Америкалық ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктерін зерттеу

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ

Неологизмдер

2. 1Неологизмдер және олардың ерекшеліктері

АҚШ-тағы социалолингвистикалық ахуал.

Ағылшын және америкалық ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктері

Қортынды

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі соңғы жылдары болып жатқан халықаралық ықпалдастық және жаһандану процесстерібіздің өміріміздің барлық салаларына таралып кетті. Көптеген жанасулар, кең көлемде және әр салада қызыметестік жүргізу (мемлекетаралық қатынастар, халықаралық дипломптия, туризм, студенттер мен алмасу және т. б. ) . осының ықпалдастықтар қарқынды дами түсті.

Неологизмдердің өзгеруі ең алдымен АҚШ тағы социолингвистикалық жаңдайының өзгеруіне байланысты. Айта кетсек бұл трансформациялар тарихи тұрғыдан сертті.

Неологизмдер - бұл жаңа ұғымды сиппатау үшін қолданылатын жаңа сөздер мен сөз тіркестері. Сонымен қатар неологизмдер, ол әдеби тілде әзірше құпталмаған сөздер қатары.

Кез келген тiлдегi қарым-қатынас үшін үлкен сөздiк қорболуы тиіс. Сол себептен қазіргі уақытта шетен алу процессін білу өте маңызды екені ақиқат. Бұл жаңа тәсілдерді іздестіруге қызығушылық туғызады, олардың көмегімен аудармашы нақты яғни сапалы аударма жасай алады.

Жұмыстың мақсаты : америкалық ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктерін зерттеу.

Жұмыстың міндеттері :

АҚШ тағы социолингвистикалық ахуалды зерттеу.
Неологизмдердің лексикалық ерекшеліктерін талдау.
Америкалық ағылшын тіліндегі неологизмдерді аудару процессіндегі лексикалық және грамматикалық ерекшеліктерін талдау.

Предмет исследования: ағылшын тіліндегі неологизмдердің лексикалық ерекшеліктері.

Обьект исследования: америкалық ағылшын тілі(American English in the secondary school)

Зерттеудің тәсілдері : жұмыс барысында автор объективтілік және ғылымдылық қағидаттарын негiзге алды. Қойылған міндеттер нәтижесінде басқа да тәсілдерді қолдану тура келді. Жалпығылыми тәсілдер (америкалық әдебиет пен құжаттарын талдау, теориялық моделдеу), соған қоса автор хронологиялық, өзектілік, қарама қайшылық және лингвистикалық сиппатау тәсілін қолданды.

Бірінші бөлімде АҚШ тағы социолингвистикалық жағдайға сиппатама берілген. Екінші бөлімде ағылшын және америкалық ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктеріне сипатама берілген. Неологизмдерді аудару барысындағы лексикалық және грамматикалық ерекшеліктеріне ерекше көніл бөлініп, мысалдар келтірілген.

1. Теориялық бөлімі.

АҚШ -тағы социолингвистикалық ахуал.

Америкалық ағылшын тілінде басқа да бір ағылшын тілінің түрлеріне қарағанда 2 есе және британдық ағылшын тіліне қарағанда 4есе артық адам сөйлейді.

Әрине бұл Американың әлемдегі жетекші орын алып отырғанына байланысты. Сонымен қатар американизм жарнама, туризм, телекоммуникация және көркем фильмдер арқылы тарайды. Жаңа компьютерлік технологиялар, қуатты ойын-сауық индустриясы, ғаламдық бизнес - бұның барлығы америкада жасалады және әлемнің әр түпкерінде жұмыс істейді. Күннен күнге ақпараттық аймақ кеңейіп бара жатыр, сонымен қатар америкалық ағылшын тілі және ағылшын мәдениеті да таралып келе жатыр. Америкалық тұрғындардың айтуы бойынша, олардың басты жетістігі, ол модельдерді құру және оларды экспортқа шығару.

XII ғасырда АҚШ қа көшіп келген британдықтар түрлі диалектілерде сөйлеген. АҚШ қа көшіп келгеннен кейін олардың тілдері де қарқынды дами бастайды. Оған жаңа, британияда жоқ азық түлік, өсімдіктер, жануарлар атаулары қосыла бастайды. Бұл сөздердің көбісі үнді тілдерінен тарала бастады.

XIX XX ғасырларда Америка құрама штатына қоныс аударып келген француздар мен голландықтар да тілдің дамуына зор үлесін қосты. Телефон, компьютер, теледидар, электр тоғы сияқты жаңа өнертабыстар мен ашылымдар тілге көптеген жаңа сөздер әкелді және бұл ашылымдар мен жаңа сөздер ең алғаш Британияда тарала бастады.

Егер бір мәтінді немесе диалогті жазбаша түрде алатын болсақ, ондай жағдайда бұл мәтінді кім жазғаны айқын байқалады. Британдық па жоқ әлде американдық па, себебі Американдықтардың және Британдықтардың емлесі әр түрлі болады.

Мысалы:

Пәрменсіз буындарда AmEour-жұрнағыor-жұрнағына ауыстырылады. Мысалы:color, labor, flavor, humor, parlor.
re- жалғауы er-жалғауына ауыстырылады. Мысалы: center, meter, liter, theater.
AmE тілінде жеңілдету тәсілі қолданылады, яғни 2 дауыссыз әріп болған жағдайда 1 әріпті алып тастаймыз. Мысалы:traveler, traveling, programing.
AmE тіліндеcheck емес, cheque, tire емесtyre, woolen емесwoollen; қолданылады.
Ct әріптеріх әріпімен айырбасталады. Мысалы: connexion (connection) .
kerbсөзінcurb деп жазады, немесе greyсөзінgray деп жазады.

Осы және басқа да сөздердің жазылуы AmE тілінде ереже болса, ВгЕ тілінде ол қате ретінде саналады. Бірақ кейбір АҚШ та қолданылатын ережелер мен ерекшеліктер Британияда да күнделікті қолданылады. Мысалы: ise-жұрнағын ize-жұрнағына ауыстыру. Мысалы : advertize, realize және өткен шақта қолданылатын ed-жалңауын t- жалғауына ауыстыру, мысалы , learned, dreamed.

Британдық ағылшын тілінде -se және -се, жалғаулары барсөздер төмендегідей ерекшеліктермен ажыратылады : егер етістік болса ол сөзге se- жалғауы жалғанады, ал зат есім болса оған се-жалғауы жалғанады. Мысалы - license - лицензиялау, licence - лицензия. Ал AmE тілінде барлық омонимдық қатарлар, яғни зат есімдер мен етістіктер se- жалғауымен қолданылады. Мысалы: pretense, license, practise, devise, advise.

Бұл екі тілдің арасында грамматикалық тұрғыдан, көптеген айырмашылықтар бар, мысалы: AmE тілінде past participle ескерген формасы қолданылса get - got - gotten, BrE тілінде get - got - got (I've gotten 16 Christmas cards so far) .

Оқылу ережелерінде де белгілі бір ерекшеліктер бар. Америкалық ағылшын тіліндегі бәріне мәлім ерекшелік ол r әріпінің оқылуы. Мысалы port, more, dinner сөздерінде біл әріп мүлдем дыбыс шығармаса, ВгЕ тілінде де дыбыс шығарылмайды (бірақ шотландықтар оны әрқашан да ) . Бірақ бұл дыбыс әрдайым оқылуы керкек. T әріпі екі дауысты әріптің арасында бұл әріп [d] : ұяң дауысың береді. Мысалы; latter, ladder деп оқылады. [ae] дауысты дыбысы, [а:] деп мынандай сөздерде оқылады, мысалы path. [о] және [о:] дыбыстары кейбір жағдайда [а:] дауысы сияқты айтылады. tune сөзі [tju:n] емес [tu:n] деп оқылады.

Америкалық ағылшын тілінде лексикалық ерекшеліктер де бар. Мысалы американдықтар жолды sidewalk десе Британдықтар оны pavement дейді, американдықтар лифтті elevator десе британдықтар lift, сол сияқты американдықтар пәтерді flat десе британдықтар puncture, және американдықтар қырауды icing, десе британдық frosting. highway, mail, movie, truck және тағы да басқа сөздер таза ағылшын сөздеріне жатады .

Әдетте америкалық ағылшын тілін 3 негізгі диалектіге бөледі. Олар жаңа Англия диалекті, оңтүстік диалект және General American (америкалық ағылшын тілінін жалпы диалектісі) немесеорталық батыс диалектісі (Midwestern American) . олардың әрөайсысы өз алдына субдиалектіге бөлінеді.

Әсіресе сөздерді қолдану тәсілдерінде көптеген айырмашылықтар бар, яғни лексикалық диалектілер. Кез келген жерде локализмдер қолданылады.

Локализмдер-белгілі бір жерге тән және тек сол жерде ғана қолданылатын лексикалық бірліктер, мысалы: jellied hog, sausage headcheese солтүстікте ғана қолданылса, pressmeat Мидлендсте қолданылады, souse жоғарғы оңтүстік диалектіде, және boghead төменгі оңтүстік диалектіде қолданылады.

Америкалық ағылшын тілінің жалпы диалектісі америкалық ағылшын тілінің үлгіқалыпты түріне өте жақын. Оны мемлекеттік теледидарда естуге болады, бұл диалектіде солтүстіктің көптеген штаттары сөйлейді, және оны елдің көпшілігі қолданады. Жалпы диалектінің ерекшеліктері санаулы ғана, ол оңтүстіктен басқа АҚШ тың барлық аудандарының ерекшеліктерін қамтиды.

Сөздік қорға сондай ақ төмендегідей факторлар әсерін тигізеді. Мысалы: социалды байланыстар, этникалық тек, айналысатын жұмыс түрікак және т. б.

1. 2. Британдық және Америкалық ағылшын тіліндегі неологизмдердің ерекшеліктері.

Ғылыми стильді зерттеу үшін көп уақыт жұмсалғанына қарамастан, стилистикалық тісілдер мен амалдарды ерекшеліктерін зерттеу мен ғылыми прозадағы тілдің икемділігі мен мәнерін сиппатау соңғы жылдары ғана стилисттердің қызығушылығын оятып отыр.

Неологизмдердің қолдануы кәсіби тілге тән екендігі ақиқат. Сонымен қатар кәсіби тілде арнайы лексика яғни special terms және аббревиатуралар қолданылады.

Ғылыми техникалық революция, өміріміздің барлық салаларына әсерін тигізеді, оның салдарынан білім және мәдениет деңгейі де өсіп келуде. Ғылымның қарқынды дамуымен, жаппай қарым қатынастардың кеңейуімен негізгі мәселе айқындала түсті, ол жоғарғы деңгейде мәдени қарым қатынастар, ғылыми әдеби қарым қатынастар және ең басты мәселе ол лингвистикалық компетенция мәселесі болып табылады. Жоғарыда айтылып кеткенің, салдары неологизмдерді қолдану болып табылады.

Сондықтан сөйлеу мәдениетін дамыту үшін ең басты факторлар стилистикалық өзгешіліктерін және лексикалық өзгешіліктерін практикалық тұрғыдан зерттеп білу. Оған қоса ағылшын тілін тереңдетіп білу өте маңызды, себебі “ағылшын тілі, халықаралық қарым қатынастар тілі”.

Баспа сөзде неологизмдердің пайда болуы салдарының бірі, ол халықтың өмірінің политика, экономика, мәдениет салаларында қарқынды өзгеруі. Неологизмдердің 2 түрі бар, олар ; жаңа сөздер жәнеескерген сөздердің жаңа мағынасы.

Кәсіби әлем қарқынды дамығандықтан, неологизмдер де көбінесе осы салада өте көп пайда болады. Осымен байланысты неологизмдердің 2 түрі де аудармашыларға белгілі бір мөлшерде қиындықтар туғызады. Себебі мұндай сөздер мен мағыналарды сөздіктерден таба алмайсыз. Тіпті жаңадан шықан түсіндірме сөздіктерінен де таба алмайсыздар, себебі әр бір сөздік екі немесе үш жылға қалып отырады. Ал неологизмдер кунде пайда болады.

Неологизмдердің сөздіктерге басылмауының бірде бір себебі, ол олардың қысқа мерзімділігі. Яғни олар әдеби шығармалардағы эпитеттер сияқты, тек бір затты сипаттау үшін қолданылады да кейін ұмытылып кетеді.

Мысалы, қазақ тіліне салыстырмалы жақын арада тұрмыс үйі яғни дом быта деген лексикалық бірлік енді. Бұл сөз тіркесі бірнеше жылдан бері қолданылып келе жатқанмен де, аудармашы үшін оны басқа тілге аудару қиындыққа соғады. Қалай оны ағылшын тіліне аудару дұрыс болады ? оны түсіну үшін аудармашы ең алдымен бұл тіркестің мағынасын тауып білу керек. Негізінде бұл халыққа қызымет көрсету бөлімі болып табылады. Сол себептен оның мынындай бірнеше аудару тәсілдерін ұсына аламыз: a house of public amenities and services, public service establishment, consumer service, communal service және т. б.

Сонымен қатар бюро добрых услуг (at-your-service agency), үй комитеті (house management committee), демалыс үйі (holiday home centre), интернет-банк және т. б.

Неологизмдерді аударған кезде шетел тілінен өзінің туған тіліне аударып отырған секілді жағдайға түсесіз. Мысалы: ағылшын тілінде соңғы жылы ғана in элементімен көптеген сөздер пайда болды: live-in, eat-in, love-in, lock-in, camp-in, mail-in, sit-in, teach-in, pray-in, talk-in; in-crowd, in-depth, in-company, in-cap, in-jargon, in-language, in-thing, in-word; mini және maxi жұрнақтарымен-: minimarket, miniboom, minicomputer, minicruise, minidose, minisurvey, maxicoat, maxidress, maxilength, maxi-shorts, maxi-order, maxi-taxi және т. б. Бұндай сөздерді сөздіктерден таба алмайсыз, себебі олардың құрылуы сөздіктердің жаңаруынан әлде қайда жылдам болатын процесс.

Лексикалық шеттен алынған сөздердің кейінгі тағдыры әр түрлі болады. Мысалы кейбір ағылшын тіліндегі етістіктер үлкен полисимияға ие болды және кейін сөздіктерге енгізіледі. Егер де ол күнделікті ақпарат тарату жолдары болса (мысалы, «Нью-Йорк Таймс»), әдеттегідей, стилистикалық жоғарғы лексика қолданылады, ал басқалары (мысалы, «Дейли ньюс») әдеттегәдей стилистикалық төменгі лексиканы таңдайды.

Мемлекеттік газеттерде ондай айырмашылықтар жоқ, бұл жерде бірқалыпты лексика қолданылады. Сонымен қатар бірқалыпты лексиканы қолданатын шығарылымдардың бірі, ол ақшаның құндылығын бақылап және де мәлімдеп отыратын басылым.

Америкалық ағылшын тіліне қысқа да жеңіл сөйлемдер тән. Мысалы :кариес болмас үшін (to prevent caries you’d try it) . Бұндай синтактикалық құрылым мәтінді қысқа да нұсқа түрінде аударуға мүмкіндік береді, оған қоса ол мәтіннің мағынасы да түгелдей аударылады. Бұл процесс лексикалық бірліктермен алмасуды жеңілдетеді.

Неологизмдердің ерекше бір қасиетті о полисимия. Роберт Е. Гарст және М. Бернштейн1 өздерінің кітабында сондай лексикаға арнайы глоссарий жасады. Сол глоссарийден бірнеше мысалды қарастырып шыңайық. Итермелеу (to advance) сөзіне синоним ретінде to act (қимылдау), to bring (әкелу), to cause (шақыру), to expedite (тездету), to facilitate (себеп болу), to hasten (асықтыру), to impel ; (ояту), to press (кеуделену немесе тұрып алу), to prod (аңду), to push (итермелеу), to quicken (жылдамдату), to result (нәтиже болуы), to rush (асықтыру), to speed (жылдамдату), tostimulate (стимуляциялау), to stir (ояту) . Бұндай сөздердің жақсы ерекшелігі ол мағыналарының неғұрлым кең диапозоны. Соның арқасында бұл сөздерді әр түрлі жағдайларда қолдануға болады,

Негізі бұндай лексика ашық түрдегі синонимдік қатарды көрсетеді, бірақ ол күнделікті синонимдар емес, бұл синоинимдер шетен алу процессі барысында пайда болған сөздер. Және де бұл глоссарий күннен күнге өсіп келе жатқанын есінізге түсіріп кетейік.

Қазіргі америкалық ағылшын тіліне үлкен көлемдегі динамизм тән. Ол экономиканың қарқынды дамуымен, халықаралық политикалық жағдайға байланысты.

Ағылшындардың соғысқұмарлығы, тілдерінен де білініп тұр. Мысалы осы сөздер арқылы warlike, warring, militant, battle, clash, combat, revolt, riot және т. б., сонымен қатар мысалы осындай күрделі сөздер де қолданылады trigger-happy; политик - авантюраларға құмар адам, политикалық авантюрист кейбір мәтіндерде trigger-happy politician деп те аударылуы мүмкін.

Ал келесі сөз тіркесі бар. Ол finger on the button ( «қару жарақтың батырмасын басуға дайын тұрған адам»), яғнии қазақ тіліне аударғанда соғысқа арналған түгел дайындық .

Happy элементті, америкалық ағылшын тілінде, күрделі сөздерде өте жиі кездеседі. Ол көбінесе адам деген мағынаны береді. Мысалы: өз билігіне өзі хан адамpower-happy, бұл өмірде шатасып, жоғалып жүрген адам slap-happy және т. б.

Gap сөзі өз алдына мәселе деген мағынаны береді. Қазақ тіліндегі сенімділік дағдарысы деген сөзді біз crisis of trust емес, ал credibility gap деп аударамыз.

Бұл екеуінің айырмашылығы неде десеніз, мен оны былай түсіндіріп беремін. (crisis of trust) - бұл ескерген бос сөзтіркесі, ал(credibility gap) -ол жаңаклише. Төменде тағы да бірнеше сөзтіркесьерді мысал ретінде қарастырайық. Оларға gap элементәмен жаңа клишелер табамыз.

әкелер мен балалар мәселесіgeneration gap;
қаражаттардың gap;
доллар валюталарының жетіспеушілігіdollar gap;
тағамдағы жұғымдылықтың жетіспеушілік («ақуыздың жетіспеушілігі») protein gap;
Техникалық тұрғыда қалып кету мәселесіtechnological gap;
Тепетеңдігін жоғалтқан сатылымtrade gap;
Ракеталарды қару жарақтармен қамту мәселесіmissile gap;
Келіссөзде шешілмеген міселелерnegotiation gap.

Бұл клишелерді абайлап қолдану керек, себебі олар әзірше барлық сөздіктерге енген жоқ.

Тілдегі қарқынды динамизмге бір себеп келесі сөздер қатары teach-in, sit-in, lie-in, live-in және т. б. Бұндай сөздер қазіргі ағылшын тілінде өте көп, және олар күнен күнге шетен алу нәтижесінде өсіп келе жатыр. teach-in қазақ тіліне қас тақырыптарға таласу; sit-in отырықшы елеуіл және т. б.

Аудармашы әрқашан да тілдегі жаңа тенденцияларды біліп, оларды әрқашан қадағалап отыру керек. Себебі неологизмдер лексикадағы ең белсенді топ. Соңғы кездері «кешенді» деген сөзді аударуда complex емес package қолданылады: кешенді келісім package deal; кешенді туристтік саяхат package tour және т. б.

Ағылшын тіліне аударған кезде контекстіге де назар аудару керек. Себебі бір термин бір жағдайда қолданылып, екінші жағдайға мүлдем келмеуі мүмкін.

Аударған кезде америкалық ағылшын тілінің күнделікті, әдеттегі лексиканы да білу өте маңызды.

2. ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ

Жұмыстың практикалық бөлімі ағылшын тілін оқып жүргендерге ақпараттарды қабылдауды ыңғайлату және жеңілдету мақсатымен жасалған. Неологизмдермен дұрыс және орынды қолдана білу керек, неологизмдер арқылы біз өзіміздің сөздерімізді қазірі уақытқа сай және де стилистикалық тұрғыдан сауатты қылуымыз керек.

I. Неологизмдер паспасөзде кең таралған. Мысалы: мақалаларда.

1. Common sense versus mistakes of the reformers//MOSCOW NEWS No. 8, February 18, 1993.

…First, money has again begun to work, thanks to liberalization of prices (бағаны ырықтандыру) even if ineffectively, in a country which all but returned to the "stone age", an age of total natural exchange.

…Third, and probably most important, is the fact that human mentality has begun to change drastically; people's attitude is changing at all levels. In particular, the socially most active and influential part of our society, the managers of major enterprises (жетекші кәсіпорындарының басшылары), seem to have been acquiring a taste for market, for independence.

…I am convinced that it is such, incompatible with common sense mistakes of the "perestroika" times as the anti-alcohol campaign, the struggle against what was known as unearned income, the sharp reduction of consumer and not investment import (сатылымның күрт ) after the drop of world oil prices (мұнайға әлемдiк бағаның құлауы) in 1986, the impermissible delay in withdrawing from the war in Afghanistan and, lastly, the limitless inflation (шексізинфляция) financing of all thinkable and unthinkable budgetary requirements (бюджеттік талаптар) by abusing the printing press, which began after 1987, that caused the collapse of the Soviet economy, disintegration of the Soviet Union, and, as a consequence, the countless troubles and suffering of our people.

…This money destroyed every semblance of a normal market, of normal commodity turnover (тауар айналымы) . But people have not forgotten and will not forget that, before prices were liberated, they were promised compensation of their savings (жинақтардың өтемi) which had lost more than 95 percent of their value in less then a year.

…But they were not granted any compensation of their savings, while their earnings remained Unchanged for many months, or was artificially postponed (мерзімді кейінге қалдыру), or even was not paid.

…The consequences of the cardinal mistakes of the reformers team will tell for a long time both on the general climate of market reforms in the country and on our investment possibilities (), on the development of our banking and financial system and on incentives to work and to accumulation.

…Another cardinal mistake of the reformers' team, testifying to the invalidity of purely theoretical constructs in our conditions are naive notions about the probable behaviour of our manufacturers (кәсіпкерлер), more precisely, managers of enterprises in conditions of free prices (еркін бағалар жағдайында) . Yes, according to textbooks on economics they should have hiked up to the skies prices of their goods arid then run into limited solvent demand, then promptly cut down prices, while reorganizing their production.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.