Ырықсыз етістің түрлері мен оларды аудару әдістерін зерттеу
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Passiv voice (ырықсыз етіс)
1.1.Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар
1.2. Vоice (етіс)
1.3.Етістің түрлері (the active voice)
1.4.The use of Passive voice in the sentences (Ырықсыз етістің сөйлемде қолданылуы)
1.5. Негізгі етіс пен ырықсыз етістің қолданылуы
ІІ. Практикалық бөлім
2.1. Сабақ жоспарлары
2.2. Практикалық тапсырма
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
І. Passiv voice (ырықсыз етіс)
1.1.Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар
1.2. Vоice (етіс)
1.3.Етістің түрлері (the active voice)
1.4.The use of Passive voice in the sentences (Ырықсыз етістің сөйлемде қолданылуы)
1.5. Негізгі етіс пен ырықсыз етістің қолданылуы
ІІ. Практикалық бөлім
2.1. Сабақ жоспарлары
2.2. Практикалық тапсырма
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылымдардың шығу тегі субъект емес, іс- әрекет объектісі белгілі болғанда ғана қолданылады. No conclusion was arrived-Ешқандай қорытынды шықпады. He is considered a good engineer-Ол жақсы инженер болып есептеледі. Анықталған іс- әрекет кімге бағытталғаны белгілі болғанда пассивтік құрылым жүзеге асады. Мысалы: The importance of new measure taken by the Government сөйлемінде ырықсыз етістегі баяндауышты көре аламыз. Көпше түрдің үшінші жағында етістік құрылымдары пассивтік құрылымдар арқылы беріледі. Мысалы: керек, қажет т.б есімшелерімен жасалады және контекст мағынасына байланысты аударылады.
Ағылшын тілінде 2 етіс бар. Олар: негізгі және ырықсыз етіс.
Сөйлемде іс -әрекет баяндауышпен орындалса, онда ол негізгі етіс.
Сөйлемде іс -әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелгендігі көрініп тұрса, ондай етіс ырықсыз етіс деп аталады. The house was built last year.
Ырықсыз to be көмекші етістігінің сәйкес шақ түрлерінің тұлғасы мен мағынасы етістіктің есімше II ( Participle II) арқылы жасалады. Осылайша ырықсыз етісте етістікті жіктеген кезде тек to be көмекші етістігі ғана өзгереді, ал мағыналық етістіктің II есімше (Participle II) өзгеріссіз қалады.
Ағылшын тілінде 2 етіс бар. Олар: негізгі және ырықсыз етіс.
Сөйлемде іс -әрекет баяндауышпен орындалса, онда ол негізгі етіс.
Сөйлемде іс -әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелгендігі көрініп тұрса, ондай етіс ырықсыз етіс деп аталады. The house was built last year.
Ырықсыз to be көмекші етістігінің сәйкес шақ түрлерінің тұлғасы мен мағынасы етістіктің есімше II ( Participle II) арқылы жасалады. Осылайша ырықсыз етісте етістікті жіктеген кезде тек to be көмекші етістігі ғана өзгереді, ал мағыналық етістіктің II есімше (Participle II) өзгеріссіз қалады.
1. Н.Ә. Назарбаев «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» жолдауы
2. Қ.Р. білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
3. Бектұров Ш, Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы 1994 ж.
4. Качалова К.Н. Израилевич Е.Е. «Практическая грамматика английского языка с упражнениями и ключами» М.2000г.
5. Ә.Болғанбайұлы «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы» Алматы 1997 ж.
6. А.В. Кунин «Курс фразеологии современного английского языка» Москва 1986 г.
2. Қ.Р. білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.
3. Бектұров Ш, Серғалиев М. «Қазақ тілі» Алматы 1994 ж.
4. Качалова К.Н. Израилевич Е.Е. «Практическая грамматика английского языка с упражнениями и ключами» М.2000г.
5. Ә.Болғанбайұлы «Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы» Алматы 1997 ж.
6. А.В. Кунин «Курс фразеологии современного английского языка» Москва 1986 г.
Мазмұны
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Passiv voice (ырықсыз етіс)
1.1.Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар
1.2. Vоice (етіс)
1.3.Етістің түрлері (the active voice)
1.4.The use of Passive voice in the sentences (Ырықсыз етістің сөйлемде қолданылуы)
1.5. Негізгі етіс пен ырықсыз етістің қолданылуы
ІІ. Практикалық бөлім
2.1. Сабақ жоспарлары
2.2. Практикалық тапсырма
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылымдардың шығу тегі субъект емес, іс- әрекет объектісі белгілі болғанда ғана қолданылады. No conclusion was arrived-Ешқандай қорытынды шықпады. He is considered a good engineer-Ол жақсы инженер болып есептеледі. Анықталған іс- әрекет кімге бағытталғаны белгілі болғанда пассивтік құрылым жүзеге асады. Мысалы: The importance of new measure taken by the Government сөйлемінде ырықсыз етістегі баяндауышты көре аламыз. Көпше түрдің үшінші жағында етістік құрылымдары пассивтік құрылымдар арқылы беріледі. Мысалы: керек, қажет т.б есімшелерімен жасалады және контекст мағынасына байланысты аударылады.
Ағылшын тілінде 2 етіс бар. Олар: негізгі және ырықсыз етіс.
Сөйлемде іс -әрекет баяндауышпен орындалса, онда ол негізгі етіс.
Сөйлемде іс -әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелгендігі көрініп тұрса, ондай етіс ырықсыз етіс деп аталады. The house was built last year.
Ырықсыз to be көмекші етістігінің сәйкес шақ түрлерінің тұлғасы мен мағынасы етістіктің есімше II ( Participle II) арқылы жасалады. Осылайша ырықсыз етісте етістікті жіктеген кезде тек to be көмекші етістігі ғана өзгереді, ал мағыналық етістіктің II есімше (Participle II) өзгеріссіз қалады.
Cұраулы сөйлемде бірінші көмекші етістік бастауыштың алдына қойылады.
Болымсыз сөйлемде бірінші көмекші етістіктен кейін not демеулігі қойылады.
Егер сөйлемге іс -әрекетті жасаған тұлғаны қосатын болсақ, ол сөйлемге by көмекші сөзі арқылы енгізіледі, ал бір зат арқылы жаалатын болса with көмекші сөзін қолданамыз.
Ырықсыз етіс модальды етістіктерменде қолданылады, сөйлемде көмекші to be (to демеулігісіз) және өткен шақтағы есімше модальды етістіктерден кейін жұмсалады.
Курстық жұмыстың мақсаты- ырықсыз етістің түрлері мен оларды аудару әдістерін зерттеу.
Курстық жұмыста белгіленген мақсаттарға қол жеткізу үшін келесі нұсқаулар орындалу тиіс:
oo таңдалған тақырып бойынша әдебиеттерді қарастыру.
І. Passivе voice (ырықсыз етіс)
1.1.Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар
Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылым үлкен жүйелілікті көрсетеді. Жанама толықтауыш пассивтік құрылымның сақтаушысы бола алады. Ол септік жалғауларының жойылуының және бірнеше есімдіктер мен жалпы зат есім топтарының арасында формальді айырмашылықтың болмауының қорытындысы болып табылады. Мысалы: Mr. Winkle stooping forward with his body half doubled up, Бұл мысалда to assist баяндауышы жанама толықтауыш болып тұр. Уинкл мырза Уиллер мырзаның көмегімен жартылай еңкейіп, мұз үстімен жүріп өтті. Аудармада пассивтік құрылымның сақталуы үшін лексикалық трансформацияларға көз жүгірту керек: In fact, being with here tonight was really an adventure, and somehow quite a wonderful adventure. But being an English adventure it was liable Шынымен де бүгінгі кеште олармен қауышу тамаша оқиға болды. Мұның барлығы Англияда орын алған алғандықтан әдеттегідей жаңбыр болу керек еді және жаңбыр сол мезетте құйып кетті. Бұл жағдайда пассивтік форма белсенді түрде аударылып тұр. Кейбір ағылшын етістіктері ауыспалы немесе тура түрде қолданылады. Мысалы, to flight етістігінің аудармасын пассивтік формада беру өте қиын. Original samples of Parisclothing Ағылшын сән үлгілерінің өкілдеріне дәріс барысында көрсетілу үшін Париж әтірлерінің үлгілері Лондонға ұшақпен жеткізілді. Бұл мысал конверсия жолымен аударылған. Сөз құрудың бұл амалының өз баламасы жоқ, сондықтан етістің нақтылығын сақтап қалу үшін қосымша сөздер қосу керек: He was pitchforked into the post of Ministry of Health.- Оны күтпеген жерден Денсаулық сақтау министрінің орнына тағайындалды. Пассивтік форма фразеологиялық тіркестерде қолданылады. Сөйлемдерде олардың лексикалық, грамматикалық өзгертілуі, орын басуы талап етіледі. Біз пассивтік құрылымды қазақ тілінде ырықсыз етістегі етістіктен жасалатын құрылымдар деп атаймыз. Бұл құрылымдар ағылшын тілінде көп таралған. Ол мынаған байланысты: ағылшын тіліндегі сөйлемнің бастауышы ырықты етістегі құрылымдардың тура толықтауышы ғана емес, көмектес септігі арқылы жасалуы мүмкін. Ырықсыз етістегі құрылымдардың тура толықтауышы пассивтік құрылымның көрінісі болады.: He was sent an invitation by the board- Оған кеңеспен шақыру жіберілді. Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылымдардың шығу тегі субъект емес, іс- әрекет объектісі белгілі болғанда ғана қолданылады. No conclusion was arrived-Ешқандай қорытынды шықпады. He is considered a good engineer-Ол жақсы инженер болып есептеледі. Анықталған іс- әрекет кімге бағытталғаны белгілі болғанда пассивтік құрылым жүзеге асады. Мысалы: The importance of new measure taken by the Government сөйлемінде ырықсыз етістегі баяндауышты көре аламыз. Көпше түрдің үшінші жағында етістік құрылымдары пассивтік құрылымдар арқылы беріледі. Мысалы: керек, қажет т.б есімшелерімен жасалады және контекст мағынасына байланысты аударылады. Мысалы: Бұл кемшіліктерді жою керек- These shortcomings must be eliminated. Орыс тілінде егер бастауыш немесе баяндауыш ырықсыз етісте жасалған кезде, ол ырықсыз етіс арқылы жасалады. Болымсыз мағынада қолданылып, инфинитивтен тұратын етістікте пайда болады: Дауыстар естілмейді- No voices to be heard. Қазақ тілінде ырықсыз етіс ағылшын тілінде де ырықсыз етісте жасалады. Мысалы: Хатқа қол қойылған жоқ- The letter has not been signed yet.
1.2. VOICE (етіс)
Етістіктің ерекше грамматикалық категориясының бірі - етіс (Voice). Істің істеушісіне жəне істелінетін затқа (объектіге) қатынасына байланысты мағыналық жəне тұлғалық жақтан өзгеруін етіс деп атайды. Ағылшын тілінде де етістің екі түрі бар: the Active Voice (негізгі етіс немесе жай етіс), the Passive Voice (ырықсыз етіс).
1. Негізгі етіс. Түбір етістіктің де, басқа сөз табынан жасалған туынды етістіктің де алғашқы тура қалпында айтылған түрін негізгі етіс деп атайды. Негізгі етісте іс-əрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы көрсетіледі. Мысалы: They will build the bridge next year. - Олар келесі жылы көпір салады.
2. Ырықсыз етіс. Іс-əрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелетіндігі көрініп тұрса, ондай етісті ырықсыз етіс деп атайды. Мысалы: The bridge will be built next year. - Көпір келесі жылы салынатын болды.
1.3.ЕТІСТІҢ ТҮРЛЕРІ
THE ACTIVE VOICE
THE ACTIVE VOICE (Негізгі етіс)
THE PASSIVE VOICE (Ырықсыз етіс)
We write letters every day.
Біз хатты күнделікті жазамыз.
She wrote a letter yesterday.
Ол хатты кеше жазды.
He will write a letter tomorrow.
Ол хатты ертең жазады.
I don`t understand this sentence.
Мен бұл сөйлемді түсінбеймін.
He came at five o`clock.
Ол сағат бесте келді.
They will take English lessons twice a week.
Олар ағылшын сабағын аптасына екі рет алады.
The letters are usually written in Russian. Хаттар ылғи орыс тілінде жазылады.
The letter was written by my sister. Хатты менің əпкем жазған.
The letter will be written tomorrow
Хат ертең жазылады.
The plan has been discussed for two hours.
Жоспар екі сағат бойы талқыланды. The house was built last year.
Үй өткен жылы салынды.
The house will be built next year.
Үй келесі жылы салынады.
The Passive Voice (Ырықсыз етіс) баяндауыш қызметінде жұмсалған сөйлемде қимыл иесі айтылмайды, яғни ол сөйлемде қимыл иесінің кім екені белгісіз болады. Былайша айтқанда, бастауыш қызметінде, бастауыш қызметінде жұмсалған қимыл иесі өзі қимыл-əрекет істемейді, керісінше ол басқа біреудің қимыл-əрекетінің объектісі болады. Мысалы: The letter is written by pencil. - Хат қарындашпен жазылған.
1. Ағылшын тілінде ырықсыз етіс баяндауыш to be көмекші етістігі мен негізгі етістіктің өткен шақ есімшеден (Past Participle) жасалады: to be + Participle II. Баяндауыштың өзгеретін (to be көмекші етістігі) бөлігі тиісті шақта, жақта жəне жекеше, көпше тұлғада өзгеріске түседі де, негізгі етістік өзгеріссіз қалады. Мысалы: This work was finished. - Бұл жұмыс аяқталды. Passive Voice-тың түрлері: 1) Present Simple Passive (Осы шақ ырықсыз етіс): amareis + P II;
Past Simple Passive (Өткен шақ ырықсыз етіс): waswere + P II; 3) Future Simple Passive (Келер шақ ырықсыз етіс): shallwill + be + P II.
2. Ырықсыз етіс Continuous тобының тек екі шақ (Present Continuous жəне Past Continuous) түрінде беріледі. Ырықсыз етіс Perfect Continuous - та берілмейді.
3. Сұраулы сөйлемде бірінші көмекші етістік бастауыштың алдына қойылады. Am I invited? Are you invited? Is he (she) invited? Is that letter written?- Сол хат жазылды ма? Егер көмекші етістік күрделі түрде (have been, shall have been, т.б.) берілсе, бірінші көмекші етістіктен кейін бастауыш келеді. Have I been invited? Shall I have been invited? For example. Will the letter be sent tomorrow?-Хат ертең жіберіле ме?
4. Болымсыз сөйлемде not демеулігі бірінші көмекші етістіктен кейін келеді. I am not invited. You (we, they) are not invited. He (she) is not invited. Егер көмекші етістік күрделі түрде (have been, shall have been т.б.) берілсе, бірінші көмекші етістіктен кейін not демеулігі келеді. I have not been invited. I shall not have been invited. For example, That book was not read. - Ана кітап оқылған жоқ. This work will not be finished next week. - Бұл жұмыс келесі жетіде аяқталмайды.
5. Passive Voice-та қимыл иесі by көмекші сөзімен, ал қимыл-əрекеттің құралы with көмекші сөзімен қолданылады. Осы көмекші сөздермен қолданылатын зат есімдер мен есімдіктер көмектес септік арқылы аударылады. The letter was sent by Mr. Brown. - Хат Браун мырзамен жіберілді. The arrival card was filled in with the pen. - Келу карточкасы қаламмен толтырылды.
6. Мына сөйлемдерді салыстырып талдау арқылы ырықсыз етістің қолданылуын, мағынасын айқын аңғаруға болады: Asanov built the bridge last year. - Асанов көпірді былтыр салды. The bridge was built (by Asanov) last year. - Көпірді (Асанов) былтыр салды. Бірінші сөйлемде қимыл иесі (субъект) - Asanov бастауыш қызметінде, оның қимылы - built баяндауыш (жай етіс түрінде) толықтауышты - объектіні (The bridge) меңгеріп тұр. Яғни, бұл сөйлемде субъект те, предикат та, объект те - əрқайсысы өз орнында жеке сөйлем мүшесі болып тұр. Баяндауыш ырықсыз етіс түрінде берілген екінші сөйлемде объект (The bridge) бастауыш ретінде жұмсалып, қимыл иесі сөйлемде айтылмай немесе by қосымшасы бар толықтауыш (by Asanov) арқылы көрсетілген.
7. Ырықсыз етісті сөйлемнің шақтары, сұраулы жəне болымсыз түрлері жай етісті сөйлемнің шақтарына, сұраулы жəне болымсыз түрлеріне сəйкес жасалады. Мысалы: The letter is written by my brother. - Хатты менің ағам жазған. Is the letter written by my brother? - Хатты менің ағам жазған ба? The letter is not written by my brother. - Хатты менің ағам жазған жоқ.
8. Must, can (could), may (might), to have модаль етістіктері тіркескен жай етісті баяндауыштың жасалу жолы осы модаль етістіктері бар ырықсыз етісті баяндауышқа да тəн, мысалы: You can buy this book in any shop. - Сізге бұл кітапты кез-келген дүкеннен сатып алуыңызға болады. This book can be bought in any bookshop. - Бұл кітап кез-келген дүкеннен сатылынып алынады.
1.4.The use of Passive voice in the sentences
(Ырықсыз етістің сөйлемде қолданылуы)
Шақ
Болымды сөйлем
Болымсыз сөйлем
Сұраулы сөйлем
Present Indefinite Passive
The letters are usually written in Russian.
The letters are not written in England
Are the letters written in Russian or in English?
Past Indefinite Passive
The letter was written by my sister.
The letter was not written by my friend.
Who was the letter written by?
Future Indefinite Passive
The letter will be written tomorrow
The letter will not be written today.
When will the letter be written?
Present Perfect Passive
The letter has just been written.
The letter has not been written yet
Has the letter been written?
SIMPLE TENSES PASSIVE VOICE
Present Simple Passive (Осы шақ ырықсыз етіс)
Past Simple Passive Voice (Өткен шақ ырықсыз етіс)
Future Simple Passive Voice (Келер шақ ырықсыз етіс)
Forming Simple Tenses Passive Voice (Жасалуы)
amareis + Past Participle
waswere + Past Participle
shallwill + Past Participle
Singular (Жекеше түрі)
I
You
He
She
am invited
are invited
is invited
is invited
was invited
were invited
was invited
was invited
shall be invited
will be invited
will be invited
will be invited
Plural (Көпше түрі)
We
You
They
are invited are invited are invited
were invited
were invited
were invited
shall be invited
will be invited
will be invited
Examples (Мысалдар)
This article is written well. - Мына мақала жақсы жазылған.
This house was build last year. - Бұл үй былтыр салынды.
This book will be translated by next week. - Бұл кітап келесі аптада аударылады.
A table of Active tenses and their Passive equivalents
(Шақтың негізгі жəне ырықсыз етісте берілуі)
Tense
Active Voice
Passive Voice
Simple Present
Present Continuous Simple Past
Past Continuous
Present Perfect
Past Perfect
Future
Conditional
Perfect Conditional Present Infinitive
Perfect Infinitive
Present Participlegerund Perfect Participle
Keeps
is keeping
kept
was keeping
has kept
had kept
will keep
would keep
would have kept
to keep
to have kept
keeping
having kept
is kept
is being kept
was kept
was being kept
has been kept
had been kept
will be kept
would be kept
would have been kept
to be kept
to have been kept
being kept
having been kept
1.5.Негізгі етіс пен ырықсыз етістің қолданылуы
The Active Voice (Негізгі етіс)
The Passive Voice (Ырықсыз етіс)
Present Indefinite
We use cranes for lifting heavy weights. - Біз кранды ауыр жүктерді көтеру үшін қолданамыз.
Cranes are used for lifting heavy weights. - Кран ауыр жүктерді көтеру үшін қолданылады.
Past Indefinite
The customs officers examined our luggage yesterday. - Кеден қызметкерлері біздің жүктерімізді кеше қарады.
Our luggage was examined by the customs officers yesterday. - Біздің жүктер кеден қызметкерлерімен кеше қаралды.
Future Indefinite
They will build the bridge next year. - Олар келесі жылы көпір салады.
The bridge will be built next year. - Көпір келесі жылы салынады.
Future Indefinite in the Past
He said that they would build the bridge next year. - Ол келесі жылы олардың көпір салатындығын айтты.
He said that the bridge would be built next year. - Ол көпір келесі жылы салынатындығын айтты.
Present Continuous
They are discussing this question at the meeting. - Олар бұл сұрақты жиналыста талқылап жатыр.
This question is being discussed at the meeting. - Бұл сұрақ жиналыста талқыланып жатыр.
Past Continuous
They were discussing this question when I entered the room. - Мен бөлмеге кіргенде, олар осы сұрақты талқылап жатыр екен.
This question was being discussed when I entered the room. - Мен бөлмеге кіргенде, бұл сұрақ талқыланып жатты.
Present Perfect
The typist has just typed the letter. - Хатшы қазір ғана хатты жазып болды.
The letter has just been typed. - Хат қазір ғана жазылып бітт
Past Perfect
She showed me the article which her brother had translated. - Ол өзінің ағасы аударған мақаланы маған көрсетті.
She showed me the article which had been translated by her brother. - Ол маған өзінің ағасының көмегімен аударылған мақаланы көрсетті.
Іс-әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелгендігі көрініп тұрса, ондай етісті ырықсыз етіс деп атайды. Екі тілде де, ырықсыз етісті баяндауыш қызметінде жұмсалған сөйлемде қимыл иесі айтылмайды, яғни ол сөйлемде қимыл иесінің кім екені белгісіз болады. Мысалы: The letter is written by pencil - Хат қарындашпен жазылған.
Қазақ тілінде ырықсыз етіс - л, -ыл, -іл жұрнақтары, кейде - н, -ын, -ін жұрнақтары арқылы сабақты етістіктен ғана жасалады.
Ағылшын тілінде негізгі етіс Present (Indefinite, Continuous, Perfect, Perfect Continuous) Past (Indefinite, Continuous, Perfect, perfect Continuous), Future (Indefinite, Continuous, Perfect) - те берілетіндігін, ал ырықсыз етіс (Indefinite, Perfect) Future in the Past (In de finite, Perfect) те беріледі.
Тіл білімінің белді бір саласы фразеологизмдер әр тілде де кездесетін жайт.
Фразеологизмдер - құрамы жағынан тұрақтылығымен, кез-келген тұста қолдана беруге болмайтын талғампаздығымен, мағына-мазмұн тереңдігімен, бейнелігімен ерекшеленіп тұратын тілдік құбылыс. Мысалы: ағылшын-қазақ тіліндегі тұрақты тіркестер. The apple of one's eye - көзімнің қарашығы.
Kill two birds with one stone - Екі қоянды бір оқпен ату.
Gat and dog life - Ит пен мысықтай өмір. т.б.
Жалқаулану, түк бітірмеу деген мағынаны қазақ тілінде шыбық басын сындырмау, ал ағылшын тілінде Not to lift a finger дейді.
Фразиологизмдердің белгілі бір мағынасы болады, олар мағыналық жағынан біртұтас бірлік ретінде көрінеді және әрдайым туынды мағынада жұмсалып, бейнелі мән түдырады. Мысалы: Түймедейді түйедей етпе , - Don't make a mountain out of a molehill Алыстан орағыту, To beat about to bush; Біреуге тісін қайрау- To have a down on somebody.
Фразеологизмдердің негізгі белгілерінің бірі тіркес тиянақтылығы. Тиянақты сөз тізбегіндегі сөздерді әркім қолдауынша өзгерте алмайды, қалыптасқан бір белгілі жүйемен қолданылады. Бұл мәселенің екі тілге де қатысы бар. Мысалы, Мұрнын көкке көтеру дегеннің орнына - қолмен көкке көтеру немесе мұрнын аспанға көтеру деп айта алмаймыз. Сол сияқты ағылшын тіліндегі To turn one's nose. "To turn one's Lips" деп айтуға болмайды.
Фразелологизмдер әрдайым туынды мағынада жұмсалып сөзбен баламалық қатыста немесе жанамалық байланыста тұрады. Бұған мәтелдер мысал бола алады. Мысалы: Сезікті секірер,- "If the cap fits wear it"; Жұт жеті ағайынды, - "It never rains, but it pours" Көп түкірсе көл болар,-"Many a Little makes a miкle" [5,6]
Қорыта айтқанда, біз сөз етіп отырған екі тілде де мағыналық жағынан ұқсастығы бар біраз фразеологиялық тіркестер бар. Оларды күнделікті ара-қатынаста шебер қолдана білсек, тіліміздің нәрін келтірер еді. Айтар ойымызды көрікті етіп жеткізуге себін тигізеді.
Интеллектуалдық байланыстар.
Қазіргі жағдайдағы негізгі мәселе - оқушының өзінің жеке білімін шығармашылық жұмыс арқылы байқауы және оған жаңа ойларды қосуы. Әрине, бұндай шығармашылық жұмысқа қызығушылық тудыру маңызды. Сондықтан біз Тілдер апталығында Тіл-өнер сайысын ұйымдастырдық. Сайыстың шарты бойынша мақал - мәтелді ағылшын тілінде немесе керсінше ағылшын тіліндегі мақалды қазақшаға аудару. Мысалы : Адамды сөзінен емес, ісінен таны ,- "Actions speak bouder than words" "A closed mouth cotches no flies" - Үндемеген үйдей пәледен құтылады Келесі тапсырма бойынша тақтада сурет беріледі. Шарт бойынша сурет бойынша қазақ және ағылшын тілінде мәтін құрастыру керек.
Сыныптан тыс жұмыстың бірі Полиглот ойыны. Мұнда жасырылған сөзді мүдірместен үш тілді айтып шығу. Мысалы:
1. ... ... кеш. Slowly ... ...
2. ... ... қазан. Pheasant ... ...
Оқушылар өз аудармаларын оқыған кезде толық тәуелсіздікті сезініп, өзін осындай жұмысқа толығымен орнайды.
Сыныптан тыс жұмыстарда пәнаралық байланыстарды қолдану негізінде оқыту процесі барысында жалпыланған интелектуалды іскерлік дамиды. Пәнаралық байланыстар шығармашылық әрекетінің дамуына итермелейді, оқушының өзіндік танымдылық әрекеті белсене түседі.
Қазіргі таңда еліміздің басшысы Н.Ә. Назарбаев алдымызға үш тұғырлы тіл: қазақ тілі мемлекеттік тілі- мемлекеттік тіл, орыс тілі - қарым-қатынас тіл, ағылшын тілі - халық аралық тілді меңгеру жөнінде мақсат қойып отыр. Байқағанымыздай көп тілді білуге ұмтылу - жас ұрпаққа қойылған заман талабы.
Ол үшін әр сабақта пәнішілік, пәнаралық байланыстан бастау алатын интеграциялық білімнің біртұтас жүйесін ендіріп, оқушыларды әлемдік ақыл-ойдың қол жеткен табыстарымен сусындауына, өз бетінше білім алуына, шығармашыл бастамаларға бейім болуына баулуы - заман талабы.
Ырықсыз етіс Passive voice
Мереке тойлау -- мереке тойланды, мереке тойланады
Ас пісіру -- ас пісірілді, ас пісіріледі
Етістік + аффикс
Ырықсыз етіс
Өткен шақ
Ауыспалы келер шақ
айту
- ыл
айтылады
айтылды
айтылады
беру
- іл
беріледі
берілді
беріледі
ойнау
- л
ойналады
ойналды
ойналады
тойлау
- н
тойланады
тойланды
тойланады
салу
- ын
салынады
салынды
салынады
ілу
- ін
ілінеді
ілінді
ілінеді
Болымсыз түрі negative form
Мереке тойлау -- мереке тойлан+ба+ды, мереке тойлан+ба+й+ды
Ас пісіру -- ас пісіріл+ме+ді, ас пісіріл+ме+й+ді
Етістік + аффикс
Ырықсыз етіс
Өткен шақ
Ауыспалы келер шақ
айту
- ыл
айтыл
-ма
айтылмады
айтылмайды
беру
- іл
беріл
-ме
берілмеді
берілмейді
ойнау
- л
ойнал
-ма
ойналмады
ойналмайды
тойлау
- н
тойлан
-ба
тойланбады
тойланбайды
салу
- ын
салын
-ба
салынбады
салынбайды
ілу
- ін
ілін
-бе
ілінбеді
ілінбейді
-ЫЛ ІЛ, Л Кім ненені істейді? Не істеледі?
(Мен) жұмысты істеймін.
((Мен) хатты жазамын.
(Мен) тамақты іштім.
(Мен) кітапты оқыдым.
(Біз) жоба жасадық.
(Сен) сабақты бастадың ба? (Сен) жаңалық айттың ба?
(Сіз) жұмыс аяқтадыңыз ба?
(Ол) ақша берді ме?
(Олар) ән орындай ма?
(Сен) жұмыс істейсің.
(Ол) хат жазады.
(Сіз) тамақ іштіңіз.
(Біз) кітап оқыдық.
(Сен) жоба жасадың ба?
(Ол) сабақ бастады ма?
(Сіз) жаңалықты айттыңыз ба?
(Мен) жұмысты аяқтадым ба?
(Сіздер) ақшаны бердіңіздер ме?
(Сендер) әнді орындайсыңдар ма?
Жұмыс істеЛеді
Хат жазЫЛады.
Тамақ ішІЛді.
Кітап оқыЛды..
Жоба жасаЛды.
Сабақ бастаЛды ма?
Жаңалық айтЫЛды ма?
Жұмыс аяқтаЛды ма?
Ақша берІЛді ме?
Ән орындала ма?
-ЫН ІН, Н Кім ненені істейді? жасанды не?
Бұл затты қолдан жасаймын.
Шашымды ағаш тарақпен тараймын.
Балаға жылы киімді кигіземін.
Ол қолын жуады.
Жарнаманы көрдіңіз бе?
Оны дәрігер қарайды.
Олар ақшаны банкіге салды.
Қазақ тілін сабақта үйретеді.
Оны қызыл түске бояды.
Сабаққа СДлерді әкеледі.
Бұны тоңазытқышта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
І. Passiv voice (ырықсыз етіс)
1.1.Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар
1.2. Vоice (етіс)
1.3.Етістің түрлері (the active voice)
1.4.The use of Passive voice in the sentences (Ырықсыз етістің сөйлемде қолданылуы)
1.5. Негізгі етіс пен ырықсыз етістің қолданылуы
ІІ. Практикалық бөлім
2.1. Сабақ жоспарлары
2.2. Практикалық тапсырма
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылымдардың шығу тегі субъект емес, іс- әрекет объектісі белгілі болғанда ғана қолданылады. No conclusion was arrived-Ешқандай қорытынды шықпады. He is considered a good engineer-Ол жақсы инженер болып есептеледі. Анықталған іс- әрекет кімге бағытталғаны белгілі болғанда пассивтік құрылым жүзеге асады. Мысалы: The importance of new measure taken by the Government сөйлемінде ырықсыз етістегі баяндауышты көре аламыз. Көпше түрдің үшінші жағында етістік құрылымдары пассивтік құрылымдар арқылы беріледі. Мысалы: керек, қажет т.б есімшелерімен жасалады және контекст мағынасына байланысты аударылады.
Ағылшын тілінде 2 етіс бар. Олар: негізгі және ырықсыз етіс.
Сөйлемде іс -әрекет баяндауышпен орындалса, онда ол негізгі етіс.
Сөйлемде іс -әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелгендігі көрініп тұрса, ондай етіс ырықсыз етіс деп аталады. The house was built last year.
Ырықсыз to be көмекші етістігінің сәйкес шақ түрлерінің тұлғасы мен мағынасы етістіктің есімше II ( Participle II) арқылы жасалады. Осылайша ырықсыз етісте етістікті жіктеген кезде тек to be көмекші етістігі ғана өзгереді, ал мағыналық етістіктің II есімше (Participle II) өзгеріссіз қалады.
Cұраулы сөйлемде бірінші көмекші етістік бастауыштың алдына қойылады.
Болымсыз сөйлемде бірінші көмекші етістіктен кейін not демеулігі қойылады.
Егер сөйлемге іс -әрекетті жасаған тұлғаны қосатын болсақ, ол сөйлемге by көмекші сөзі арқылы енгізіледі, ал бір зат арқылы жаалатын болса with көмекші сөзін қолданамыз.
Ырықсыз етіс модальды етістіктерменде қолданылады, сөйлемде көмекші to be (to демеулігісіз) және өткен шақтағы есімше модальды етістіктерден кейін жұмсалады.
Курстық жұмыстың мақсаты- ырықсыз етістің түрлері мен оларды аудару әдістерін зерттеу.
Курстық жұмыста белгіленген мақсаттарға қол жеткізу үшін келесі нұсқаулар орындалу тиіс:
oo таңдалған тақырып бойынша әдебиеттерді қарастыру.
І. Passivе voice (ырықсыз етіс)
1.1.Ырықсыз етісте жасалатын құрылымдар
Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылым үлкен жүйелілікті көрсетеді. Жанама толықтауыш пассивтік құрылымның сақтаушысы бола алады. Ол септік жалғауларының жойылуының және бірнеше есімдіктер мен жалпы зат есім топтарының арасында формальді айырмашылықтың болмауының қорытындысы болып табылады. Мысалы: Mr. Winkle stooping forward with his body half doubled up, Бұл мысалда to assist баяндауышы жанама толықтауыш болып тұр. Уинкл мырза Уиллер мырзаның көмегімен жартылай еңкейіп, мұз үстімен жүріп өтті. Аудармада пассивтік құрылымның сақталуы үшін лексикалық трансформацияларға көз жүгірту керек: In fact, being with here tonight was really an adventure, and somehow quite a wonderful adventure. But being an English adventure it was liable Шынымен де бүгінгі кеште олармен қауышу тамаша оқиға болды. Мұның барлығы Англияда орын алған алғандықтан әдеттегідей жаңбыр болу керек еді және жаңбыр сол мезетте құйып кетті. Бұл жағдайда пассивтік форма белсенді түрде аударылып тұр. Кейбір ағылшын етістіктері ауыспалы немесе тура түрде қолданылады. Мысалы, to flight етістігінің аудармасын пассивтік формада беру өте қиын. Original samples of Parisclothing Ағылшын сән үлгілерінің өкілдеріне дәріс барысында көрсетілу үшін Париж әтірлерінің үлгілері Лондонға ұшақпен жеткізілді. Бұл мысал конверсия жолымен аударылған. Сөз құрудың бұл амалының өз баламасы жоқ, сондықтан етістің нақтылығын сақтап қалу үшін қосымша сөздер қосу керек: He was pitchforked into the post of Ministry of Health.- Оны күтпеген жерден Денсаулық сақтау министрінің орнына тағайындалды. Пассивтік форма фразеологиялық тіркестерде қолданылады. Сөйлемдерде олардың лексикалық, грамматикалық өзгертілуі, орын басуы талап етіледі. Біз пассивтік құрылымды қазақ тілінде ырықсыз етістегі етістіктен жасалатын құрылымдар деп атаймыз. Бұл құрылымдар ағылшын тілінде көп таралған. Ол мынаған байланысты: ағылшын тіліндегі сөйлемнің бастауышы ырықты етістегі құрылымдардың тура толықтауышы ғана емес, көмектес септігі арқылы жасалуы мүмкін. Ырықсыз етістегі құрылымдардың тура толықтауышы пассивтік құрылымның көрінісі болады.: He was sent an invitation by the board- Оған кеңеспен шақыру жіберілді. Ағылшын тіліндегі пассивтік құрылымдардың шығу тегі субъект емес, іс- әрекет объектісі белгілі болғанда ғана қолданылады. No conclusion was arrived-Ешқандай қорытынды шықпады. He is considered a good engineer-Ол жақсы инженер болып есептеледі. Анықталған іс- әрекет кімге бағытталғаны белгілі болғанда пассивтік құрылым жүзеге асады. Мысалы: The importance of new measure taken by the Government сөйлемінде ырықсыз етістегі баяндауышты көре аламыз. Көпше түрдің үшінші жағында етістік құрылымдары пассивтік құрылымдар арқылы беріледі. Мысалы: керек, қажет т.б есімшелерімен жасалады және контекст мағынасына байланысты аударылады. Мысалы: Бұл кемшіліктерді жою керек- These shortcomings must be eliminated. Орыс тілінде егер бастауыш немесе баяндауыш ырықсыз етісте жасалған кезде, ол ырықсыз етіс арқылы жасалады. Болымсыз мағынада қолданылып, инфинитивтен тұратын етістікте пайда болады: Дауыстар естілмейді- No voices to be heard. Қазақ тілінде ырықсыз етіс ағылшын тілінде де ырықсыз етісте жасалады. Мысалы: Хатқа қол қойылған жоқ- The letter has not been signed yet.
1.2. VOICE (етіс)
Етістіктің ерекше грамматикалық категориясының бірі - етіс (Voice). Істің істеушісіне жəне істелінетін затқа (объектіге) қатынасына байланысты мағыналық жəне тұлғалық жақтан өзгеруін етіс деп атайды. Ағылшын тілінде де етістің екі түрі бар: the Active Voice (негізгі етіс немесе жай етіс), the Passive Voice (ырықсыз етіс).
1. Негізгі етіс. Түбір етістіктің де, басқа сөз табынан жасалған туынды етістіктің де алғашқы тура қалпында айтылған түрін негізгі етіс деп атайды. Негізгі етісте іс-əрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы көрсетіледі. Мысалы: They will build the bridge next year. - Олар келесі жылы көпір салады.
2. Ырықсыз етіс. Іс-əрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелетіндігі көрініп тұрса, ондай етісті ырықсыз етіс деп атайды. Мысалы: The bridge will be built next year. - Көпір келесі жылы салынатын болды.
1.3.ЕТІСТІҢ ТҮРЛЕРІ
THE ACTIVE VOICE
THE ACTIVE VOICE (Негізгі етіс)
THE PASSIVE VOICE (Ырықсыз етіс)
We write letters every day.
Біз хатты күнделікті жазамыз.
She wrote a letter yesterday.
Ол хатты кеше жазды.
He will write a letter tomorrow.
Ол хатты ертең жазады.
I don`t understand this sentence.
Мен бұл сөйлемді түсінбеймін.
He came at five o`clock.
Ол сағат бесте келді.
They will take English lessons twice a week.
Олар ағылшын сабағын аптасына екі рет алады.
The letters are usually written in Russian. Хаттар ылғи орыс тілінде жазылады.
The letter was written by my sister. Хатты менің əпкем жазған.
The letter will be written tomorrow
Хат ертең жазылады.
The plan has been discussed for two hours.
Жоспар екі сағат бойы талқыланды. The house was built last year.
Үй өткен жылы салынды.
The house will be built next year.
Үй келесі жылы салынады.
The Passive Voice (Ырықсыз етіс) баяндауыш қызметінде жұмсалған сөйлемде қимыл иесі айтылмайды, яғни ол сөйлемде қимыл иесінің кім екені белгісіз болады. Былайша айтқанда, бастауыш қызметінде, бастауыш қызметінде жұмсалған қимыл иесі өзі қимыл-əрекет істемейді, керісінше ол басқа біреудің қимыл-əрекетінің объектісі болады. Мысалы: The letter is written by pencil. - Хат қарындашпен жазылған.
1. Ағылшын тілінде ырықсыз етіс баяндауыш to be көмекші етістігі мен негізгі етістіктің өткен шақ есімшеден (Past Participle) жасалады: to be + Participle II. Баяндауыштың өзгеретін (to be көмекші етістігі) бөлігі тиісті шақта, жақта жəне жекеше, көпше тұлғада өзгеріске түседі де, негізгі етістік өзгеріссіз қалады. Мысалы: This work was finished. - Бұл жұмыс аяқталды. Passive Voice-тың түрлері: 1) Present Simple Passive (Осы шақ ырықсыз етіс): amareis + P II;
Past Simple Passive (Өткен шақ ырықсыз етіс): waswere + P II; 3) Future Simple Passive (Келер шақ ырықсыз етіс): shallwill + be + P II.
2. Ырықсыз етіс Continuous тобының тек екі шақ (Present Continuous жəне Past Continuous) түрінде беріледі. Ырықсыз етіс Perfect Continuous - та берілмейді.
3. Сұраулы сөйлемде бірінші көмекші етістік бастауыштың алдына қойылады. Am I invited? Are you invited? Is he (she) invited? Is that letter written?- Сол хат жазылды ма? Егер көмекші етістік күрделі түрде (have been, shall have been, т.б.) берілсе, бірінші көмекші етістіктен кейін бастауыш келеді. Have I been invited? Shall I have been invited? For example. Will the letter be sent tomorrow?-Хат ертең жіберіле ме?
4. Болымсыз сөйлемде not демеулігі бірінші көмекші етістіктен кейін келеді. I am not invited. You (we, they) are not invited. He (she) is not invited. Егер көмекші етістік күрделі түрде (have been, shall have been т.б.) берілсе, бірінші көмекші етістіктен кейін not демеулігі келеді. I have not been invited. I shall not have been invited. For example, That book was not read. - Ана кітап оқылған жоқ. This work will not be finished next week. - Бұл жұмыс келесі жетіде аяқталмайды.
5. Passive Voice-та қимыл иесі by көмекші сөзімен, ал қимыл-əрекеттің құралы with көмекші сөзімен қолданылады. Осы көмекші сөздермен қолданылатын зат есімдер мен есімдіктер көмектес септік арқылы аударылады. The letter was sent by Mr. Brown. - Хат Браун мырзамен жіберілді. The arrival card was filled in with the pen. - Келу карточкасы қаламмен толтырылды.
6. Мына сөйлемдерді салыстырып талдау арқылы ырықсыз етістің қолданылуын, мағынасын айқын аңғаруға болады: Asanov built the bridge last year. - Асанов көпірді былтыр салды. The bridge was built (by Asanov) last year. - Көпірді (Асанов) былтыр салды. Бірінші сөйлемде қимыл иесі (субъект) - Asanov бастауыш қызметінде, оның қимылы - built баяндауыш (жай етіс түрінде) толықтауышты - объектіні (The bridge) меңгеріп тұр. Яғни, бұл сөйлемде субъект те, предикат та, объект те - əрқайсысы өз орнында жеке сөйлем мүшесі болып тұр. Баяндауыш ырықсыз етіс түрінде берілген екінші сөйлемде объект (The bridge) бастауыш ретінде жұмсалып, қимыл иесі сөйлемде айтылмай немесе by қосымшасы бар толықтауыш (by Asanov) арқылы көрсетілген.
7. Ырықсыз етісті сөйлемнің шақтары, сұраулы жəне болымсыз түрлері жай етісті сөйлемнің шақтарына, сұраулы жəне болымсыз түрлеріне сəйкес жасалады. Мысалы: The letter is written by my brother. - Хатты менің ағам жазған. Is the letter written by my brother? - Хатты менің ағам жазған ба? The letter is not written by my brother. - Хатты менің ағам жазған жоқ.
8. Must, can (could), may (might), to have модаль етістіктері тіркескен жай етісті баяндауыштың жасалу жолы осы модаль етістіктері бар ырықсыз етісті баяндауышқа да тəн, мысалы: You can buy this book in any shop. - Сізге бұл кітапты кез-келген дүкеннен сатып алуыңызға болады. This book can be bought in any bookshop. - Бұл кітап кез-келген дүкеннен сатылынып алынады.
1.4.The use of Passive voice in the sentences
(Ырықсыз етістің сөйлемде қолданылуы)
Шақ
Болымды сөйлем
Болымсыз сөйлем
Сұраулы сөйлем
Present Indefinite Passive
The letters are usually written in Russian.
The letters are not written in England
Are the letters written in Russian or in English?
Past Indefinite Passive
The letter was written by my sister.
The letter was not written by my friend.
Who was the letter written by?
Future Indefinite Passive
The letter will be written tomorrow
The letter will not be written today.
When will the letter be written?
Present Perfect Passive
The letter has just been written.
The letter has not been written yet
Has the letter been written?
SIMPLE TENSES PASSIVE VOICE
Present Simple Passive (Осы шақ ырықсыз етіс)
Past Simple Passive Voice (Өткен шақ ырықсыз етіс)
Future Simple Passive Voice (Келер шақ ырықсыз етіс)
Forming Simple Tenses Passive Voice (Жасалуы)
amareis + Past Participle
waswere + Past Participle
shallwill + Past Participle
Singular (Жекеше түрі)
I
You
He
She
am invited
are invited
is invited
is invited
was invited
were invited
was invited
was invited
shall be invited
will be invited
will be invited
will be invited
Plural (Көпше түрі)
We
You
They
are invited are invited are invited
were invited
were invited
were invited
shall be invited
will be invited
will be invited
Examples (Мысалдар)
This article is written well. - Мына мақала жақсы жазылған.
This house was build last year. - Бұл үй былтыр салынды.
This book will be translated by next week. - Бұл кітап келесі аптада аударылады.
A table of Active tenses and their Passive equivalents
(Шақтың негізгі жəне ырықсыз етісте берілуі)
Tense
Active Voice
Passive Voice
Simple Present
Present Continuous Simple Past
Past Continuous
Present Perfect
Past Perfect
Future
Conditional
Perfect Conditional Present Infinitive
Perfect Infinitive
Present Participlegerund Perfect Participle
Keeps
is keeping
kept
was keeping
has kept
had kept
will keep
would keep
would have kept
to keep
to have kept
keeping
having kept
is kept
is being kept
was kept
was being kept
has been kept
had been kept
will be kept
would be kept
would have been kept
to be kept
to have been kept
being kept
having been kept
1.5.Негізгі етіс пен ырықсыз етістің қолданылуы
The Active Voice (Негізгі етіс)
The Passive Voice (Ырықсыз етіс)
Present Indefinite
We use cranes for lifting heavy weights. - Біз кранды ауыр жүктерді көтеру үшін қолданамыз.
Cranes are used for lifting heavy weights. - Кран ауыр жүктерді көтеру үшін қолданылады.
Past Indefinite
The customs officers examined our luggage yesterday. - Кеден қызметкерлері біздің жүктерімізді кеше қарады.
Our luggage was examined by the customs officers yesterday. - Біздің жүктер кеден қызметкерлерімен кеше қаралды.
Future Indefinite
They will build the bridge next year. - Олар келесі жылы көпір салады.
The bridge will be built next year. - Көпір келесі жылы салынады.
Future Indefinite in the Past
He said that they would build the bridge next year. - Ол келесі жылы олардың көпір салатындығын айтты.
He said that the bridge would be built next year. - Ол көпір келесі жылы салынатындығын айтты.
Present Continuous
They are discussing this question at the meeting. - Олар бұл сұрақты жиналыста талқылап жатыр.
This question is being discussed at the meeting. - Бұл сұрақ жиналыста талқыланып жатыр.
Past Continuous
They were discussing this question when I entered the room. - Мен бөлмеге кіргенде, олар осы сұрақты талқылап жатыр екен.
This question was being discussed when I entered the room. - Мен бөлмеге кіргенде, бұл сұрақ талқыланып жатты.
Present Perfect
The typist has just typed the letter. - Хатшы қазір ғана хатты жазып болды.
The letter has just been typed. - Хат қазір ғана жазылып бітт
Past Perfect
She showed me the article which her brother had translated. - Ол өзінің ағасы аударған мақаланы маған көрсетті.
She showed me the article which had been translated by her brother. - Ол маған өзінің ағасының көмегімен аударылған мақаланы көрсетті.
Іс-әрекеттің атқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, қимыл өздігінен істелгендігі көрініп тұрса, ондай етісті ырықсыз етіс деп атайды. Екі тілде де, ырықсыз етісті баяндауыш қызметінде жұмсалған сөйлемде қимыл иесі айтылмайды, яғни ол сөйлемде қимыл иесінің кім екені белгісіз болады. Мысалы: The letter is written by pencil - Хат қарындашпен жазылған.
Қазақ тілінде ырықсыз етіс - л, -ыл, -іл жұрнақтары, кейде - н, -ын, -ін жұрнақтары арқылы сабақты етістіктен ғана жасалады.
Ағылшын тілінде негізгі етіс Present (Indefinite, Continuous, Perfect, Perfect Continuous) Past (Indefinite, Continuous, Perfect, perfect Continuous), Future (Indefinite, Continuous, Perfect) - те берілетіндігін, ал ырықсыз етіс (Indefinite, Perfect) Future in the Past (In de finite, Perfect) те беріледі.
Тіл білімінің белді бір саласы фразеологизмдер әр тілде де кездесетін жайт.
Фразеологизмдер - құрамы жағынан тұрақтылығымен, кез-келген тұста қолдана беруге болмайтын талғампаздығымен, мағына-мазмұн тереңдігімен, бейнелігімен ерекшеленіп тұратын тілдік құбылыс. Мысалы: ағылшын-қазақ тіліндегі тұрақты тіркестер. The apple of one's eye - көзімнің қарашығы.
Kill two birds with one stone - Екі қоянды бір оқпен ату.
Gat and dog life - Ит пен мысықтай өмір. т.б.
Жалқаулану, түк бітірмеу деген мағынаны қазақ тілінде шыбық басын сындырмау, ал ағылшын тілінде Not to lift a finger дейді.
Фразиологизмдердің белгілі бір мағынасы болады, олар мағыналық жағынан біртұтас бірлік ретінде көрінеді және әрдайым туынды мағынада жұмсалып, бейнелі мән түдырады. Мысалы: Түймедейді түйедей етпе , - Don't make a mountain out of a molehill Алыстан орағыту, To beat about to bush; Біреуге тісін қайрау- To have a down on somebody.
Фразеологизмдердің негізгі белгілерінің бірі тіркес тиянақтылығы. Тиянақты сөз тізбегіндегі сөздерді әркім қолдауынша өзгерте алмайды, қалыптасқан бір белгілі жүйемен қолданылады. Бұл мәселенің екі тілге де қатысы бар. Мысалы, Мұрнын көкке көтеру дегеннің орнына - қолмен көкке көтеру немесе мұрнын аспанға көтеру деп айта алмаймыз. Сол сияқты ағылшын тіліндегі To turn one's nose. "To turn one's Lips" деп айтуға болмайды.
Фразелологизмдер әрдайым туынды мағынада жұмсалып сөзбен баламалық қатыста немесе жанамалық байланыста тұрады. Бұған мәтелдер мысал бола алады. Мысалы: Сезікті секірер,- "If the cap fits wear it"; Жұт жеті ағайынды, - "It never rains, but it pours" Көп түкірсе көл болар,-"Many a Little makes a miкle" [5,6]
Қорыта айтқанда, біз сөз етіп отырған екі тілде де мағыналық жағынан ұқсастығы бар біраз фразеологиялық тіркестер бар. Оларды күнделікті ара-қатынаста шебер қолдана білсек, тіліміздің нәрін келтірер еді. Айтар ойымызды көрікті етіп жеткізуге себін тигізеді.
Интеллектуалдық байланыстар.
Қазіргі жағдайдағы негізгі мәселе - оқушының өзінің жеке білімін шығармашылық жұмыс арқылы байқауы және оған жаңа ойларды қосуы. Әрине, бұндай шығармашылық жұмысқа қызығушылық тудыру маңызды. Сондықтан біз Тілдер апталығында Тіл-өнер сайысын ұйымдастырдық. Сайыстың шарты бойынша мақал - мәтелді ағылшын тілінде немесе керсінше ағылшын тіліндегі мақалды қазақшаға аудару. Мысалы : Адамды сөзінен емес, ісінен таны ,- "Actions speak bouder than words" "A closed mouth cotches no flies" - Үндемеген үйдей пәледен құтылады Келесі тапсырма бойынша тақтада сурет беріледі. Шарт бойынша сурет бойынша қазақ және ағылшын тілінде мәтін құрастыру керек.
Сыныптан тыс жұмыстың бірі Полиглот ойыны. Мұнда жасырылған сөзді мүдірместен үш тілді айтып шығу. Мысалы:
1. ... ... кеш. Slowly ... ...
2. ... ... қазан. Pheasant ... ...
Оқушылар өз аудармаларын оқыған кезде толық тәуелсіздікті сезініп, өзін осындай жұмысқа толығымен орнайды.
Сыныптан тыс жұмыстарда пәнаралық байланыстарды қолдану негізінде оқыту процесі барысында жалпыланған интелектуалды іскерлік дамиды. Пәнаралық байланыстар шығармашылық әрекетінің дамуына итермелейді, оқушының өзіндік танымдылық әрекеті белсене түседі.
Қазіргі таңда еліміздің басшысы Н.Ә. Назарбаев алдымызға үш тұғырлы тіл: қазақ тілі мемлекеттік тілі- мемлекеттік тіл, орыс тілі - қарым-қатынас тіл, ағылшын тілі - халық аралық тілді меңгеру жөнінде мақсат қойып отыр. Байқағанымыздай көп тілді білуге ұмтылу - жас ұрпаққа қойылған заман талабы.
Ол үшін әр сабақта пәнішілік, пәнаралық байланыстан бастау алатын интеграциялық білімнің біртұтас жүйесін ендіріп, оқушыларды әлемдік ақыл-ойдың қол жеткен табыстарымен сусындауына, өз бетінше білім алуына, шығармашыл бастамаларға бейім болуына баулуы - заман талабы.
Ырықсыз етіс Passive voice
Мереке тойлау -- мереке тойланды, мереке тойланады
Ас пісіру -- ас пісірілді, ас пісіріледі
Етістік + аффикс
Ырықсыз етіс
Өткен шақ
Ауыспалы келер шақ
айту
- ыл
айтылады
айтылды
айтылады
беру
- іл
беріледі
берілді
беріледі
ойнау
- л
ойналады
ойналды
ойналады
тойлау
- н
тойланады
тойланды
тойланады
салу
- ын
салынады
салынды
салынады
ілу
- ін
ілінеді
ілінді
ілінеді
Болымсыз түрі negative form
Мереке тойлау -- мереке тойлан+ба+ды, мереке тойлан+ба+й+ды
Ас пісіру -- ас пісіріл+ме+ді, ас пісіріл+ме+й+ді
Етістік + аффикс
Ырықсыз етіс
Өткен шақ
Ауыспалы келер шақ
айту
- ыл
айтыл
-ма
айтылмады
айтылмайды
беру
- іл
беріл
-ме
берілмеді
берілмейді
ойнау
- л
ойнал
-ма
ойналмады
ойналмайды
тойлау
- н
тойлан
-ба
тойланбады
тойланбайды
салу
- ын
салын
-ба
салынбады
салынбайды
ілу
- ін
ілін
-бе
ілінбеді
ілінбейді
-ЫЛ ІЛ, Л Кім ненені істейді? Не істеледі?
(Мен) жұмысты істеймін.
((Мен) хатты жазамын.
(Мен) тамақты іштім.
(Мен) кітапты оқыдым.
(Біз) жоба жасадық.
(Сен) сабақты бастадың ба? (Сен) жаңалық айттың ба?
(Сіз) жұмыс аяқтадыңыз ба?
(Ол) ақша берді ме?
(Олар) ән орындай ма?
(Сен) жұмыс істейсің.
(Ол) хат жазады.
(Сіз) тамақ іштіңіз.
(Біз) кітап оқыдық.
(Сен) жоба жасадың ба?
(Ол) сабақ бастады ма?
(Сіз) жаңалықты айттыңыз ба?
(Мен) жұмысты аяқтадым ба?
(Сіздер) ақшаны бердіңіздер ме?
(Сендер) әнді орындайсыңдар ма?
Жұмыс істеЛеді
Хат жазЫЛады.
Тамақ ішІЛді.
Кітап оқыЛды..
Жоба жасаЛды.
Сабақ бастаЛды ма?
Жаңалық айтЫЛды ма?
Жұмыс аяқтаЛды ма?
Ақша берІЛді ме?
Ән орындала ма?
-ЫН ІН, Н Кім ненені істейді? жасанды не?
Бұл затты қолдан жасаймын.
Шашымды ағаш тарақпен тараймын.
Балаға жылы киімді кигіземін.
Ол қолын жуады.
Жарнаманы көрдіңіз бе?
Оны дәрігер қарайды.
Олар ақшаны банкіге салды.
Қазақ тілін сабақта үйретеді.
Оны қызыл түске бояды.
Сабаққа СДлерді әкеледі.
Бұны тоңазытқышта ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz