Нарық механизмі

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Нарықтың мәні, ызметі мен құрылымы. Нарық-тауарлы - ақша қатынасының түрі ретінде.
Нарықтың қызметтері.
Нарықтың экономикалық субъектілері және инфрақұрылымы.
Нарық механизмі.

Пайдаланған әдебиеттері:

Шеденов Ө. Қ. «Жалпы экономикалық теория»

Ақтөбе 2004 ж.

Ж. Х. Ғабит «Экономикалық теория»

Астана 2006 ж.

С. С. Мәуленова «Экономикалық тнория»

Алматы 2003 ж.

Г. М. Осипова «Экономикалық теория негіздері»

Алматы 2002 ж.

В. Н. Ленин нарық мәселесіне ерекше мән берген ХІХ-шы ғасырдың 90-шы жылдарында көптеген еңбектер шығарды. Оның ішінде «Нарық жайлы әңгімелесу» рефераты және «Капитализмнің Россияда дамуы» ғылыми еңбегін айтуға болады. Бұл еңбектерінде В. Н. Ленин нарықтың мәні мен рөлі жайлы жазды. «Нарық» ұғымын - Лениннің айтуынша - қоғамдық еңбекті бөлу ұғымынан алшақ қарауға болмайды. Нарық - қоғамдық тұтыну мен өндірісті келістірудің тиімді механизмі. Сондықтан да ол әлемдік өркениеттің басты жетістігі болып табылып, адамзат ойының математика, гендік инженерия, электроника сияқты жаңалыстарымен салыстыруға болады.

Дерективті - үлестіру жүйесін басқару кезінде нарық мәселесін ғылыми зерттеудің қажеттілігі болмады. Әміршілдік-бюрократтық жүйенің идиологиялық нұсқауының құрсауында болған экономикалық ғылым, көптеген жылдары нарықтың мәні, рөлі, орнына догматикалық көзқарас бұрынғы Одақ экономикалық жүйесінде басым болды. Нарықтың теория мен практикадағы мәнінің зор екендігіне қарамастан таяу шетел мен Қазақстан Республикасы ғалым-экономистерінің нарық жайлы пікірі біркелкі емес. «Нарық белгілі бір жүйе әрі айырбас нәтижесі мен жағдайына немесе өндіріс факторына қарай өндірістік қатынастарды қысқарту, шығармашылық субъектілерін байланыстырушы ұйым».

«Нарық - тауар айырбасының аясы, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы белгілі экономикалық қатынастар жүйесінің сипаттамасы».

«Нарық - сатушы мен сатып алушы арасындағы тауарды өткеру жайлы қатынастар жүйесін көрсетеді». Осы көзқарастың әрқайсында жеткілікті аргумент келтірілген және нарықтың қатынастардың объективті нақталығын көрсетеді, бірақ мәселенің тек бір жағын ашады. Осы анықтамалардағы ортақ пікірі: нарықты өндірістің емес, айырбас саласының категориясы ретінде қарап, нарықтық қатынастардың субъектісіне сатушы, сатып алушы және тұтынушылар жатқызылады. Тауар қатынасының дамыған түрі мен сауда делдалының болған кезіндегі оның нәрсе, сатушы мен сатып алушы нарықтық қатынаста мүлде әртүрлі суъекті болып табылады. Белгілі жағдайдың бірі тауар - ақша, нарық байланыстары сату - сатып алу аспектісімен ған шектелмейді.

Бастау айырбас пен айналыс аясының қатынасынан басталмайды, ол өндірістік қатынастан басталады және өнім сол жерде өндіріліп, экономикалық байланыстар туындайды. Сөйтіп өндірілген өнім қай кезде тауар болып, қандай нақты түрде тауарлы-ақша қатынасы болатындығы айқындалады. Нарық іс-әрекетінің саласын тек айырбаспен шектеу, оның бәсекелестікпен шығын минимумын төмендетуге, өзара пайдалы өндірістік байланыстарды құру сияқты сапалы қасиеттеріне айырады. Демек, нарық пен нарықтық қатынастар жоқ өндіріспен салыстырғанда, тауарлы өндірісті тиімді көрсететін жоғарыдағы іс-әрекеттер екендігі аян. Мемлекеттік-әміршілдік экономикадан басқасына өту экономиканы орталықтан жоспарлы басқарудан бас тартуға әкеледі. Себебі, қоғамның экономикалық өмірін басқаруды жақсы әрі тиімді тек нарық атқара алады. Нарықтың мәні тұрғысынан қарасаң, онда оның мән-мағынасын жоғарыдағы анықтамалардың ешқайсысы аша алмаған. Біздің ойымызша, нарықтың мәні дәлірек Ю. Я. Ольегевич айтқан: «Нарықты әдеттегідей айналым саласына теңей салу . . . » дұрыс емес, себебі өндіріс, бөлу, тұтынудың тұлға бойы «нарықтың таңбамен сызылған».

«Нарық өзін-өзі реттеуші ұдайы өндіріс жүйесі, барлық элемент пен буындар төлем қабілеттілігі бар сұраным мен ұсынымның тұрақты әсерінде болады». Біздің ойымызша, бұл анықтамаға мына сөздерді қосуға болады: «тек қатаң бәсекелестік ортада». Қазіргі нарық күрделі жүйені құрап, ол көптеген саладан және табиғаты түрлі функционалдық жүйелер тобынан тұрып, өндіруші мен тұтынушы арасындағы шаруашылық байланыстарын құрайды. Нарық - күрделі жүйе, оның құрылымын әртүрлі белгілермен классификациялауға болады. Елдегі барлық нарықты былай жіктейміз: ішкі (ұлттық) нарық, еларалық, аймақтық, біріккен нарық және ішкі (республикалық, облыстық, облысаралық) нарық, әлемдік нарық. Әлемдік нарық жеке елдің ішкі нарығымен байланысты. Қазіргі уақытта нарықтар арасындағы баяланыстар ұлғаюда. Шығыс Еуропа мен еуропаның экономикалық қауымдастық (Е. Э. Қ. ) елдері арасында және дүниежүзілік нарық қалыптасуда. Қазіргі ішкі нарық - түгел алып қарағандағы елдің ұлттық нарығы: өндіріс құрал-жабдығы нарығы, тұтыну нарығы, капитал нарығы, ғылыми-техникалық идея нарығы, бағалы қағаздар нарығы, жұмысшы күші нарығы енеді. Ішкі нарықта белгілі түрде экономикалық қатынастар дамып, жағдай мен нәтижелерді сату-сатып алу немесе өндіріс факторы арқылы жүргізіледі. Бұл қатынастар тауар-ақша түрінде байқалып, ішкі нарық қызметінің жағдайын ақша мен тауар айналымының бар болуын көрсетеді.

Экономикалық айырбастаудың ерекше түрі және жағдайымен байланыстырып, тереңдеген еңбек бөлінісіне қарай топтасқан елден құралған нарығы - еларалық біріккен нарық дейміз. Нарықтық қатынастардың жетілу деңгейі тұрғысынан нарықты былай жіктейміз: дамыған нарық, қалыптасатын нарық, және әртүрлі дәрежедегі бәсекені шектеу нарықтары (монополиялық, монопологиялық бәсеке) .

Бәсекелестік сипат пен деңгейі тұрғысынан былай жіктейміз:

Мемлекеттік нарық - бір субъектінің бағаны анықтауымен сипатталады, алайда сол тауарды шығаратын басқа да субъектілер болуы мүмкін.
Олигополиялық нарықта аз ғана сатушылар іс-әрекет жасап, олардың әрқайсысы тауар бағасына әсер етуі мүмкін.
Монополиялық бәсеке нарығы - еркін нарық (бәсекелестер көп болады) тетігі мен өндіріс облысындағы монополияны кең жіктелген өніммен сабақтастығы.

Бұл шағын кәсіпорынның өзінде де бағаны кең өрісте вариациялауға көмектесіп, нарықта өтімдік жағдайда болуға итермелейді. «Сатушы нарығы» және «сатып алушы нарығы» болып та жіктеледі. «Сатушы нарығы деп сатушы көп билікке ие болып, субъектілігін сатып алушы жүзеге асырған нарықты айтамыз. Нарықтың мұндай күйде болуы өндірушілер монополиясының еркін нарықта сипат алумен түсіндіріледі. «Сатып алушылар нарығы» деп сатып алушылар көп билікке ие болып, нарықтың субъекті «белсенділігін» сатушылар жүзеге асырған нарықты айтамыз. Атқарылып жатқан заңдылықтарға сай көзқараспен нарықты былай жіктейміз: ресми және ресми емес.

Нарықты ірі тауар топтарына қарай - азық-түлік және азық-түліктік емес тауарлар, жекелеген тауарлар нарығы. (көкөніс, мата, аяқ киім, автомобиль және т. б. ) болып жіктеледі.

Адамзат қызметінің әрбір аясы ұлттың нарықтық жекелеген элементін қалыптастырып, нақты өмірде біркелкі тұтастықты байқатады. Олар өзара бір-бірімен байланысты және бір-біріне тәуелді. Мысалы, өндірістік сала және материалдық емес игіліктер мен қызмет көрсету салалары өндіріс құрал-жабдығы, тұтыну тауарлары мен қызмет жасау, жұмыс күші нарықтарын қалыптастырады.

Нарықтың қызметтері.

Нарық қызметінің көп түрлерінің ішіндегі ерекшесі реттеуші роль атқаруы болып табылады. Ол ұдайы өндіріс процесін тиімді әрі үздіксіз қамтамасыз етеді. Нарықтың реттеуші ролін әкімшілік басқарудың ауыстыруы экономикалық жүйенің түрінің өзгеруіне алып келіп, сүйкессіздікке, тапшылықтың тууына, адамның экономикалық өсудегі қозғаушы күші ролін жоюға алып барады.

Нарықтың келесі қызметі - ақпараттық. Тауар бағасы мен қызмет көрсету, банктегі депозит пен несиеге проценттік (пайыздық) өсімнің призма арқылы тұрақты өзгеруі Нарықты экономиканың борометріне әрі айналасына айналдырады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.