Кәсіпорынның пайдалылығын арттыру үшін іс – шаралар жобасын әзірлеу

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе . . . 4

1 Кәсіпорынның пайдасының және өнім өндірісі пайдалылығының теориялық негіздері мен сипаты . . . 6

1. 1 Пайданың мәні мен экономикалық мазмұны . . . 6

1. 2 Пайданың түрлері мен құрамы . . . 9

1. 3 Пайдалылықтың көрсеткіштері және оны арттырудың факторлары . . . 12

2. «СарыаркаАвтоПром» ЖШС- нің өнім өндірісінің пайдалылығын сипаттау және талдауы . . . 18

2. 1 Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы және өндірістік қызметімен басқарудың ұйымдастырушылық құрылымы . . . 18

2. 2 Кәсіпорын жұмысының техникалық экономикалық көрсеткіштері мен өнімнің өзіндік құны, пайдалылығы және өндіріс көлемі мен өнімді өткізу анализі . . . 29

2. 3 Кәсіпорынның қаржы-экономикалық көрсеткіштері және пайдалылығының анализі . . . 43

3 Кәсіпорын пайдалылығын арттырудың жолдары мен әдістері . . . 57

3. 1. Қуат үнемдейтін жабдықтар мен технологияларды пайдалану. Инфрақызыл жылыту жүйесін орнату . . . 57

3. 2 Жарықтандыру көздерін жоғары үнемді жарық көздеріне ауыстыру . . . 62

Қорытынды . . . 65

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 67

Кіріспе

Нарықтық қарым - қатынастардың дамуы, жаңа қаржылық саясатты күшейту, Қазақстанның әлеуметтік экономикалық дамуын, өндіріс тиімділігінің өсуі мен мемлекет қаржысының нығайтуын талап етеді. Пайда өндірістің жан -жақты қарқындауы мен оның тиімділігін арттыруда маңызды рөл атқарады.

Кәсіпорынның жұмыс істеуінің міндетті шарттарының бірі ол пайда алу болып табылады.

Пайда кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігін сипаттайтын әмбебап көрсеткіші болып табылады. Оның мөлшері мен деңгейі салыстырмалы түрде салынған капитал мен өндірістік шығындар мен кәсіпорынның табыстылығы мен одан әрі дамуын көрсетеді.

Пайда өндірісті кеңейтуі мен арттыруының, сондай- ақ пайда, еңбек ақы деңгейін арттыру және оның материалдық ынталандыруының көзі болып табылады.

Пайда есебінен мынадай іс - шаралар жүргізілуі мүмкін:

Жыл ішіндегі жұмыс қорытындылары бойынша сыйақы төлеу;

Заңнамада көрсетілген нормалардан тыс қосымша демалыстардың төленуі;

Зейнетақыға үстемақылар төлеу;

Қызметкерлерге тегін тамақтануды ұсыну;

Тұрғын үй ақысын төлеу мен қызметкерлер мен олардың балаларына емдеу, демалыс жолдамалары мен басқа да материалық көмектер;

Кәсіпорын пайдасының өсуінде мемлекеттің өзі де мүдделі, өйткені оның есебінен мемлекетке салық төлмедері түседі.

Пайда кәсіпорынның өндірістік - шаруашылық қызметінің түпкілікті қаржылық нәтижиесін сипаттайды және кәсіпорынның экономикалық негізін құрайды.

Пайданың өсуі кәсіпорынның қаржылық және әлеуметтік - материалдық қажеттіліктерінің өсуінің жағдайларын жасайды. Пайданың есебінен кәсіпорын бюджет, банктер мен басқа ұйымдар алдындағы міндеттемелерін орындайды. Кәсіпорынның пайда алуы нарықтық қатынастардың дамуы кезінде міндетті шарттарының бірі болып табылады.

Кәсіпорындардың жұмыс істеуінің дәл бағалауын пайдалылық береді. Ол статистикалық есептік параметрлер емес, ал кез-келген нақты экономикалық субъектінің қаржылық тиімділігін сипаттайды. Бұл сапа пайдалылықты, бір жағынан экономикалық субъектілер арасындағы экономикалық қарым-қатынастарын білдіретін экономикалық сипаты, ал екінші жағынан қаржылық менеджменттің объектілерінің құралдарының сипаттамаларын беруге мүмкіндік береді.

Осылайша, пайда кәсіпорынның қаржылық және өндірістік қызметін бағалауының ең маңызды көрсеткіші болып табылады. Кәсіпорынның өндірістік - шаруашылық қызметі процесінде өнім өндірісінің пайдалылығы және пайдасын арттыру маңыздылығын ескеру дипломдық тақырыптың өзектілігін анықтайды.

Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып «СарыаркаАвтоПром» жауапкерлігі шектеулі серіктестігінің 2013 -2015 жылдар аралығындағы қаржылық қызметін зерттеу болып табылады. «СарыаркаАвтоПром» ЖШС-і «Allur Auto» ЖШС-і мен СПК «Тобол» АҚ-ның бірлескен кәсіпорны болып табылады. Кәсіпорын жеңіл көлік, ауыр жүк көліктері мен коммерциялық көліктердің шығарумен айналысады.

Зерттеу нысаны «СарыаркаАвтоПром» ЖШС-і мысалында кәсіпорынның пайдалылығы, қаржылық қызметі және оны арттыру жолдары болып табылады.

Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: кәсіпорынның пайдалылығын арттыру үшін іс - шаралар жобасын әзірлеу болып табылады.

Дипломдық жобада алға қойылған мақсаттарға қол жеткізуі мынадай міндеттерді шешуі арқылы жүзеге асырылады:

Пайданың мәні мен экономикалық мазмұнын зерттеу;
Пайданың құрамы мен түрлерін зерттеу;
Пайданың өсу факторларын зерттеу;
Кәсіпорынның мінездемесі мен өнім және өткізу нарығын зерттеу;

Кәсіпорынның негізгі техникалық - экономикалық көрсеткіштерін талдау: өндіріс көлемі мен өнімді өткізуі, өзіндік құнын, өнім рентабельділігін және кәсіпорынның қаржылық жағдайын.

Кәсіпорын пайдасына талдау жасау;

Пайданы арттыру үшін іс - шараларды әзірлеу және ұсыныстар жасау.

Білікті экономист, қаржыгер, бухгалтер, аудитор қазіргі заманғы экономикалық зерттеулер әдістемесі мен экономикалық - қаржылық талдау кешендерін әдістемелерімен жоғары деңгейде иемденуі тиіс.

Зерттеудің теориялық базасы ретінде белгілі ғалымдардың: Баканов Л. Е, Дүйсембаев К. Ш, В. Я. Горфинкел, Басовский, В. В. Бочарова, В. В. Ковалева, Е. С. Стояновой, Шеремета А. Д. және т. б жұмыстары қолданылды.

Практикалық жұмыстың негізін ағымдағы есеп құжаттары, кәсіпорынның жарғысы, кәсіпорынның 2013-2015 жылдық есептері, статистикалық және бухалтерлік есеп берулер құрады.

1 Кәсіпорынның пайдасының және өнім өндірісі пайдалылығының теориялық негіздері мен сипаты

1. 1. Пайданың мәні мен экономикалық мазмұны

Пайда кәсіпорынның өндірістік қызметінің қаржылық нәтижиелерінің ең маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Жалпылай түрде, пайда - бұл өнімдерді өндіруге жұмсалған шығындардын тауарлар мен қызметтерді сатудан түскен ақшалай соманың асып түсуі болып табылады.

Кәсіпорын пайдасы - бұл өнімді сатудан түскен кірістер, ол өнімді өндіруге кеткен шығындар мен төленетін салықтарды алып тастау арқылы есептелінеді.

Пайда табыстың таза негізгі түрі болып саналады. Пайдаға, оның өсу қарқындрына шаруашылық кәсібімен айналысатын субъекттердің іс-әрекеттеріне байланысты және байланыс жок факторлар ықпал етеді. Ішкі орта факторлар көбіне белгілі және де оларды танып білуге болады, сондықтан да пайданы арттыру мақсатында көп жұмыс жасалынады. Ішкі факторлар, шаруашылықтың жүргізу деңгейін, менеджерлердің біліктілігін, дайын өнімнің бәсекелестік қабілеттілігін, еңбекақы деңгейін, сатылған өнім бағасының деңгейін, өндірістің және еңбектің ұйымдастыруы жатады.

Пайда қаржылық іс-қимыл нәтижиесі ретінде белгілі бір функцияларды орындайды. Табыс шаруашылық субъектілерінің іс-әрекеттерінің арасында алған экономикалық нәтижиелерді көрсетеді. Пайда шаруашылық субъектілердің экономикалық дамуылары үшін негізі болып есептелінеді. Табыстың артуы өз-өзін қамтамасыз етуінің, ұлғаймалы өндірістердің, еңбек ұжымдарының әлеуметтік және де материалдық мәселелерді шешуде негізгі көзі болып табылады. Пайданың арқасында кәсіпорындардың бюджет алдындағы, банктер мен басқа да ұйымдар алдында міндеттемелері орындалады. Пайда жалғыз қаржылық нәтижиесі түрінде ғана емес, сондай-ақ қаржылық ресурстардың негізгі бөлігінін бірі болып табылады. Пайданың көлемдеріне қарай активтерге кеткен шығындарының қайтарым деңгейін сипаттайды [1] .

Өнімді өткізу кезеңінде тауардың бағасы анықталады, оның құрамына өнімді жасауға кеткен еңбек ресурстары мен жұмысшының тірі еңбегі кіреді. Тірі еңбектің құны өнімнің жаңадан құрылған бағасын көрсетеді, және ол екі бөліктен тұрады.

Біріншісі - өнімдерді іске асыру мен дайындауға қатысатын қызметкерлердің жалақысын білдіреді. Оның шамасы жұмыс күшінің қажеттілік өсімін көбейту мен бірқатар факторлармен анықталады. Бұл тұрғыдан алғанда, кәсіпорын өнім өндіруге кеткен шығындардың бір бөлігін білдіреді.

Екіншісі - таза табыс пен сату нәтижиесінде өндірілген өнімнің құрылған құнын көрсетеді. Сондықтан өнімді өткізу - кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің жоспарлауы, бағалауы, негізгі мемлекеттік бюджетке түсетін табыс көзінің көрсеткіштерінің бірі болып табылады.

Нарық жағдайында пайданың ерекшелігі - бұл оның ақша нысанын басым жинақтауда емес, ал оны инвестициялар мен инновацияларға жұмсау болып табылады. Осылайша ол кәсіпорынның экономикалық өсуі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруына жағдай жасайды.

Нарық жағдайында кәсіпорын өзінің пайдасын масимализациялауға талпынуда төрт дәрежелі мүмкіндігі бар:

Бағаны қою;

Шығындарды қалыптастыру;

Өнімнің номенклатурасы ( атаулар тізімі) мен ассортиментін таңдау.

Айта кету керек, жоғарыда аталған мүмкіндіктер нарыққа қатысушылардың барлығында болады, сондықтан кәсіпорын өзінің шаруашылық немесе басқа да ісін жүзеге асыруда бәсекелестердің іс-қимылдарын да есепке алуы керек. Нарық жағдайында тек сатып алушылардың сұранысын толығымен қанағаттандыруға талпынған кәсіпорын ғана өндіруші ретінде дами алады

1 Пайда - кәсіпорынның қызмет ету мақсаты мен оның ісінің негізгі нәтижиесі болып табылады.

2 Кәсіпорын өз пайдасын жоғалтуда төрт мүмкіндігі пайдалана алады:

- баға қою;

- шығындарды анықтап, қалытастыру;

- өнім номенклатурасы мен ассортиментін таңдау;

- өнім көлемін қалыптастыру.

Пайданы түсіруде қамтамасыз етуде кәсіпорын өнімді өткізу көлемін өсіру үшін шараларды жүзеге асыруы керек. Ол үшін маркетинг, өнім сапасын көтеру шығынын төмендету сияқты шаралар ескерілуі керек.

Кәсіпорынның тиімсіз жұмыс істеу басшылықты ойландыруы тиіс, өйткені ол жағдайда кәсіпорынның банкрот болуы ғажап емес.

Кәсіпорын өз өнімдерін тұтынушыларға өткізе отырып, ол үшін ақшалай түсімдерді алады. Бірақ бұл - пайданың толыққанды алғанын білдірмейді.

Қаржылық нәтижиені анықтау үшін өнім өндіруге кеткен шығындар мен түскен салымдарды салыстыру қажет, яғни өнімнің өзіндік құнын. Егер өнімді өткізуден түскен ақшала түсімдер өзіндік құнынан асып кетсе, ол кәсіпорынның пайда алғанын көрсетеді. Ал егер түскен түсімдер, өзіндік құнға тең болса онда ол жұмсалған шығындары мен өнімді сатуға кеткен шығындарды ғана толықтырғанын көрсетеді. Ал егер өнімді сатудан түскен ақшалай түсімдер, өнімді өндіруге кеткен шығындардан кем болса, онда ол кәсіпорынның шығына ұшырағанын көрсетеді.

Пайда - экономикалық санаты ретінде еңбекті дамыту мен ынталандыру көзі болып табылады. Бағалау көрсеткіші ретінде пайда кәсіпорынның барлық ресурстарын тиімді пайдалануын сипаттайды. Пайда кәсіпорынның түпкі нәтижиесі бола отырып, кәсіпорынның дамуы мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруда жағдай жасайды. Пайданың болуы мемлекеттің, кәсіпорынның, қызметкерлер мен иесінің экономикалық мүдделерін қанағаттандырады [2] .

Мемелекеттің экономикалық мүдделерінің объектісі болып пайда табылады, өйткені кәсіпорын әлеуметтік, қоғам мүдделерін және т, б мәселелерді шешу үшін салықтар төлейді. Кәсіпорынның экономикалық мүдделері оның иелігінде (таза пайда) үлесін ұғайтуда.

Қызметкерлердің мүдделері кәсіпорынның жұмыскерлердің еңбекке ынталандыру мен материалдық мүмкіндіктерін ұлғайтуда. Меншік иелері де кәсіпорынның пайдасының өсуінде мүдделі, өйткені бұл алатын дивиденттерін арттырады.

Дивидент - бұл акция арқылы төленуге тиіс табыстар; заңды тұлғалар өзінің қатысушыларың, құрылтайшыларының арасында бөлінетін таза пайдаларың бір бөлігі; заңды тұлғаларды бөлу кезінде, сонымен қатар құрылтайшының, қатысушыларының жарғылық капиталдарына салым ретінде енгізілген мүліктерін қоспағанда, мүліктерді бөлуден басқа келетін табыстар.

Пайда сатудан түскен түсіндер мен өнімнің өзіндік құнының айырымы арқылы есептеледі.

П = $Ө_{сат. т}$ - $Ө_{өз. құн}$ (1)

мұндағы П - өнімді сатудан түскен пайда, тг;

${\ Ө}_{сат. т}$ - өнімді сатудан түскен түсім, тг;

$Ө_{өз. құн}$ - сатылған өнімнің өзіндік құны (жұмыс, қызмет), тг;

Бұл формуладан мынадай қорытынды шығаруға болады, егер өнімнің түсімі немесе өнімнің өзіндік құны өзгерсе онда ол пайданың өзгеруіне әкеп соғады.

Пайда жабдықтау қызметінің барлық аспектілері өндірістік және кәсіпорынның өткізу қызметінде мынадай көрініс табады: материалдық ресурстары пайдалану деңгейі, негізгі құралдар, еңбек ресурстарын, өнімдерді сату көлемі, баға деңгейін.

Пайда кәсіпорынның дамуы мен оның өндірістік базасы және әлеуметтік саласын қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады. Пайда есебінен құрылтайшылар мен кәсіпорын иелерінің дивиденттері мен басқа да кірістерінің үлесі анықталады. Сондай - ақ пайда арқылы кредиторлар кәсіпорынға қарызға берген ақша сомаларынның қайтару мүмкіндіктерін, ал инвесторлар - кәсіпорынға инвестицияларының орындылығын, құрал жабдықты тасымалдаушылар - кәсіпорынның төлем қабілеттілігін айқындайды.

Пайда кәсіпорынның активтерінің өтімділігін, меншікті және қарыз қаражатын, әрбір акцияға авансталған капиталды есептеу үшін пайдаланылады.

Осылайша, пайда экономикалық категория ретінде келесідей функцияларды атқарады:

Кәсіпорынның қызметі нәтижесінде алынған экономикалық көрсеткіштер сипаттайды. Кәсіпорында пайданың болуы, оның қызметіне байланысты барлық шығындарынан асып түсуін білдіреді;

Ынталандыру фукциясы, қәсіпорынның қаржы ресурстарының негізгі элементі ретінде. Пайда, барлық салықтар мен аударымдарды төлегеннен кейін, кәсіпорынның өндірістік қызметін кеңейтуге, ғылыми - техникалық және кәсіпорынның әлеуметтік дамуы мен материалдық ынталандыруын қаржыландыру үшін жұмсалады;

Кәсіпорынның нарықтық құнының өсуі ретінде. Капитал құнының өсуі, кәсіпорынның пайдасының алынған бөлігіннің капитализациялау арқылы қамтамасыз етіледі. Капиталандыру деңгейінің сомасы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым оның таза активтерінің құны(нарықтық құны) артады.

Әлеуметтік функциясын, себебі ол бюджеттердің барлық деңгейлерінің кіріс бөліктерінің қалыптастыруларының негізгі көзі болып табылады. Ол қаржыға басқа да түсімдер сияқты салық түрінде түсіп, қоғамдық қажеттіліктерді қамтамасыз етіп, мемлекеттік бағдарламаларды орындауды қамтамасыз етеді [3] .

Нарық жағдайында пайданың ерекшелігі - бұл оның ақша нысанын басым жинақтауда емес, ал оны инвестициялар мен инновацияларға жұмсау болвп табылады. Осылайша ол кәсіпорынның экономикалық өсуі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруына жағдай жасайды.

«Пайда - шаруашылық қызметтің қаржы нәтижиелерінің талдап қорытылған көрсеткіші; ол шаруашылық қызметтен түсетін түсі мен осы қызметке жұмсалған шығын соммманың арасындағы айырма ретінде анықталады».

Оның экономикалық маңызы:

Ол ұйымның ағымдағы және ұзақ мерзімді дамуының негізгі ішкі көзі;
Ұйымның нарықтық құнының өсуінің басты көзі;
Ұйымның кредит өтеу қабілетінің және бәсекеге қабілеттілігінің индикаторы;
Капитал мен бизнестің өсу мүмкіндігін қамтамасыз етуіне байланысты, ол меншік иесінің басты мүддесі;

Ұйымның мемлекет алдындағы барлық міндеттемелерін орындауының кепілі қоғамның әлеуметтік мұқтажын қанағаттандыратын көз ретінде қарастырылады [4] .

1. 2. Пайданың түрлері мен құрамы

Пайданы экономикалық санат ретінде қарастыра отырып, біз ол туралы абстрактілі деп айтамыз. Бірақ кәсіпорынның өндірістік - қаржылық қызметін жоспарлау, пайданы бөлу кезінде кәсіпорын иелігінде нақты табыс түрлері пайдаланылады.

Экономикалық тәжірибиеде пайда түрлерін есептеудің келесі түрлерін атап көрсетуге болады:

Экономикалық;
Таза пайда;
Жалпы пайда;
Номиналды пайда;
Нақты пайда;
Ең төменгі пайда;
Қалыпты пайда;
Қанағаттанарлық;
Ең жоғарғы салық салынатын және салынбайтын;
Шоғырландырылған;

Кәсіпорын басқаруында қалған және т, б.

Экономикалық пайда - алынған түсім(жалпы табыс) және экономикалық шығындар(айқын және айқын емес) арасындағы айырманы білдіреді. Экономикалық пайданың көздері болып: өнімді өткізу, басқа да өткізімдер, өткізуден тыс операциялар; инновациялық қызмет, монополиялық жағдай, қорғалмайтын тәуекелдер( нарық конъектураның өзгеруі, салық заңнамасы, жаңа тауарлы нарықтарды игеруі) табылады.

Бухгалтерлік пайда - бұл алынған түсім (жалпы табыс) пен бухгалтерлік (айқын) шығындар арасындағы айырманы көрсетеді. Бухгалтерлік пайданың көздері болып табылады: өнімдерді өткізу, басқа да өткізімдер, өткізімдерден тыс операциялар.

Номиналды пайда нақты алынған табыс көлемін сипаттайды. Ол таза пайданың шамасына сәйкес келеді.

Нақты табыс - инфляция деңгейінде түзетілген номиналды табыс.

Ең төменгі(минималды) пайда, қалыпты және максималды жоспарланған өндіріс көлемімен байланысты; ол кәсіпорынның шығындылық аймағында, не шығынсыздық немесе пайдалылық жағдайында екендігін көрсетеді [5] .

Минималды пайда болып, кәсіпорынға слынған капиталына минималды табыс әкелетін деңгейі жатады, банк депозиттерінің ставкалары бойынша:

$П_{\min}$ = $\frac{К_{капитал}{*Т}_{\min}}{100 - \ C_{салық\ мөлшері}}$ ; (2)

мұндағы ${\ \ \ П}_{\min}$ - минималды пайда;

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ К}_{капитал}$ - салынған капиталдың шамасы;

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ Т}_{\min}$ - табыстылықтың минималды деңгейі;

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ C}_{салық\ мөлшері}$ - пайдаға заңнамаға сәйкес салынатын салық мөлшері.

Қалыпты пайда - бұл кәсіпкерді белгілі бір салада ұстап тұру үшін ең төменгі табыс немесе төлем. Ол капиталға салынған тиісті пайызды білдіріп, салаға байланысты өзгеріп отырады. Егер алынатын пайда қалыпты пайдадан аз болса, онда капиталдың кіріс әкелмейтін саласынан «қашуы» байқалады, ал егер алынатын пайда қалыпты пайдадан көп болса, онда капиталдың табыс табатын саласына ауысуы байқалады.

Пайда - жалпы пайданың өнімді өткізуден негізгі құраушысы болып табылады, өйткені ол жүйелі түрде жүзеге асырылатын қызметтерді өндіру және іске асырылуын көрсетеді:

$П_{ө}$ = $Ө_{ө. т. п}$ - $Ө_{ө. т. қ}$ - ҚҚС - А - $С_{ө. \ ө. т. с. }$ , (3)

мұндағы ${\ \ \ Ө}_{ө. т. п}$ - өнімді өткізуден түскен пайда;

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ Ө}_{ө. т. қ}$ - өнімнің толық өзіндік құны;

ҚҚС - қосылған құн салығы;

А - акциз;

$С_{ө. \ ө. т. с. }$ - өнімді өткізуден төленетін салықтар;

Өнімді өткізуден түскен пайда - өнімді сатудан түскен пайда мен сатылған өнімнің өзіндік құны мен өнімді өткізуден төленетін салықтар арасындағы айырымы арқылы есептелінеді.

Басқа өнімдерді өткізуден түскен пайда құрамына қосалқы ауыл шаруашылығын, негізгі және басқа да мүлік түрлері де құрамына қосылады. Басқа өнімдерден түскен түсімдер, материалдық құндылықтар мен төленетін бағасына енгізілетін салықтар және оларды өткізуімен байланысты шығындарының арасындағы айырымы арқылы есептелінеді [6] .

Кәсіпорынның пайдасын құру мен бөлу қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының «Кәсіпорындар мен ұйымдардың пайдаларына салық салу туралы» заңында, сондай-ақ қатар Қазақстан Республикасының Мемлекеттік салық қызметтерінің нұсқауларының талаптарына сәйкес жүзеге асады. Шаруашылық субъектісі деңгейінде пайда жүйесі қалыптасқан. Ол жалпы (баланстық) пайда, негізгі қор мен басқа мүлікті сатудан түскен пайда, өткізуден тыс операциялар пайдасы және таза пайда. Сондай-ақ қатар салық салынатын және салынбайтын пайдалар болып та бөлінеді.

Жалпы(баланстық) пайда:

ЖП=пө. ө + Пн. қ + П ө. т, (4)

мұндағы ЖП - Жалпы пайда;

Пө. ө - өткізілген өнімнен түскен пайда;

Пн. қ - негізгі қорды немесе басқалай мүліктерді сатудан пайдасы

Пө. т - өткізуден тыс операциялардан түскен пайда;

Өнімді өткізуден түскен пайда өнімді өткізуден түскен кіріс пен шығынның айырмасына тең.

Пө. ө = К - ҚҚС - А - Ш, (5)

мұндағы ҚҚС - қосымша құн салығы;

А - акциз;

Ш - өнімді өндіру мен өткізу шығындары;

К - кіріс;

Кәсіпорынның негізгі қорларын немесе басқа мүлкін сатудан түскен пайданы анықтау кезінде қорлар мен мүліктердің өткізу бағасы мен олардың алғашқы (немесе қалдық) құнын есепке алу керек.

Пн. Қ = КнҚ. м - қн. Қ* j инф, (6)

мұндағы КнҚ. м - негізгі қор мен мүлікті өткізуден түскен түсім;

қн. Қ* j инф - инфляция индексі бойынша түзетілген негізгі қордың құны;

Өткізуден тыс операциядан түскен пайда:

Пө. т = Кө. т. о - Шө. т. о, (7)

мұндағы Кө. т. о - өткізуден тыс операциядан түскен кірі;

Шө. т. о - өткізуден тыс операциялар шығыны;

Жалпы пайдалардан салық пен төлемдерді төленгеннен кейін таза пайда шығады. Ол кәсіпорын иелігінде толығымен қалды.

Әр бір мекеме өзінің өнімін істемес бұрын, қандай табыс тауып, пайда алатындығын анықтап алады.

Таза пайда - бұл кәсіпорынның барлық салықтары мен міндетті төлемдерді аударғанан кейін кәсіпорын иелігінде қалатын пайда бөлігі болып табылады.

Кәсіпорын қарамағындағы қалған пайда, резервтік қорлар мен өндірісті дамыту қорлары мен әлеуметтік даму, өндіріс, тұтыну қорлары арасында бөлінеді.

... жалғасы