Нарық механизмі

Жоспар:

1. Нарықтың мәні, ызметі мен құрылымы. Нарық.тауарлы . ақша қатынасының түрі ретінде.

2. Нарықтың қызметтері.

3. Нарықтың экономикалық субъектілері және инфрақұрылымы.

4. Нарық механизмі.

В.Н.Ленин нарық мәселесіне ерекше мән берген ХІХ-шы ғасырдың 90-шы жылдарында көптеген еңбектер шығарды. Оның ішінде «Нарық жайлы әңгімелесу» рефераты және «Капитализмнің Россияда дамуы» ғылыми еңбегін айтуға болады. Бұл еңбектерінде В.Н.Ленин нарықтың мәні мен рөлі жайлы жазды. «Нарық» ұғымын – Лениннің айтуынша – қоғамдық еңбекті бөлу ұғымынан алшақ қарауға болмайды. Нарық – қоғамдық тұтыну мен өндірісті келістірудің тиімді механизмі. Сондықтан да ол әлемдік өркениеттің басты жетістігі болып табылып, адамзат ойының математика, гендік инженерия, электроника сияқты жаңалыстарымен салыстыруға болады.
Дерективті – үлестіру жүйесін басқару кезінде нарық мәселесін ғылыми зерттеудің қажеттілігі болмады. Әміршілдік-бюрократтық жүйенің идиологиялық нұсқауының құрсауында болған экономикалық ғылым, көптеген жылдары нарықтың мәні, рөлі, орнына догматикалық көзқарас бұрынғы Одақ экономикалық жүйесінде басым болды. Нарықтың теория мен практикадағы мәнінің зор екендігіне қарамастан таяу шетел мен Қазақстан Республикасы ғалым-экономистерінің нарық жайлы пікірі біркелкі емес. «Нарық белгілі бір жүйе әрі айырбас нәтижесі мен жағдайына немесе өндіріс факторына қарай өндірістік қатынастарды қысқарту, шығармашылық субъектілерін байланыстырушы ұйым».
«Нарық – тауар айырбасының аясы, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы белгілі экономикалық қатынастар жүйесінің сипаттамасы».
«Нарық – сатушы мен сатып алушы арасындағы тауарды өткеру жайлы қатынастар жүйесін көрсетеді». Осы көзқарастың әрқайсында жеткілікті аргумент келтірілген және нарықтың қатынастардың объективті нақталығын көрсетеді, бірақ мәселенің тек бір жағын ашады. Осы анықтамалардағы ортақ пікірі: нарықты өндірістің емес, айырбас саласының категориясы ретінде қарап, нарықтық қатынастардың субъектісіне сатушы, сатып алушы және тұтынушылар жатқызылады. Тауар қатынасының дамыған түрі мен сауда делдалының болған кезіндегі оның нәрсе, сатушы мен сатып алушы нарықтық қатынаста мүлде әртүрлі суъекті болып табылады. Белгілі жағдайдың бірі тауар – ақша, нарық байланыстары сату – сатып алу аспектісімен ған шектелмейді.
Бастау айырбас пен айналыс аясының қатынасынан басталмайды, ол өндірістік қатынастан басталады және өнім сол жерде өндіріліп, экономикалық байланыстар туындайды. Сөйтіп өндірілген өнім қай кезде тауар болып, қандай нақты түрде тауарлы-ақша қатынасы болатындығы айқындалады. Нарық іс-әрекетінің саласын тек айырбаспен шектеу, оның бәсекелестікпен шығын минимумын төмендетуге, өзара пайдалы өндірістік байланыстарды құру сияқты сапалы қасиеттеріне айырады. Демек, нарық пен нарықтық қатынастар жоқ өндіріспен салыстырғанда, тауарлы өндірісті тиімді көрсететін жоғарыдағы іс-әрекеттер екендігі аян. Мемлекеттік-әміршілдік экономикадан басқасына өту экономиканы орталықтан жоспарлы басқарудан бас тартуға әкеледі. Себебі, қоғамның экономикалық өмірін басқаруды жақсы әрі тиімді тек нарық атқара алады. Нарықтың мәні тұрғысынан қарасаң, онда оның мән-мағынасын жоғарыдағы анықтамалардың ешқайсысы аша алмаған. Біздің ойымызша, нарықтың мәні дәлірек Ю.Я.Ольегевич айтқан: «Нарықты әдеттегідей айналым саласына теңей салу...» дұрыс емес, себебі өндіріс, бөлу, тұтынудың тұлға бойы «нарықтың таңбамен сызылған».
«Нарық өзін-өзі реттеуші ұдайы өндіріс жүйесі, барлық элемент пен буындар төлем қабілеттілігі бар сұраным мен ұсынымның тұрақты әсерінде болады». Біздің ойымызша, бұл анықтамаға мына сөздерді қосуға болады: «тек қатаң бәсекелестік ортада». Қазіргі нарық күрделі жүйені құрап, ол көптеген саладан және табиғаты түрлі функционалдық жүйелер тобынан тұрып, өндіруші мен тұтынушы арасындағы шаруашылық байланыстарын құрайды. Нарық – күрделі жүйе, оның құрылымын

Пайдаланған әдебиеттері:

1. Шеденов Ө. Қ. «Жалпы экономикалық теория»
Ақтөбе 2004 ж.
2. Ж. Х. Ғабит «Экономикалық теория»
Астана 2006 ж.
3. С. С. Мәуленова «Экономикалық тнория»
Алматы 2003 ж.
4. Г. М. Осипова «Экономикалық теория негіздері»
Алматы 2002 ж.