Жасуша мембранасы және плазмалемманың қызметтері

«Жасуша» терминін ғылымға 1665 жылы ағылшын жаратылыстанушысы Р.Гук (1635 – 1703) енгізген. Тіршілікті Жасуша тұрғысынан зерттеу – қазіргі заманғы биологиялық зерттеулердің негізі.
Жасушаның диаметрі 0,1 – 0,25 мкм-ден (кейбір бактерияларда) 155 мм-ге (түйеқұстың жұмыртқасы) дейін жетеді. Көпшілік эукариотты организмдер Жасушасының диаметрі 10 – 100 мкм шамасында. Жаңа туған жас сәбилерде – 2×1012 Жасуша, ал ересек адамның организмінде – 1014 Жасуша болса, организмнің кейбір тіндерінде Жасуша саны өмір бойына тұрақты болады. Жасушаның тірі заты – протоплазма. Ол биол. мембраналармен (жарғақтармен) шектелген биополимерлердің тәртіптелген құрылымдық жүйелері – цитоплазма және ядродан тұрадыПлазмалық жарғақша (мембрана) (латынша «membrano» – жарғақ, қабық) жасушаның сыртын қаптайды, май мен нәруызды заттардан түзілген.
Жарғақшаның қызметі: 1) жасушаның ішіндегі барлық қоректік заттар мен қажетсіз өнімдер жарғақша арқылы өтеді. Себебі плазмалық жарғақшаның өте жұқарған жерін саңылау дейді. Заттардың барлығы саңылаулар арқылы өтеді; 2) плазмалық жарғақша жасушаның ішіне қажетті заттарды оңай өткізіп, зиянды заттарды өткізбейді; 3) жарғақша арқылы жасуша қоршаған ортамен қатынас жасайды. Әр түрлі заттар тек жасушаның ішіне ғана өтпей, көршілес жасушаларға да өтеді. Қатар жатқан екі жасушаның цитоплазмалары саңылау арқылы бір-біріне өтедіТорша мембранасы — торша цитоплазмасын сыртқы ортадан немесе басқа торша қабығынан бөлетін мембрана.
Торша мен сыртқы ортаның арасында зат алмасуына, торшаның қозғалуына, бір-бірімен байлануына қатынасады. Мал торшаларының торша мембранасы сыртқы бетінде гликопротеидті рецепторлар орналасқан. Торша мембранасы торшаның вируспен қарым-қатынасында үлкен орын алады. Мысалы, зақымдаушы вирус ең алдымен сол рецепторларға жабысады, содан соң торша мембранасы белгілі бір аймағын ыдыратады да торшаның ішіне кіреді. Торша мембранасы торша ішінде жаңадан пайда болған вирустардың сыртқа шығуына торшаның белгілі жерлерінің ыдырауы немесе пиноцитозда қатынасады. Торша мембранасында вирустардың өсіп-өнуінің ақырғы сатысындағы бүршіктену процесі жүреді. Ол көп вирустардың липид, гликолипид, гликопротеид қоры болады
Цитоплазма (гр. kytos - клетка және гр. плазма- қалыптасқан) - ядроны қоршап жатқан клетка бөлігі; қоймалжың (коллоидті) ерітінді. Клетка цитоплазмасының сырты плазмолеммамен қапталған. Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының цитоплазмасымен тікелей байланысқан ішкі қабатын плазмалемма немесе плазмалық мембрана құрайды. Плазмолемма – қабықшасы өте жұқа, нәруызды молекуладан тұрады. Оның орташа қалыңдығы 6- 10 нм, құрамында ферменттер болады. Ол жасуша мен оны қоршаған орта арасындағы зат алмасу процесін қамтамасыз етеді.