Педагог мамандарды даярлауда ақпараттық құзырлықты қалыптастырудың дидактикалық мүмкіндіктері
КІРІСПЕ
І.ТАРАУ.
1.1. БIЛIМ БЕРУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРIНIҢ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ САЛАСЫ БОЙЫНША БIЛIКТIЛIГIН КӨТЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ НЕГIЗГI ЖОЛДАРЫ
І.ІІ. АҚПАРАТТЫҚ.КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ САЛАСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГ МАМАНДАРДЫҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ КЕЗЕҢДЕРІ
І.ІІІ.ИНФОРМАТИКА МҰҒАЛIМДЕРIНIҢ БIЛIКТIЛIГIН КӨТЕРУДІҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
ІІ тарау
ІІ.І АҚПАРАТТЫҚ.КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУДА ПӘН МҰҒАЛIМДЕРIН ДАЙЫНДАУ
ІІ.ІІ. ПЕДАГОГ МАМАНДАРДЫҢ БІЛІКТІЛІГІН АҚПАРАТТЫҚ.КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ ҚЫСҚАША МАЗМҰНЫ
І.ТАРАУ.
1.1. БIЛIМ БЕРУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРIНIҢ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ САЛАСЫ БОЙЫНША БIЛIКТIЛIГIН КӨТЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ НЕГIЗГI ЖОЛДАРЫ
І.ІІ. АҚПАРАТТЫҚ.КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ САЛАСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГ МАМАНДАРДЫҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ КЕЗЕҢДЕРІ
І.ІІІ.ИНФОРМАТИКА МҰҒАЛIМДЕРIНIҢ БIЛIКТIЛIГIН КӨТЕРУДІҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
ІІ тарау
ІІ.І АҚПАРАТТЫҚ.КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУДА ПӘН МҰҒАЛIМДЕРIН ДАЙЫНДАУ
ІІ.ІІ. ПЕДАГОГ МАМАНДАРДЫҢ БІЛІКТІЛІГІН АҚПАРАТТЫҚ.КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ ҚЫСҚАША МАЗМҰНЫ
тұжырымдамасында: «Орта білім берудің мақсаты – жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешім-дер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру» - деп нақты көрсетілген [1].Жалпыұлттық деңгейдегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің басты мақсаты да тұжырымдамаға сәйкес төмендегідей:- Қазақстан Республикасының әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне белсенді қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті тұлғаны дайындау.Сонымен қатар, «Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жол-дауында» [2]: «Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек. Оқытудың, әр оқушының білімі мен қабілет деңгейінің тиімділігін бағалаудың біртұтас жүйесін жасау қажет» деп көрсетілген.Оған сапалы білім, оқушының өміріндегі оқуға және өз білімін көтеруге дайындығы негізгі алғышарт болып табылады. Қазіргі кездегі білім беру сапасы оқушының әртүрлі әрекет саласында өз бетінше шешім қабылдауға мүмкіндікті қамтамасыз ететін қалыптасқан негізгі құзіреттілік түріндегі білім нәтижелерімен түсіндіріледі.Сондықтан, бүгінгі таңда ұстаздардың алдында тұрған міндет: табысты және тиімді әрекетке дайын, өзінің пікірін білдіруге және өзінің іс-әрекеті мен өмір сүріп отырған қоғам үшін жауапкершілігін түсінуге қабілетті, отбасындағы, қоғамдағы, еңбек ұжы-мындағы әлеуметтік ролін сезінетін құзырлы тұлғаны қалыптастыру.Жалпы құзіреттіліктің сипаты қандай екендігіне тоқталып өтсек, кейбір сөздіктерде құзіреттілікке белгілі бір зат, құбылыс жөнінде пайымдауға, салмақты да беделді пікір айтуға мүмкіндік беретін білімді игеру ретінде түсіндірме берілген. Ал, орыс тілінде құзіреттіліктің аудармасы «компетентность». «Компетенция ешқан-дай білімге де, біліктілікке де келіп тірелмейді. Кең ауқымды білімге ие, бірақ, оны қажет болған кезде іске асыра алмайтын адамдарды кездестіруге болады.
1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасы // Егемен Қазақстан, 26 желтоқсан, 2003 ж.
2. Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 28 ақпан 2007 ж.
3. Рыжаков М.В. Ключевые компетенции в стандарте: возможности реализации Стандарты и мониторинг в образовании. – М., 1999 г.
4. Б. Кенжебеков. Маманның кәсіби құзіреттілік мәселесі // Ұлт тағылымы, №3, 2004 ж.
5. Б. Кенжебеков. Маманның кәсіби құзіреттілігінін теориялық негізі // Бастауыш мектеп, № 7, 2006 ж.
6. Қазақстан Республикасы 12 жылдық орта жалпы білім берудің жалпыға міндетті стандарты. Нормативтік құжаттар. – Астана, 2006 ж.
7. С. Мирсеитова Әрекеттегі RWCT философиясы мен әдістері. - Алматы, 2006
8. Словарь RWCT. – Алматы, 2006 ж.
9. Профессиональное развитие из опыта учителей. - Алматы, 2005 ж.
10. Успехи и вызовы сегодняшнего дня RWCT. – Алматы, 2006 ж.
11. Морева Н. А. Педагогика среднего профессионального образования: Учеб. пособие для студентов высш. пед. учеб, заведений. М.: Академия, 2001. С. 26.
12. Введение в педагогическую деятельность: Учеб. пособие для студ. высш. пед. Учеб.заведений. М.: Академия, 2002. С. 66.
13. Захарова И. Г. Информационные технологии е образовании: Учеб. пособие для студ.высш. учеб, заведений. М.: Академия, 2003.
2. Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 28 ақпан 2007 ж.
3. Рыжаков М.В. Ключевые компетенции в стандарте: возможности реализации Стандарты и мониторинг в образовании. – М., 1999 г.
4. Б. Кенжебеков. Маманның кәсіби құзіреттілік мәселесі // Ұлт тағылымы, №3, 2004 ж.
5. Б. Кенжебеков. Маманның кәсіби құзіреттілігінін теориялық негізі // Бастауыш мектеп, № 7, 2006 ж.
6. Қазақстан Республикасы 12 жылдық орта жалпы білім берудің жалпыға міндетті стандарты. Нормативтік құжаттар. – Астана, 2006 ж.
7. С. Мирсеитова Әрекеттегі RWCT философиясы мен әдістері. - Алматы, 2006
8. Словарь RWCT. – Алматы, 2006 ж.
9. Профессиональное развитие из опыта учителей. - Алматы, 2005 ж.
10. Успехи и вызовы сегодняшнего дня RWCT. – Алматы, 2006 ж.
11. Морева Н. А. Педагогика среднего профессионального образования: Учеб. пособие для студентов высш. пед. учеб, заведений. М.: Академия, 2001. С. 26.
12. Введение в педагогическую деятельность: Учеб. пособие для студ. высш. пед. Учеб.заведений. М.: Академия, 2002. С. 66.
13. Захарова И. Г. Информационные технологии е образовании: Учеб. пособие для студ.высш. учеб, заведений. М.: Академия, 2003.
Қазақстан Республикасының білім жүйесін 2015 жылға дейін дамыту
тұжырымдамасында: Орта білім берудің мақсаты – жылдам өзгеріп отыратын
дүние жағдайында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін
бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше
дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешім-дер қабылдауға қабілетті жеке
тұлғаны қалыптастыру - деп нақты көрсетілген [1].Жалпыұлттық деңгейдегі 12
жылдық жалпы орта білім берудің басты мақсаты да тұжырымдамаға сәйкес
төмендегідей:- Қазақстан Республикасының әлеуметтік, экономикалық және
саяси өміріне белсенді қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті тұлғаны
дайындау.Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті Н.
Назарбаевтың Қазақстан халқына Жол-дауында [2]: Біз бүкіл еліміз бойынша
әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол
жеткізуіміз керек. Оқытудың, әр оқушының білімі мен қабілет деңгейінің
тиімділігін бағалаудың біртұтас жүйесін жасау қажет деп көрсетілген.Оған
сапалы білім, оқушының өміріндегі оқуға және өз білімін көтеруге дайындығы
негізгі алғышарт болып табылады. Қазіргі кездегі білім беру сапасы оқушының
әртүрлі әрекет саласында өз бетінше шешім қабылдауға мүмкіндікті қамтамасыз
ететін қалыптасқан негізгі құзіреттілік түріндегі білім нәтижелерімен
түсіндіріледі.Сондықтан, бүгінгі таңда ұстаздардың алдында тұрған міндет:
табысты және тиімді әрекетке дайын, өзінің пікірін білдіруге және өзінің іс-
әрекеті мен өмір сүріп отырған қоғам үшін жауапкершілігін түсінуге
қабілетті, отбасындағы, қоғамдағы, еңбек ұжы-мындағы әлеуметтік ролін
сезінетін құзырлы тұлғаны қалыптастыру.Жалпы құзіреттіліктің сипаты қандай
екендігіне тоқталып өтсек, кейбір сөздіктерде құзіреттілікке белгілі бір
зат, құбылыс жөнінде пайымдауға, салмақты да беделді пікір айтуға мүмкіндік
беретін білімді игеру ретінде түсіндірме берілген. Ал, орыс тілінде
құзіреттіліктің аудармасы компетентность. Компетенция ешқан-дай білімге
де, біліктілікке де келіп тірелмейді. Кең ауқымды білімге ие, бірақ, оны
қажет болған кезде іске асыра алмайтын адамдарды кездестіруге болады.
Компетентті болу деген оқымысты немесе ғалым болу деген сөз емес.
Компетенция адамның білімі мен практикасындағы іс-әрекеттер арасында
болатын қатынас ортасы болып қалады деп жазады орыс ғалымы М.В. Рыжаков өз
еңбегінде [3]. Кейбір сөздіктерде құзіреттілік құзырлылық деп те
қарастырылып, оған төмендегідей анықтама берілген. Құзырлылық – адамның
стандарттан тыс жағдайда нәтижелі әрекет ету қабілеті. Құзырлылықтың пәндік
дағдыдан айырмашылығы, жаңа тапсырманы шешуде бұрын сабақта қалыптаспаған
дағды пайда болады. Қазақстан Республикасы 12 жылдық орта жалпы білім
берудің жалпыға міндетті стандарты жобасында Құзіреттілік – оқушылардың
іс-әрекетінің әмбебап тәсілдерін меңгеруінен көрінетін білім нәтижесі, ал
құзірет дегеніміз алға қойылған мақсаттарға жету үшін ішкі және сыртқы
ресурстарды тиімді іске асыруға дайындық; оқушының білім беру жүйесіне
деген әлеуметтік тапсырысты құрайтын жеке және қоғам талаптарын қанағат-
тандыру мақсатында табысты іс-әрекетке дайындығы деп көрсетілген. Сонымен
қатар, құзыреттілікті тәсілге де төмендегідей анықтама берілген: Құзы-
реттілікті тәсіл – оқу процесінің түпкілікті құзіреттерді қалыптастыруға
бағдарлануы; күтілетін нәтижелерге қол жеткізу аясында білім сапасын
қамтамасыз ететін білім беру мақсаттарын анықтаудың, білім мазмұнын
іріктеудің, білім беру процесін ұйым-дастыру мен білім нәтижелерін
бағалаудың жалпы ұстанымдарының жиынтығы. Тұлға құзыреттілігін дамыту үшін
ұстаздың құзыреттілікті тәсілдерді мең-геруі, білім беру мазмұнын
жетілдіруі қажет екендігін ескере отырып, біз, жаңа инновациялық әдіс –
тәсілдердің ең тиімдісін пайдалану жоғары нәтиже береді деген болжам жасап,
өзіміз оқып, үйреніп, үш жылдан артық уақыт бойы тәжі-рибемізде пайдаланып
келе жатқан американ ғалымдары Джинни Стилл, Куртис Мередит және Чарльз
Темпл жасаған Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамыту жобасының
оқушы құзыреттілігін дамытуда маңызы зор деген тұжырымға келдік. Сын
тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл бағдарламаның
құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым үш фазадан тұрады. Олар өздерінің
қызметтеріне байланысты аталады:1) қызығушылықты ояту;
2) мағынаны ажырату;3) ой толғаныс. Қызығушылықты ояту-оқушылар үшін
сабаққа қатысудағы алғашқы қадам. Бұрынғы білімдері мен сезімдеріне немесе
әсерлеріне еніп, жаңа білімге мазмұн қалап, болашақта зерттеу жүргізулеріне
күш алуларына және орындалуы керек тапсырмалар жөніндегі жеке және топтық
түсініктерді қалыптастыруларына көмек-теседі. Сонымен қатар оқушының жаңа
идея мен мәліметтерді үйренуге және оны өзіндегі білім негізімен
ұштастыруда іштей немесе сырттай белсенді болатын – болмайтындақтарын шешуі
де алғашқы фазада іске асады. Қызығушылықты ояту ұзақ, әрі мағыналы
оқытудың қажетті психологиялық негізін салады. Мағынаны тану фазасы
оқушылар жаңа мәліметпен, идеямен немесе жаңа мазмұнмен кез келіп қалғанда
іске асады. Дәрісті басқаратын талқылау, кітап оқу, бейнетаспа, өнер
қойылымдары немесе басқа да нұсқау әдістерінің қайсысы болмасын осы кезеңде
іске асады. Оқушылар жаңа білімді бұрынғымен біріктіре отырып және
ақпараттың жаңа мазмұнға қолданбалылығы мен қолай-лылығын қарастыра отырып,
белгісізден белгіліге қарай жүретін ақпарат пен идеяның маңыздылығы жөнінде
шешім қабылдаулары қажет. Оқушылар жаңа идеяны қабылдайды, ескі мен жаңаны
ұштастырады, ойлау қабілетін кеңейтіп, не түсінгенін анықтайды.Ой толғаныс
– үйрену процесінің соңғы фазасы болады да, бұл кезде оқушылар алған
білімдерін сыртқа шығарып, түсінгендерін өз сөздерімен жеткізіп бере
бастайды. Саналы талқылаулар мен білімді тәжірибеде қолдану, жаңа идеялар
мен ұғымдарды жинақтаумен, мазмұн жөніндегі өздерінің ашық ұсыныстарымен
немесе бір зерттеуді бастаумен айғақталады. Бұл процесс арқылы оқушылар
өздерінің ойын нақтылайды, қатарластары мен мұғаліммен кері байланыса
отырып мәліметтер жинағы мен құрылым мағынасын сынақтан өткізеді. Яғни,
іштей ойлануға үйренеді, ой алмасады. Белсенді түрде өз білімін үйрену
жолына қайта қарап, өзгерістер енгізіді. Бұл ең ұзақ та, маңызды кезең.
Тұлғалық бағдарлы көзқарас тұрғысынан қарастыратын болса, мұғалім мен оқушы
арасындағы қарым-қатынас, түсіндіруден-түсінуге, монологтан диа-логқа,
әлеуметтік бақылаудан дамытуға, басқарудан өзін-өзі басқаруға көшу болып
табылады. Мұғалімнің негізгі міндеті – оқушымен қарым-қатынас, оқушылардың
өзара түсінуі, оларға шығармашылық үшін жағдай жасау, еркіндік беру. Сыни
ойлау философиясындағы басты мақсат: оқушы қандай да болмасын ақпаратты
өздігінше игеріп, өз өміріне жарата алатын әмбебап тәсілдерді үйренуі
керек. Білім алу оқушы тұрғысынан белсенді процесс болуы қажет, тек
белсенді түрде жұмыс жасай отырып, ол қандай да болмасын білімді игереді.
Сын тұрғысынан ойлау әрбір оқушыны терең ойланып, философиялық тұжырым
жасауға бағыт-тайды. Өмірде ең керекті білік пен дағды – қоғамда қарым –
қатынас құра білу, басқа адамдармен тіл табысу екендігін ескере отырып, әр
сабақта оқушы оқытудың басқа да қатысушыларымен (оқушылар мен ұстаздар)
араласып коммуникативтік қарым – қатынас процесінің белсенді мүшесіне
айналады, әрі ұжымда, қоғамда, әлеуметте қалайша өзара байланыс құру
мәселесі төңірегінде ойланады. Теорияны зерттеу келе практика жүзінде
алдыма төмендегідей мақсат қойдым: сын тұрғысынан ойлау жобасының
оқушылардың құзыреттілігін қалыптастырудағы ықпалын анықтау. Алдымен мектеп
психологының көмегімен және Қазақстан Республикасының 12 жылдық жалпы орта
білім берудің жалпыға бірдей міндетті стандарты жобасына сүйене отырып,
сынып оқушыларының құзыреттілігінің деңгейін төмендегі критерийлер арқылы
анықтадық. Бастапқыда тексеру нәтижесі төмендегідей болды:
Проблемаларды шешу құзіреттілік (өзіне-өзі менеджмент)
1. Проблеманы анықтау:
- мұғалімнің көмегімен құрылған проблеманың қай жағынан келу қажеттігін
түсіндіруі – 15 %
- шынайы және ойлаған жағдаяттардың бір-бірінен айырма-шылығын көрсете
отырып сипаттауы - 17%
2. Әрекетті жоспарлау және мақсат қою:
- міндеттерді шешу бойынша қадамдарды анықтап, логикалы, уақытша
бірізділігін құрауы – 10%
3. Технологияларды қолдану:
- технологияны нұсқаулықпен қа-таң сәйкестікте жүргізуі – 12%
4. Шикізатты жоспарлау:
- белгілі әрекеттерді орындауға қажетті ресурстарды атауы – 15%
5. Әрекетін бағалау :
- ағымдағы бақылауды өз әрекетіне берілген тапсырмалар бойынша орындауы
- 18%
6. Әрекет өнімінің нәтижесін бағалау:
- жоспарланған және алынған өнімнің сипаттамаларын салыстырып, өнім
сапасына сәйкес қорытынды жасауы – 13 %
- өз әрекетінің өнімін берілген өлшем мен тәсілдерге сәйкес бағалауы –
20%
7. Өзіндік қозғалысын бағалауы:
- өз әрекетінің әлсіз және күшті жақтарын көрсетіп, өз әрекетіндегі
қызығушылығын атауы - 25%
Ақпараттық құзіреттілік
1. Ақпараттық ізденісті жоспарлау:
- ақпараттың белгілісі мен белгісізін бөліп, ұсынылған ақпараттың
қойылған міндеттерді шешуге қажетін бөліп алуы - 12%
- анықтамаларды, энцикло-педияларды қолдануы – 20%
- мазмұн бойынша кітаптарға және сілтемелер бойынша сайтқа бағдар
жасауы – 7%
2. Алғашқы ақпаратты бөліп алу:
- қойылған міндеттерге сәйкес жоспар бойынша эксперимент жүргізуі - 19%
- ақпаратты адамға сұрақ қоя отырып алуы – 20%
- ақпаратты көркем образды мазмұнды қайнаркөздерден бөліп алуы – 20%
3. Қайта алынған ақпаратты бөліп алу:
- ақпараттарды 1-2 тапсырмалар негізінде алып, жүйелеуі – 10%
4. Алғашқы ақпаратты өндеу:
- алынған ақпаратты қарапайым берілген құрылым аясында бір белгі
бойынша жүйелендіруі – 10%
- қарапайым ақпараттарды графи-калық түрінен мәтінге немесе керісіне
ауыстыруы – 12%.
5. Ақпараттарды өндеу:
- алынған ақпаратты нақты жеткізе алуы - 20%
- ақпараттың жеткіліксіздігінің немесе түсініксіздігін көрсетуі – 15%
- ұсынылған қайнаркөздегі ақпараттан дәйектер мен қорытынды табуы –18%
6. Ақпаратты өңдеу кезінде логикалық операцияларды орындау:
- ұсынылған ақпаратты тапсыр-маға сәйкес түсіндіруі, таратуы – 25%
- дәйектемені бағалауы – 5%
- берілген негізге сүйеніп жіктеуі – 17%
- түсініктердің белгілерін, нысан-ды, құбылысты, бөліп алып және
олардың бастысын және жанамасын бөлуі – 15%
- сәйкестігі мен қайшылығын таба алуы – 12%.
Коммуникативтік құзіреттілік
1. Жазбаша байланысу:
- қарапайым құрылымдағы жазбаша байланысудың стандартты өнімдері
формасында өз ойын рәсімдеуі – 18%
- үлгіде берілген мәтінді рәсімдеу нормаларын сақтай отырып, қосымша
графикада сұрағын баяндауы – 10%.
2. Көпшілік алдында сөз сөйлеу:
- баяндаманың жоспарын дайындауы – 3%
- көпшілік алдындағы баяндаманың нормасы мен шегін сақтауы – 3%
- өз баяндамасының мағыналық блоктарын ерекшелеу үшін үзілістер
пайдалануы – 2 %.
3. Диалог:
- монолог, диалог, пікірталаста (топ) нақты бағалау, ақпараттың негізгі
мазмұның қабылдауы – 25%
- әңгімені нормаға сәйкес бастап, аяқтап, диалог форматы мен мақсатына
сәйкес сұрақтар қойып, жауап беруі – 20%.
4. Өнімді топтық байланысу:
- топтық талқының іс-жосығына өз бетімен ілесуі – 20%
- топтық жұмыс тапсырмаларына сәйкес жауап беруі – 20%
- өз ойларын ұсына отырып түсіндіруі – 20%.
Оқушылардың құзіреттілік денгейін анықтау қорытындысы бойынша, барлық
критерийлер, әсіресе төмен көрсеткіш көрсеткен құзіреттілік деңгейлерін
дамыту мақсатында жүйелі жұмыс жүргізу жоспарланды.
Оқушы құзіреттілігін жетілдіру үшін сыни тұрғыдан ойлау жобасын
сабақтарда және тәрбие үрдісінде жүйелі түрде қолдана бастадым да төмендегі
шаралардың орындалуын ескердім:
Үш қатарда екі-екіден тізіліп отыратын өзгермейтін отыру қалпы мұнда
жоқ:
- жұппен жұмыс;
- топпен жұмыс;
- 3, 4 тен отыру;
- әркім өз көзқарасын қорғау үшін бұрыштарға бөлініп тұру;
- қабырғаға қарап тұру.
Сынып бөлмесіндегі өзгерістер:
- қағидалар;
- идеялар тақтасы;
- ең үздік сұрақтар тақтасы;
- пікір бұрышы;
- үздік шығармашылық жұмыстар тобы.
Жоғарыдағы талаптардың орын-далуын ескере отырып, сабақтың үш кезеңінде
оқушылардың проблеманы шешу құзіреттілігі, ақпараттық құзіреттілігі және
коммуникативтік құзіреттіліктерін дамыту мақсатында әртүрлі стратегиялардың
тиім-ді қолданылуына ерекше мән бердім. Проблемаларды шешу құзіреттілігін
дамыту барысында: торлы тақылау, венн диаграммасы, концептуалды кесте,
бұрыш-тар алгоритімі, дәлелді эссе. Ақпаратты құзіреттілікті дамытуда:
INSERT кестесі, үш қадамды сұхбат, алма-кезек сұрақ қою, ғылыми баяндама
жасау, ББҮ кестесі, жолаушының қойын дәптері, ассоциация, кластер,
семантикалық карта, қос жазба күнделігі. Коммуникативтік құзірет-тілікті
дамытуда: ЖИГСО – 1, аквариум, бірлесе оқу, үш қадамды сұхбат, эссе, еркін
жазу, хат жазу, дөңгелек стол, болжау, оқырман жауабы, жазба конференциясы,
бірлесе жазған әңгіме, сауалнама т.с.с. стратегияларды қолданудың
тиімділігі анықталды.
Оқушы ролінің өзгеруі төмендегідей:
- оқушы танымдық іс-әрекет иесі;
- өзінің даму аймағын кеңейтуші;
- оқыту процесінің белсенді мүшесі;
- өзіндік ой-пікірі бар, сыншыл көзқарас, әділ пікір иесі;
- өзін-өзі тануға әрекет жасайтын тұлға;
- жоғары деңгейлі сұрақтар иесі;
- эксперт рөлін еркін атқарушы;
- бірін-бірі, өзін, тобын, топ жұмысын бағалай алушы;
- ойының дамуын қадағалай алады.
- алдағы қадамдарын болжап, мақсатты айқын қоя біледі.
Дегенмен оқушылардың құзі-реттілігін дамыту барысында төмендегідей
қиындықтар мен кедергілер әлі де бар:
- тұлғаның дамуының тежелуі, ой-өрісінің тарлығы;
- өзгеруге деген әлсіздік;
- қанағаттанбау мен өзін толық бағалы санамаудан келіп шығатын
тартыншақтық;
- басқа адамдармен ынтымақтасып жұмыс істеуге, тіл табысуға екемсіздік;
- бәсекеге қабілетінің әлсіздігі;
- жанұялық-әлеуметтік деңгейінің төмендігі.
Осындай кемшіліктерді жою, оқушы құзіреттілігін жетілдіру бағытында
жұмыстар жоспарланып жүргізілуде.
Құзіреттілік біліктіліктен көрінеді, біз оның қалыптасу дәрежесі жайлы
ғана айтуға мүмкіндігіміз бар. Демек, оқу процесінде оларсыз құзіреттілік
қалыптаспайтын білім, біліктерге қатты көңіл бөлуіміз керек.
Құзіреттіліктің қалыптасу дәрежесі жайлы айтсақ, онда білімсіз, біліксіз
ештеңе істей алмаймыз. Құзіреттіліктің қалыптасуы-бұл ешқашан аяқталмайтын
процесс.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының жобасы Егемен Қазақстан, 26 желтоқсан, 2003 ж.
2. Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан
халқына Жолдауы, 28 ақпан 2007 ж.
3. Рыжаков М.В. Ключевые компетенции в стандарте: возможности
реализации Стандарты и мониторинг в образовании. – М., 1999 г.
4. Б. Кенжебеков. Маманның кәсіби құзіреттілік мәселесі Ұлт
тағылымы, №3, 2004 ж.
5. Б. Кенжебеков. Маманның кәсіби құзіреттілігінін теориялық негізі
Бастауыш мектеп, № 7, 2006 ж.
6. Қазақстан Республикасы 12 жылдық орта жалпы білім берудің жалпыға
міндетті стандарты. Нормативтік құжаттар. – Астана, 2006 ж.
7. С. Мирсеитова Әрекеттегі RWCT философиясы мен әдістері. - Алматы,
2006
8. Словарь RWCT. – Алматы, 2006 ж.
9. Профессиональное развитие из опыта учителей. - Алматы, 2005 ж.
10. Успехи и вызовы сегодняшнего дня RWCT. – Алматы, 2006 ж.
Педагог мамандарды даярлауда ақпараттық құзырлықты қалыптастырудың
дидактикалық мүмкіндіктері
КІРІСПЕ
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың біліктілігін
көтеру – бүгінгі күннің негізгі міндеттерінің біріне айналып отыр.
Сондықтан педагог мамандардың біліктілігін көтеруді ақпараттандыру туралы
тұжырымдама, стандарт және оқу-тақырыптық жоспарларын жасақтау қажет.
Аталған қажеттілікті шешу барысында педагог мамандардың біліктілігін
ақпараттық технологияны өз қызметтеріне пайдалану саласы бойынша
тұжырымдама, модульдік жұмыс бағдарламалары жасақталды. Сонымен бірге білім
беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың ақпараттық
сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін және ақпараттық құзырлығы сияқты
қабілеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне
айналып отыр. Ал, қазіргі таңда жоғарыдағы аталған мәселе қалай жүзеге
асырылып жатыр деген сауал туындайды. Әсіресе, мемлекеттік тілде осы
бағыттағы мәселелер әлі де жеткілікті деңгейде емес.
Психологиялық-педагогикалық ғылымда өңделген қызмет принципіне сәйкес
болашақ педагогтарының жеке тұлғаларының шығармашылық қасиеттерінің дамуы
тек қоғамдық тәжірибені меңгеру, педагог мамандардың өздерінің белсене
қызмет ету арқылы жүзеге асатын меңгеру негізінде ғана жүре алады. Адамзат
мәдениетінің қол жеткізулеріне ие болу үшін әр жаңа ұрпақ осы қол
жеткізулер үшін істелген қызметке ұқсас қызметті жүзеге асыруы керек.
Осыған байланысты педагог мамандардың мамандандырылған қызметіне сәйкес оқу
қызметін ұйымдастыру маман даярлау жүйесінің қажетті кешені болып табылады.
Қоғамда ақпараттандыру, есептеу техникасы құралдары кеңінен таралуымен
байланысты, оқу процесін ұйымдастыруға, сол сияқты білім берудің мазмұнын
өзгертуге де елеулі ықпал етеді. Білім беру жүйесіндегі қайта құрулардың
негізгі субъектісі - мұғалім. Қазіргі мектепке шығармашылық ізденіс
қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете меңгерген,
мамандық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдер қажет. Ол бір уақытта педагог-
психолог және оку процесін ұйымдастырушы технолог бола білуі керек.
Компьютердің мүмкіндіктерін ескере отырып, оқыту мәселелеріне талдау
жасасақ, психологияның, педагогиканың іргелі оқыту теориясынан
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік мәселелер туындайды.
Орта мектепте информатиканың жеке пән болып оқытылуы, көптеген
педагогикалык ізденістер мен ғылыми-әдістемелік еңбектердің туындауының
жандана түсуіне алып келді. Информатиканың қазіргі қоғамдағы алатын орнын,
ерекшеліктерін ғылыми-әдістемелік тұрғыда негіздеуге арналған көптеген
ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
Қазіргі заманғы оқыту интелектуалдык ерекшеліктеріне сүйене отырып
білім беруді кажет етеді..
Жаңа технологиялар - педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал, бірақ ол
мүғалімді алмастыра алмайды. Компьютер мүмкіндіктері психология мен
дидактика тұрғысынан талданып, керек кезінде педагогикалык талаптарға сай
қолданылуы керек. Сырткы эффектіні қуып кетпей, окыту програм-масының тек
сыртқы емес, ішкі тиімділігіне көп көніл бөлген дұрыс. Компьютердің
сызбалық мүмкіндігін молдығы дәрістік экспсриментті бояулы суреттермен,
сызбалармен, кестелер мен байыта түсуге жол ашады, оларды есеп шарттарына
да пайдалануға болады.
Компьютерді мұғалім косымша материалдар, әртүрлі анықтамалык
мәліметтерден акпараттар беру үшін көрнекі кұрал ретінде пайдалана алады.
Мұндай мәліметтерге физикалык формулалар, физикалык шамалардьң өлшем
бірліктері, графиктер, схемалар, иллюстрациялар, физикалык кұбылыстардың
динамикалык бейнесі, тәжірибеге арналған кұрылғылардың тізімі, аспаптардың
сипаттамалары және т.б. жатқызуға болады. Мұғалім араласпай-ақ, оқушылар
өздері меңгеруге тиісті ақпараттар беріледі. Қажетті акпараттарды
жинақтауда электрондык техникаларды енгізу уакыт үнемдейді, карастырып
отырған кезеңде акпараттың толыктығын жоғарылатады, ақпараттык-аныктамалык
жүйе кұрамында электрондық кұрырғылармен жұмыс істеу дағдысын
калыптастыруға мүмкіндік туғызады.
Жаңа акпараттық технология кұралдарын информатика пәнінің кіріктірілген
сабақтарында пайдалану, оқушының шығармашылык, интеллектуалдык қабілетінің
дамуына, өз білімін өмірде пайдалана білу дағдыларының қалыптасуына
әкеледі. Компьютерлік техниканың дидактикалық мүмкіндіктерін педагогикалык
мақсаттарға қолдану, білім мазмұнын анықтауда, оқыту формалары мен
әдістерін жетілдіруде жақсы әсерін тигізеді. Есептеу техникасымен жұмыс
жасату оқушылардың алгоритмдік дүниетанымын қалыптастырады:
өз әрекетін саналы түрде жоспарлайды;
құбылыстарға модельдер кұра біледі.
Программалауды оқыту оқушылардың логикалық қабілетін дамытады, бақылау
мен өзін-өзі бақылауын қалыптастырады, оқушылардъң еңбек ету мен дағдысының
жинақтылығын қамтамасыз етеді, жалпы мәдени-дүниетанымын қалыптастыруға
мүмкіндік туғызады.
Мақсаты:
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу процесіне енгізу
жағдайында тұжырымдамалық негізін жасақтау және оны жүйелеу;
- мазмұндық, процессуальдық және бағалау компоненттері негізінде
мазмұны мен оған сәйкес таңдалынатын педагог мамандардың
категорияларын таңдауды болжау;
- білім беруді ақпараттандыру жағдайына педагог мамандардың
біліктілігін көтеру.
Бұл қойылған мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттерді қарастырамыз:
- білім беруді ақпараттандыруды дамыту тенденцияларын зерттеу және оған
сәйкес мазмұнын анықтау;
- педагог мамандардың ақпараттық-коммуникациялық пайдалана алу
дайындығын анықтайтын белгілер мен көрсеткіштерді жасақтау және
олардың ақпараттық құзырлығын қалыптастыру мүмкіндіктерін
зерттеу.
- педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технологияны өз
қызметтеріне енгізуге байланысты ұйымдастыру жүйесін жасақтау.
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны білім мекемелерінің оқу
процесіне енгізу бойынша педагог мамандардың іс-тәжірибесін
тарату.
І-ТАРАУ.
1.1. БIЛIМ БЕРУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРIНIҢ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ САЛАСЫ
БОЙЫНША БIЛIКТIЛIГIН КӨТЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ НЕГIЗГI ЖОЛДАРЫ
Бiлiм берудi ақпараттандыру процесi пән мұғалiмдерiне, әдiскерлерге,
бiлiм мекемелерiн басқарушыларға жаңа ақпараттық технологияны өз
қызметтерiне жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды.
Қазақстан Республикасы бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың Мемлекеттiк
бағдарламаларының негiзгi мiндеттерiнiң бiрi ретiнде мамандардың осы сала
бойынша бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау қарастырылған. Аталған
мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында мамандардың бiлiктiлiгiн көтеру және
қайта даярлау бойынша курс тақырыптарының мазмұны өзгертiлiп, жаңаланды.
Оның негiзгi мазмұны бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерiнiң кәсiби
шеберлiгiн жаңа ақпараттық технологияны пайдалану бойынша жетiлдiруге,
басқаша айтқанда, бiлiм берудi ақпараттандыруға сай мамандарды жан-жақты
даярлауға бағытталған.
Тәжiрибе жүзiнде дәлелденгенiндей, кез келген мұғалiм мен әкiмшiлiктiң
өз қызметтерiне компьютердi пайдалануы олардың әлемдiк ақпараттық
кеңiстiкке енуде ақпараттық мәдениетiнiң қалыптасатынымен өлшенедi. Сонымен
бiрге, бұл жағдайда, инновациялық әдiстер мен құралдарды оқу процесiне
пайдалану оқушылардың мектеп пәндерiн игеруде қызығушылықтарын арттыруда.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие процесiне пайдалану
оның келесi педагогикалық мүмкiндiктердi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi:
– оқушының дайындық деңгейiн, ынтасын және қабылдау
жылдамдығын ескеру арқылы жаңа материалды меңгертуге
байланысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту процесiне жаңа
ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн пайдалану;
– оқытудың жаңа әдiстерi мен формаларын (проблемалық,
ұйымдастырушылық-iс-әрекеттiк компьютерлiк ойындар және
т.б.);
– проблемалық, зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдiстерiн
қолдану арқылы классикалық әдiстердi жетiлдiру;
– жаңа ақпараттық технология құралдарын (жаңа типтi
компьютерлер, телекоммуникация, виртуальды орта және
мультимедиа-технология) пайдалану арқылы оқу процесiнiң
материалдық-техникалық базасын жетiлдiру.
Мамандардың бiлiктiлiгiн көтеру мiндеттерiн шешуде оқу процесiнде
ақпараттық және коммуникациялық технологияларды пайдаланудың келесi
мүмкiндiктерi ұсынылады:
– ақпараттық мәдениет элементтерiн қалыптастыруда бiлiм
мекемелерiнiң мамандарының қажеттiлiгiн қанағаттандыру:
информатика, ақпараттық және желiлiк технологиялар саласы бойынша
жаңа бiлiмдер алу;
– информатика мұғалiмдерiнiң бiлiктiлiгiн көтеру және қайта
даярлау;
– бiлiм беру жүйесiн басқару мамандарын және пән мұғалiмдерiн жаңа
ақпараттық технологияны өз қызметтерiне еркiн пайдалана бiлуге
үйрету;
– информатика пәнiн оқытудың көкейкестi мәселелерi бойынша
информатика мұғалiмдерi үшiн стажировка өткiзу және оны
ұйымдастыру;
– арақашықтықтан оқыту формаларына мұғалiмдердiң қызметiн бағыттау;
– облыстағы бiлiм беру мекемелерiн ақпараттандырудың ғылыми-
әдiстемелiк бағыт бойынша жетекшiлiк ету;
– облыстың бiртұтас бiлiмдiк желiсiнiң ақпараттық ресрустарын
қалыптастыру;
– оқу процесi мен ғылыми-әдiстемелiк жұмыстарға жаңа ақпараттық
технологияны қолдану негiзiнде олардың озық тәжiрибелерiн тарату.
Бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерiнiң жаңа ақпараттық технологияны
меңгерту саласы бойынша бiлiктiлiгiн көтерудің даярлау мiндеттерiн шешуде
институт көлемiнде осы сала бағытында өткiзiлетiн курстарды сабақтастыру
процесi жүзеге асырылуда.
Педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технология негiзiнде
дайындауда келесi қағидалар негiзге алынған:
– вариативтiлiк — әрбiр бiлiм беру қызметкерлерiнiң жасақтаған
материалдарына сәйкес бiлiктiлiктi көтеру жүйесiн бағыттайды;
– болашаққа негiзделген — күтiлетiн нәтиженi анықтайтын кезеңдiк
бағдарламалардың бағытын орнықтырады және жеке тұлғаға
бағытталған курстың жалпылама мақсатын анықтайды;
– рефлексивтi-креативтi — жаңа ақпараттық технологияларды
меңгерту бiлiмдерiн ұйымдастыруда курстың бағыты даралық-
шығармашылық негiзге бағытталуы қажет;
– эргономикалық — нақтылы мәселелердi үйренуге қажеттi уақыт
мөлшерi талап етiледi;
– iзгiлiктiлiк — бейiмделген оқыту жүйесiн құруды талап етедi,
бiлiктiлiктi көтеру жүйесiнiң құрылымы мен нақтылы нәтижесiн
анықтау;
– тәжiрибеге бағытталған — оқыту көздерiнiң бiрi ретiнде
оқытушылардың тәжiрибесi қолдану идеясы жүзеге асырылады және
нақытлы iс-әрекеттер бойынша тыңдаушылардың танымдық
процестерiнiң өзара байланыстылығы мен олардың жеке тұлға
ретiнде қалыптасу деңгейi анықталады;
– жекелеген консультация беру - тыңдаушыларға консультация беру
ұсынылады. Ол мына бағытта жүргiзiледi: әрбiр тыңдаушының
өзiндiк ерекшелiгiн ескере отырып қойылған нәтижелерге жетуге
байланысты игерiлетiн мәселелердiң мазмұны мен оған
қолданылатын тиiмдi әдiс-тәсiлдер.
Бiлiм беру қызметкерлерiн қайта даярлау практикалық және жобалық
сипатты анықтайды. Ол ақпараттық және коммуникациялық технологияны қолдану
тәжiрибесi, сабақты ақпараттық ортаға бейiмдеп, жобалау және т.б.
жұмыстарды қамтиды.
Жаңа ақпараттық технологиясына дайындау мынадай екi негiзгi модуль
бойынша құрастырылған: “Педагогтың ақпараттық құзырлығы” және “Оқытудағы
ақпараттық технологиялар”.
Ақпараттық мәдениеттi дамыту қазiргi педагогтың ақпараттық құзырлығына
қойылатын талаптарына сай анықталады:
1. қазiргi бiлiм беру жүйесiндегi ақпараттық кеңiстiк туралы
бiртұтас түсiнiктi қалыптастыру (бүкiләлемдiк ақпараттық
ресурстарға бағдарлау, ақпараттарды iздеу алгоритмi мен
ақпараттарды аналитикалық-синтетикалық тұрғыдан өңдеу әдiстерiн
меңгерту).
2. ақпараттық (дербес жағдайда, компьютерлiк) сауаттылық: оқу-
әдiстемелiк, озық тәжiрибелердi зерттеу, ғылыми-зерттеу
нәтижелерiн түрлендiру мен технологияларды қолдану әдiстерiн
меңгерту; қолданбалы программалық құралдарды меңгерту; жаңа
программалық құралдарды меңгерту.
3. өз қызметтерiн жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн
пайдалану: жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерi туралы
бiлiм; коммуникациялық қызметтердi пайдалану дағдысы; бiлiм беру
процесiнiң ерекшелiктерiн ескере отырып, педагогикалық
программалық құралдарды қолдану және оларды өз қызметтерiмiзге
сәйкес бейiмдеп пайдалану.
І.ІІ. АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ САЛАСЫ БОЙЫНША
ПЕДАГОГ МАМАНДАРДЫҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ КЕЗЕҢДЕРІ
Мазмұндық құрылым информатика мұғалімдері үшін келесі деңгейлер
бойынша беріледі:
1. Іргелі. Бұл ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн мамандық
деңгейлерiне сәйкес шешуге мүмкiндiк беретiн бiлiм мен
бiлiктiлiктердi және дағдыны қалыптастыру.
2. Базалық. Оның мазмұны мұғалiмнiң ақпараттық-коммуникациялық
технологияның мүмкiндiктерiн өз қызметтерiне жан-жақты пайдалана
бiлуімен анықталады.
3. Арнайы. Бұл “Информатика және ақпараттық технология” пәнiн берудiң
әдiстемелiк мәселелерiн шешумен анықталады
Білім беру мекемелерінің басшылары мен пән мұғалімдері үшін мазмұндық
құрылым келесі деңгейлер негізінде анықталады:
1. Педагог мамандардың қызметіне ақпараттық-коммуникациялық
технологияны қолдану бағытындағы элементарлы-бейімделген деңгейі. Бұл
деңгейде келесі мазмұндар қарастырылады: компьютермен және оның
құрылғыларымен жұмыс жасау техникасы; компьютерлік техниканы қолдану
мүмкіндіктері; оқу процесіне қолданбалы программалық құралдарды қолдану
дағдылары. Сонымен бірге келесі мәселелер де қарастырылады: білім беруді
ақпараттандыруды нормативтік-құқықтық жағынан қамтамасыз ету; ақпараттық-
коммуникациялық технологияны білім беру жүйесіне енгізудің тұжырымдамалық
негіздері; білім беруді басқару жүйесіндегі ақпараттық технологиялар және
т.б.
2.Қызметтік-ізденістік деңгей. Мұнда педагог мамандар ақпараттық
технологиямен жұмыс жасау негіздерін практикалық түрде меңгереді. Сондықтан
мұнда жұмыс орындарын автоматтандыру процесін құру технологиясы (АЖО-
директор, АЖО-оқу ісінің меңгерушісі, АЖО-сабақ кестесі, АЖО-кітапхана және
т.б. ) және мультимедиялық электрондық оқу құралдарын жасақтау алгоритмі
сияқты мәселелер қозғалады. Сонымен бірге келесі сипаттағы мәселелер де
қарастырылады:
- білім беруді ақпараттандырудың теориялық негіздері;
- білім беру жүйесіне ақпараттық-коммуникациялық технологияларды
енгізудің психологиялық-педагогикалық негіздері;
- педагог мамандардың біліктілігін көтеру жүйесіне ақпараттық
технологиялардың мүмкіндіктерін қолданудың дидактикалық
шарттары;
- ақпараттық технология негіздерін оқытуда жобалау және
итерактивтік әдістерді қолдану негіздері;
- басқарудың ақпараттық жүйесін автоматтандыру моделі және оқу
процестерін ақпараттандыруды дамыту технологиясы.
3. Жүйелік-шығармашылық деңгей. Мұнда келесі мәселелер қарастырылады:
электрондық оқу-әдістемелік құралдарын жасақтау алгоритмі;
автоматтандырылған жұмыс орнын жасақтау технологиясы: АЖО-директор; АЖО-
оқу ісінің меңгерушісі; АЖО-бухгалтер; АЖО-сабақ кестесіжәне т.б.;
әлемдік ақпараттық кеңістікке ену мақсатында web-сайтты жасақтау; оқыту
әдістерін жетілдіру және т.б.
Сонымен бірге педагог мамандардың біліктілігін және курстың сапалық
өлшемін айқындайтын компьютерлік тест сұрақтарын құрастыру алгоритмі
түсіндіріледі.
Оқу процесінде пайдаланылатын мулътимедиялық үйретуші программалардың,
тексеру программаларының, электрондық оқулықтардың өскелең өмір талаптарына
сай дайындалып, компьютерді окыту кұралы ретінде пайдалана алатындай
деңгейде болуы керек. Бұл мәселе өз алдына үлкен ғылыми ізденістерді талап
ететін мәселе, сондықтан осы мәселе жөніндегі зерттеулер одан әрі
жалғасуда.
Қоғамды ақпараттар жағдайында үздіксіз білім беру жүйесі мыналарға
сүйенеді:
➢ Білім берудің сапасын арттыру, даму қарқынын күшейту және
дербестендіру есебінен қоғам мүшелерінің ой-өрісінің даму
деңгейін көтеру;
➢ өз бетінше білім алу мүмкіндіктерін кеңейту және міндетті емес
білім беру жүйесінде қоғам мүшелерінің өз мамандықтарын қайта
өзгерте алатындай жағдай туғызу.
Бағыт беруді ақпараттандырудың негізгі бағыттары:
• методологиясын жетілдірумен стратегиялық мазмұнын таңдау;
• әдістерімен формаларын ұйымдастыру;
• қоғамды ақпараттандырудың қазіргі жағдайында тұлғаны тәрбиелеу мен
дамыту;
• оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
• педагог мамандардың инттелектуалдық потенциялын дамытуға бағыттау;
• өз бетімен білім алу біліктілігін қалыптастыру;
• информациялық-оқу, эксперименттік-зерттеу қызметінің өз бетімен
түрлі іс-әрекеттерін жүзеге асыру;
• тестілік, диагностикалық бақылау әдістерімен білім деңгейін
бағалау.
Болашақта Қазақстанда білім беру жүйесін ақпараттандыру
телекоммуникациялық желілерді жасау және дамытумен ұштасады. Ал білім беру
жүйесінің негізгі міндеттері біртұтас коммуникациялық желілерді жасау және
дамытумен ұштасады. Ал білім беру жүйесінің негізгі міндеттері біртұтас
телекомуникациялық желіні құру және дамыту арқылы шешіледі. Олар:
❖ ақпараттық мәдениетті ұйымдастыру мен жеделдету процесін
жоғары деңгейге жеткізу;
❖ жасалынған және дамып келе жатқан телекоммуникациялық
желілерді біртұтас бүкіләлемдік информациялық кеңістікте
интеграциялау;
❖ біртұтас ақпараттық кеңістікте әртүрлі деңгейдегі
ақпараттармен алмасуды қамтамасыз ету;
❖ білім беруді дербестендіруді қамтамасыз ету, дистанциялық
оқытуға мүмкіндік жасау.
Қоғамды ақпараттандыру жағдайында білім беру қызметкерлерінің
біліктілігін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша
көтеру негізгі міндеттердің біріне айналып отыр.
Қоғамды ақпараттандырудың негізгі бөлігі – білім беруді ақпараттандыру.
Олай болса, ол – білім беру қызметкерлерін ақпараттандыру саласы бойынша
біліктілігін көтеру болып табылады. Оқушылардың ақпараттық мәдениетін
қалыптастыруда мұғалімдердің біліктілігін арттыру ерекше мәнге ие.
Сондықтан білім беру қызметкерлерін ақпараттық-коммуникациялық технологияны
өз қызметтеріне пайдалануға жан-жақты дайындық курстарын ұйымдастыруымыз
қажет.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында компьютер оқыту мен дидактикалық
құралға айналып отыр. Сондықтан қазіргі білім беру саласында мультимедиялық
электрондық оқу құралдарын мектеп пәндерін оқытуға пайдалану өзекті
мәселелердің бірі. Олай болса, бұл мәселелерді жан-жақты шешу үшін
мұғалімдердің біліктілігін көтерудің орны ерекше.
Аталған мәселені дамыту үшін білім беру қызметкерлері үшін түрлі
тренинг курстар өткізілу қажет. Ол үшін бір жүйеге келтірілген, әрі білім
беру қызметкерлерінің категорияларының ерекшелігі ескерілген оқу
бағдарламалары жасақталуы қажет. Бұл мәселе қазіргі таңда көкейкесті
мәселелердің біріне айналып отыр. Аталған мәселені шешу бағытында ғылыми
түрде дәлелденген және бір жүйеге бағытталған тұжырымдама жасақталды.
Оку кызметінде компьютерден рефлексивтік деңгейін жүзеге асыруды
елестетсек, оның мүмкіндіктері ерекше үлкен. Компьютер кез келген ойдың
өтімділігін, міндеттерінің күшті және әлсіз жақтарын көрсетіп бере алады.
Шығарылуы күрделі, көп уакытты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тұжырымдамасында: Орта білім берудің мақсаты – жылдам өзгеріп отыратын
дүние жағдайында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін
бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше
дұрыс, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешім-дер қабылдауға қабілетті жеке
тұлғаны қалыптастыру - деп нақты көрсетілген [1].Жалпыұлттық деңгейдегі 12
жылдық жалпы орта білім берудің басты мақсаты да тұжырымдамаға сәйкес
төмендегідей:- Қазақстан Республикасының әлеуметтік, экономикалық және
саяси өміріне белсенді қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті тұлғаны
дайындау.Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті Н.
Назарбаевтың Қазақстан халқына Жол-дауында [2]: Біз бүкіл еліміз бойынша
әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол
жеткізуіміз керек. Оқытудың, әр оқушының білімі мен қабілет деңгейінің
тиімділігін бағалаудың біртұтас жүйесін жасау қажет деп көрсетілген.Оған
сапалы білім, оқушының өміріндегі оқуға және өз білімін көтеруге дайындығы
негізгі алғышарт болып табылады. Қазіргі кездегі білім беру сапасы оқушының
әртүрлі әрекет саласында өз бетінше шешім қабылдауға мүмкіндікті қамтамасыз
ететін қалыптасқан негізгі құзіреттілік түріндегі білім нәтижелерімен
түсіндіріледі.Сондықтан, бүгінгі таңда ұстаздардың алдында тұрған міндет:
табысты және тиімді әрекетке дайын, өзінің пікірін білдіруге және өзінің іс-
әрекеті мен өмір сүріп отырған қоғам үшін жауапкершілігін түсінуге
қабілетті, отбасындағы, қоғамдағы, еңбек ұжы-мындағы әлеуметтік ролін
сезінетін құзырлы тұлғаны қалыптастыру.Жалпы құзіреттіліктің сипаты қандай
екендігіне тоқталып өтсек, кейбір сөздіктерде құзіреттілікке белгілі бір
зат, құбылыс жөнінде пайымдауға, салмақты да беделді пікір айтуға мүмкіндік
беретін білімді игеру ретінде түсіндірме берілген. Ал, орыс тілінде
құзіреттіліктің аудармасы компетентность. Компетенция ешқан-дай білімге
де, біліктілікке де келіп тірелмейді. Кең ауқымды білімге ие, бірақ, оны
қажет болған кезде іске асыра алмайтын адамдарды кездестіруге болады.
Компетентті болу деген оқымысты немесе ғалым болу деген сөз емес.
Компетенция адамның білімі мен практикасындағы іс-әрекеттер арасында
болатын қатынас ортасы болып қалады деп жазады орыс ғалымы М.В. Рыжаков өз
еңбегінде [3]. Кейбір сөздіктерде құзіреттілік құзырлылық деп те
қарастырылып, оған төмендегідей анықтама берілген. Құзырлылық – адамның
стандарттан тыс жағдайда нәтижелі әрекет ету қабілеті. Құзырлылықтың пәндік
дағдыдан айырмашылығы, жаңа тапсырманы шешуде бұрын сабақта қалыптаспаған
дағды пайда болады. Қазақстан Республикасы 12 жылдық орта жалпы білім
берудің жалпыға міндетті стандарты жобасында Құзіреттілік – оқушылардың
іс-әрекетінің әмбебап тәсілдерін меңгеруінен көрінетін білім нәтижесі, ал
құзірет дегеніміз алға қойылған мақсаттарға жету үшін ішкі және сыртқы
ресурстарды тиімді іске асыруға дайындық; оқушының білім беру жүйесіне
деген әлеуметтік тапсырысты құрайтын жеке және қоғам талаптарын қанағат-
тандыру мақсатында табысты іс-әрекетке дайындығы деп көрсетілген. Сонымен
қатар, құзыреттілікті тәсілге де төмендегідей анықтама берілген: Құзы-
реттілікті тәсіл – оқу процесінің түпкілікті құзіреттерді қалыптастыруға
бағдарлануы; күтілетін нәтижелерге қол жеткізу аясында білім сапасын
қамтамасыз ететін білім беру мақсаттарын анықтаудың, білім мазмұнын
іріктеудің, білім беру процесін ұйым-дастыру мен білім нәтижелерін
бағалаудың жалпы ұстанымдарының жиынтығы. Тұлға құзыреттілігін дамыту үшін
ұстаздың құзыреттілікті тәсілдерді мең-геруі, білім беру мазмұнын
жетілдіруі қажет екендігін ескере отырып, біз, жаңа инновациялық әдіс –
тәсілдердің ең тиімдісін пайдалану жоғары нәтиже береді деген болжам жасап,
өзіміз оқып, үйреніп, үш жылдан артық уақыт бойы тәжі-рибемізде пайдаланып
келе жатқан американ ғалымдары Джинни Стилл, Куртис Мередит және Чарльз
Темпл жасаған Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамыту жобасының
оқушы құзыреттілігін дамытуда маңызы зор деген тұжырымға келдік. Сын
тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл бағдарламаның
құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым үш фазадан тұрады. Олар өздерінің
қызметтеріне байланысты аталады:1) қызығушылықты ояту;
2) мағынаны ажырату;3) ой толғаныс. Қызығушылықты ояту-оқушылар үшін
сабаққа қатысудағы алғашқы қадам. Бұрынғы білімдері мен сезімдеріне немесе
әсерлеріне еніп, жаңа білімге мазмұн қалап, болашақта зерттеу жүргізулеріне
күш алуларына және орындалуы керек тапсырмалар жөніндегі жеке және топтық
түсініктерді қалыптастыруларына көмек-теседі. Сонымен қатар оқушының жаңа
идея мен мәліметтерді үйренуге және оны өзіндегі білім негізімен
ұштастыруда іштей немесе сырттай белсенді болатын – болмайтындақтарын шешуі
де алғашқы фазада іске асады. Қызығушылықты ояту ұзақ, әрі мағыналы
оқытудың қажетті психологиялық негізін салады. Мағынаны тану фазасы
оқушылар жаңа мәліметпен, идеямен немесе жаңа мазмұнмен кез келіп қалғанда
іске асады. Дәрісті басқаратын талқылау, кітап оқу, бейнетаспа, өнер
қойылымдары немесе басқа да нұсқау әдістерінің қайсысы болмасын осы кезеңде
іске асады. Оқушылар жаңа білімді бұрынғымен біріктіре отырып және
ақпараттың жаңа мазмұнға қолданбалылығы мен қолай-лылығын қарастыра отырып,
белгісізден белгіліге қарай жүретін ақпарат пен идеяның маңыздылығы жөнінде
шешім қабылдаулары қажет. Оқушылар жаңа идеяны қабылдайды, ескі мен жаңаны
ұштастырады, ойлау қабілетін кеңейтіп, не түсінгенін анықтайды.Ой толғаныс
– үйрену процесінің соңғы фазасы болады да, бұл кезде оқушылар алған
білімдерін сыртқа шығарып, түсінгендерін өз сөздерімен жеткізіп бере
бастайды. Саналы талқылаулар мен білімді тәжірибеде қолдану, жаңа идеялар
мен ұғымдарды жинақтаумен, мазмұн жөніндегі өздерінің ашық ұсыныстарымен
немесе бір зерттеуді бастаумен айғақталады. Бұл процесс арқылы оқушылар
өздерінің ойын нақтылайды, қатарластары мен мұғаліммен кері байланыса
отырып мәліметтер жинағы мен құрылым мағынасын сынақтан өткізеді. Яғни,
іштей ойлануға үйренеді, ой алмасады. Белсенді түрде өз білімін үйрену
жолына қайта қарап, өзгерістер енгізіді. Бұл ең ұзақ та, маңызды кезең.
Тұлғалық бағдарлы көзқарас тұрғысынан қарастыратын болса, мұғалім мен оқушы
арасындағы қарым-қатынас, түсіндіруден-түсінуге, монологтан диа-логқа,
әлеуметтік бақылаудан дамытуға, басқарудан өзін-өзі басқаруға көшу болып
табылады. Мұғалімнің негізгі міндеті – оқушымен қарым-қатынас, оқушылардың
өзара түсінуі, оларға шығармашылық үшін жағдай жасау, еркіндік беру. Сыни
ойлау философиясындағы басты мақсат: оқушы қандай да болмасын ақпаратты
өздігінше игеріп, өз өміріне жарата алатын әмбебап тәсілдерді үйренуі
керек. Білім алу оқушы тұрғысынан белсенді процесс болуы қажет, тек
белсенді түрде жұмыс жасай отырып, ол қандай да болмасын білімді игереді.
Сын тұрғысынан ойлау әрбір оқушыны терең ойланып, философиялық тұжырым
жасауға бағыт-тайды. Өмірде ең керекті білік пен дағды – қоғамда қарым –
қатынас құра білу, басқа адамдармен тіл табысу екендігін ескере отырып, әр
сабақта оқушы оқытудың басқа да қатысушыларымен (оқушылар мен ұстаздар)
араласып коммуникативтік қарым – қатынас процесінің белсенді мүшесіне
айналады, әрі ұжымда, қоғамда, әлеуметте қалайша өзара байланыс құру
мәселесі төңірегінде ойланады. Теорияны зерттеу келе практика жүзінде
алдыма төмендегідей мақсат қойдым: сын тұрғысынан ойлау жобасының
оқушылардың құзыреттілігін қалыптастырудағы ықпалын анықтау. Алдымен мектеп
психологының көмегімен және Қазақстан Республикасының 12 жылдық жалпы орта
білім берудің жалпыға бірдей міндетті стандарты жобасына сүйене отырып,
сынып оқушыларының құзыреттілігінің деңгейін төмендегі критерийлер арқылы
анықтадық. Бастапқыда тексеру нәтижесі төмендегідей болды:
Проблемаларды шешу құзіреттілік (өзіне-өзі менеджмент)
1. Проблеманы анықтау:
- мұғалімнің көмегімен құрылған проблеманың қай жағынан келу қажеттігін
түсіндіруі – 15 %
- шынайы және ойлаған жағдаяттардың бір-бірінен айырма-шылығын көрсете
отырып сипаттауы - 17%
2. Әрекетті жоспарлау және мақсат қою:
- міндеттерді шешу бойынша қадамдарды анықтап, логикалы, уақытша
бірізділігін құрауы – 10%
3. Технологияларды қолдану:
- технологияны нұсқаулықпен қа-таң сәйкестікте жүргізуі – 12%
4. Шикізатты жоспарлау:
- белгілі әрекеттерді орындауға қажетті ресурстарды атауы – 15%
5. Әрекетін бағалау :
- ағымдағы бақылауды өз әрекетіне берілген тапсырмалар бойынша орындауы
- 18%
6. Әрекет өнімінің нәтижесін бағалау:
- жоспарланған және алынған өнімнің сипаттамаларын салыстырып, өнім
сапасына сәйкес қорытынды жасауы – 13 %
- өз әрекетінің өнімін берілген өлшем мен тәсілдерге сәйкес бағалауы –
20%
7. Өзіндік қозғалысын бағалауы:
- өз әрекетінің әлсіз және күшті жақтарын көрсетіп, өз әрекетіндегі
қызығушылығын атауы - 25%
Ақпараттық құзіреттілік
1. Ақпараттық ізденісті жоспарлау:
- ақпараттың белгілісі мен белгісізін бөліп, ұсынылған ақпараттың
қойылған міндеттерді шешуге қажетін бөліп алуы - 12%
- анықтамаларды, энцикло-педияларды қолдануы – 20%
- мазмұн бойынша кітаптарға және сілтемелер бойынша сайтқа бағдар
жасауы – 7%
2. Алғашқы ақпаратты бөліп алу:
- қойылған міндеттерге сәйкес жоспар бойынша эксперимент жүргізуі - 19%
- ақпаратты адамға сұрақ қоя отырып алуы – 20%
- ақпаратты көркем образды мазмұнды қайнаркөздерден бөліп алуы – 20%
3. Қайта алынған ақпаратты бөліп алу:
- ақпараттарды 1-2 тапсырмалар негізінде алып, жүйелеуі – 10%
4. Алғашқы ақпаратты өндеу:
- алынған ақпаратты қарапайым берілген құрылым аясында бір белгі
бойынша жүйелендіруі – 10%
- қарапайым ақпараттарды графи-калық түрінен мәтінге немесе керісіне
ауыстыруы – 12%.
5. Ақпараттарды өндеу:
- алынған ақпаратты нақты жеткізе алуы - 20%
- ақпараттың жеткіліксіздігінің немесе түсініксіздігін көрсетуі – 15%
- ұсынылған қайнаркөздегі ақпараттан дәйектер мен қорытынды табуы –18%
6. Ақпаратты өңдеу кезінде логикалық операцияларды орындау:
- ұсынылған ақпаратты тапсыр-маға сәйкес түсіндіруі, таратуы – 25%
- дәйектемені бағалауы – 5%
- берілген негізге сүйеніп жіктеуі – 17%
- түсініктердің белгілерін, нысан-ды, құбылысты, бөліп алып және
олардың бастысын және жанамасын бөлуі – 15%
- сәйкестігі мен қайшылығын таба алуы – 12%.
Коммуникативтік құзіреттілік
1. Жазбаша байланысу:
- қарапайым құрылымдағы жазбаша байланысудың стандартты өнімдері
формасында өз ойын рәсімдеуі – 18%
- үлгіде берілген мәтінді рәсімдеу нормаларын сақтай отырып, қосымша
графикада сұрағын баяндауы – 10%.
2. Көпшілік алдында сөз сөйлеу:
- баяндаманың жоспарын дайындауы – 3%
- көпшілік алдындағы баяндаманың нормасы мен шегін сақтауы – 3%
- өз баяндамасының мағыналық блоктарын ерекшелеу үшін үзілістер
пайдалануы – 2 %.
3. Диалог:
- монолог, диалог, пікірталаста (топ) нақты бағалау, ақпараттың негізгі
мазмұның қабылдауы – 25%
- әңгімені нормаға сәйкес бастап, аяқтап, диалог форматы мен мақсатына
сәйкес сұрақтар қойып, жауап беруі – 20%.
4. Өнімді топтық байланысу:
- топтық талқының іс-жосығына өз бетімен ілесуі – 20%
- топтық жұмыс тапсырмаларына сәйкес жауап беруі – 20%
- өз ойларын ұсына отырып түсіндіруі – 20%.
Оқушылардың құзіреттілік денгейін анықтау қорытындысы бойынша, барлық
критерийлер, әсіресе төмен көрсеткіш көрсеткен құзіреттілік деңгейлерін
дамыту мақсатында жүйелі жұмыс жүргізу жоспарланды.
Оқушы құзіреттілігін жетілдіру үшін сыни тұрғыдан ойлау жобасын
сабақтарда және тәрбие үрдісінде жүйелі түрде қолдана бастадым да төмендегі
шаралардың орындалуын ескердім:
Үш қатарда екі-екіден тізіліп отыратын өзгермейтін отыру қалпы мұнда
жоқ:
- жұппен жұмыс;
- топпен жұмыс;
- 3, 4 тен отыру;
- әркім өз көзқарасын қорғау үшін бұрыштарға бөлініп тұру;
- қабырғаға қарап тұру.
Сынып бөлмесіндегі өзгерістер:
- қағидалар;
- идеялар тақтасы;
- ең үздік сұрақтар тақтасы;
- пікір бұрышы;
- үздік шығармашылық жұмыстар тобы.
Жоғарыдағы талаптардың орын-далуын ескере отырып, сабақтың үш кезеңінде
оқушылардың проблеманы шешу құзіреттілігі, ақпараттық құзіреттілігі және
коммуникативтік құзіреттіліктерін дамыту мақсатында әртүрлі стратегиялардың
тиім-ді қолданылуына ерекше мән бердім. Проблемаларды шешу құзіреттілігін
дамыту барысында: торлы тақылау, венн диаграммасы, концептуалды кесте,
бұрыш-тар алгоритімі, дәлелді эссе. Ақпаратты құзіреттілікті дамытуда:
INSERT кестесі, үш қадамды сұхбат, алма-кезек сұрақ қою, ғылыми баяндама
жасау, ББҮ кестесі, жолаушының қойын дәптері, ассоциация, кластер,
семантикалық карта, қос жазба күнделігі. Коммуникативтік құзірет-тілікті
дамытуда: ЖИГСО – 1, аквариум, бірлесе оқу, үш қадамды сұхбат, эссе, еркін
жазу, хат жазу, дөңгелек стол, болжау, оқырман жауабы, жазба конференциясы,
бірлесе жазған әңгіме, сауалнама т.с.с. стратегияларды қолданудың
тиімділігі анықталды.
Оқушы ролінің өзгеруі төмендегідей:
- оқушы танымдық іс-әрекет иесі;
- өзінің даму аймағын кеңейтуші;
- оқыту процесінің белсенді мүшесі;
- өзіндік ой-пікірі бар, сыншыл көзқарас, әділ пікір иесі;
- өзін-өзі тануға әрекет жасайтын тұлға;
- жоғары деңгейлі сұрақтар иесі;
- эксперт рөлін еркін атқарушы;
- бірін-бірі, өзін, тобын, топ жұмысын бағалай алушы;
- ойының дамуын қадағалай алады.
- алдағы қадамдарын болжап, мақсатты айқын қоя біледі.
Дегенмен оқушылардың құзі-реттілігін дамыту барысында төмендегідей
қиындықтар мен кедергілер әлі де бар:
- тұлғаның дамуының тежелуі, ой-өрісінің тарлығы;
- өзгеруге деген әлсіздік;
- қанағаттанбау мен өзін толық бағалы санамаудан келіп шығатын
тартыншақтық;
- басқа адамдармен ынтымақтасып жұмыс істеуге, тіл табысуға екемсіздік;
- бәсекеге қабілетінің әлсіздігі;
- жанұялық-әлеуметтік деңгейінің төмендігі.
Осындай кемшіліктерді жою, оқушы құзіреттілігін жетілдіру бағытында
жұмыстар жоспарланып жүргізілуде.
Құзіреттілік біліктіліктен көрінеді, біз оның қалыптасу дәрежесі жайлы
ғана айтуға мүмкіндігіміз бар. Демек, оқу процесінде оларсыз құзіреттілік
қалыптаспайтын білім, біліктерге қатты көңіл бөлуіміз керек.
Құзіреттіліктің қалыптасу дәрежесі жайлы айтсақ, онда білімсіз, біліксіз
ештеңе істей алмаймыз. Құзіреттіліктің қалыптасуы-бұл ешқашан аяқталмайтын
процесс.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасының жобасы Егемен Қазақстан, 26 желтоқсан, 2003 ж.
2. Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан
халқына Жолдауы, 28 ақпан 2007 ж.
3. Рыжаков М.В. Ключевые компетенции в стандарте: возможности
реализации Стандарты и мониторинг в образовании. – М., 1999 г.
4. Б. Кенжебеков. Маманның кәсіби құзіреттілік мәселесі Ұлт
тағылымы, №3, 2004 ж.
5. Б. Кенжебеков. Маманның кәсіби құзіреттілігінін теориялық негізі
Бастауыш мектеп, № 7, 2006 ж.
6. Қазақстан Республикасы 12 жылдық орта жалпы білім берудің жалпыға
міндетті стандарты. Нормативтік құжаттар. – Астана, 2006 ж.
7. С. Мирсеитова Әрекеттегі RWCT философиясы мен әдістері. - Алматы,
2006
8. Словарь RWCT. – Алматы, 2006 ж.
9. Профессиональное развитие из опыта учителей. - Алматы, 2005 ж.
10. Успехи и вызовы сегодняшнего дня RWCT. – Алматы, 2006 ж.
Педагог мамандарды даярлауда ақпараттық құзырлықты қалыптастырудың
дидактикалық мүмкіндіктері
КІРІСПЕ
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың біліктілігін
көтеру – бүгінгі күннің негізгі міндеттерінің біріне айналып отыр.
Сондықтан педагог мамандардың біліктілігін көтеруді ақпараттандыру туралы
тұжырымдама, стандарт және оқу-тақырыптық жоспарларын жасақтау қажет.
Аталған қажеттілікті шешу барысында педагог мамандардың біліктілігін
ақпараттық технологияны өз қызметтеріне пайдалану саласы бойынша
тұжырымдама, модульдік жұмыс бағдарламалары жасақталды. Сонымен бірге білім
беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың ақпараттық
сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін және ақпараттық құзырлығы сияқты
қабілеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне
айналып отыр. Ал, қазіргі таңда жоғарыдағы аталған мәселе қалай жүзеге
асырылып жатыр деген сауал туындайды. Әсіресе, мемлекеттік тілде осы
бағыттағы мәселелер әлі де жеткілікті деңгейде емес.
Психологиялық-педагогикалық ғылымда өңделген қызмет принципіне сәйкес
болашақ педагогтарының жеке тұлғаларының шығармашылық қасиеттерінің дамуы
тек қоғамдық тәжірибені меңгеру, педагог мамандардың өздерінің белсене
қызмет ету арқылы жүзеге асатын меңгеру негізінде ғана жүре алады. Адамзат
мәдениетінің қол жеткізулеріне ие болу үшін әр жаңа ұрпақ осы қол
жеткізулер үшін істелген қызметке ұқсас қызметті жүзеге асыруы керек.
Осыған байланысты педагог мамандардың мамандандырылған қызметіне сәйкес оқу
қызметін ұйымдастыру маман даярлау жүйесінің қажетті кешені болып табылады.
Қоғамда ақпараттандыру, есептеу техникасы құралдары кеңінен таралуымен
байланысты, оқу процесін ұйымдастыруға, сол сияқты білім берудің мазмұнын
өзгертуге де елеулі ықпал етеді. Білім беру жүйесіндегі қайта құрулардың
негізгі субъектісі - мұғалім. Қазіргі мектепке шығармашылық ізденіс
қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете меңгерген,
мамандық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдер қажет. Ол бір уақытта педагог-
психолог және оку процесін ұйымдастырушы технолог бола білуі керек.
Компьютердің мүмкіндіктерін ескере отырып, оқыту мәселелеріне талдау
жасасақ, психологияның, педагогиканың іргелі оқыту теориясынан
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік мәселелер туындайды.
Орта мектепте информатиканың жеке пән болып оқытылуы, көптеген
педагогикалык ізденістер мен ғылыми-әдістемелік еңбектердің туындауының
жандана түсуіне алып келді. Информатиканың қазіргі қоғамдағы алатын орнын,
ерекшеліктерін ғылыми-әдістемелік тұрғыда негіздеуге арналған көптеген
ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
Қазіргі заманғы оқыту интелектуалдык ерекшеліктеріне сүйене отырып
білім беруді кажет етеді..
Жаңа технологиялар - педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал, бірақ ол
мүғалімді алмастыра алмайды. Компьютер мүмкіндіктері психология мен
дидактика тұрғысынан талданып, керек кезінде педагогикалык талаптарға сай
қолданылуы керек. Сырткы эффектіні қуып кетпей, окыту програм-масының тек
сыртқы емес, ішкі тиімділігіне көп көніл бөлген дұрыс. Компьютердің
сызбалық мүмкіндігін молдығы дәрістік экспсриментті бояулы суреттермен,
сызбалармен, кестелер мен байыта түсуге жол ашады, оларды есеп шарттарына
да пайдалануға болады.
Компьютерді мұғалім косымша материалдар, әртүрлі анықтамалык
мәліметтерден акпараттар беру үшін көрнекі кұрал ретінде пайдалана алады.
Мұндай мәліметтерге физикалык формулалар, физикалык шамалардьң өлшем
бірліктері, графиктер, схемалар, иллюстрациялар, физикалык кұбылыстардың
динамикалык бейнесі, тәжірибеге арналған кұрылғылардың тізімі, аспаптардың
сипаттамалары және т.б. жатқызуға болады. Мұғалім араласпай-ақ, оқушылар
өздері меңгеруге тиісті ақпараттар беріледі. Қажетті акпараттарды
жинақтауда электрондык техникаларды енгізу уакыт үнемдейді, карастырып
отырған кезеңде акпараттың толыктығын жоғарылатады, ақпараттык-аныктамалык
жүйе кұрамында электрондық кұрырғылармен жұмыс істеу дағдысын
калыптастыруға мүмкіндік туғызады.
Жаңа акпараттық технология кұралдарын информатика пәнінің кіріктірілген
сабақтарында пайдалану, оқушының шығармашылык, интеллектуалдык қабілетінің
дамуына, өз білімін өмірде пайдалана білу дағдыларының қалыптасуына
әкеледі. Компьютерлік техниканың дидактикалық мүмкіндіктерін педагогикалык
мақсаттарға қолдану, білім мазмұнын анықтауда, оқыту формалары мен
әдістерін жетілдіруде жақсы әсерін тигізеді. Есептеу техникасымен жұмыс
жасату оқушылардың алгоритмдік дүниетанымын қалыптастырады:
өз әрекетін саналы түрде жоспарлайды;
құбылыстарға модельдер кұра біледі.
Программалауды оқыту оқушылардың логикалық қабілетін дамытады, бақылау
мен өзін-өзі бақылауын қалыптастырады, оқушылардъң еңбек ету мен дағдысының
жинақтылығын қамтамасыз етеді, жалпы мәдени-дүниетанымын қалыптастыруға
мүмкіндік туғызады.
Мақсаты:
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу процесіне енгізу
жағдайында тұжырымдамалық негізін жасақтау және оны жүйелеу;
- мазмұндық, процессуальдық және бағалау компоненттері негізінде
мазмұны мен оған сәйкес таңдалынатын педагог мамандардың
категорияларын таңдауды болжау;
- білім беруді ақпараттандыру жағдайына педагог мамандардың
біліктілігін көтеру.
Бұл қойылған мақсаттарды шешу үшін келесі міндеттерді қарастырамыз:
- білім беруді ақпараттандыруды дамыту тенденцияларын зерттеу және оған
сәйкес мазмұнын анықтау;
- педагог мамандардың ақпараттық-коммуникациялық пайдалана алу
дайындығын анықтайтын белгілер мен көрсеткіштерді жасақтау және
олардың ақпараттық құзырлығын қалыптастыру мүмкіндіктерін
зерттеу.
- педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технологияны өз
қызметтеріне енгізуге байланысты ұйымдастыру жүйесін жасақтау.
- ақпараттық-коммуникациялық технологияны білім мекемелерінің оқу
процесіне енгізу бойынша педагог мамандардың іс-тәжірибесін
тарату.
І-ТАРАУ.
1.1. БIЛIМ БЕРУ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРIНIҢ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ САЛАСЫ
БОЙЫНША БIЛIКТIЛIГIН КӨТЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ НЕГIЗГI ЖОЛДАРЫ
Бiлiм берудi ақпараттандыру процесi пән мұғалiмдерiне, әдiскерлерге,
бiлiм мекемелерiн басқарушыларға жаңа ақпараттық технологияны өз
қызметтерiне жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды.
Қазақстан Республикасы бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың Мемлекеттiк
бағдарламаларының негiзгi мiндеттерiнiң бiрi ретiнде мамандардың осы сала
бойынша бiлiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау қарастырылған. Аталған
мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында мамандардың бiлiктiлiгiн көтеру және
қайта даярлау бойынша курс тақырыптарының мазмұны өзгертiлiп, жаңаланды.
Оның негiзгi мазмұны бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерiнiң кәсiби
шеберлiгiн жаңа ақпараттық технологияны пайдалану бойынша жетiлдiруге,
басқаша айтқанда, бiлiм берудi ақпараттандыруға сай мамандарды жан-жақты
даярлауға бағытталған.
Тәжiрибе жүзiнде дәлелденгенiндей, кез келген мұғалiм мен әкiмшiлiктiң
өз қызметтерiне компьютердi пайдалануы олардың әлемдiк ақпараттық
кеңiстiкке енуде ақпараттық мәдениетiнiң қалыптасатынымен өлшенедi. Сонымен
бiрге, бұл жағдайда, инновациялық әдiстер мен құралдарды оқу процесiне
пайдалану оқушылардың мектеп пәндерiн игеруде қызығушылықтарын арттыруда.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие процесiне пайдалану
оның келесi педагогикалық мүмкiндiктердi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi:
– оқушының дайындық деңгейiн, ынтасын және қабылдау
жылдамдығын ескеру арқылы жаңа материалды меңгертуге
байланысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту процесiне жаңа
ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн пайдалану;
– оқытудың жаңа әдiстерi мен формаларын (проблемалық,
ұйымдастырушылық-iс-әрекеттiк компьютерлiк ойындар және
т.б.);
– проблемалық, зерттеу, аналитикалық және модельдеу әдiстерiн
қолдану арқылы классикалық әдiстердi жетiлдiру;
– жаңа ақпараттық технология құралдарын (жаңа типтi
компьютерлер, телекоммуникация, виртуальды орта және
мультимедиа-технология) пайдалану арқылы оқу процесiнiң
материалдық-техникалық базасын жетiлдiру.
Мамандардың бiлiктiлiгiн көтеру мiндеттерiн шешуде оқу процесiнде
ақпараттық және коммуникациялық технологияларды пайдаланудың келесi
мүмкiндiктерi ұсынылады:
– ақпараттық мәдениет элементтерiн қалыптастыруда бiлiм
мекемелерiнiң мамандарының қажеттiлiгiн қанағаттандыру:
информатика, ақпараттық және желiлiк технологиялар саласы бойынша
жаңа бiлiмдер алу;
– информатика мұғалiмдерiнiң бiлiктiлiгiн көтеру және қайта
даярлау;
– бiлiм беру жүйесiн басқару мамандарын және пән мұғалiмдерiн жаңа
ақпараттық технологияны өз қызметтерiне еркiн пайдалана бiлуге
үйрету;
– информатика пәнiн оқытудың көкейкестi мәселелерi бойынша
информатика мұғалiмдерi үшiн стажировка өткiзу және оны
ұйымдастыру;
– арақашықтықтан оқыту формаларына мұғалiмдердiң қызметiн бағыттау;
– облыстағы бiлiм беру мекемелерiн ақпараттандырудың ғылыми-
әдiстемелiк бағыт бойынша жетекшiлiк ету;
– облыстың бiртұтас бiлiмдiк желiсiнiң ақпараттық ресрустарын
қалыптастыру;
– оқу процесi мен ғылыми-әдiстемелiк жұмыстарға жаңа ақпараттық
технологияны қолдану негiзiнде олардың озық тәжiрибелерiн тарату.
Бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерiнiң жаңа ақпараттық технологияны
меңгерту саласы бойынша бiлiктiлiгiн көтерудің даярлау мiндеттерiн шешуде
институт көлемiнде осы сала бағытында өткiзiлетiн курстарды сабақтастыру
процесi жүзеге асырылуда.
Педагог мамандарды ақпараттық-коммуникациялық технология негiзiнде
дайындауда келесi қағидалар негiзге алынған:
– вариативтiлiк — әрбiр бiлiм беру қызметкерлерiнiң жасақтаған
материалдарына сәйкес бiлiктiлiктi көтеру жүйесiн бағыттайды;
– болашаққа негiзделген — күтiлетiн нәтиженi анықтайтын кезеңдiк
бағдарламалардың бағытын орнықтырады және жеке тұлғаға
бағытталған курстың жалпылама мақсатын анықтайды;
– рефлексивтi-креативтi — жаңа ақпараттық технологияларды
меңгерту бiлiмдерiн ұйымдастыруда курстың бағыты даралық-
шығармашылық негiзге бағытталуы қажет;
– эргономикалық — нақтылы мәселелердi үйренуге қажеттi уақыт
мөлшерi талап етiледi;
– iзгiлiктiлiк — бейiмделген оқыту жүйесiн құруды талап етедi,
бiлiктiлiктi көтеру жүйесiнiң құрылымы мен нақтылы нәтижесiн
анықтау;
– тәжiрибеге бағытталған — оқыту көздерiнiң бiрi ретiнде
оқытушылардың тәжiрибесi қолдану идеясы жүзеге асырылады және
нақытлы iс-әрекеттер бойынша тыңдаушылардың танымдық
процестерiнiң өзара байланыстылығы мен олардың жеке тұлға
ретiнде қалыптасу деңгейi анықталады;
– жекелеген консультация беру - тыңдаушыларға консультация беру
ұсынылады. Ол мына бағытта жүргiзiледi: әрбiр тыңдаушының
өзiндiк ерекшелiгiн ескере отырып қойылған нәтижелерге жетуге
байланысты игерiлетiн мәселелердiң мазмұны мен оған
қолданылатын тиiмдi әдiс-тәсiлдер.
Бiлiм беру қызметкерлерiн қайта даярлау практикалық және жобалық
сипатты анықтайды. Ол ақпараттық және коммуникациялық технологияны қолдану
тәжiрибесi, сабақты ақпараттық ортаға бейiмдеп, жобалау және т.б.
жұмыстарды қамтиды.
Жаңа ақпараттық технологиясына дайындау мынадай екi негiзгi модуль
бойынша құрастырылған: “Педагогтың ақпараттық құзырлығы” және “Оқытудағы
ақпараттық технологиялар”.
Ақпараттық мәдениеттi дамыту қазiргi педагогтың ақпараттық құзырлығына
қойылатын талаптарына сай анықталады:
1. қазiргi бiлiм беру жүйесiндегi ақпараттық кеңiстiк туралы
бiртұтас түсiнiктi қалыптастыру (бүкiләлемдiк ақпараттық
ресурстарға бағдарлау, ақпараттарды iздеу алгоритмi мен
ақпараттарды аналитикалық-синтетикалық тұрғыдан өңдеу әдiстерiн
меңгерту).
2. ақпараттық (дербес жағдайда, компьютерлiк) сауаттылық: оқу-
әдiстемелiк, озық тәжiрибелердi зерттеу, ғылыми-зерттеу
нәтижелерiн түрлендiру мен технологияларды қолдану әдiстерiн
меңгерту; қолданбалы программалық құралдарды меңгерту; жаңа
программалық құралдарды меңгерту.
3. өз қызметтерiн жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн
пайдалану: жаңа ақпараттық технологияның мүмкiндiктерi туралы
бiлiм; коммуникациялық қызметтердi пайдалану дағдысы; бiлiм беру
процесiнiң ерекшелiктерiн ескере отырып, педагогикалық
программалық құралдарды қолдану және оларды өз қызметтерiмiзге
сәйкес бейiмдеп пайдалану.
І.ІІ. АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ САЛАСЫ БОЙЫНША
ПЕДАГОГ МАМАНДАРДЫҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ КЕЗЕҢДЕРІ
Мазмұндық құрылым информатика мұғалімдері үшін келесі деңгейлер
бойынша беріледі:
1. Іргелі. Бұл ақпараттық технологияның мүмкiндiктерiн мамандық
деңгейлерiне сәйкес шешуге мүмкiндiк беретiн бiлiм мен
бiлiктiлiктердi және дағдыны қалыптастыру.
2. Базалық. Оның мазмұны мұғалiмнiң ақпараттық-коммуникациялық
технологияның мүмкiндiктерiн өз қызметтерiне жан-жақты пайдалана
бiлуімен анықталады.
3. Арнайы. Бұл “Информатика және ақпараттық технология” пәнiн берудiң
әдiстемелiк мәселелерiн шешумен анықталады
Білім беру мекемелерінің басшылары мен пән мұғалімдері үшін мазмұндық
құрылым келесі деңгейлер негізінде анықталады:
1. Педагог мамандардың қызметіне ақпараттық-коммуникациялық
технологияны қолдану бағытындағы элементарлы-бейімделген деңгейі. Бұл
деңгейде келесі мазмұндар қарастырылады: компьютермен және оның
құрылғыларымен жұмыс жасау техникасы; компьютерлік техниканы қолдану
мүмкіндіктері; оқу процесіне қолданбалы программалық құралдарды қолдану
дағдылары. Сонымен бірге келесі мәселелер де қарастырылады: білім беруді
ақпараттандыруды нормативтік-құқықтық жағынан қамтамасыз ету; ақпараттық-
коммуникациялық технологияны білім беру жүйесіне енгізудің тұжырымдамалық
негіздері; білім беруді басқару жүйесіндегі ақпараттық технологиялар және
т.б.
2.Қызметтік-ізденістік деңгей. Мұнда педагог мамандар ақпараттық
технологиямен жұмыс жасау негіздерін практикалық түрде меңгереді. Сондықтан
мұнда жұмыс орындарын автоматтандыру процесін құру технологиясы (АЖО-
директор, АЖО-оқу ісінің меңгерушісі, АЖО-сабақ кестесі, АЖО-кітапхана және
т.б. ) және мультимедиялық электрондық оқу құралдарын жасақтау алгоритмі
сияқты мәселелер қозғалады. Сонымен бірге келесі сипаттағы мәселелер де
қарастырылады:
- білім беруді ақпараттандырудың теориялық негіздері;
- білім беру жүйесіне ақпараттық-коммуникациялық технологияларды
енгізудің психологиялық-педагогикалық негіздері;
- педагог мамандардың біліктілігін көтеру жүйесіне ақпараттық
технологиялардың мүмкіндіктерін қолданудың дидактикалық
шарттары;
- ақпараттық технология негіздерін оқытуда жобалау және
итерактивтік әдістерді қолдану негіздері;
- басқарудың ақпараттық жүйесін автоматтандыру моделі және оқу
процестерін ақпараттандыруды дамыту технологиясы.
3. Жүйелік-шығармашылық деңгей. Мұнда келесі мәселелер қарастырылады:
электрондық оқу-әдістемелік құралдарын жасақтау алгоритмі;
автоматтандырылған жұмыс орнын жасақтау технологиясы: АЖО-директор; АЖО-
оқу ісінің меңгерушісі; АЖО-бухгалтер; АЖО-сабақ кестесіжәне т.б.;
әлемдік ақпараттық кеңістікке ену мақсатында web-сайтты жасақтау; оқыту
әдістерін жетілдіру және т.б.
Сонымен бірге педагог мамандардың біліктілігін және курстың сапалық
өлшемін айқындайтын компьютерлік тест сұрақтарын құрастыру алгоритмі
түсіндіріледі.
Оқу процесінде пайдаланылатын мулътимедиялық үйретуші программалардың,
тексеру программаларының, электрондық оқулықтардың өскелең өмір талаптарына
сай дайындалып, компьютерді окыту кұралы ретінде пайдалана алатындай
деңгейде болуы керек. Бұл мәселе өз алдына үлкен ғылыми ізденістерді талап
ететін мәселе, сондықтан осы мәселе жөніндегі зерттеулер одан әрі
жалғасуда.
Қоғамды ақпараттар жағдайында үздіксіз білім беру жүйесі мыналарға
сүйенеді:
➢ Білім берудің сапасын арттыру, даму қарқынын күшейту және
дербестендіру есебінен қоғам мүшелерінің ой-өрісінің даму
деңгейін көтеру;
➢ өз бетінше білім алу мүмкіндіктерін кеңейту және міндетті емес
білім беру жүйесінде қоғам мүшелерінің өз мамандықтарын қайта
өзгерте алатындай жағдай туғызу.
Бағыт беруді ақпараттандырудың негізгі бағыттары:
• методологиясын жетілдірумен стратегиялық мазмұнын таңдау;
• әдістерімен формаларын ұйымдастыру;
• қоғамды ақпараттандырудың қазіргі жағдайында тұлғаны тәрбиелеу мен
дамыту;
• оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
• педагог мамандардың инттелектуалдық потенциялын дамытуға бағыттау;
• өз бетімен білім алу біліктілігін қалыптастыру;
• информациялық-оқу, эксперименттік-зерттеу қызметінің өз бетімен
түрлі іс-әрекеттерін жүзеге асыру;
• тестілік, диагностикалық бақылау әдістерімен білім деңгейін
бағалау.
Болашақта Қазақстанда білім беру жүйесін ақпараттандыру
телекоммуникациялық желілерді жасау және дамытумен ұштасады. Ал білім беру
жүйесінің негізгі міндеттері біртұтас коммуникациялық желілерді жасау және
дамытумен ұштасады. Ал білім беру жүйесінің негізгі міндеттері біртұтас
телекомуникациялық желіні құру және дамыту арқылы шешіледі. Олар:
❖ ақпараттық мәдениетті ұйымдастыру мен жеделдету процесін
жоғары деңгейге жеткізу;
❖ жасалынған және дамып келе жатқан телекоммуникациялық
желілерді біртұтас бүкіләлемдік информациялық кеңістікте
интеграциялау;
❖ біртұтас ақпараттық кеңістікте әртүрлі деңгейдегі
ақпараттармен алмасуды қамтамасыз ету;
❖ білім беруді дербестендіруді қамтамасыз ету, дистанциялық
оқытуға мүмкіндік жасау.
Қоғамды ақпараттандыру жағдайында білім беру қызметкерлерінің
біліктілігін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша
көтеру негізгі міндеттердің біріне айналып отыр.
Қоғамды ақпараттандырудың негізгі бөлігі – білім беруді ақпараттандыру.
Олай болса, ол – білім беру қызметкерлерін ақпараттандыру саласы бойынша
біліктілігін көтеру болып табылады. Оқушылардың ақпараттық мәдениетін
қалыптастыруда мұғалімдердің біліктілігін арттыру ерекше мәнге ие.
Сондықтан білім беру қызметкерлерін ақпараттық-коммуникациялық технологияны
өз қызметтеріне пайдалануға жан-жақты дайындық курстарын ұйымдастыруымыз
қажет.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында компьютер оқыту мен дидактикалық
құралға айналып отыр. Сондықтан қазіргі білім беру саласында мультимедиялық
электрондық оқу құралдарын мектеп пәндерін оқытуға пайдалану өзекті
мәселелердің бірі. Олай болса, бұл мәселелерді жан-жақты шешу үшін
мұғалімдердің біліктілігін көтерудің орны ерекше.
Аталған мәселені дамыту үшін білім беру қызметкерлері үшін түрлі
тренинг курстар өткізілу қажет. Ол үшін бір жүйеге келтірілген, әрі білім
беру қызметкерлерінің категорияларының ерекшелігі ескерілген оқу
бағдарламалары жасақталуы қажет. Бұл мәселе қазіргі таңда көкейкесті
мәселелердің біріне айналып отыр. Аталған мәселені шешу бағытында ғылыми
түрде дәлелденген және бір жүйеге бағытталған тұжырымдама жасақталды.
Оку кызметінде компьютерден рефлексивтік деңгейін жүзеге асыруды
елестетсек, оның мүмкіндіктері ерекше үлкен. Компьютер кез келген ойдың
өтімділігін, міндеттерінің күшті және әлсіз жақтарын көрсетіп бере алады.
Шығарылуы күрделі, көп уакытты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz