Кәсіпорындағы айналым капиталдарының тиімділігін арттыру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ..4
І Кәсіпорынның айналым қорлары және айналым құралдары
1.1 Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы ... ... ...6
1.2 Айналым қаражаттарын пайдалану көрсеткіштері.
1.3 Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және тиімділігінің көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІ. Айналым капиталының пайдалану тиімділігін талдау
2.1 Кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау ... 18
2.2 Кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау ... ... ... 20
ІІІ. Кәсіпорынның айналым қапиталын пайдалану тиімділігін арттыру
3.1 Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігі ... ... ... ... ... ... ...27
3.2Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және тиімділігінің көрсеткіші ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
І Кәсіпорынның айналым қорлары және айналым құралдары
1.1 Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы ... ... ...6
1.2 Айналым қаражаттарын пайдалану көрсеткіштері.
1.3 Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және тиімділігінің көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІ. Айналым капиталының пайдалану тиімділігін талдау
2.1 Кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау ... 18
2.2 Кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау ... ... ... 20
ІІІ. Кәсіпорынның айналым қапиталын пайдалану тиімділігін арттыру
3.1 Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігі ... ... ... ... ... ... ...27
3.2Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және тиімділігінің көрсеткіші ... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны- кәсіпорын. Сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техника мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі.
Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем және несие қабілеттілігі оның қажетті айналым капиталымен қамтамасыз етілуімен байланысты.
Айналым капиталы кәсіпорынның өндірістік процесіне тікелей қатысып, өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтайтын маңызды элемент болып табылады. Қаржы менеджерлері үшін айналым капиталының құрамы мен құрылымы, олардың көлемі, активтерді қолданудың тиімділігі негізгі талдау және жоспарлау объектісі болып табылады. Айналым капиталын тиісінше қажетті қаржы көздерімен қамтамасыз ете білу де маңызды болып табылады, түптеп келгенде айналым капиталын қаржыландыруды ұйымдастыру деңгейі олардың тиімді қолданылуының маңызды факторы болып табылады.
Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт- қолда бар айналым капиталының болуы. Айналым капиталының мәні- ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігінде олардың қажеттілігін анықтау болып табылады.
Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем және несие қабілеттілігі оның қажетті айналым капиталымен қамтамасыз етілуімен байланысты.
Айналым капиталы кәсіпорынның өндірістік процесіне тікелей қатысып, өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтайтын маңызды элемент болып табылады. Қаржы менеджерлері үшін айналым капиталының құрамы мен құрылымы, олардың көлемі, активтерді қолданудың тиімділігі негізгі талдау және жоспарлау объектісі болып табылады. Айналым капиталын тиісінше қажетті қаржы көздерімен қамтамасыз ете білу де маңызды болып табылады, түптеп келгенде айналым капиталын қаржыландыруды ұйымдастыру деңгейі олардың тиімді қолданылуының маңызды факторы болып табылады.
Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт- қолда бар айналым капиталының болуы. Айналым капиталының мәні- ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігінде олардың қажеттілігін анықтау болып табылады.
1.Жолдасбаева Г.Ө., Кәсіпорын экономикасы, Алматы, Экономика-2002
2.Мейірбеков А.Қ., Кәсіпорын экономикасы, Алматы, Экоомика-2003
3.П.В. Семенович, Эффективность использования оборотных средств, Москва: Знание-1982
4.Грузинов В.П., Экономика предприятия. Москва- 1992
5.Қалдыбаев О., Экономика предприятия. Алматы, «Санат»- 1997
6.Прикын Б.В., Экономический анализ предприятия. Москва, 2000
7.Сергеев В.И., Экономика предприятия, Москва- 1997
8.Жатқанбаев Е.Б., Аралас экономика негіздері, Алматы- 1996
9.Куликов А., Экономикалық теория негіздері, Алматы- 2000
10.Лисициан Н.С., Оборотные средства воспроизводственныхпроцессов, Москва-1986
11.Семенович П.В., Эффективность использования оборотных средств. Москва, «Знание» 1992
12.Оразалин К.Ж., Кәсіпорын экономикасы: Тәжірибе сабағына арналған оқу құралы. Алматы, ТОО «Издательство ЛЕМ», 2007.
2.Мейірбеков А.Қ., Кәсіпорын экономикасы, Алматы, Экоомика-2003
3.П.В. Семенович, Эффективность использования оборотных средств, Москва: Знание-1982
4.Грузинов В.П., Экономика предприятия. Москва- 1992
5.Қалдыбаев О., Экономика предприятия. Алматы, «Санат»- 1997
6.Прикын Б.В., Экономический анализ предприятия. Москва, 2000
7.Сергеев В.И., Экономика предприятия, Москва- 1997
8.Жатқанбаев Е.Б., Аралас экономика негіздері, Алматы- 1996
9.Куликов А., Экономикалық теория негіздері, Алматы- 2000
10.Лисициан Н.С., Оборотные средства воспроизводственныхпроцессов, Москва-1986
11.Семенович П.В., Эффективность использования оборотных средств. Москва, «Знание» 1992
12.Оразалин К.Ж., Кәсіпорын экономикасы: Тәжірибе сабағына арналған оқу құралы. Алматы, ТОО «Издательство ЛЕМ», 2007.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І Кәсіпорынның айналым қорлары және айналым құралдары
0.1 Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы ... ... ...6
0.2 Айналым қаражаттарын пайдалану көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..10
0.3 Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және тиімділігінің көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... .14
ІІ. Айналым капиталының пайдалану тиімділігін талдау
2.1 Кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау ... 18
2.2 Кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІІ. Кәсіпорынның айналым қапиталын пайдалану тиімділігін
арттыру
3.1 Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ..27
3.2Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану
мөлшері және тиімділігінің көрсеткіші ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны- кәсіпорын. Сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техника мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі.
Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем және несие қабілеттілігі оның қажетті айналым капиталымен қамтамасыз етілуімен байланысты.
Айналым капиталы кәсіпорынның өндірістік процесіне тікелей қатысып, өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтайтын маңызды элемент болып табылады. Қаржы менеджерлері үшін айналым капиталының құрамы мен құрылымы, олардың көлемі, активтерді қолданудың тиімділігі негізгі талдау және жоспарлау объектісі болып табылады. Айналым капиталын тиісінше қажетті қаржы көздерімен қамтамасыз ете білу де маңызды болып табылады, түптеп келгенде айналым капиталын қаржыландыруды ұйымдастыру деңгейі олардың тиімді қолданылуының маңызды факторы болып табылады.
Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт- қолда бар айналым капиталының болуы. Айналым капиталының мәні- ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігінде олардың қажеттілігін анықтау болып табылады.
Түрлі салаларда айналым капиталының үлес салмағы кәсіпорындардың өндіріс қорларының құрамында әр түрлі. Мысалы, ауыр өндіріс кәсіпорындарында жеңіл өндіріс кәсіпорындарына қарағанда ол төмен. Кәсіпорында айналым капиталын ұйымдастыру мыналардан тұрады: айналым капиталының қажеттілігін анықтау, олардың құрамы, құрылымын қалыптастыру көздерін табу және оларды реттеу, айналым капиталын басқару және т.б.
Өндіріс тиімділігін арттырудың елеулі резервтері құрамына шикізат пен негізгі материалдар, отын, қосалқы материалдар, тез тозатын құралдар және басқа да еңбек заттары кіретін айналым капиталын орынды пайдалану есебінен өндіріс шығындарын одан әрі төмендетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты- кәсіпорындағы айналым капиталдарының тиімділігін арттыру, және оларды жетілдіру жолдарын анықтау. Себебі бұл қазіргі кездегі ең өзекті мәселе болып табылады.Кәсіпорынның өмірі оның негізгі және айналым капиталдары айналысынан жалғасып отырады. Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігіне олардың қажеттілігін дұрыс анықтау болып табылады. Өйткені өндірістің осы көлемінде жоспарланған пайданы ең төменгі мөлшердегі шығындармен табуға үлкен ықпалын тигізеді. Айналым капиталының төмендетілген мөлшері кәсіпорынның тұрақсыз қаржы жағдайына, өндіріс процесінің іркілісіне әкеліп соғады.
Курстық жұмыс үш тарауға бөлінген. Бірінші тарауда айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы және пайдалану тиімділігі көрсеткіштері теориялық тұрғыда қамтылған.
Екінші тарауда кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау, кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау, айналым капиталының тиімділігін көрсететін көрсеткіштері талданады.
Үшінші тарауда кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігін жетілдіру жолдары көрсетіледі.
І. Кәсіпорынның айналым қорлары және айналым құралдары 1.1Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы
Үздіксіз өндірістік үдерісті қамтамасыз ету үшін негізгі өндірістік қорлармен қатар оған заттармен материалдық ресурстар қажет. Еңбек заттары еңбек құралдарымен бірге үдерісіне қатысып, олардың құны өндірілетін өнімнің материялдық негізін жасап, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Өндірістік айналым капиталдың заттық элементтерінің айналымдылығымен, еңбек үдерісімен және негізгі өндірістік қорлармен тығыз байланыста болады. Кәсіпорынның айналым қоры мен айналым капиталы түсінігін, оның мәнін, қызметімен құрамын қарастырайық. Бұл түсініктер барабар ұғымдар емес екенін естен шығармау керек. Айналым қоры бұл өндірістік мүндетті, ал өндірістің өзіндік құнының негізгі бөлігі. Оның негізгі өндірістік қорлардан ерекшелігі айналым қоры әрбір өндірістік толығымен тұтынылып, өзінің құнын өндірілген өнімге толығымен өткізеді.
Айналым қоры өндірісте пайдалануға немесе белгі бір жұмыс пен қызметті орындауға арналған шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай өңделген өнімдер, құрастырушы өнімдер, отын, ыдыс, ыдысқа арналған материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа да материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа да материалдар аяқталмаған өндіріс түрінде болады. Өнім бірлігіне жұмсалған шикізат, материалдар, отын мен энергия шығыны неғырлым аз болса, өнімді өндіруге және дайындауға жұмсалатын еңбек шығыны соғырлым үнемді әрі оның өзіндік құны арзан болады. Айналым қорына қарағанда айналым капиталы экономикалық санат ретінде кең мағынаны береді. Ол айналым қоры мен айналыс қорынан тұрады. Айналыс қоры қызмет барысында сатуға шығарылғандайын өнім, тауарлар, сондай-ақ кәсіпорын кассасындағы немесе банкінің есеп айрысу шотындағы қаржылар және дебиторлық қарыздар түрінде корінеді. Айналыс қорлары құн түзуге қатыспайды, бірақ түзілген құнды жеткізуші болып табылады. Айналыс қорының негізгі қызметі -- ақшалай қаражат арқылы айналымның үздіксіздігі мен бір қалыптылығын қамтамасыз ету. Сонымен, айналым капиталы деп өндірістік айналым қоры мен айналыс қорына арналған кәсіпорынның ақшалай қаражаттарын айтамыз. Айналым капиталы дегеніміз -- өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларын құруды және олардың үздіксіз айналымдылығын қамтамасыз ететін алдын ала бөлінген ақшалай қаражаттардың жиынтығы. Өндірістік айналым қорлары -- бұл еңбек заттары (шикізат, негізі материалдар мен жартылай өнделген өнімдер, қосымша материалдар, отын, ыдыстар, қосалқы бөлшектер және т.б.) мен аяқталмаған өндіріс өнімдері. Өндірістік айналым қорлары өндіріске өзінің табиғи-заттық күйінде қатынасады да, өнім дайындау үдерісінде толығымен тұтынылып, өзінің құнын жасалатын өнімнің өзіндік құнына өткізеді. Өндірістік айналым қорлары құрамындағы өндірістік қаражаттардың мөлшерімен, ең алдымен өндірісі ұйымдастырудың техниакалық денгейімен және дайындалатынө өнімнің өндірістік цикілінің ұзақтығымен сипатталады. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін жеткілікті көлемдеайналым капиталының болуы қажетті алғышарт болып саналады. Демек айналым капиталы өндірістің үздіксіз жұмыс атқарауын қамтамасыз етеді. Ең бастысы, мына мәселені анықтауы қажет: кәсіпорын айналым қоры мен айналыс қорын мейлінше тиімді пайдалану үшін не істеу керек және өнімнің материал сыйымдылығын төмендетіп,айналым қаражаттарының айналымдылығын жеделдету үшін қандай шаралар қолданған жөн деген мәселеге қатты көңіл бөлу керек.
Кәсіпорынның іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт -- қолда бар айналым қаражаттарының болуы. Айналым капиталы -- бұл өндірістік айналым қорларын құру, айдалану және үздіксіз өндірістік роцестер мен өнімді өткізуді қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым капиталының мәні -- ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық рөлімен анықталады. Айналым капиталы өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге апарады.
Айналым капиталы -- бұл кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың өндірістік қорларының бір өндірістік айналымда түгел тұтынылып және өзінің құнын дайындалатын өнімге толық көшіретін бөлігі. Әдетте, өзінің табиғи нысанын сақтамайды және аяқталғаннан кейін ақшалай нысанда қайтарылады.
Айналым капиталының құрылымы деп барлық жиынтығындағы олардың бөлек элементтерінің арақатынасын айтады. Кәсіпорындардағы айналым капиталының құрылымына талдау жасау және оны жетік білу маңызды мәселелерінің бірі болып саналады. Себебі, белгілі бір шамада қаржы жағдайы кәсіпорын қызметінің не ол, не бұл мезетін сипаттайды.
Кәсіпорында айналым капиталының құрылымы тұрақсыз және көптеген себептердің ықпалымен өзгеріп отырады. Әрбір нақты кәсіпорында айналым қаражатының шамасы, олардың құрамы мен құрылымы, өндірістік сипаты мен күрделілігіне, өндіріс кезеңінің ұзақтығына, оларды жеткізу жағдайына және т.б. байланысты болады.
Айналым капиталы 2 бөлімнен тұрады:
* өндірістік айналым қорлары;
* айналыс қорлары.
Сызба (1.1) Айналым құралдардың құрамы және жіктелуі
АЙНАЛЫМ ҚҰРАЛДАРЫ
Айналым өндіріс қорлары
Айналыс қорлары
Функциональдық тағайындау
Өндірістегі орны
Ұйымдастыру принциптері
Т
о
п
т
а
у
б
е
л
г
і
л
е
р
і
Өндірістік қорлар
Аяқталмаған өндіріс және алдағы шығындар
Дайын өнім
Ақша құралдары және есептесу құралдары
Нормаланатын
Нормаланбайтын
Қалыптастыру көздері
Жеке меншікті
Жалға алынған
Кесте-1. Айналым капиталы
Айналым қорлары
Айналыс қорлары
өндірістік запастар
Аяқталмаған өнадіріс
Болашақ кезең шығындары
Қоймадағы дайын өнімдер
Жөнелтілген, бірақ ақысы төленбеген тауарлар
Есептеулердегі ақша құралдары
Ақша және т.б. қаражат айналымы
Нормаланған
Нормаланбаған
Өндірістік айналым қорлары -- өндірістік процессте бір рет қолданылады және өзіндік құнын толығымен өндіріетін өнімге аударады. Өндірістік айналым қорлары өнеркәсіптегі айналым қорларының ең негізгі бөлігі болып табылады. Олар барлық айналым қорларының өнеркәсіпте 70%, машина өндіру мен мелалл өңдеуде 80% аса бөлігін құрайды.
Өндірістік айналым қорларына шикізат, негізгі және қосымша материалдар, комплекттік бұйымдар, өндірісте аяқталмаған өнім, отын, тара және басқа еңбек құралдары.
Өндірістік айналым қорлары мынадай топтарға бөлінеді:
* Өндірістік запастар. Оларға -- шикізат, негізгі материалдардың, отынның, қосалқы бөлшектердің қалдығы, бағасы 100 тенгеден кем құнсызданғыш және тозғыш заттар, арнайы құрал-саймандар жатады.
* Аяқталмаған өндіріс. Оның ішінде өз ішінде шығарылған жартылай дайын өнімдер.
* Болашақ кезеңдердің шығындары -- жаңа өнімдерді әзірлеуге және игеруге еткен шығындар.
Айналыс қорлары -- запастағы дайын өнімдер, әлі бағасы төленбеген, бірақ жөнелтілген тауарлар, есептеу құралдары және кассадағы ақша қорлары.
Сонымен, айналым қорлары -- бұл өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларын құруға арналған, кәсіпорынның ақша қорлары.
Айналым капиталының қаржыландыру көздері
Тузілу көздеріне қарай айналым капиталы меншікті және несиелік болып екіге бөлінеді.
Меншікті айналым капиталы -- бұл үнемі кәсіпорын иелігінде болатын және өз ресурстары (пайдадан және т.б.) есебінен құралатын қаражаттар болып саналады.Қозғалыс үдерісі негізінен меншікті капитал қатарына уақытша бос тұрған еңбекақы төлеу үшін жиналған қаражаттар кіруі мүмкін. Бұл қаражаттар меншікті капиталға теңестіріледі немесе тұрақты пассивтер деп аталады.
Несиелік айналым капиталы деп банк несиесі, несиелік қарыз (коммерциялық несие) және басқа да пассивтерді атайды.
Кәсіпорынның меншікті айналым капиталының жалпы көлемін (норматив) жоғарғы басшылар бекітеді және ол бір жыл ішінде тек кәсіпорынның өндірістік жоспары өзгерген жағдайда ғана өзгеруі мүмкін. Өндіріс жоспарын орындауға, өнімді өткізуге, сондай-ақ төлемақыларды белгіленген мерзімінде төлеуге қажет кәсіпорынға бекітілген аз мөлшерлі меншікті айналым капиталын құру үшін норматив белгіленеді.
Жыл сайын кәсіпорындардың және бірлестіктердің қаржы жоспарында меншікті айналым капиталының нормативінің өсімі,ең алдымен, жеке ресурстар (пайда және т.б.) есебінен құралады.
Меншікті айналым капиталының өсімін қаржыландырудың негізгі көзі кәсіпорынның пайдасы болып табылады. Сонымен қатар, меншікті айналым капиталының өсімін қаржыландыруға меншікке теңестірілген тұрақты пассив деп аталатын өзге де көздерді пайлалану қажет болып табылады. Өкінішке орай, қазір БЕС-ке сәйкес тұрақты пассивтер меншікті айналым капиталына жатпайды. Өмірде бұл қаржыландыру көзін кәсіпкерлер үнемі пайдаланып отырады. Бұл, әсіресе, қаржы ресурстары жаппай тапшы болған өтпелі кезеңде кеңінен қолданыс тауып отыр.
Тұрақты пассив деп кәсіпорын айналыста үнемі пайдалатын,бірақ оның меншігіне жатпайтын пассивтерді атайды. Олар келесілерден тұрады:
а)жұмыскерлер мен қызметкерлер еңбекақысына берілетін ең аз мөлшердегі көлемі есебінен;
ә)әлеуметтік сақтандыру мен салық төлемдерінен;
б)келешекте болатын төлемақылар резервінен;
в)ағымдағы сыйақы тағайындауға арналған материалдық ынталандырудың тұрақты айнымалы қор қалдығынан, сондай-ақ әлеуметтік-мәдени іс-шаралар мен тұрғын үй құрылысына арналған қорлардан;
г)жабдықтаушыларға құжаттары ресімделмеген тауарлар бойынша берешектен;
ғ)заңнаға сәйкес сатып алатын тауары үшін ең аз мөлшердегі алдын ала төленген қаржы көлемінен.
Тұрақты пассивтерді меншікті айналым капиталына теңестіру қажет, себебі олар үнемі кәсіпорын иелігінде болады және шаруашылық айналыста пайдаланылады.Олардың үлес салмағы, әсіресе еңбекақы өнімнің өзіндік құнының едәуір бөлігін құрайтын өнеркәсіп салаларында, сондай-ақ өнімнің жартылай дайындығы бойынша төлем жүргізетін салаларда жоғары болып келеді.
1.2 Айналым қаражаттарын пайдалану көрсеткіштері
Өндірістік байланыс қорынының құрамында, негізгі қор және айналым қаражатты бар. Қаражаттардың айналым деп атауының себебі, табиғи-заттық формасының өзгеріп, оның өндірістік процінде айналымдылық жүруінен айтады. Бұл айналымдылық бір өндірістік цикл (жыл) бойынша жүреді, бұнда айналым қаражаттары толығымен жұмсалып өз бағасын жаңадан шығарылған өнімге ауыстырылады. Әр айналымыдылықта айналым қаражаттар бірнеше деңгейлер өтеді. Басында олар ақшалай түрінде болады , содан кейін кәсіпорын шикі затты, құрылыс материалдарды, энергоресурстарды, қосымша бөліктерді және де басқа товар-материалдық құндылықтарды сатып алу үшін қолданылыды. Олар өндірістік процеске кіредіп, соңында жаңа өнім немесе товар пайда болады . Жаңа өнімді жүзеге асырғаннан кейін айналым қаражаты қайта ақшалай түрге келеді. Классикалық түрде айналым қаражаттың айналымдылық формуласы Д - Т...П - Т' - Д'.
Байланыс саласында, өнім процесі уақат бойынша тұтыныну процеспен сәйкес келетіп, соңғы өнім заттық түрде болмайды. Айналымдылық формуласында дайындалған өнім (Т') болмайды, сондықтан ол келесі формуламен бейнеленеді: Д - Т...П - Д'
Байланыс қызметі затсыз болуы өзгешелігінен және оны өндіру кезінде шикі зат пен материалдарды қолданмағандықтан, жалпы өндірістік қорына қарағанда айналым қаражатының бағасы азырақ болады. Бірақ қызмет көрсету саласыда оның ролі азаймайды, өйткені айналым қаражаттар негізгі қорлардың шығындары мен еңбексіз мүмкін емес. Нарықтық экономика жағдайында айналым қаражаттың мағнасы артады, себебі компания активтерінің қозғалмалы бөлігігің қолдану деңгейі, олардың финанстық деңгейіне байланысты. Байланыс саласының айналым қаражаттары бір текті емес, ол өзінде өндірістік айналым қорлармен, айналу қорларды біріктіреді. Өндірістік айналым қорлары байланыс саласының пайда болуына тікелеі байланысты. Оларға көмекші материалдар запасы, күнделікті қызмет көрсету мен құрал жабдықтарды ремонттауға арналған запас бөлшектер және де отын, құны аз және тез тозатын құралдар. Соңғы тобтағы құралдар мен шаруашылық инвентарьлар кіреді, бірақ олардың бірлік бағасы мемлекеттік минималды жалақысынан 100-ден аспай және жұмыс істеу мерзімі 1 жылдан аспау керек, және де арнаулы жұмыс киімдер кіреді. Байланыс почта мекемелерінде айналым қаражатына посылка тарасының запастары кіреді. Қарастырып отырған топтың негізгі емес байланыс ұйымына шикі зат, негізгі материалдар мен бітірілмеген өндіріс. Айналым қорына кассадаға және есеп айырытын счеттағы ұйымның ақшалай қаражаты, негізгі емес ұйымының дайын өніміне қаржы бөлуі, кәсіпорын қоймаларында арнаулы жұмыс киімдер мен дебиторлық қарыздар және т.б. жатады. Айналым қаражаттың бұл бөлігі жаңа қызметтің бағасына байланысты емес. Ол жасалынған бағамен жүріп, шаруашылық ұйымын өндірістік айналым қорларының запасына керекті элементі боп, бюджетпен есептесу, кәсіпорын-жабдықтаушылармен және де басқа байланыс ұйымдармен желі арқылы қызмет көрсету процесін шығаруда өзара түсінісушілігімен жұмысшылырға жалақы төлеуде және де басқа мақсаттарда. Байланыс ұйымның айналым қаражатының жалпы бағасы өндірістік айналым қорымның бөлігіне 30% (өндірісте-70%) жатады, бірақ салалар разрезінде айналым қаражаттарың құрлымы әртүрлі. Ол техникамен жабдықтау деңгейінен, өндірістік және еңбек ұйымдар түрлерінен, желі арқылы қызмет көрсетуде қатысатын және де қызмет көрсетілген абонентермен есептеу жүргізу түрлерінен оператор арасындағы есеп жүргізу механизімінен тәуелді. Өндірістік айналым қорлармен айналым қорлардың толықтандыру мен қалыптасу бұлағы, өзіне меншікті және карызға алынған қаражаттар болады. Өзіне меншікті айналым қаражаттар (АО-да) ұйымдарда, оны құру уақытында (акционерлеу) құрамында құрылған қорлар (капиталда) пайда болады. Содан кейін олардың қаражаттары, күнделікті ұйымның қолындағы қаражаттар арқылы және өзінің ресурстарынан құрылады. Мысалы пайда. Айналым қаражаттардың түрлі-түрлерінен қанағаттандырылу, оның нормалау негізінде құралады. Байланыс қызметінің негізін нормалауына айналым қаражатының барлығы, ал негізгі емесіне соңына дейін жасалынбаған кәсіпорын (құрылыс) және ұйымның қоймаларында дайын өнімдер жатады. Айналым қаражаттарды нормалау сөзінде, пікірмен дәлелденген нормалар мен шығындарға мөлшерлеу қойылу түсініледі. Айналым қаражаттың нормасы - айналым қаражаттың әр түрлі ұйымдағы минималды тұтынудың біршама көрсеткіші. Мысалы, қосымша бөлшектің нормасы құралдың баланстық баға пайызынан анықталынады; материалдар мен отындардың нормасы оладың кәсіпорынның қоймаларында запаста болу күнімен анықталынады; жұмыс киім нормасы бір адамның киіміндей ақшалай түрде анықталынады. Айналым қаражаттың нормасы, ұйымдардың әр түрімен толығымен тұтыну ақшалай түрде көрсетіліді. Ұжымның айналым қаражатын жалпы пайдалануы айналым қаражаттарының барлық түрдегі нормативтерінің қосындысынан тұрады: Нобщ=Hi Айналым қаражаттарының нормалану мен түрлендіру процессі Финансирование и кредитование преприятий связи пәнінде оқытылады. Экономикалық аспектінің мәселесі айналым қаражаттарының бағалануы мен пайдалану деңгейлерінің жоғарлауынан тұрады, ол байланыс ұжымының қаржы жағдайына тікелей әсер етеді. өңделген жабдықтардың экономикалық мазмұнынан шыға-келе, өндірістік процестегі олардың қолдану тиімділігі айналу коэффициентімен сипатталады. Оларға бір айналымның ұзақтығы, айналу коэффициенті және өңделудегі ОС жүктеме коэффициенті жатады. Бір айналу уақыты бір күндегі уақыт аралығымен анықталады. Сол уқытта айналым жабдықтарының авансы жасалынған қызмет көрсетудің бір бөлігі ретінде кәсіпорынға қайтып келеді және ОС орташа бағасының байланыс қызметінің табысына қатынасы түрінде анықталады:КД=Oc*TДнДусл Мұндағы:Oc-қарастырылатын уақыт аралығындағы (жыл,квартал) өңделген заттардың орташа бағасы (орташа қалдық); TДн-уақыт аралығындағы күндер саны; Дусл-уақыт аралығына сәкес байланыс қызметінен түскен табыстардың қосындысы. ОС айналымының ұзақтығы аз болған сайын,байланыс қызметінің берілген көлеміне және олардың ақшалай эквивалентін алуға деген сұраныс соғұрлым аз болады. Айналым коэффициенті байланыс қызметінің нақты уқыт аралығындағы табыс көлемін сипаттайды: Коб=ДуслОс
Өзінің құрамы бойынша бұл коэффициент қаратырылатын уақыт периодында және сонымен қатар бір айналымның ұзақтығы период күндерінің санына қатынасымен көрсетілуі мүмкін ,Коб=TднКд. Айналым коэфицентінің мәні өскен сайын, өндірістік айналым құрамына тиімді қолданылады. Айналым құралының тиеу коэффициенті айналым коэффициентіне кері мәнді болады және қызмет көрсетуге кеткен айналым құралының қосындысын 1рубль құнымен сипаттайды: Кзаг=1Kob=OcDусл.
Айналым құралының жақсару эффектісін қолдану бір айналым ұзақтығының қысқару есебінен олардың босауына қатысты мәнімен анықталады: ∆Ос=(DycлTдн)(Kд2-Kд1),
Мұнда Кд1 және Кд2 - салыстырмалы периодтағы немесе бір периодтың жоспарлы және есебті мәндері бойынша бір айналым ұзақтығы.
Мысал. Телекаммуникациалы компанияда табыс қызмет байланысынан бір жылда 2806,8 млн.руб. құрды.Бір айналымның нақты ұзақтығы оның жоспарлы 72 күн мәні кезінде 69 күнге тең .Айналым құралының шығару қатысы:∆Оc =(2806.8360) (72-69)=23.4 млн.руб.Егер оператор бір айналым құрал ұзақтығын 3 күнге қысқартпағанда,оған қосымша 23,4 млн.руб.айналым құралы қажет болатын еді. Байланыс ұйымының айналым құралын қолдану деңгейіне маңызды факторлар санына объективті және субъективті сипаттамасында әсерін тигізеді .Объективті факторларға білім салалық және іс-әрекет қызметінде товарлы материалды бағалылар шығарылады.Базарлық қатынастың кіру периодына айнылым құралдарының төмендеуініңбір себебі ,көрсетілген қызыметіне байланысты түгелімен көсіпорынға қарыз. Өзіндік төлемеудің себебі - жекеменшік қаржылық ресурстардың көптеген басқарушы субъектілердің болмауы,берілген аймақта заңды базаның болмауы,төмен төлеу дисцеплинасы . Акцонерлік электробайланыс қоғамында дебитарлыққарыз есептелген табыстардан 30 дан 35 пайызға дейін жетеді,сонымен қоса клиентік қарыздан 20-25 пайызды қамтиды.Бұл өз кезегінде байланыс операторлар арасында өзіндік есептер жүйесінде қиындықтар туғызады және олардың жұмыс істеу тұрақтылығын жэоғалтады. Қазіргі уақытта дебитарлық қарыздың күйі эканомикалық жалпы стаблизациясы әсерінен жақсарды және әртүрлі саладан кәсіпорындардың қаржылық күйі де жақсарды.Дебитарлық қарыздардың праблемасын шешуде нармативті заңды актілер маңызды роль атқарады.Мысалы,22.08.2004.г.№122 дан федералдық заң азамет категориясымен анықталғанбайланыс қызыметінің көрсету практикасын жояды. Субективті түрдегі маңызды фактр,байланыс ұйымы айналым құралын жақсарту мақсатында қолдану қажет,оларға : Өндірістік техникасымен техналогииясының жалпы деңгейі, материалдар сұранысын әртүрлі көлемде қажет ететіндер,олардың қызмет көрсетуіне энергоресерстар; Гоеграфия және тасмаушылармен тасмалдау тұрақтылығы; Айналым құралына әсер ететін көптеген факторлардан шыққан эфектілікті жоғарлату праблемасы оларды қолдану әмбебап негізінде шешілуі керек.Айналымқұрамын жақсартуды қолданудың маңызды бағыты мынаны көрсетеді: Қызметті тұтынушылармен өзараісәрекеті кезінде өзіндік төмендеудің қысқарылуы ,материалды ресурстарды тасмалдаушылармен ; Өндірістің техникасы мен техналогиясының енуі ; Тасмалдаушылармен тура ұзақ келісімдердің негізінде материалды техникалық жабдықтау жүйесінің толық жетілдіруі ,орналастырудың әмбебаптылығы ,материалдық және артық бөліктердің сапасының жақсаруы; Жабдықтар байланысының өндірушілерімен келісімін бекіту; Товарлық- материалдық бағалылардың жаңашыл іске асуы; Көптеген барлық материалдарды,электроэнергияны үнемдеу; Осы бағыттағы байланыс ұйымының жұмысы айналым қаражатының үнемді және эффективті қолданылуын қамтамасыз етеді.Байланыс ұйымының активті жұмысы негізгі экономикалық және қаржылық көрсеткіштерді өзімен бірге жақсаруын еліктіреді.
1.3 Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және тиімділігінің көрсеткіштері
Кәсіпорынның айналым капиталы құрылымын білу өте маңызды, өйткені ол белгілі бір мөлшерде, сол уақыттағы немесе басқа уақыттағы кәсіпорын жұмысының қаржылық жағдайын көрсетеді. Мысалы, дебиторлық қарыздың шектен тыс өсуі, қоймадағы дайын өнімнің, аяқталмаған өндірістің өсуі кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендеуін көрсетеді. Дебиторлық қарыз айналымнан құралдарды алып, оны өз айналымында қарыз дебиторлар қолданады. Аяқталмаған өндіріс көлемінің, қоймадағы дайын өнім көлемінің ұлғаюы айналымнан құралдардың алынғанын, сату көлемінің төмендегенін көрсетеді.
Кәсіпорынның айналым капиалының құрылымы әр түрлі себептерге байланысты үнемі өзгеріп отырады.
Әр түрлі саладағы кәсіпорындардың айналым капиталы құрылымы манадай жәйттерді бірдей қажет етпейді:
Кәсіпорын спецификасы. Өндірістік циклы ұзақ кәсіпорындарда аяқталмаған өндірістің көлемі айтарлықтай жоғары болуы мүмкін; тау-кен өнеркәсібінде болашақ кезең шығындары. Өндіріс процесі тез кәсіпорындардың қоймадаңы тауарлар запасының үлес салмағы жоғары болады;
Дайын өнім сапасы. Егер кәсіпорын сұранысқа ие болмайтын, сапасы төмен өнім өндірсе, онда бір мезетте қоймадағы тауар запасы көлемі ұлғаяды;
Мамандану деңгейі;
Ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету. Бұл фактор айналым құралдарының құрылымына барлық элементтері бойынша әсер етеді. Егер, кәсіпорынға отынды аз жұмсайтын қондырғы қондырса, қалдықсыз жұмыс жасайтын болса, онда айналым құралдары құрылымында өндірістік запастар көлемі күрт азаяды;
Айналым капиталы құрылымына басқада факторлар әсер етеді. Бірақ факторлар ұзақ уақытты және қысқа уақытты болатындығын білген маржан.
Айналым қорларының құрамы мен құрылымын 4 белгісі бойынша анықтайды:
Айналым сферасы;
Элементтері;
Норма ауытқуы;
Қаржыландыру көздері;
Айналым сферасына байланысты айналым қорлары өндірістік айналым қорлары (өндіріс сферасы), айналыс қорлары (айналыс сферасы) болып бөлінеді. Айналым қорлары айналыс сферасында да, өндірістік сферасында да бір мезгілде, айналымның үш стадиясынан өте, қызмет етеді: жабдықтау, өндіру, өткізу.
Кәсіпорын жұмысында айналым капиталы үш сатыдан өтеді:
Ақша сатысы. Мұнда ақша өндірістік запастарға айналады. Яғни, кәсіпорын өз ақшасына шикізат немесе материалдар сатып алады. Жабдықтаушылардың счеттарын төлейді және жабады.
Өндірістік сатысы. Өндірістік запастар бірінші аяқталмаған өндіріске айналады, одан кейін дайын өнімге айналады.
Тауарлық сатысы. Дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары өндіріс саласынан айналыс аясына, қайтадан ақшалай нысанына келеді. Бұл қаржылар жаңадан еңбек құралдарын алуға жұмсалып, жаңа ауыспалы айналымға шығады.
Айналым қаражаттарының қайтарылым коэффиценті:
Кақ = ТӨҚ(АП)
АҚҚорт
Мұнда: ТӨҚ - тауарлық өнімнің құны;
АП - Ақшалай пайда
АҚҚорт - айналым қаражаттарының орташа қалдықтары
Уақыт айналымы (ұзақтығы), күн
В = 360 (90,30)
Коб
Мұнда, 360(90,30) - Жыл жалғасы (тоқсан, ай)
Айналым қаражаттарының бекітілу коэффиценті:
Кб = 1 = АҚҚорт
Кақ ТӨҚ (АП)
Айналым қаражаттарының тиімділігі, %
Робс = П * 100%
АҚҚорт
Мұнда: П - пайда;
АҚҚорт - айналым қаражаттарының орташа қалдықтары
Айналым қорларын тиімді пайдалану көрсеткіштері
Сызба (1.2) Айналым қорларын тиімді пайдалану көрсеткіштері
ІІ. Айналым капиталының пайдалану тиімділігін талдау
2.1 Кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау
Кәсіпорын қызметінің табыстылығын ұлғайтудың тиімді әдісінің бірі - ол айналым капиталын қалыптастыру және басқару. Кәсіпорын - бұл дербес шаруашылық субъект, шаруашылық қызметін жүргізу үшін құрылған және оның мақсаты пайда табу мен қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру. Кәсіпорын негізінен заңды тұлға ретінде құралады және жиынтық белгілер арқылы анықталады. Ол дербес бухгалтерлік баланстың бар болуы, банкте есеп шоттың ашылуы, мүлік пен міндеттемелер үшін жауапкершілігі және өз атынан қызмет жасауы. Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің мәні өндірісті ұйымдастырудан және тауарды өткізуден құралады. Кәсіпорын басқа да кәсіпорындарымен қарым-қатынаста болады. Олар жабдықтаушылар мен сатып алушылар, біріккен қызмет бойынша серіктестер және банктер. Қаржы қатынастар ақша қаражаттардың негізінен кәсіпорынның кірісі мен меншікті құралдардың құрылуынан, шаруашылық қызметін қаржыландырудан, қаржы көздерінен қарыздарды жұмылдырудан және кірістерді таратудан пайда болады. Шаруашылық қызметті ұйымдастыру үшін сәйкесті қаржылық қамсыздандыру талап етіледі. Бастапқы капитал кәсіпорын құрушылардың салымдарынан құрылып, жарғылық капитал формасына айналады. Бұл әрбір кәсіпорын мүлігінің қалыптасу көзі болып табылады. Кәсіпорынның жарғылық капиталының нақтылы құрылу тәсілі ұйымдық-құқықтық формасына байланысты болады. Кәсіпорынды құру кезінде негізгі қорларды және айналым қорларды керекті мөлшерде қалыптастыру өндірістік-шаруашылық қызметті дұрыс жүргізуге әсерін тигізеді. Сонымен, бастапқы капитал өндіріске инвестицияланады да, өндіріс процесс кезінде өнім құны құралады. Сол өнімді өткізу кезінде өнім ақша формасына айналады да, кәсіпорынның есеп шотына түседі. Айналым активтері кәсіпорынның мүлкінің бір бөлігі ретінде қаралады. Айналым активтері - бұл өндірістік ақша қорларын құру, пайдалану және үздіксіз өндірістік процесстер мен өнімді өткізудің қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым қаражаттарының мәні - ұдайы өндірістік процесстердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым қаражаттары өндірістік процесске бірнеше рет қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге алып барады. Кәсіпорын қызметінің негізгі шарттарының бірі - ол тиімді пайдалану. Ұйымның жаңа шарттарын анықтауға нарықтың дамуы байланысты. Олардың жағдайы және тиімді пайдалану - кәсіпорын әрекетінің басты жағдайы болып есептелінеді. Нарықтық қатынастың дамуы кәсіпорындарға жаңа жағдайларды талап етуде. Жоғарғы инфляция, төлем қабілеттігінің нашарлауы және басқадай дағдарыстық құбылыстар кәсіпорындардың айналым активтеріне деген саясатын өзгертуге ықпал етті, оны толықтырудың жаңа көздерін іздестіру проблемаларын қарастыруда. Кәсіпорынның айналым активтерін ұйымдастыру кәсіпорынның жалпы тиімділігін арттыру проблемасының негізі болып есептелінеді. Оған мыналар жатады: - айналым қаражатының құрамын және құрылымын анықтау; - кәсіпорынның айналым қаражатына қажеттілігін анықтау; - айналым қаражаттарын қалыптастыру көздерін анықтау; - айналым қаражаттарын пайдалану туралы өкім және ептілік жасау; - айналым қаражаттарын сақтау және тиімді пайдалануға жауапкершілік ету. Айналым қаражаттарының құрамына көптеген элементтер кіреді. Өндірістік айналым активтерінің негізгі бөлігі - шикізат, негізгі және қосымша материалдар, жартылай фабрикаттар, жанар және жағар майлар, ыдыстар және т.б. құрылады. Мысалы, машина жасау өндірісінде, өндірістік цикл ұзақ болады, осыған байланысты аяқталмаған өндірістің үсесті салмағы жоғары. Ал жеңіл және тамақ өнеркәсібінде басты орынды шикізат, материалдар алады. Сонымен қатар тамақ өнеркәсібінде қосалқы материалдардың қоры әлбетте жоғары болады. Материалдық өндіріске кәсіпорын құралдарына қаржы салымдары айналым ұзақтығына тәуелді, олар негізгі және айналым құралдарына бөлінеді. Айналым құралдарының функционалдық ролі өндіріс процессінің түп тамырында негізгі капиталдан айырмашылығы бар. Айналым құралдары өндіріс процессінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт - қолда бар айналым капиталының болуы. Айналым капиталы - бұл өндірістік айналым қорларын құру, пайдалану және үздіксіз өндірістік процестер мен өнімді өткізуді қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым капиталының мәні - ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым капиталы өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге апарады. Айналым қаражаттарын қалыптастыру көзіне қарай меншікті, қарызды және тартылған түрлеріне бөлінеді. Қазіргі экономикалық жағдайда кәсіпорындарға айналым қаражаттар пайдалануға кең ерік берілген. Айналым қаражаттары кәсіпорынның меншігінде және оны ешкімнің алуға еркі жоқ. Кәсіпорын меншігіндегі айналым қаражаттарын басқа кәсіпорындарға сатуға, беруге, жалға беруге еркі бар. Кәсіпорын алдында тұрған маңызды проблема айналым қаражаттарын сақтауды қамтамасыз ету. Кәсіпорын қаржысын жоспарлау процесінде жыл басына айналым қаражаттарының артық немесе жетіспеуін анықтаудың маңызы зор. Өндірістік айналым қорына жекелеген құны аз және тез тозатын заттар, аспаптар, арнайы құралдар, құрал - саймандар, ағымдағы жөндеуге керекті құралдар, арнайы киімдер.
2.2 Кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау
Айналым қаражаттары кәсіпорын мүлкінің бірден бір құрылымдық бөлігі болып табылады.Оларды қолданудың жағдайы мен тиімділігі-кәсіпорының табысы қызмет ісеуінің басты шарты. Нарық қатынастарының дамуы оларды ұйымдастырудың жаңа алғышарттарын анықтайды. Жоғарғы деңгейдегі инфляция айналым қаражаттарын басқару саясатын өзгертуге, оларды толықтырудың жаңа көздерін іздестіруге, оларды тиімді қолдану мәселесіне жаңа көзқараспен қарауға мәжбүр етеді.
Өндірісті тоқтатпаудың бірден бір шарты - оның материалдық негізін, яғни өндіріс құралдарын үнемі жаңартып отыру. Өз кезегінде, бұл өндіріс құралдарының айналым ретіндегі үздіксіз қозғалуына жағдай жасайды.
Өндіріс айналысында айналым қорлары кезектесе ақша, өндіріс және тауар түріндегі формасына өзгереді, бұл олардың өндіріс қорлары және айналыс қорларына бөлінуіне сәйкес келеді.
Өндіріс қорларының материалдық негіздері өндіріс құралдары болып табылады, ал бұлар еңбек заттары мен еңбек құралдарына бөлінеді. Дайын өнім ақша құралдары және есептегі құралдармен бірге айналыс қорларын түзеді. Айналым қорларының бір айалымын мынадан көруге болады:
А-ӨЗ...Ө...ДӨ-А* (1)
Ақша құралдарына (А) кәсіпорын өнім өндіру үшін қажетті еңбек құралдарын сатып алады, олар өндірістік запастарға айналады (ӨЗ), содан кейін өндірістік (Ө) процесс басталады, осының нәтижесінде дайын өнім пайда болады (ДӨ), ол өткізіледі де, кәсіпорынға қайтадан ақша қаражаты (А*) келіп түседі. Осылай айналым құралдары бір айналым жасайды және бәрі қайталанып отырады.
Айналым қорларының әр бөлігі әр түрлі мағынаға ие және өндірістік шаруашылық қызметінде әр түрлі қолданысқа ие, сондықтан олар мынадай элементтерге сыныпталады:
Өндірістік запастар (шикізат, негізгі материалдар, сатып алынған жартылайфабрикаттар, қосымша материалдар, отын, тара, запасты бөлшектер, арзан және тез тозатын құралдар).
Аяқталмаған өндіріс және жеке өндіріс жартылайфабрикаттары.
Болашақ кезеңдер шығындары.
Айналым қорлары (п.1+п.2+п.3).
Қоймадағы дайын өнімдер.
Жөнелтілген, бірақ ақысы төленбеген тауарлар.
Есептеулердегі ақша құралдары.
Банк мекемелеріндегі шот есептеріндегі және кассалардағы ақша қорлары.
Айналыс қорлары (п.4+п.5+п.6+п.7).
Айналым капиталы (п.1+п.2+п.3+ п.4+п.5+п.6+п.7).
Жеке құралдар және оларға ресурстарды теңестіру
* Пайданы бөлу ретінде түсетін кәсіпорынның жеке құралдары ;
* Жұмыскерлер және қызметкерлер үшін демалысқа есептелген суммалар, сақтандыру салымдары, кәсіпорының еңбек ақысы бойынша қарыздарға айналған қалдықтардан құраллған теңестірілген ресурстар
КӘСІПОРЫННЫҢ АЙНАЛЫМ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ КӨЗДЕРІ
Жалға алынған құралдар
* Банктердің ссудалары
* Банк несиелері
* Облигациялық қарыздар
* Иныестиция
Тартылған құралдар
* Жеткізушілерге кредиторлық қарыздар
* Мақсаты қаржыландыру құралдары
* Қайырымдылық салымдары
Сызба (2.1) Кәсіпорынның айналым құралдарын қалыптастыру
Аяқталмаған өндірістің құны оны өндіруге кететін шикізаттың (негізгі және қосымша материалдардың, отын, энергия, су) құнына, амортизация, жұмысшыларға бқлінген еңбекақы суммасына байланысты анықтайды.
Өнеркәсіп өндірісте сатып алынған жартылайфабрикаттармен қоса өзіндік өндірістегі жартылайфабрикаттарды да қолданады, олар табиғатына қарай аяқталмаған өнімге жақын келеді.
Кәсіпорынның айналым капиталының негізгі бөлігін -- тауарлы-материалды қор құрайды:
шикізат;
материалдар;
аяқталмаған өндіріс;
дайын өнім;
тауарлар.
Тауарлы-материалды қор кәсіпорынның активтерінің негізгі бөлігі болып саналады. Өйткені олар сатудан түскен ақшаның негізгі көзі болып саналады. Оларды бағалау және есептеу кәсіпорынның қаржы-шаруашылық нәтижесіне үлкен әсерін тигізеді. Тауарлы- материалды қорды басқару үшін оларды бағалау жұмысы жүргізіледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І Кәсіпорынның айналым қорлары және айналым құралдары
0.1 Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы ... ... ...6
0.2 Айналым қаражаттарын пайдалану көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..10
0.3 Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және тиімділігінің көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... .14
ІІ. Айналым капиталының пайдалану тиімділігін талдау
2.1 Кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау ... 18
2.2 Кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІІ. Кәсіпорынның айналым қапиталын пайдалану тиімділігін
арттыру
3.1 Кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ..27
3.2Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану
мөлшері және тиімділігінің көрсеткіші ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны- кәсіпорын. Сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техника мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі.
Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайы, төлем және несие қабілеттілігі оның қажетті айналым капиталымен қамтамасыз етілуімен байланысты.
Айналым капиталы кәсіпорынның өндірістік процесіне тікелей қатысып, өндірілген өнімнің өзіндік құнын анықтайтын маңызды элемент болып табылады. Қаржы менеджерлері үшін айналым капиталының құрамы мен құрылымы, олардың көлемі, активтерді қолданудың тиімділігі негізгі талдау және жоспарлау объектісі болып табылады. Айналым капиталын тиісінше қажетті қаржы көздерімен қамтамасыз ете білу де маңызды болып табылады, түптеп келгенде айналым капиталын қаржыландыруды ұйымдастыру деңгейі олардың тиімді қолданылуының маңызды факторы болып табылады.
Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт- қолда бар айналым капиталының болуы. Айналым капиталының мәні- ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігінде олардың қажеттілігін анықтау болып табылады.
Түрлі салаларда айналым капиталының үлес салмағы кәсіпорындардың өндіріс қорларының құрамында әр түрлі. Мысалы, ауыр өндіріс кәсіпорындарында жеңіл өндіріс кәсіпорындарына қарағанда ол төмен. Кәсіпорында айналым капиталын ұйымдастыру мыналардан тұрады: айналым капиталының қажеттілігін анықтау, олардың құрамы, құрылымын қалыптастыру көздерін табу және оларды реттеу, айналым капиталын басқару және т.б.
Өндіріс тиімділігін арттырудың елеулі резервтері құрамына шикізат пен негізгі материалдар, отын, қосалқы материалдар, тез тозатын құралдар және басқа да еңбек заттары кіретін айналым капиталын орынды пайдалану есебінен өндіріс шығындарын одан әрі төмендетеді.
Курстық жұмыстың мақсаты- кәсіпорындағы айналым капиталдарының тиімділігін арттыру, және оларды жетілдіру жолдарын анықтау. Себебі бұл қазіргі кездегі ең өзекті мәселе болып табылады.Кәсіпорынның өмірі оның негізгі және айналым капиталдары айналысынан жалғасып отырады. Айналым капиталын тиімді пайдалану көпшілігіне олардың қажеттілігін дұрыс анықтау болып табылады. Өйткені өндірістің осы көлемінде жоспарланған пайданы ең төменгі мөлшердегі шығындармен табуға үлкен ықпалын тигізеді. Айналым капиталының төмендетілген мөлшері кәсіпорынның тұрақсыз қаржы жағдайына, өндіріс процесінің іркілісіне әкеліп соғады.
Курстық жұмыс үш тарауға бөлінген. Бірінші тарауда айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы және пайдалану тиімділігі көрсеткіштері теориялық тұрғыда қамтылған.
Екінші тарауда кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау, кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау, айналым капиталының тиімділігін көрсететін көрсеткіштері талданады.
Үшінші тарауда кәсіпорынның айналым капиталын пайдалану тиімділігін жетілдіру жолдары көрсетіледі.
І. Кәсіпорынның айналым қорлары және айналым құралдары 1.1Кәсіпорынның айналым капиталының мәні, құрамы, құрылымы
Үздіксіз өндірістік үдерісті қамтамасыз ету үшін негізгі өндірістік қорлармен қатар оған заттармен материалдық ресурстар қажет. Еңбек заттары еңбек құралдарымен бірге үдерісіне қатысып, олардың құны өндірілетін өнімнің материялдық негізін жасап, өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Өндірістік айналым капиталдың заттық элементтерінің айналымдылығымен, еңбек үдерісімен және негізгі өндірістік қорлармен тығыз байланыста болады. Кәсіпорынның айналым қоры мен айналым капиталы түсінігін, оның мәнін, қызметімен құрамын қарастырайық. Бұл түсініктер барабар ұғымдар емес екенін естен шығармау керек. Айналым қоры бұл өндірістік мүндетті, ал өндірістің өзіндік құнының негізгі бөлігі. Оның негізгі өндірістік қорлардан ерекшелігі айналым қоры әрбір өндірістік толығымен тұтынылып, өзінің құнын өндірілген өнімге толығымен өткізеді.
Айналым қоры өндірісте пайдалануға немесе белгі бір жұмыс пен қызметті орындауға арналған шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай өңделген өнімдер, құрастырушы өнімдер, отын, ыдыс, ыдысқа арналған материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа да материалдар, қосалқы бөлшектер және басқа да материалдар аяқталмаған өндіріс түрінде болады. Өнім бірлігіне жұмсалған шикізат, материалдар, отын мен энергия шығыны неғырлым аз болса, өнімді өндіруге және дайындауға жұмсалатын еңбек шығыны соғырлым үнемді әрі оның өзіндік құны арзан болады. Айналым қорына қарағанда айналым капиталы экономикалық санат ретінде кең мағынаны береді. Ол айналым қоры мен айналыс қорынан тұрады. Айналыс қоры қызмет барысында сатуға шығарылғандайын өнім, тауарлар, сондай-ақ кәсіпорын кассасындағы немесе банкінің есеп айрысу шотындағы қаржылар және дебиторлық қарыздар түрінде корінеді. Айналыс қорлары құн түзуге қатыспайды, бірақ түзілген құнды жеткізуші болып табылады. Айналыс қорының негізгі қызметі -- ақшалай қаражат арқылы айналымның үздіксіздігі мен бір қалыптылығын қамтамасыз ету. Сонымен, айналым капиталы деп өндірістік айналым қоры мен айналыс қорына арналған кәсіпорынның ақшалай қаражаттарын айтамыз. Айналым капиталы дегеніміз -- өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларын құруды және олардың үздіксіз айналымдылығын қамтамасыз ететін алдын ала бөлінген ақшалай қаражаттардың жиынтығы. Өндірістік айналым қорлары -- бұл еңбек заттары (шикізат, негізі материалдар мен жартылай өнделген өнімдер, қосымша материалдар, отын, ыдыстар, қосалқы бөлшектер және т.б.) мен аяқталмаған өндіріс өнімдері. Өндірістік айналым қорлары өндіріске өзінің табиғи-заттық күйінде қатынасады да, өнім дайындау үдерісінде толығымен тұтынылып, өзінің құнын жасалатын өнімнің өзіндік құнына өткізеді. Өндірістік айналым қорлары құрамындағы өндірістік қаражаттардың мөлшерімен, ең алдымен өндірісі ұйымдастырудың техниакалық денгейімен және дайындалатынө өнімнің өндірістік цикілінің ұзақтығымен сипатталады. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін жеткілікті көлемдеайналым капиталының болуы қажетті алғышарт болып саналады. Демек айналым капиталы өндірістің үздіксіз жұмыс атқарауын қамтамасыз етеді. Ең бастысы, мына мәселені анықтауы қажет: кәсіпорын айналым қоры мен айналыс қорын мейлінше тиімді пайдалану үшін не істеу керек және өнімнің материал сыйымдылығын төмендетіп,айналым қаражаттарының айналымдылығын жеделдету үшін қандай шаралар қолданған жөн деген мәселеге қатты көңіл бөлу керек.
Кәсіпорынның іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт -- қолда бар айналым қаражаттарының болуы. Айналым капиталы -- бұл өндірістік айналым қорларын құру, айдалану және үздіксіз өндірістік роцестер мен өнімді өткізуді қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым капиталының мәні -- ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық рөлімен анықталады. Айналым капиталы өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге апарады.
Айналым капиталы -- бұл кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың өндірістік қорларының бір өндірістік айналымда түгел тұтынылып және өзінің құнын дайындалатын өнімге толық көшіретін бөлігі. Әдетте, өзінің табиғи нысанын сақтамайды және аяқталғаннан кейін ақшалай нысанда қайтарылады.
Айналым капиталының құрылымы деп барлық жиынтығындағы олардың бөлек элементтерінің арақатынасын айтады. Кәсіпорындардағы айналым капиталының құрылымына талдау жасау және оны жетік білу маңызды мәселелерінің бірі болып саналады. Себебі, белгілі бір шамада қаржы жағдайы кәсіпорын қызметінің не ол, не бұл мезетін сипаттайды.
Кәсіпорында айналым капиталының құрылымы тұрақсыз және көптеген себептердің ықпалымен өзгеріп отырады. Әрбір нақты кәсіпорында айналым қаражатының шамасы, олардың құрамы мен құрылымы, өндірістік сипаты мен күрделілігіне, өндіріс кезеңінің ұзақтығына, оларды жеткізу жағдайына және т.б. байланысты болады.
Айналым капиталы 2 бөлімнен тұрады:
* өндірістік айналым қорлары;
* айналыс қорлары.
Сызба (1.1) Айналым құралдардың құрамы және жіктелуі
АЙНАЛЫМ ҚҰРАЛДАРЫ
Айналым өндіріс қорлары
Айналыс қорлары
Функциональдық тағайындау
Өндірістегі орны
Ұйымдастыру принциптері
Т
о
п
т
а
у
б
е
л
г
і
л
е
р
і
Өндірістік қорлар
Аяқталмаған өндіріс және алдағы шығындар
Дайын өнім
Ақша құралдары және есептесу құралдары
Нормаланатын
Нормаланбайтын
Қалыптастыру көздері
Жеке меншікті
Жалға алынған
Кесте-1. Айналым капиталы
Айналым қорлары
Айналыс қорлары
өндірістік запастар
Аяқталмаған өнадіріс
Болашақ кезең шығындары
Қоймадағы дайын өнімдер
Жөнелтілген, бірақ ақысы төленбеген тауарлар
Есептеулердегі ақша құралдары
Ақша және т.б. қаражат айналымы
Нормаланған
Нормаланбаған
Өндірістік айналым қорлары -- өндірістік процессте бір рет қолданылады және өзіндік құнын толығымен өндіріетін өнімге аударады. Өндірістік айналым қорлары өнеркәсіптегі айналым қорларының ең негізгі бөлігі болып табылады. Олар барлық айналым қорларының өнеркәсіпте 70%, машина өндіру мен мелалл өңдеуде 80% аса бөлігін құрайды.
Өндірістік айналым қорларына шикізат, негізгі және қосымша материалдар, комплекттік бұйымдар, өндірісте аяқталмаған өнім, отын, тара және басқа еңбек құралдары.
Өндірістік айналым қорлары мынадай топтарға бөлінеді:
* Өндірістік запастар. Оларға -- шикізат, негізгі материалдардың, отынның, қосалқы бөлшектердің қалдығы, бағасы 100 тенгеден кем құнсызданғыш және тозғыш заттар, арнайы құрал-саймандар жатады.
* Аяқталмаған өндіріс. Оның ішінде өз ішінде шығарылған жартылай дайын өнімдер.
* Болашақ кезеңдердің шығындары -- жаңа өнімдерді әзірлеуге және игеруге еткен шығындар.
Айналыс қорлары -- запастағы дайын өнімдер, әлі бағасы төленбеген, бірақ жөнелтілген тауарлар, есептеу құралдары және кассадағы ақша қорлары.
Сонымен, айналым қорлары -- бұл өндірістік айналым қорлары мен айналыс қорларын құруға арналған, кәсіпорынның ақша қорлары.
Айналым капиталының қаржыландыру көздері
Тузілу көздеріне қарай айналым капиталы меншікті және несиелік болып екіге бөлінеді.
Меншікті айналым капиталы -- бұл үнемі кәсіпорын иелігінде болатын және өз ресурстары (пайдадан және т.б.) есебінен құралатын қаражаттар болып саналады.Қозғалыс үдерісі негізінен меншікті капитал қатарына уақытша бос тұрған еңбекақы төлеу үшін жиналған қаражаттар кіруі мүмкін. Бұл қаражаттар меншікті капиталға теңестіріледі немесе тұрақты пассивтер деп аталады.
Несиелік айналым капиталы деп банк несиесі, несиелік қарыз (коммерциялық несие) және басқа да пассивтерді атайды.
Кәсіпорынның меншікті айналым капиталының жалпы көлемін (норматив) жоғарғы басшылар бекітеді және ол бір жыл ішінде тек кәсіпорынның өндірістік жоспары өзгерген жағдайда ғана өзгеруі мүмкін. Өндіріс жоспарын орындауға, өнімді өткізуге, сондай-ақ төлемақыларды белгіленген мерзімінде төлеуге қажет кәсіпорынға бекітілген аз мөлшерлі меншікті айналым капиталын құру үшін норматив белгіленеді.
Жыл сайын кәсіпорындардың және бірлестіктердің қаржы жоспарында меншікті айналым капиталының нормативінің өсімі,ең алдымен, жеке ресурстар (пайда және т.б.) есебінен құралады.
Меншікті айналым капиталының өсімін қаржыландырудың негізгі көзі кәсіпорынның пайдасы болып табылады. Сонымен қатар, меншікті айналым капиталының өсімін қаржыландыруға меншікке теңестірілген тұрақты пассив деп аталатын өзге де көздерді пайлалану қажет болып табылады. Өкінішке орай, қазір БЕС-ке сәйкес тұрақты пассивтер меншікті айналым капиталына жатпайды. Өмірде бұл қаржыландыру көзін кәсіпкерлер үнемі пайдаланып отырады. Бұл, әсіресе, қаржы ресурстары жаппай тапшы болған өтпелі кезеңде кеңінен қолданыс тауып отыр.
Тұрақты пассив деп кәсіпорын айналыста үнемі пайдалатын,бірақ оның меншігіне жатпайтын пассивтерді атайды. Олар келесілерден тұрады:
а)жұмыскерлер мен қызметкерлер еңбекақысына берілетін ең аз мөлшердегі көлемі есебінен;
ә)әлеуметтік сақтандыру мен салық төлемдерінен;
б)келешекте болатын төлемақылар резервінен;
в)ағымдағы сыйақы тағайындауға арналған материалдық ынталандырудың тұрақты айнымалы қор қалдығынан, сондай-ақ әлеуметтік-мәдени іс-шаралар мен тұрғын үй құрылысына арналған қорлардан;
г)жабдықтаушыларға құжаттары ресімделмеген тауарлар бойынша берешектен;
ғ)заңнаға сәйкес сатып алатын тауары үшін ең аз мөлшердегі алдын ала төленген қаржы көлемінен.
Тұрақты пассивтерді меншікті айналым капиталына теңестіру қажет, себебі олар үнемі кәсіпорын иелігінде болады және шаруашылық айналыста пайдаланылады.Олардың үлес салмағы, әсіресе еңбекақы өнімнің өзіндік құнының едәуір бөлігін құрайтын өнеркәсіп салаларында, сондай-ақ өнімнің жартылай дайындығы бойынша төлем жүргізетін салаларда жоғары болып келеді.
1.2 Айналым қаражаттарын пайдалану көрсеткіштері
Өндірістік байланыс қорынының құрамында, негізгі қор және айналым қаражатты бар. Қаражаттардың айналым деп атауының себебі, табиғи-заттық формасының өзгеріп, оның өндірістік процінде айналымдылық жүруінен айтады. Бұл айналымдылық бір өндірістік цикл (жыл) бойынша жүреді, бұнда айналым қаражаттары толығымен жұмсалып өз бағасын жаңадан шығарылған өнімге ауыстырылады. Әр айналымыдылықта айналым қаражаттар бірнеше деңгейлер өтеді. Басында олар ақшалай түрінде болады , содан кейін кәсіпорын шикі затты, құрылыс материалдарды, энергоресурстарды, қосымша бөліктерді және де басқа товар-материалдық құндылықтарды сатып алу үшін қолданылыды. Олар өндірістік процеске кіредіп, соңында жаңа өнім немесе товар пайда болады . Жаңа өнімді жүзеге асырғаннан кейін айналым қаражаты қайта ақшалай түрге келеді. Классикалық түрде айналым қаражаттың айналымдылық формуласы Д - Т...П - Т' - Д'.
Байланыс саласында, өнім процесі уақат бойынша тұтыныну процеспен сәйкес келетіп, соңғы өнім заттық түрде болмайды. Айналымдылық формуласында дайындалған өнім (Т') болмайды, сондықтан ол келесі формуламен бейнеленеді: Д - Т...П - Д'
Байланыс қызметі затсыз болуы өзгешелігінен және оны өндіру кезінде шикі зат пен материалдарды қолданмағандықтан, жалпы өндірістік қорына қарағанда айналым қаражатының бағасы азырақ болады. Бірақ қызмет көрсету саласыда оның ролі азаймайды, өйткені айналым қаражаттар негізгі қорлардың шығындары мен еңбексіз мүмкін емес. Нарықтық экономика жағдайында айналым қаражаттың мағнасы артады, себебі компания активтерінің қозғалмалы бөлігігің қолдану деңгейі, олардың финанстық деңгейіне байланысты. Байланыс саласының айналым қаражаттары бір текті емес, ол өзінде өндірістік айналым қорлармен, айналу қорларды біріктіреді. Өндірістік айналым қорлары байланыс саласының пайда болуына тікелеі байланысты. Оларға көмекші материалдар запасы, күнделікті қызмет көрсету мен құрал жабдықтарды ремонттауға арналған запас бөлшектер және де отын, құны аз және тез тозатын құралдар. Соңғы тобтағы құралдар мен шаруашылық инвентарьлар кіреді, бірақ олардың бірлік бағасы мемлекеттік минималды жалақысынан 100-ден аспай және жұмыс істеу мерзімі 1 жылдан аспау керек, және де арнаулы жұмыс киімдер кіреді. Байланыс почта мекемелерінде айналым қаражатына посылка тарасының запастары кіреді. Қарастырып отырған топтың негізгі емес байланыс ұйымына шикі зат, негізгі материалдар мен бітірілмеген өндіріс. Айналым қорына кассадаға және есеп айырытын счеттағы ұйымның ақшалай қаражаты, негізгі емес ұйымының дайын өніміне қаржы бөлуі, кәсіпорын қоймаларында арнаулы жұмыс киімдер мен дебиторлық қарыздар және т.б. жатады. Айналым қаражаттың бұл бөлігі жаңа қызметтің бағасына байланысты емес. Ол жасалынған бағамен жүріп, шаруашылық ұйымын өндірістік айналым қорларының запасына керекті элементі боп, бюджетпен есептесу, кәсіпорын-жабдықтаушылармен және де басқа байланыс ұйымдармен желі арқылы қызмет көрсету процесін шығаруда өзара түсінісушілігімен жұмысшылырға жалақы төлеуде және де басқа мақсаттарда. Байланыс ұйымның айналым қаражатының жалпы бағасы өндірістік айналым қорымның бөлігіне 30% (өндірісте-70%) жатады, бірақ салалар разрезінде айналым қаражаттарың құрлымы әртүрлі. Ол техникамен жабдықтау деңгейінен, өндірістік және еңбек ұйымдар түрлерінен, желі арқылы қызмет көрсетуде қатысатын және де қызмет көрсетілген абонентермен есептеу жүргізу түрлерінен оператор арасындағы есеп жүргізу механизімінен тәуелді. Өндірістік айналым қорлармен айналым қорлардың толықтандыру мен қалыптасу бұлағы, өзіне меншікті және карызға алынған қаражаттар болады. Өзіне меншікті айналым қаражаттар (АО-да) ұйымдарда, оны құру уақытында (акционерлеу) құрамында құрылған қорлар (капиталда) пайда болады. Содан кейін олардың қаражаттары, күнделікті ұйымның қолындағы қаражаттар арқылы және өзінің ресурстарынан құрылады. Мысалы пайда. Айналым қаражаттардың түрлі-түрлерінен қанағаттандырылу, оның нормалау негізінде құралады. Байланыс қызметінің негізін нормалауына айналым қаражатының барлығы, ал негізгі емесіне соңына дейін жасалынбаған кәсіпорын (құрылыс) және ұйымның қоймаларында дайын өнімдер жатады. Айналым қаражаттарды нормалау сөзінде, пікірмен дәлелденген нормалар мен шығындарға мөлшерлеу қойылу түсініледі. Айналым қаражаттың нормасы - айналым қаражаттың әр түрлі ұйымдағы минималды тұтынудың біршама көрсеткіші. Мысалы, қосымша бөлшектің нормасы құралдың баланстық баға пайызынан анықталынады; материалдар мен отындардың нормасы оладың кәсіпорынның қоймаларында запаста болу күнімен анықталынады; жұмыс киім нормасы бір адамның киіміндей ақшалай түрде анықталынады. Айналым қаражаттың нормасы, ұйымдардың әр түрімен толығымен тұтыну ақшалай түрде көрсетіліді. Ұжымның айналым қаражатын жалпы пайдалануы айналым қаражаттарының барлық түрдегі нормативтерінің қосындысынан тұрады: Нобщ=Hi Айналым қаражаттарының нормалану мен түрлендіру процессі Финансирование и кредитование преприятий связи пәнінде оқытылады. Экономикалық аспектінің мәселесі айналым қаражаттарының бағалануы мен пайдалану деңгейлерінің жоғарлауынан тұрады, ол байланыс ұжымының қаржы жағдайына тікелей әсер етеді. өңделген жабдықтардың экономикалық мазмұнынан шыға-келе, өндірістік процестегі олардың қолдану тиімділігі айналу коэффициентімен сипатталады. Оларға бір айналымның ұзақтығы, айналу коэффициенті және өңделудегі ОС жүктеме коэффициенті жатады. Бір айналу уақыты бір күндегі уақыт аралығымен анықталады. Сол уқытта айналым жабдықтарының авансы жасалынған қызмет көрсетудің бір бөлігі ретінде кәсіпорынға қайтып келеді және ОС орташа бағасының байланыс қызметінің табысына қатынасы түрінде анықталады:КД=Oc*TДнДусл Мұндағы:Oc-қарастырылатын уақыт аралығындағы (жыл,квартал) өңделген заттардың орташа бағасы (орташа қалдық); TДн-уақыт аралығындағы күндер саны; Дусл-уақыт аралығына сәкес байланыс қызметінен түскен табыстардың қосындысы. ОС айналымының ұзақтығы аз болған сайын,байланыс қызметінің берілген көлеміне және олардың ақшалай эквивалентін алуға деген сұраныс соғұрлым аз болады. Айналым коэффициенті байланыс қызметінің нақты уқыт аралығындағы табыс көлемін сипаттайды: Коб=ДуслОс
Өзінің құрамы бойынша бұл коэффициент қаратырылатын уақыт периодында және сонымен қатар бір айналымның ұзақтығы период күндерінің санына қатынасымен көрсетілуі мүмкін ,Коб=TднКд. Айналым коэфицентінің мәні өскен сайын, өндірістік айналым құрамына тиімді қолданылады. Айналым құралының тиеу коэффициенті айналым коэффициентіне кері мәнді болады және қызмет көрсетуге кеткен айналым құралының қосындысын 1рубль құнымен сипаттайды: Кзаг=1Kob=OcDусл.
Айналым құралының жақсару эффектісін қолдану бір айналым ұзақтығының қысқару есебінен олардың босауына қатысты мәнімен анықталады: ∆Ос=(DycлTдн)(Kд2-Kд1),
Мұнда Кд1 және Кд2 - салыстырмалы периодтағы немесе бір периодтың жоспарлы және есебті мәндері бойынша бір айналым ұзақтығы.
Мысал. Телекаммуникациалы компанияда табыс қызмет байланысынан бір жылда 2806,8 млн.руб. құрды.Бір айналымның нақты ұзақтығы оның жоспарлы 72 күн мәні кезінде 69 күнге тең .Айналым құралының шығару қатысы:∆Оc =(2806.8360) (72-69)=23.4 млн.руб.Егер оператор бір айналым құрал ұзақтығын 3 күнге қысқартпағанда,оған қосымша 23,4 млн.руб.айналым құралы қажет болатын еді. Байланыс ұйымының айналым құралын қолдану деңгейіне маңызды факторлар санына объективті және субъективті сипаттамасында әсерін тигізеді .Объективті факторларға білім салалық және іс-әрекет қызметінде товарлы материалды бағалылар шығарылады.Базарлық қатынастың кіру периодына айнылым құралдарының төмендеуініңбір себебі ,көрсетілген қызыметіне байланысты түгелімен көсіпорынға қарыз. Өзіндік төлемеудің себебі - жекеменшік қаржылық ресурстардың көптеген басқарушы субъектілердің болмауы,берілген аймақта заңды базаның болмауы,төмен төлеу дисцеплинасы . Акцонерлік электробайланыс қоғамында дебитарлыққарыз есептелген табыстардан 30 дан 35 пайызға дейін жетеді,сонымен қоса клиентік қарыздан 20-25 пайызды қамтиды.Бұл өз кезегінде байланыс операторлар арасында өзіндік есептер жүйесінде қиындықтар туғызады және олардың жұмыс істеу тұрақтылығын жэоғалтады. Қазіргі уақытта дебитарлық қарыздың күйі эканомикалық жалпы стаблизациясы әсерінен жақсарды және әртүрлі саладан кәсіпорындардың қаржылық күйі де жақсарды.Дебитарлық қарыздардың праблемасын шешуде нармативті заңды актілер маңызды роль атқарады.Мысалы,22.08.2004.г.№122 дан федералдық заң азамет категориясымен анықталғанбайланыс қызыметінің көрсету практикасын жояды. Субективті түрдегі маңызды фактр,байланыс ұйымы айналым құралын жақсарту мақсатында қолдану қажет,оларға : Өндірістік техникасымен техналогииясының жалпы деңгейі, материалдар сұранысын әртүрлі көлемде қажет ететіндер,олардың қызмет көрсетуіне энергоресерстар; Гоеграфия және тасмаушылармен тасмалдау тұрақтылығы; Айналым құралына әсер ететін көптеген факторлардан шыққан эфектілікті жоғарлату праблемасы оларды қолдану әмбебап негізінде шешілуі керек.Айналымқұрамын жақсартуды қолданудың маңызды бағыты мынаны көрсетеді: Қызметті тұтынушылармен өзараісәрекеті кезінде өзіндік төмендеудің қысқарылуы ,материалды ресурстарды тасмалдаушылармен ; Өндірістің техникасы мен техналогиясының енуі ; Тасмалдаушылармен тура ұзақ келісімдердің негізінде материалды техникалық жабдықтау жүйесінің толық жетілдіруі ,орналастырудың әмбебаптылығы ,материалдық және артық бөліктердің сапасының жақсаруы; Жабдықтар байланысының өндірушілерімен келісімін бекіту; Товарлық- материалдық бағалылардың жаңашыл іске асуы; Көптеген барлық материалдарды,электроэнергияны үнемдеу; Осы бағыттағы байланыс ұйымының жұмысы айналым қаражатының үнемді және эффективті қолданылуын қамтамасыз етеді.Байланыс ұйымының активті жұмысы негізгі экономикалық және қаржылық көрсеткіштерді өзімен бірге жақсаруын еліктіреді.
1.3 Кәсіпорынның айналым капиталын және қорларын пайдалану мөлшері және тиімділігінің көрсеткіштері
Кәсіпорынның айналым капиталы құрылымын білу өте маңызды, өйткені ол белгілі бір мөлшерде, сол уақыттағы немесе басқа уақыттағы кәсіпорын жұмысының қаржылық жағдайын көрсетеді. Мысалы, дебиторлық қарыздың шектен тыс өсуі, қоймадағы дайын өнімнің, аяқталмаған өндірістің өсуі кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендеуін көрсетеді. Дебиторлық қарыз айналымнан құралдарды алып, оны өз айналымында қарыз дебиторлар қолданады. Аяқталмаған өндіріс көлемінің, қоймадағы дайын өнім көлемінің ұлғаюы айналымнан құралдардың алынғанын, сату көлемінің төмендегенін көрсетеді.
Кәсіпорынның айналым капиалының құрылымы әр түрлі себептерге байланысты үнемі өзгеріп отырады.
Әр түрлі саладағы кәсіпорындардың айналым капиталы құрылымы манадай жәйттерді бірдей қажет етпейді:
Кәсіпорын спецификасы. Өндірістік циклы ұзақ кәсіпорындарда аяқталмаған өндірістің көлемі айтарлықтай жоғары болуы мүмкін; тау-кен өнеркәсібінде болашақ кезең шығындары. Өндіріс процесі тез кәсіпорындардың қоймадаңы тауарлар запасының үлес салмағы жоғары болады;
Дайын өнім сапасы. Егер кәсіпорын сұранысқа ие болмайтын, сапасы төмен өнім өндірсе, онда бір мезетте қоймадағы тауар запасы көлемі ұлғаяды;
Мамандану деңгейі;
Ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету. Бұл фактор айналым құралдарының құрылымына барлық элементтері бойынша әсер етеді. Егер, кәсіпорынға отынды аз жұмсайтын қондырғы қондырса, қалдықсыз жұмыс жасайтын болса, онда айналым құралдары құрылымында өндірістік запастар көлемі күрт азаяды;
Айналым капиталы құрылымына басқада факторлар әсер етеді. Бірақ факторлар ұзақ уақытты және қысқа уақытты болатындығын білген маржан.
Айналым қорларының құрамы мен құрылымын 4 белгісі бойынша анықтайды:
Айналым сферасы;
Элементтері;
Норма ауытқуы;
Қаржыландыру көздері;
Айналым сферасына байланысты айналым қорлары өндірістік айналым қорлары (өндіріс сферасы), айналыс қорлары (айналыс сферасы) болып бөлінеді. Айналым қорлары айналыс сферасында да, өндірістік сферасында да бір мезгілде, айналымның үш стадиясынан өте, қызмет етеді: жабдықтау, өндіру, өткізу.
Кәсіпорын жұмысында айналым капиталы үш сатыдан өтеді:
Ақша сатысы. Мұнда ақша өндірістік запастарға айналады. Яғни, кәсіпорын өз ақшасына шикізат немесе материалдар сатып алады. Жабдықтаушылардың счеттарын төлейді және жабады.
Өндірістік сатысы. Өндірістік запастар бірінші аяқталмаған өндіріске айналады, одан кейін дайын өнімге айналады.
Тауарлық сатысы. Дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары өндіріс саласынан айналыс аясына, қайтадан ақшалай нысанына келеді. Бұл қаржылар жаңадан еңбек құралдарын алуға жұмсалып, жаңа ауыспалы айналымға шығады.
Айналым қаражаттарының қайтарылым коэффиценті:
Кақ = ТӨҚ(АП)
АҚҚорт
Мұнда: ТӨҚ - тауарлық өнімнің құны;
АП - Ақшалай пайда
АҚҚорт - айналым қаражаттарының орташа қалдықтары
Уақыт айналымы (ұзақтығы), күн
В = 360 (90,30)
Коб
Мұнда, 360(90,30) - Жыл жалғасы (тоқсан, ай)
Айналым қаражаттарының бекітілу коэффиценті:
Кб = 1 = АҚҚорт
Кақ ТӨҚ (АП)
Айналым қаражаттарының тиімділігі, %
Робс = П * 100%
АҚҚорт
Мұнда: П - пайда;
АҚҚорт - айналым қаражаттарының орташа қалдықтары
Айналым қорларын тиімді пайдалану көрсеткіштері
Сызба (1.2) Айналым қорларын тиімді пайдалану көрсеткіштері
ІІ. Айналым капиталының пайдалану тиімділігін талдау
2.1 Кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау
Кәсіпорын қызметінің табыстылығын ұлғайтудың тиімді әдісінің бірі - ол айналым капиталын қалыптастыру және басқару. Кәсіпорын - бұл дербес шаруашылық субъект, шаруашылық қызметін жүргізу үшін құрылған және оның мақсаты пайда табу мен қоғамның қажеттілігін қанағаттандыру. Кәсіпорын негізінен заңды тұлға ретінде құралады және жиынтық белгілер арқылы анықталады. Ол дербес бухгалтерлік баланстың бар болуы, банкте есеп шоттың ашылуы, мүлік пен міндеттемелер үшін жауапкершілігі және өз атынан қызмет жасауы. Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің мәні өндірісті ұйымдастырудан және тауарды өткізуден құралады. Кәсіпорын басқа да кәсіпорындарымен қарым-қатынаста болады. Олар жабдықтаушылар мен сатып алушылар, біріккен қызмет бойынша серіктестер және банктер. Қаржы қатынастар ақша қаражаттардың негізінен кәсіпорынның кірісі мен меншікті құралдардың құрылуынан, шаруашылық қызметін қаржыландырудан, қаржы көздерінен қарыздарды жұмылдырудан және кірістерді таратудан пайда болады. Шаруашылық қызметті ұйымдастыру үшін сәйкесті қаржылық қамсыздандыру талап етіледі. Бастапқы капитал кәсіпорын құрушылардың салымдарынан құрылып, жарғылық капитал формасына айналады. Бұл әрбір кәсіпорын мүлігінің қалыптасу көзі болып табылады. Кәсіпорынның жарғылық капиталының нақтылы құрылу тәсілі ұйымдық-құқықтық формасына байланысты болады. Кәсіпорынды құру кезінде негізгі қорларды және айналым қорларды керекті мөлшерде қалыптастыру өндірістік-шаруашылық қызметті дұрыс жүргізуге әсерін тигізеді. Сонымен, бастапқы капитал өндіріске инвестицияланады да, өндіріс процесс кезінде өнім құны құралады. Сол өнімді өткізу кезінде өнім ақша формасына айналады да, кәсіпорынның есеп шотына түседі. Айналым активтері кәсіпорынның мүлкінің бір бөлігі ретінде қаралады. Айналым активтері - бұл өндірістік ақша қорларын құру, пайдалану және үздіксіз өндірістік процесстер мен өнімді өткізудің қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым қаражаттарының мәні - ұдайы өндірістік процесстердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым қаражаттары өндірістік процесске бірнеше рет қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге алып барады. Кәсіпорын қызметінің негізгі шарттарының бірі - ол тиімді пайдалану. Ұйымның жаңа шарттарын анықтауға нарықтың дамуы байланысты. Олардың жағдайы және тиімді пайдалану - кәсіпорын әрекетінің басты жағдайы болып есептелінеді. Нарықтық қатынастың дамуы кәсіпорындарға жаңа жағдайларды талап етуде. Жоғарғы инфляция, төлем қабілеттігінің нашарлауы және басқадай дағдарыстық құбылыстар кәсіпорындардың айналым активтеріне деген саясатын өзгертуге ықпал етті, оны толықтырудың жаңа көздерін іздестіру проблемаларын қарастыруда. Кәсіпорынның айналым активтерін ұйымдастыру кәсіпорынның жалпы тиімділігін арттыру проблемасының негізі болып есептелінеді. Оған мыналар жатады: - айналым қаражатының құрамын және құрылымын анықтау; - кәсіпорынның айналым қаражатына қажеттілігін анықтау; - айналым қаражаттарын қалыптастыру көздерін анықтау; - айналым қаражаттарын пайдалану туралы өкім және ептілік жасау; - айналым қаражаттарын сақтау және тиімді пайдалануға жауапкершілік ету. Айналым қаражаттарының құрамына көптеген элементтер кіреді. Өндірістік айналым активтерінің негізгі бөлігі - шикізат, негізгі және қосымша материалдар, жартылай фабрикаттар, жанар және жағар майлар, ыдыстар және т.б. құрылады. Мысалы, машина жасау өндірісінде, өндірістік цикл ұзақ болады, осыған байланысты аяқталмаған өндірістің үсесті салмағы жоғары. Ал жеңіл және тамақ өнеркәсібінде басты орынды шикізат, материалдар алады. Сонымен қатар тамақ өнеркәсібінде қосалқы материалдардың қоры әлбетте жоғары болады. Материалдық өндіріске кәсіпорын құралдарына қаржы салымдары айналым ұзақтығына тәуелді, олар негізгі және айналым құралдарына бөлінеді. Айналым құралдарының функционалдық ролі өндіріс процессінің түп тамырында негізгі капиталдан айырмашылығы бар. Айналым құралдары өндіріс процессінің үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін қамтамасыз етудегі міндетті шарт - қолда бар айналым капиталының болуы. Айналым капиталы - бұл өндірістік айналым қорларын құру, пайдалану және үздіксіз өндірістік процестер мен өнімді өткізуді қамтамасыз ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым капиталының мәні - ұдайы өндірістік процестердің қажеттілігін қамтамасыз етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым капиталы өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік тұтыну тәсіліне тәуелсіз өзінің құнын тікелей дайын өнімге апарады. Айналым қаражаттарын қалыптастыру көзіне қарай меншікті, қарызды және тартылған түрлеріне бөлінеді. Қазіргі экономикалық жағдайда кәсіпорындарға айналым қаражаттар пайдалануға кең ерік берілген. Айналым қаражаттары кәсіпорынның меншігінде және оны ешкімнің алуға еркі жоқ. Кәсіпорын меншігіндегі айналым қаражаттарын басқа кәсіпорындарға сатуға, беруге, жалға беруге еркі бар. Кәсіпорын алдында тұрған маңызды проблема айналым қаражаттарын сақтауды қамтамасыз ету. Кәсіпорын қаржысын жоспарлау процесінде жыл басына айналым қаражаттарының артық немесе жетіспеуін анықтаудың маңызы зор. Өндірістік айналым қорына жекелеген құны аз және тез тозатын заттар, аспаптар, арнайы құралдар, құрал - саймандар, ағымдағы жөндеуге керекті құралдар, арнайы киімдер.
2.2 Кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау
Айналым қаражаттары кәсіпорын мүлкінің бірден бір құрылымдық бөлігі болып табылады.Оларды қолданудың жағдайы мен тиімділігі-кәсіпорының табысы қызмет ісеуінің басты шарты. Нарық қатынастарының дамуы оларды ұйымдастырудың жаңа алғышарттарын анықтайды. Жоғарғы деңгейдегі инфляция айналым қаражаттарын басқару саясатын өзгертуге, оларды толықтырудың жаңа көздерін іздестіруге, оларды тиімді қолдану мәселесіне жаңа көзқараспен қарауға мәжбүр етеді.
Өндірісті тоқтатпаудың бірден бір шарты - оның материалдық негізін, яғни өндіріс құралдарын үнемі жаңартып отыру. Өз кезегінде, бұл өндіріс құралдарының айналым ретіндегі үздіксіз қозғалуына жағдай жасайды.
Өндіріс айналысында айналым қорлары кезектесе ақша, өндіріс және тауар түріндегі формасына өзгереді, бұл олардың өндіріс қорлары және айналыс қорларына бөлінуіне сәйкес келеді.
Өндіріс қорларының материалдық негіздері өндіріс құралдары болып табылады, ал бұлар еңбек заттары мен еңбек құралдарына бөлінеді. Дайын өнім ақша құралдары және есептегі құралдармен бірге айналыс қорларын түзеді. Айналым қорларының бір айалымын мынадан көруге болады:
А-ӨЗ...Ө...ДӨ-А* (1)
Ақша құралдарына (А) кәсіпорын өнім өндіру үшін қажетті еңбек құралдарын сатып алады, олар өндірістік запастарға айналады (ӨЗ), содан кейін өндірістік (Ө) процесс басталады, осының нәтижесінде дайын өнім пайда болады (ДӨ), ол өткізіледі де, кәсіпорынға қайтадан ақша қаражаты (А*) келіп түседі. Осылай айналым құралдары бір айналым жасайды және бәрі қайталанып отырады.
Айналым қорларының әр бөлігі әр түрлі мағынаға ие және өндірістік шаруашылық қызметінде әр түрлі қолданысқа ие, сондықтан олар мынадай элементтерге сыныпталады:
Өндірістік запастар (шикізат, негізгі материалдар, сатып алынған жартылайфабрикаттар, қосымша материалдар, отын, тара, запасты бөлшектер, арзан және тез тозатын құралдар).
Аяқталмаған өндіріс және жеке өндіріс жартылайфабрикаттары.
Болашақ кезеңдер шығындары.
Айналым қорлары (п.1+п.2+п.3).
Қоймадағы дайын өнімдер.
Жөнелтілген, бірақ ақысы төленбеген тауарлар.
Есептеулердегі ақша құралдары.
Банк мекемелеріндегі шот есептеріндегі және кассалардағы ақша қорлары.
Айналыс қорлары (п.4+п.5+п.6+п.7).
Айналым капиталы (п.1+п.2+п.3+ п.4+п.5+п.6+п.7).
Жеке құралдар және оларға ресурстарды теңестіру
* Пайданы бөлу ретінде түсетін кәсіпорынның жеке құралдары ;
* Жұмыскерлер және қызметкерлер үшін демалысқа есептелген суммалар, сақтандыру салымдары, кәсіпорының еңбек ақысы бойынша қарыздарға айналған қалдықтардан құраллған теңестірілген ресурстар
КӘСІПОРЫННЫҢ АЙНАЛЫМ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ КӨЗДЕРІ
Жалға алынған құралдар
* Банктердің ссудалары
* Банк несиелері
* Облигациялық қарыздар
* Иныестиция
Тартылған құралдар
* Жеткізушілерге кредиторлық қарыздар
* Мақсаты қаржыландыру құралдары
* Қайырымдылық салымдары
Сызба (2.1) Кәсіпорынның айналым құралдарын қалыптастыру
Аяқталмаған өндірістің құны оны өндіруге кететін шикізаттың (негізгі және қосымша материалдардың, отын, энергия, су) құнына, амортизация, жұмысшыларға бқлінген еңбекақы суммасына байланысты анықтайды.
Өнеркәсіп өндірісте сатып алынған жартылайфабрикаттармен қоса өзіндік өндірістегі жартылайфабрикаттарды да қолданады, олар табиғатына қарай аяқталмаған өнімге жақын келеді.
Кәсіпорынның айналым капиталының негізгі бөлігін -- тауарлы-материалды қор құрайды:
шикізат;
материалдар;
аяқталмаған өндіріс;
дайын өнім;
тауарлар.
Тауарлы-материалды қор кәсіпорынның активтерінің негізгі бөлігі болып саналады. Өйткені олар сатудан түскен ақшаның негізгі көзі болып саналады. Оларды бағалау және есептеу кәсіпорынның қаржы-шаруашылық нәтижесіне үлкен әсерін тигізеді. Тауарлы- материалды қорды басқару үшін оларды бағалау жұмысы жүргізіледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz