші
жағынан ол араб географтары тапқан жаңа деректерді тұжырымдауға
ұмтылады. Сондықтан әл-Бируни еңбектерінде Каспий және Арал
теңіздері мен олардың төңірегіндегі аудандардың неғұрлым толық әрі
дұрыс сипаттамасы берілген. Ғалымның Амудария өзенінің ескі арнасы
туралы көзқарасы өте маңызды әрі ерекше қоярлық. Бұл пікір
бойынша өзенінің бір тармағы Каспий теңізіне құйған деп
есептеледі.
Әл-Бируни тайпалардың оғыз одағы туралы көзқарастары өте маңызды
мағлұматтар келтіреді. Қащғар – печенег, сол сияқты Сырдария, Арал
төңірегі мен Солтүстік Каспий алқаптарыды мекендеген далалық
тайпалардың бірсыпырасы оғыз одағының құрамына кірген. Ол тайпалардың
арғы тегі үндіевропалықдан, сондай-ақ фини –угорлардан шыққан да,
бертін келе түпкірге айналған. Әл-бирунидің дәлелдеуінше, сондай
тайпалардың бірі- алаңдар Арал теңізінен бастап Каспийдің шығыс
жағалауына дейінгі далалық атырапты мекендеген. Ғалым сонымен бірге
оғыздардың көшіп-қонған аймағы Хорезм шекарасынан бастап Манкүр
көліне (Ұлытау бөктерінде) дейінгі жерлер туралы да мәлімдейді.
Әл – Бирунидің картографиялық мұраларының зор маңызы бар. Ол
әлем картасының сегіз түрін құрастырған, сондай-ақ тұңғыш глобусты
жасаған. Картада Каспий теңізі (Дарен Джурджан) бейнеленген.
Қазақстанның өзге территориясы Жинсхон Туркон – түрік халықтары
ретінде бейнелеген. ХІХ ғасырда поляк ғалымы И.Делевиль әл –
Бирунидің деректері бойынша Орта Азияның картасын жасаған. Махмұт
Қашқаридыңң (хІ ғасыр) Девану луғатит-турк (Түрік лексикасының
жинағы) атты еңдегі географиялық тұрғыдан алғанда өте маңызды.
В.Бартольд бұл еңдек авторын кітаби деректерге сүйенбей, сол елде
өзі көріп – білген нақты оқиғалар негізінде жазған Орта Азиядағы
бірден-бір араб авторы деп атаған. Автордың арғы тегі түрік,
Қашқарияда туған, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.