«Қазгидромет» кәсіпорны және кәсіпорынды метрологиялық қамтамасыз етудің мәні
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 6
ҚЫСҚАРТУЛАР 6
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР 7
КІРІСПЕ 8
1 «ҚАЗГИДРОМЕТ» МЕТЕОРОЛОГИЯЛЫҚ ОРТАЛЫҒЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ САПАСЫН АРТТЫРУДАҒЫ ӨНДІРІСТІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ РӨЛІ
10
1.1 «Қазгидромет» кәсіпорны және кәсіпорынды метрологиялық қамтамасыз етудің мәні
10
1.2 «Қазгидромет» РМК.да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
18
1.3 «Қазгидромет» РМК.ның Халықаралық ынтымақтастықтары 20
2 «ҚАЗГИДРОМЕТ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК КӘСІПОРНЫН МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУІН ТАЛДАУ
27
2.1 «Қазгидромет» РМК.ны қызметінің негізгі мақсаты 27
2.2 «Қазгидромет» РМК.да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
29
2.3 «Қазгидромет» РМК.ның метрологиялық жұмыстарының нормативтік құжаттары
31
2.4 «Қазгидромет»РМК.ның метеорологиялық станса қызметі 32
2.5 «Қазгидромет» РМК.да өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету 36
2.6 «Қазгидромет» РМК.ның метеорологиялық бақылау орны 45
2.7 Шет ел гидрометеорологиялық жағдайды зерттеу ерекшеліктері 48
2.8 «Қазгидромет» РМК.да қолданылатын метеорологиялық өлшеу.құралдарын сынау, салыстырып тексеру және калибрлеу
50
3 «ҚАЗГИДРОМЕТ» РМК.ҒА АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ЕНГІЗУ
65
3.1 Автоматтандырылған басқару жүйесі 65
3.2 « Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорнында автомат тандырылған жобалау жүйесін құру мақсаттары және міндеттері
67
3.3 «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорнына Java бағдарламалау тілі мен MySQL мәліметтер қоры арқылы автоматтандырылған басқару жүйесін құру үрдісінің құрылымы және мазмұны
69
3.4 Java бағдарламалау тілі мен MySql жүйесінде деректер қорын құру және бағдарламаны әзірлеу
71
ҚОРЫТЫНДЫ 74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ 76
ҚОСЫМША А 77
ҚОСЫМША Б 78
ҚОСЫМША В 79
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 6
ҚЫСҚАРТУЛАР 6
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР 7
КІРІСПЕ 8
1 «ҚАЗГИДРОМЕТ» МЕТЕОРОЛОГИЯЛЫҚ ОРТАЛЫҒЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ САПАСЫН АРТТЫРУДАҒЫ ӨНДІРІСТІ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ РӨЛІ
10
1.1 «Қазгидромет» кәсіпорны және кәсіпорынды метрологиялық қамтамасыз етудің мәні
10
1.2 «Қазгидромет» РМК.да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
18
1.3 «Қазгидромет» РМК.ның Халықаралық ынтымақтастықтары 20
2 «ҚАЗГИДРОМЕТ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК КӘСІПОРНЫН МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУІН ТАЛДАУ
27
2.1 «Қазгидромет» РМК.ны қызметінің негізгі мақсаты 27
2.2 «Қазгидромет» РМК.да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
29
2.3 «Қазгидромет» РМК.ның метрологиялық жұмыстарының нормативтік құжаттары
31
2.4 «Қазгидромет»РМК.ның метеорологиялық станса қызметі 32
2.5 «Қазгидромет» РМК.да өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету 36
2.6 «Қазгидромет» РМК.ның метеорологиялық бақылау орны 45
2.7 Шет ел гидрометеорологиялық жағдайды зерттеу ерекшеліктері 48
2.8 «Қазгидромет» РМК.да қолданылатын метеорологиялық өлшеу.құралдарын сынау, салыстырып тексеру және калибрлеу
50
3 «ҚАЗГИДРОМЕТ» РМК.ҒА АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ЕНГІЗУ
65
3.1 Автоматтандырылған басқару жүйесі 65
3.2 « Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорнында автомат тандырылған жобалау жүйесін құру мақсаттары және міндеттері
67
3.3 «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорнына Java бағдарламалау тілі мен MySQL мәліметтер қоры арқылы автоматтандырылған басқару жүйесін құру үрдісінің құрылымы және мазмұны
69
3.4 Java бағдарламалау тілі мен MySql жүйесінде деректер қорын құру және бағдарламаны әзірлеу
71
ҚОРЫТЫНДЫ 74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ 76
ҚОСЫМША А 77
ҚОСЫМША Б 78
ҚОСЫМША В 79
КІРІСПЕ
Ауа райының күрт өзгеруі, аяқасты сан түрлі құбылуы салдарынан төтенше жағдайлар тіркеліп жатады. Кейде материалдық шығынды айтпағанда, төтенше жағдайлардың соңы адам шығынына әкеліп соғады. Қарап отырсақ, мұның бәрі «Қазгидромет» қызметінің, сонымен қатар метеорологиялық бақылау жүргізуге арналған өлшеу-құралдарының дәлдігінің төмендігінің салдарынан орын алып отырғандай. Мәжіліс депутаты Камал Бұрханов: «Бүгінгі күні метеорологиялық болжамдардың дұрыстығын арттыру халық үшін өте пайдалы болар еді. Өйткені біздің күнделікті тіршілігіміз ауа райымен тығыз байланысты. Апат айтып келмейді, десек те, табиғи апаттарды алдын ала сезіп, алдын алу жұмыстарын жүргізіп, ең болмаса халықты дер кезінде құлақтандырып отырудың пайдасы зор. Алдын ала зерттеу жасау жұмыстары оңай емес, сол себепті «Қазгидромет» РМК-ны дәлдігі жоғары өлшеу құралдарымен қатамасыз ету керек. Сондай-ақ әлемдік метеорологиялық озық технологияларды сатып алып, ел игілігіне асырған жөн»-деп депутаттар жиынында ұсыныс білдірген.
Өлшеулер - адамзаттың табиғатты түсінуінің ең маңызды жолдарының бірі болып табылады. Қандай да болмасын тәжірибелік жұмыс жүргізу аумағында әрекеттер өлшеусіз жүзеге асырылмайды. Танымал кеңестік метеорология, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Николай Багров атмосфералық процестерді физикалық және статистикалық сипаттамасы негізінде ауа райы болжау саласындағы жаңа бағыт жасай отырып, гидрометеорология саласында ауа-райы зерттеу жұмыстарын жүргізуде метрологиялық өлшеу- құралдарының рөлін анықтап, қажетті дәлдіктерді алып өлшеу жұмыстарын жүргізу - метрологияның қызметі болып табылатынын дәлелдеп берген.
Н.И. Тюриннің «Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету» кітабында «өлшеу қандай болсын мұқияттылықпен өткізілгенімен, дұрыс нәтижеге жету үшін метрологиялық өлшеу-құралдарының маңыздылығы орасан зор» екендігі айтылған. Сол себепте гидрометеорологиялық стансаларда өлшеу, зерттеу жұмыстарын жүргізіп, дұрыс нәтижеге ие болу үшін метрологиялық өлшеу-құралдарының рөлі үлкен.
Гидрометеорологиялық стансалардағы метрологиялық өлшеу - құралдарының рөлі мен маңыздылығын анықтай отырып, Қазақстанның гидрометеорологиялық стансаларындағы өлшеу- құралдарын жаңарту (модернизациялау) жұмыстарын ұйымдастыруды қажет етеді.
Тақырыптың өзектілігі: Соңғы онжылдықта Қазақстанның әр түрлі өңірлерінде су тасқыны, жер сілкінісі, сел, қар көшкіні және де қатты жел секілді табиғи апаттар жиі орын алуда. Бұндай апаттар кезінде мемлекет үлкен шығынға, яғни адам шығыны және де экономикалық шығындарға ұшырамас үшін, табиғи апаттарды алдын алу мақсатында көптеген метеорологиялық бақылаулар жүргізіледі. Метеорологялық бақылаудан аз уақыт ішінде дұрыс нәтиже алу үшін метеорологиялық алаңдар мен зертханалар жаңа, ыңғайлы метрологтялық өлшеу құралдарымен жабдықталуы керек. 10 жылдан астам уақыт бойы Қазгидромет метеостансаларында метрологиялық өлшеу құралдарына қатысты ешқандай жаңғыртулар жасалынбаған, ал ол өз кезегінде дамыған елдердің метеорологиялық қызметтерінен әлдеқайда артта қалуының себепкері болады. Гидрометеорологиялық орталықтардың метрологиялық өлшеу-құралдарын жаңғырту жобасы бойынша 2030 бағдарламасына сәйкес «Қазгидромет» алыс аймақтардағы, қол жетімсіз стансаларын ғана жаңа жабдықтармен жабдықтаған. 2030 жылға дейін бүкіл «Қазгидромет» гидрометеорологиялық стансаларындағы метрологиялық өлшеу- құралдарын жаңғыту көзделіп отыр.
Ауа райының күрт өзгеруі, аяқасты сан түрлі құбылуы салдарынан төтенше жағдайлар тіркеліп жатады. Кейде материалдық шығынды айтпағанда, төтенше жағдайлардың соңы адам шығынына әкеліп соғады. Қарап отырсақ, мұның бәрі «Қазгидромет» қызметінің, сонымен қатар метеорологиялық бақылау жүргізуге арналған өлшеу-құралдарының дәлдігінің төмендігінің салдарынан орын алып отырғандай. Мәжіліс депутаты Камал Бұрханов: «Бүгінгі күні метеорологиялық болжамдардың дұрыстығын арттыру халық үшін өте пайдалы болар еді. Өйткені біздің күнделікті тіршілігіміз ауа райымен тығыз байланысты. Апат айтып келмейді, десек те, табиғи апаттарды алдын ала сезіп, алдын алу жұмыстарын жүргізіп, ең болмаса халықты дер кезінде құлақтандырып отырудың пайдасы зор. Алдын ала зерттеу жасау жұмыстары оңай емес, сол себепті «Қазгидромет» РМК-ны дәлдігі жоғары өлшеу құралдарымен қатамасыз ету керек. Сондай-ақ әлемдік метеорологиялық озық технологияларды сатып алып, ел игілігіне асырған жөн»-деп депутаттар жиынында ұсыныс білдірген.
Өлшеулер - адамзаттың табиғатты түсінуінің ең маңызды жолдарының бірі болып табылады. Қандай да болмасын тәжірибелік жұмыс жүргізу аумағында әрекеттер өлшеусіз жүзеге асырылмайды. Танымал кеңестік метеорология, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Николай Багров атмосфералық процестерді физикалық және статистикалық сипаттамасы негізінде ауа райы болжау саласындағы жаңа бағыт жасай отырып, гидрометеорология саласында ауа-райы зерттеу жұмыстарын жүргізуде метрологиялық өлшеу- құралдарының рөлін анықтап, қажетті дәлдіктерді алып өлшеу жұмыстарын жүргізу - метрологияның қызметі болып табылатынын дәлелдеп берген.
Н.И. Тюриннің «Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету» кітабында «өлшеу қандай болсын мұқияттылықпен өткізілгенімен, дұрыс нәтижеге жету үшін метрологиялық өлшеу-құралдарының маңыздылығы орасан зор» екендігі айтылған. Сол себепте гидрометеорологиялық стансаларда өлшеу, зерттеу жұмыстарын жүргізіп, дұрыс нәтижеге ие болу үшін метрологиялық өлшеу-құралдарының рөлі үлкен.
Гидрометеорологиялық стансалардағы метрологиялық өлшеу - құралдарының рөлі мен маңыздылығын анықтай отырып, Қазақстанның гидрометеорологиялық стансаларындағы өлшеу- құралдарын жаңарту (модернизациялау) жұмыстарын ұйымдастыруды қажет етеді.
Тақырыптың өзектілігі: Соңғы онжылдықта Қазақстанның әр түрлі өңірлерінде су тасқыны, жер сілкінісі, сел, қар көшкіні және де қатты жел секілді табиғи апаттар жиі орын алуда. Бұндай апаттар кезінде мемлекет үлкен шығынға, яғни адам шығыны және де экономикалық шығындарға ұшырамас үшін, табиғи апаттарды алдын алу мақсатында көптеген метеорологиялық бақылаулар жүргізіледі. Метеорологялық бақылаудан аз уақыт ішінде дұрыс нәтиже алу үшін метеорологиялық алаңдар мен зертханалар жаңа, ыңғайлы метрологтялық өлшеу құралдарымен жабдықталуы керек. 10 жылдан астам уақыт бойы Қазгидромет метеостансаларында метрологиялық өлшеу құралдарына қатысты ешқандай жаңғыртулар жасалынбаған, ал ол өз кезегінде дамыған елдердің метеорологиялық қызметтерінен әлдеқайда артта қалуының себепкері болады. Гидрометеорологиялық орталықтардың метрологиялық өлшеу-құралдарын жаңғырту жобасы бойынша 2030 бағдарламасына сәйкес «Қазгидромет» алыс аймақтардағы, қол жетімсіз стансаларын ғана жаңа жабдықтармен жабдықтаған. 2030 жылға дейін бүкіл «Қазгидромет» гидрометеорологиялық стансаларындағы метрологиялық өлшеу- құралдарын жаңғыту көзделіп отыр.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ
1.«Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Жамбыл филиалынан алынған мәлімет-1;
2. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылғы 13 мамырдағы N 590 қаулысымен бекітілген, Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасы және оның міндеттері мен мақсаттары туралы ереже;
3. С.П. Хромов, М.А. Петросянц. Метеорология и климатология. - М.: Издательство «КолосС», 2004ж - 582 б;
4. Ш.Қ Какежанова «Метеорология және климатология», Кереку баспасы, 2014 жыл-389б;
5. http://www.kazhydromet.kz/ru- кәсіпорынның сайты;
6. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Жамбыл филиалынан алынған мәлімет-2;
7. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Қазгидромет» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнының жарғысы;
8. Турулина Г. К. Общая и физическая метеорология. Облака и осадки, 2004ж - 93 б;
9. Дуамбеков М. С. «Приборы и средства измерений для контроля за состоянием окружающей среды», 2 0 0 5ж .- 125б;
10. Қазақстан Республикасының Метеорологиялық бақылау жүргізу ережелері мен талаптары;
11. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының құжатталған процедурасы;
12. «Қазақстан» Ұлттық энцклопедиясы/бас. ред. Б. Алған- 5 том,
13. Есенбаева Г. А., Какенов К. С. Измерительное оборудование и метрология – Караганда; Издательство КЭУ, 2001ж-198б;
14. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Жамбыл филиалынан алынған мәлімет-3;
15. Рейх Н.Н., Тупиченков А.А. и др. Метрологическое обеспечение производства. - М.; Издательство стандартов, 1987ж – 248 б;
16. Бобров В. «Геофафия мира : интересные факты об изменений климата», 2010ж. - 158 б;
17. К. Е. Қаржаубаев «Метрология және өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету», Нур-Принт баспасы 2011 жыл;
18. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Жамбыл филиалынан алынған мәлімет-4.
19. Николаев А.Б., Алексахин С.В., Кузнецов И.А., Строганов В.Ю. «Автоматизированные системы обработки информации и управления» 2003, -224 с
20. Клюев А.С., Минаев П.А. Автоматтық басқару мен бақылау жүйелерін баптау. – Л.:Құрылыс баспа, 2000ж- 178б
1.«Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Жамбыл филиалынан алынған мәлімет-1;
2. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылғы 13 мамырдағы N 590 қаулысымен бекітілген, Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасы және оның міндеттері мен мақсаттары туралы ереже;
3. С.П. Хромов, М.А. Петросянц. Метеорология и климатология. - М.: Издательство «КолосС», 2004ж - 582 б;
4. Ш.Қ Какежанова «Метеорология және климатология», Кереку баспасы, 2014 жыл-389б;
5. http://www.kazhydromet.kz/ru- кәсіпорынның сайты;
6. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Жамбыл филиалынан алынған мәлімет-2;
7. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Қазгидромет» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнының жарғысы;
8. Турулина Г. К. Общая и физическая метеорология. Облака и осадки, 2004ж - 93 б;
9. Дуамбеков М. С. «Приборы и средства измерений для контроля за состоянием окружающей среды», 2 0 0 5ж .- 125б;
10. Қазақстан Республикасының Метеорологиялық бақылау жүргізу ережелері мен талаптары;
11. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының құжатталған процедурасы;
12. «Қазақстан» Ұлттық энцклопедиясы/бас. ред. Б. Алған- 5 том,
13. Есенбаева Г. А., Какенов К. С. Измерительное оборудование и метрология – Караганда; Издательство КЭУ, 2001ж-198б;
14. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Жамбыл филиалынан алынған мәлімет-3;
15. Рейх Н.Н., Тупиченков А.А. и др. Метрологическое обеспечение производства. - М.; Издательство стандартов, 1987ж – 248 б;
16. Бобров В. «Геофафия мира : интересные факты об изменений климата», 2010ж. - 158 б;
17. К. Е. Қаржаубаев «Метрология және өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету», Нур-Принт баспасы 2011 жыл;
18. «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Жамбыл филиалынан алынған мәлімет-4.
19. Николаев А.Б., Алексахин С.В., Кузнецов И.А., Строганов В.Ю. «Автоматизированные системы обработки информации и управления» 2003, -224 с
20. Клюев А.С., Минаев П.А. Автоматтық басқару мен бақылау жүйелерін баптау. – Л.:Құрылыс баспа, 2000ж- 178б
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
6
ҚЫСҚАРТУЛАР
6
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
7
КІРІСПЕ
8
1 Қазгидромет метеорологиялық орталығы қызметінің сапасын арттырудағы өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің рөлі
10
1.1 Қазгидромет кәсіпорны және кәсіпорынды метрологиялық қамтамасыз етудің мәні
10
1.2 Қазгидромет РМК-да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
18
1.3 Қазгидромет РМК-ның Халықаралық ынтымақтастықтары
20
2 Қазгидромет Республикалық мемлекеттік кәсіпорнын метрологиялық қамтамасыз етУІН ТАЛДАУ
27
2.1 Қазгидромет РМК-ны қызметінің негізгі мақсаты
27
2.2 Қазгидромет РМК-да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
29
2.3 Қазгидромет РМК-ның метрологиялық жұмыстарының нормативтік құжаттары
31
2.4 ҚазгидрометРМК-ның метеорологиялық станса қызметі
32
2.5 Қазгидромет РМК-да өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету
36
2.6 Қазгидромет РМК-ның метеорологиялық бақылау орны
45
2.7 Шет ел гидрометеорологиялық жағдайды зерттеу ерекшеліктері
48
2.8 Қазгидромет РМК-да қолданылатын метеорологиялық өлшеу-құралдарын сынау, салыстырып тексеру және калибрлеу
50
3 ҚАЗГИДРОМЕТ РМК-ҒА АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ЕНГІЗУ
65
3.1 Автоматтандырылған басқару жүйесі
65
3.2 Қазгидромет республикалық мемлекеттік кәсіпорнында автомат тандырылған жобалау жүйесін құру мақсаттары және міндеттері
67
3.3 Қазгидромет республикалық мемлекеттік кәсіпорнына Java бағдарламалау тілі мен MySQL мәліметтер қоры арқылы автоматтандырылған басқару жүйесін құру үрдісінің құрылымы және мазмұны
69
3.4 Java бағдарламалау тілі мен MySql жүйесінде деректер қорын құру және бағдарламаны әзірлеу
71
ҚОРЫТЫНДЫ
74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ
76
ҚОСЫМША А
77
ҚОСЫМША Б
78
ҚОСЫМША В
79
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста төмендегідей нормативтік сілтемелер қолданылды:
- ҚР МӨЖ ұйымдастырушылық-әдістемелік ережелері
- ҚРСТ 2.4-2000 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өлшем бірлігін камтамасыз ету
- ИСО 9004:2000. Сапа менеджмент жүйелері. Қызметті жақсарту бойынша нұсқаулар.
- МС ИСО 9001-2000 Сапа менеджмент жүйесі. Талаптары.
- ҚР СТ ИСОМЭК 17025-2007 Сынау және калибрлеу зертханаларының құзыреттілігіне қойылатын жалпы талаптар
- ҚР СТ ИСОМЭК 170252009 Сынау және калибрлеу зертханаларының құзыреттілігіне қойылатын жалпы талаптар
- Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің Техникалық реттеу және метрология комитеті төрағасының 2015 ж. 7 қарашадағы № 112 бұйрығы
ҚЫСҚАРТУЛАР
Дипломдық жұмыста төмендегідей қысқартулар қолданылды:
ЛЕЖ- Локальды есептеу желілерінің
РМК-Республикалық мемлекеттік кәсіпорын
Қазгидромет-Қазақстандық гидрометеорологиялық орталық
ӨҚ- Өлшеу құралы
ӨМҚ- Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету
МӨЖ- Мемлекеттік өлшем жүйесі
ДМҰ- Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйым
ГҮК-Гидрометеорология бойынша Үкіметаралық Кеңес
МББЖ-Мәліметтер базасын басқару жүйесі
АБЖ- автоматтандырылған басқару жүйесі
АБЖ- автоматтандырылған жобалар жүйесі
ДАҚ- Дүниежүзілік ауа райы қызметінің
ХМҚ- Халықаралық Метрологиялық Ұйым
ҮМГ- Үкіметаралық мұхитграфиялық
ГӨҚ- гидологиялық өлшеу құралдары
ЭЕМ-Электронды есептеуіш машина
АЖО- автоматтандырылған жұмыс орны
ГЕЖ- глобальді есептеу желілерін
БТК-бағдарламалық-техникалық кешендер;
БӘК-бағдарламалық-әдістемелік кешендер;
ЖАҚК-жобалауды автоматтандыру құралдарының кешені.
БҚ- бағдарламалық қамту
МҚ- метрологиялық қамтамасыз ету
МО- метеорологиялық орталық
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыста төмендегідей терминдер мен анықтамалар қолданылды:
Қазгидромет - Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөніндегі орталық басқару мекемесі.
Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету - бұл стандарттардың талаптарына сәйкес өлшемнің бірлігі мен талап етілетін дәлдігіне жету үшін қажетті ғылыми және техникалық құралдар кешені.
Метеорология - атмосфера туралы ғылым.
Метеорологиялық бақылаулар - ол метеорологиялық шамаларды өлшеу және метеорологиялық элементтер мен құбылыстарды сапалы бағалау.
Метеорологиялық станса - атмосфералық өзгерістерді бакылап отыратын мекеме.
Метрология (грек. metron - өлшем және logos - сөз, ілім) - өлшеу туралы, өлшеудің бірлігі мен қажетті дәлдікке жету тәсілдері туралы ғылым.
Өлшем бірлігі - бұл берілген ықтималдықтың бекітілген шекарасында орналасқан өлшеу қателігі және өлшеу нәтижесі мен шама бірлігінің заңды түрде берілуді сипаттайтын өлшем күйін айтамыз.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қамтамасыз ету жүйесі - Қазақстан Республикасындағы өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі субъектілер, нормалар, құралдар мен әрекет түрлерінің мемлекеттік басқару жүйесі.
Автоматтандырылған жүйе - басқару міндетінің бір бөлігін адам (оператор) орындайтын, басқаратын объектілер мен автоматты басқару құрылғыларының жиынтығы.
Үлестірілген басқару жүйесі (ағылшын тілінен аударғанда Distributed Control System, қысқаша DCS) - бұл автоматтандырылған басқару жүйесін құру үшін аппараттық және бағдарламалық шешімдердің жиыны, оған тән ерекшеліктеріне орталықтандырылмаған деректерді өңдеу және үлестірілген жүйелердің мәліметтерін енгізу және шығару, жоғарғы төзімділік, стандартты және ортақ дерекқор құрылымы жатады.
Computer Aided Engineering (CAE) - инженерлік есептерді автоматтандыру, физикалық үрдістерді талдау және имитация жасау құралдары;
КМ - 1 - бақылау мерзімдерінде жүргізілетін метеорологиялық бақылауларды жазуға арналған кітапша.
КМ - 2 - қосымша бақылауларды жазуға арналған кітапша.
КМ - 3 - топырақ температурасына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша.
КМ - 4 - сымдардағы мұз қабаттануларына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша.
КМ - 5 - қар жамылғысына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша.
КІРІСПЕ
Ауа райының күрт өзгеруі, аяқасты сан түрлі құбылуы салдарынан төтенше жағдайлар тіркеліп жатады. Кейде материалдық шығынды айтпағанда, төтенше жағдайлардың соңы адам шығынына әкеліп соғады. Қарап отырсақ, мұның бәрі Қазгидромет қызметінің, сонымен қатар метеорологиялық бақылау жүргізуге арналған өлшеу-құралдарының дәлдігінің төмендігінің салдарынан орын алып отырғандай. Мәжіліс депутаты Камал Бұрханов: Бүгінгі күні метеорологиялық болжамдардың дұрыстығын арттыру халық үшін өте пайдалы болар еді. Өйткені біздің күнделікті тіршілігіміз ауа райымен тығыз байланысты. Апат айтып келмейді, десек те, табиғи апаттарды алдын ала сезіп, алдын алу жұмыстарын жүргізіп, ең болмаса халықты дер кезінде құлақтандырып отырудың пайдасы зор. Алдын ала зерттеу жасау жұмыстары оңай емес, сол себепті Қазгидромет РМК-ны дәлдігі жоғары өлшеу құралдарымен қатамасыз ету керек. Сондай-ақ әлемдік метеорологиялық озық технологияларды сатып алып, ел игілігіне асырған жөн-деп депутаттар жиынында ұсыныс білдірген.
Өлшеулер - адамзаттың табиғатты түсінуінің ең маңызды жолдарының бірі болып табылады. Қандай да болмасын тәжірибелік жұмыс жүргізу аумағында әрекеттер өлшеусіз жүзеге асырылмайды. Танымал кеңестік метеорология, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Николай Багров атмосфералық процестерді физикалық және статистикалық сипаттамасы негізінде ауа райы болжау саласындағы жаңа бағыт жасай отырып, гидрометеорология саласында ауа-райы зерттеу жұмыстарын жүргізуде метрологиялық өлшеу- құралдарының рөлін анықтап, қажетті дәлдіктерді алып өлшеу жұмыстарын жүргізу - метрологияның қызметі болып табылатынын дәлелдеп берген.
Н.И. Тюриннің Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету кітабында өлшеу қандай болсын мұқияттылықпен өткізілгенімен, дұрыс нәтижеге жету үшін метрологиялық өлшеу-құралдарының маңыздылығы орасан зор екендігі айтылған. Сол себепте гидрометеорологиялық стансаларда өлшеу, зерттеу жұмыстарын жүргізіп, дұрыс нәтижеге ие болу үшін метрологиялық өлшеу-құралдарының рөлі үлкен.
Гидрометеорологиялық стансалардағы метрологиялық өлшеу - құралдарының рөлі мен маңыздылығын анықтай отырып, Қазақстанның гидрометеорологиялық стансаларындағы өлшеу- құралдарын жаңарту (модернизациялау) жұмыстарын ұйымдастыруды қажет етеді.
Тақырыптың өзектілігі: Соңғы онжылдықта Қазақстанның әр түрлі өңірлерінде су тасқыны, жер сілкінісі, сел, қар көшкіні және де қатты жел секілді табиғи апаттар жиі орын алуда. Бұндай апаттар кезінде мемлекет үлкен шығынға, яғни адам шығыны және де экономикалық шығындарға ұшырамас үшін, табиғи апаттарды алдын алу мақсатында көптеген метеорологиялық бақылаулар жүргізіледі. Метеорологялық бақылаудан аз уақыт ішінде дұрыс нәтиже алу үшін метеорологиялық алаңдар мен зертханалар жаңа, ыңғайлы метрологтялық өлшеу құралдарымен жабдықталуы керек. 10 жылдан астам уақыт бойы Қазгидромет метеостансаларында метрологиялық өлшеу құралдарына қатысты ешқандай жаңғыртулар жасалынбаған, ал ол өз кезегінде дамыған елдердің метеорологиялық қызметтерінен әлдеқайда артта қалуының себепкері болады. Гидрометеорологиялық орталықтардың метрологиялық өлшеу-құралдарын жаңғырту жобасы бойынша 2030 бағдарламасына сәйкес Қазгидромет алыс аймақтардағы, қол жетімсіз стансаларын ғана жаңа жабдықтармен жабдықтаған. 2030 жылға дейін бүкіл Қазгидромет гидрометеорологиялық стансаларындағы метрологиялық өлшеу- құралдарын жаңғыту көзделіп отыр.
Тақырыптың мақсаты: Гидрометеорологиялық орталықтардың қызмет сапасын арттыруда өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің рөлін зерттеу.
Алға қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегідей міндеттер қойылды және жүзеге асырылды:
- гидрометеорологиялық орталықтың қызметі туралы теориялық зерттеулер жүргізу;
- шетелдік гидрометеорологиялық орталықтар қызметі және қолданылатын өлшеу құралдарының артықшылықтары туралы зерттеулер жүргізу;
- Қазақстан гидрометеорологиялық стансаларының қызметтеріне сапалық талдаулар жүргізу;
- Қазгидромет РМК зертханаларының метрологиялық қамтамасыз етілуін зерттеу;
-кәсіпорынға автоматтандырылған басқару жүйесін енгізу арқылы жетілдіру жұмыстарын ұсыну.
Зерттеу жұмысын орындау барысында төмендегідей әдістер қолданылды:
- Автоматтандырылған жүйелерді жобалауға арналған AutoCAD арнайы бағдарламалық құралдары негізінде бағдарлама жасау әдісі қолданылды.
-Гидрометеорологиялық стансаларды метрологиялық қамтамасыз етуде шетелдік тәжірибелерге сүйене отырып, салыстыру жұмыстарын жүргізу.
Қазақстандағы гидрометеорологиялық орталықтардағы метрологиялық өлшеу құралдарын жаңарту қажет. Қазгидрометті модернизациялау арқылы Қазақстанның дамыған елдердің метеорологиялық зерттеу жұмыстарынан артта қалу мәселесі және оны шешу жолдары қарастырылды.
Дипломдық жұмысты орындау барысында Техникалық реттеу, метрология және менеджмент жүйелері саласындағы қызметкерлерді даярлау және біліктілігін арттыру және СТК және СФС шаралары жөнінде ақпарат алмасу арқылы мемлекет пен бизнес қауымының өзара әрекеттестігі тақырыптары бойынша оқыту семинарларына қатысып арнайы сертификаттар алынды. (Сертификаттар қосымша А және Б-да тіркелген).
Дипломдық жұмыс мәтіні 76 беттен, соның ішінде кіріспеден, негізгі бөлімнен тұрады. Сонымен қатар, дипломдық жұмыста 8 кесте, 26 сурет және 3 қосымша берілген.
1 Қазгидромет метеорологиялық орталығының қызметінің сапасын арттырудағы өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің рөлі
1.1 Қазгидромет кәсіпорны және кәсіпорынды метрологиялық қамтамасыз етудің мәні
Қазіргі кезде бүкіл жер шарында метеорологиялық және гидрологиялық бақылаулар жүргізілуде және олардың нәтижелері кеңінен қолданылуда.
Қазгидромет Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөніндегі орталық басқару мекемесі.
Қазақстанда алғашқы аспаптық метеорология бақылаулар 1848 жылы Қазалыда, 1854 жылы Семейде, 1856 жылы Ырғыз бен Қызылордада жүргізіле бастады. Гидрология бақылаулар алғаш рет (1890) Ертіс өзенінде басталды. 1917 жылы Қазақстан аумағында 94 метеорологиялық станса мен 49 бекет, 123 гидрометеорология бақылау пункттері жұмыс істеді. 1922 жылдың 23 қаңтарында Бас физика обсерваториясының Орынбор облысы метеорология бюросы құрылған. Ол 1925 жылы Қазақстанның Орталық метеорология бюросы болып, ал 1931 жылы Қазақ гидрометеорология болып қайта құрылды. Оның негізінде 1933 жылдың мамыр айында Қазақ гидрометеорология қызметінің біртұтас басқармасы құрылды. Оның бірінші басшысы Қазақстанның белгілі саяси қайраткері - О.Жандосов болды.
1992 жылдың 7 ақпанында Гидрометеорология жөніндегі бас басқарма болып қайта құрылды. Қазіргі кезде 'Қазгидромет жүйесіндегі метеорология, агрометеорология, гидрология, көл және теңіз стансалары мен бекеттерінің саны 750.
Қазгидрометтің негізгі міндеттері:
- республикада гидрометеорология және табиғи орта мониторингі саласында бірыңғай ғылыми-техникалық саясат жүргізу;
- әр түрлі өнеркәсіптер мен шаруашылықтарды, халықты қазіргі және болашақтағы климат пен табиғи орта мәліметтерімен қамтамасыз ету;
- қауіпті және апатты гидрометеорология құбылыстарды алдын ала болжап хабарлау; қоршаған ортаға адамзат әрекетінің теріс әсерін болдырмау, т.б.
Қазгидромет табиғи ортаның мониторингін жүргізу барысында аса улы 20-дан астам заттарды анықтау үшін республиканың 26 қаласындағы 94 тұрақты пункттерде атмосфера ауаның құрамына бақылау жүргізеді. Бақылау материалдары бойынша дерекқор қалыптастырылады және ақпараттық-экология бюллетеньдер, анықтамалар, шолулар жарияланады. 1873 жылы Бірінші халықараралық метеорология конгресте халықаралық метеорология ұйым құрылды. Ол 1947 жылы БҰҰ құрамындағы Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ) болып қайта құрылды. ДМҰ-ның шешімімен 23 наурыз Халықаралық метеорология күні болып тағайындалған.ДМҰ-ның толыққанды мүшесі болып табылады.
Қазақстан гидрометқызметінің негізі 1922 жылдың қаңтарында салынған. Қазіргі таңда бұл Энергетика министрлігінің ірі ғылыми-өндірістік кәсіпорыны. ҚР Үкіметі 1999 жылдың 2 науырызындағы №185 Қаулысымен оған Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорын - РМК Қазгидромет мәртебесі берілген. Бүгінгі күні РМК Қазгидромет құрамына Қазақстан Республикасы әр облысының және Алматы мен Астана қалаларының 14 еншілес мемлекеттік кәсіпорындары кіреді, онда 3,5 мыңнан астам жұмыс істейді. Елімізде 328 метеостанса, оның 83 халықаралық мәртебеге ие және ғаламдық желіге кіреді. Осы стансаларда бақыланған ауа-райы әлемдік дерек орталығына беріледі. Сонымен қатар, Қазгидромет РМК 307 гидрологиялық бекеттер бар, онда химиялық талдауға су сынамалары алынып, өзендер мен көлдердің су мөлшерлері есептелінеді. Зертханалық жағдайда гидрохимиялық және гидробиологиялық саралаулар ластаушы элементтердің 70-тен аса түріне жасалынады. Сондай-ақ, Қазгидромет РМК, агрометеорологиялық және экологиялық ақпарат береді және бекітілген бағаға сай жұмыстың жеке түрлеріне қызмет көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасы (Қазгидромет) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқармасының орталық атқарушы органы болып табылады.
Қазгидромет өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлықтарын, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулыларын және осы Ереженi басшылыққа алады және қолданылып жүрген заңдардың ведомствоға бағынысты кәсiпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда дұрыс қолданылуын қамтамасыз етедi, өз құзырына қатысты мәселелерде заңдардың ведомствоға бағынышты кәсiпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда дұрыс қолданылуын қамтамасыз етедi, өз құзырына қатысты мәселелерде заңдардың қолданылу практикасын пысықтайды, оны одан әрi жетiлдiру туралы ұсыныс әзiрлеп, оны белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қарауына енгiзедi.
"Қазгидромет" РМК 192 мемлекеттердің қызметтерімен бірге Біріккен Ұлттар Ұйымының мамандандырылған мекемесі және Жер атмосферасының жай-күйі мен сипаты, оның мұхиттармен өзара әрекеті, құрылатын климат және туындайтын су ресурстарын бөлу мәселелері жөніндегі БҰҰ жүйесінің беделді ақпарат көзі болып табылатын Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйымға (ДМҰ) кіреді.
Қазгидромет РМК - қауіпті және апатты табиғат құбылыстарына дауылды ескертулер жасайтын, кез келген ұйымды ресми ақпаратпен қамтамасыз ететін құқылы заңды орган.
БүгінгіҚазгидромет РМК ішкі және сыртқы саясаттың негізгі мақсаттарын жүзеге асыруға белсенді қатысады. Сонымен қатар Қазақстан ДМҰ мүше-мемлекеттерімен бірге 21 ғасырдағы адамзатқа төнген табиғат қауіптерімен күресуге белсенді қатысуда.
Қазгидромет кәсіпорнының ұйымдастырушылық құрылымы Сурет 1 көрсетілген.
Ауа- райы орталығы
-қысқа мерзімді ауа райы болжамдарының басқару;
-орталық диспетчерлік қызмет;
-ұзақ мерзімді ауа райы болжамдарының басқару;
-агрометеорологиялық болжау басқару
Қаржылық және экономикалық қолдау және маркетинг бөлімі
-бухгалтерлік есеп және есеп беру басқару
-салық есептілік бөлімі
-жоспарлау және талдау бөлімі
-еңбек және еңбекақы бөлімі
-маркетингті басқару бөлімі
Ақпараттық технология бөлімі
-телекоммуникация логистика және басқару;
-ақпараттық жүйелер және метрология басқару
Климаттың зерттеулер және су проблемалары бөлімі
Гидрологиялық зерттеулер мен есептеулер басқару;
-климат зерттеу басқару;
-каспий теңізінің гидрометеоро
-логиялық зерттеулер басқару.
Гидрология бөлімі
Метеорология бөлімі
Құқықтық қамтамасыз ету және мемлекеттік сатып алулар бөлімі
Филиалдар
Адам ресурстары әне құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімі
Өлшеу аспаптары бөлімі
Әкімшілік бөлімі
Қызметке жұмылдыру дайындығы және қауіпсіздік
ЖердI аймақтар-ға бөлу жобалар-ын дамыту бөлімі
Бас директор
Бас директордың бірінші орынбасары
Бас директордың бірінші орынбасары
с ди Бас директордың бірінші орынбасары
ректордың бірінш Бас директордың бірінші орынбасары
і орынбасары
Бас директордың орынбасары
Бас директордың даму жөніндегі орынбасары
Бас директордың зерттеу жұмыстатары бойынша орынбасары
мемлекеттік секторды қорғайтын 1-ші санатты маман
халықаралық ынтымақтастық депортаменті ( бөлімі)
Сурет 1-Қазгидромет кәсіпорнының ұйымдастырушылық құрылымы
Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасы (Қазгидромет) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқармасының орталық атқарушы органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасы гидрометеорологиялық мониторинг және табиғи орта мониторингi саласындағы мемлекеттiк басшылықты жүзеге асырады, Қазақстан Республикасының атқарушы өкiмет органдарын, ұйымдары мен халқын табиғи орта және климатының жай-күйi, гидрометеорологиялық жағдай және табиғи орта жай-күйiндегi нақты және күтiлетiн өзгерiстер, өзгерiстердiң себептерi туралы ақпараттармен қамтамасыз етедi, сондай-ақ осы саланың одан әрi дамуына жауап бередi.
Қазгидромет, басты ұйымдар, аумақтар органдар, ғылыми-зерттеу мекемелерi, байқау стансалары мен постары және басқа да оған қарасты мемлекет пен кәсiпорындар бiрегей жүйенi құрайды. Қазгидрометтiң құрамына кiретiн ұйымдардың тiзiмi ұсынылып отыр.
Қазгидромет Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджетi есебiнен ұсталады, заңды ұйым болып табылады, Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк елтаңбасы бейнеленген қазақ және орыс тiлдерiнде өз атаулары жазылған дөңгелек мөрi, сондай-ақ фирмалық үлгi қағаздары болады.
Қазгидромет өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлықтарын, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулыларын және осы Ереженi басшылыққа алады және қолданылып жүрген заңдардың ведомствоға бағынысты кәсiпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда дұрыс қолданылуын қамтамасыз етедi, өз құзырына қатысты мәселелерде заңдардың ведомствоға бағынысты кәсiпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда дұрыс қолданылуын қамтамасыз етедi, өз құзырына қатысты мәселелерде заңдардың қолданылу практикасын пысықтайды, оны одан әрi жетiлдiру туралы ұсыныс әзiрлеп, оны белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қарауына енгiзедi.
Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасының негiзгi мiндеттерi мыналар:
- республикада гидрометеорологиялық мониторинг және табиғи орта мониторингi саласында бiрiңғай ғылыми-техникалық саясат жүргiзу;
- атқарушы өкiмет органдарына, құқық қорғау органдарына, бұқаралық ақпарат құралдарына, республика ұйымдары мен кәсiпорындарына, мекемелерiне және басқа да тұтынушыларға тегiн және шарттық негiзде гидрометеорологиялық ақпараттар мен мәлiметтер беру. Бюджеттiк қаржыландыру есебiнен республикалық ұйымдарға тегiн берiлетiн ақпараттардың тiзбесi мен көлемi жыл сайын Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң келiсiмiмен белгiленедi;
- мемлекеттiк гидрометеорологиялық жүйелер мен табиғи ортаның ластану жайын бақылау пунктерiн ұстау және дамыту;
- қысқа және ұзақ мерзiмдi метеорологиялық, гидрологиялық және агрометеорологиялық болжауды әзiрлеу мен жасау, гидрометеорологиялық құбылыстарды, климат өзгерiстерiн, жер бетiнiң радиациялық ахуалын зерттеу;
- гидрометеорологиялық табиғи құбылыстардың алдын алу;
- Қазақстан Республикасы ұйымдарының, кәсiпорындары мен мекемелерiнiң мүддесiндегi гидрометеорологиялық процестер мен құбылыстарға белсендi әсер ету жұмыстарын ұйымдастыру;
- гидрометеорологиялық және табиғи ортаның жай-күйi жөнiндегi Республикалық қорды жүргiзу;
- Қазақстан Республикасы аумағында өзге ұйымдардан алынған гидрометеорологиялық мәлiметтерге мемлекеттiк сараптау жүргiзу;
- өз құзыры шеңберiнде заң және заңға қосымша актiлердiң жобаларын әзiрлеу;
- өзге мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен гидрометеорологиялық және табиғи ортаның мониторингi саласында белгiленген тәртiппен ынтымақтастық орнату болып табылады [1].
Қазгидромет өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мына қызметтердi жүзеге асырады:
- ғылым мен техниканың жаңа жетiстiктерi негiзiнде сенiмдi тiршiлiк етудi, табиғи ортаның жағдайын байқау мемлекеттiк жүйенiң одан әрi дамуын қамтамасыз етедi;
- атмосфераның, су бетiнiң, ауыл шаруашылығы дақылдары мен жайылымдардың, жер бетiндегi радиациялық жағдайдың жай-күйiне ұдайы байқау жүргiзедi;
- табиғи орта мен климаттың жай-күйiне әртүрлi табиғи факторлар мен адамның өндiрiстiк қызметiнiң әсерiне талдау жасайды, төтенше жағдайлар мен апатқа соқтыратын гидрометеорологиялық табиғи құбылыстарды болжаудың әдiстерiн жетiлдiредi;
- арнайы уәкiлеттi органдармен бiрлесе отырып Қазақстан Республикасы үшiн бiртұтас жүйе бойынша судың сандық және сапалық көрсеткiштерi және оларды пайдаланудың мемлекеттiк есебiн сондай-ақ шарттық жағдайда Мемлекеттiк су кадастарын жүргiзудi жүзеге асырады;
- мүдделi министрлiктермен, мемлекеттiк комитеттермен және басқа да орталық атқарушы органдармен бiрлесе отырып Қазақстан Республикасының құрылыстарын жобалауға арналған гидрометеорологияның сипаттама есебiнiң әдiсi бойынша нормаларды, ережелердi және шаруашылық саласына гидрометеорологиялық қызмет көрсету жоспарын жасайды және бекiтедi, олардың орындалуын қамтамасыз етедi;
- гидрометеорологиялық өлшеулер мен табиғи ортаның жай-күйiн бақылауға арналған аспаптар мен жабдықтардың номенклатурасын белгiлейдi, осы аспаптар мен жабдықтарға техникалық талаптарды әзiрлейдi;
- табиғи ортаның жай-күйiн бақылаудың мемлекеттiк жүйесiндегi өлшемдер нәтижелерiнiң бiрлiгi мен салыстырмалылығын, Қазгидрометтiң кәсiпорындары, ұйымдары мен мекемелерiнiң қызметiн метеорологиялық қамтамасыз етудiң негiзгi қағидаларын, ережелерi мен нормаларын стандарттауды қамтамасыз етедi, метеорологиялық бақылауды, метеорологиялық, гидрологиялық, актинометриялық, теңiз гидрометеорологиялық, агрометеорологиялық аспаптар мен құрғыларды тексеру мен аттестацияларды жүзеге асырады;
- министрлiктердiң, мемлекеттiк комитеттердiң, басқа да орталық атқарушы органдардың, кәсiпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың гидрометеорологиялық стансалар мен постарын ұйымдастыру мен таратуға келiсiм бередi;
- гидрометеорологиялық, геофизикалық байқау материалдарын, сондай-ақ табиғи ортаның жай-күйi туралы мәлiметтерiн орталықтандырылған есепке алуды, сақтауды және берудi жүзеге асырады;
- Қазақстан Республикасының аумағындағы табиғи ортаның жай-күйi, климаттың, агроклиматтың жағдайы және су ресурстары туралы ғылыми-техникалық және ғылыми-қолданбалы әдебиеттердi дайындауды және басып шығаруды жүзеге асырады;
- Қазгидромет кәсiпорындарының, мекемелерi мен ұйымдарының басшы, инженерлiк-техникалық және басқа қызметкерлерiн даярлауды, қайта даярлауды және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды ұйымдастырады;
- Қазақстан Республикасының аумағында басқа ұйымдар алған гидрометеорологиялық деректердiң барлық түрiн, сондай-ақ олардағы гидрометеорологиялық ақпараттың пайдаланылуына қатысты кез-келген жобаларды сараптамадан өткiзедi;
- белгiленген тәртiппен басқа да шет ел мемлекеттерiмен және халықаралық ұйымдармен байланыс және ақпарат алмасуды жүзеге асырады, олармен өз құзырына жататын мәселелер бойынша шарттар жасасады, гидрометеорология және табиғи ортаның мониторингi мәселелерi жөнiндегi жұмысқа министрлiктердiң, мемлекеттiк комитеттер мен ведомстволардың қатысуын үйлестiредi.
Қазгидрометке өзiне жүктелген мiндеттер мен қызметтерiн шешу үшiн мынадай:
- Қазақстан Республикасы Баға және монополияға қарсы саясат жөнiндегi мемлекеттiк комитеттiң келiсiмiмен белгiленген тәртiппен өз меншiгiндегi гидрометеорологиялық өнiмдерiне бағаны әзiрлеу және бекiту;
- белгiленген тәртiппен барлық министрлiктер, мемлекеттiк комитеттер, басқа орталық атқарушы органдар, кәсiпорындар, мекемелер, ұйымдар үшiн мiндеттi гидрометеорология және табиғи ортаның жай-күйiн бақылау саласында жұмыстарды жүргiзу жөнiндегi ережелердi, техникалық және әдiстемелiк нұсқауларды, сондай-ақ Қазгидрометке бақылаудың және техникалық есеп берудiң нәтижелерiн беру нысандары мен тәртiбiн бекiту;
- жүктелген мiндеттердi шешу үшiн және тұтастай алғанда салада және жекелеген кәсiпорынның өндiрiстiк қызметiнде гидрометеорологиялық ақпаратты пайдаланудың тиiмдiлiгiн бағалау үшiн қажеттi материалдарды министрлiктерден, мемлекеттiк комитеттерден, басқа да орталық атқарушы органдардан, кәсiпорындардан, мекемелерден, ұйымдардан алу;
- күтiлген табиғи гидрометеорологиялық құбылыстар және ауа-райының күрт өзгерiстерi туралы хабардар ету тәртiбiн министрлiктермен, мемлекеттiк комитеттермен, басқа да орталық атқарушы органдармен және облыс әкiмдерiмен келiсу;
- министрлiктермен, мемлекеттiк комитеттермен, басқа да атқарушы органдармен және облыс әкiмдерiмен бiрлесе отырып, табиғи гидрометеорологиялық құбылыстардың зардаптарын және басқа да гидрометеорологиялық факторлар тудырған табиғи ортаның жай-күйiнiң өзгерiстерiн зерттеуге қатысу;
- белгiленген тәртiппен өзiне қарасты кәсiпорындарды, ұйымдар мен мекемелердi құруға, таратуға және қайта құруға, осы кәсiпорындар, ұйымдар мен мекемелердi құруға, таратуға және қайта құруға, осы кәсiпорындар, ұйымдар мен мекемелер туралы ережелердi (жарғыларды) бекiту;
- гидрометеорология және табиғи ортаның жай-күйiн бақылау саласындағы көкейтестi мәселелерге орай кеңес алысу, зерттеу және шешу үшiн ғалымдарды, мамандар мен сарапшыларды тарту;
- Қазгидрометтiң құзырына кiретiн мәселелер жөнiнде кеңестер, семинарлар, конференциялар және халықаралық симпозиумдар өткiзу құқығы берiлген.
Қазгидромет өзiне жүктелген мiндеттердi Қазақстан Республикасының мүдделi министрлiктерiмен, мемлекеттiк комитеттерiмен, басқа да орталық атқарушы органдарымен және облыс әкiмдерiмен ынтымақтаса отырып шешедi.
Қазгидромет мерзiмдi және жылдың жиынтық қаржылық есебiн құрастырады және оны тиiстi орталық атқарушы органдарға ұсынады.
Қазгидрометтi Қазақстан Республикасының Үкiметi тағайындайтын бастық басқарады.
Қазгидромет бастығының ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi тағайындайтын (босататын) екi орынбасары болады.
Қазгидромет бастығы Қазгидрометке жүктелген мiндеттердi орындалуына толығымен жауап бередi, орынбасарлары мен бөлiмшелерi жетекшiлерiнiң дербес жауапкершiлiк деңгейiн белгiлейдi.
Қазгидромет бастығы:
- барлық мемлекеттiк органдарда, ұйымдарда Қазгидрометтiң мүддесiн бiлдiредi, шарттар жасайды, банктерде бюджеттiк есеп айырысу және өзге де шоттарын ашады;
- Қазгидромет бекiтiлген адам саны мен еңбекке төлеу шегiндегi орталық аппараттың штаттық кестесiн бекiтедi;
- Қазгидромет аумақтық органдарының қызметiн ұйымдастырады, Қазгидрометтiң қарамағындағы кәсiпорындардың, мекемелердiң, ұйымдардың жұмысын үйлестiредi, олардың құрылымы мен ережесiн бекiтедi;
- облыс әкiмдерiмен келiсiм бойынша Қазгидрометтiң гидрометеорология және мониторинг жөнiндегi аумақтық органдарының басшыларын тағайындайды және босатады;
- Қазгидрометтiң құзырындағы қолданылып жүрген заңдар негiзiнде және орындау үшiн бұйрықтар, өкiмдер шығарады, саланың барлық қызметкерлерi, қарамағындағы кәсiпорындардың, ұйымдар мен мекемелердiң орындауы үшiн мiндеттi нұсқаулар бередi.
Қазгидрометте саланың өндiрiстiк мiндеттерiн дамыту мен шешудiң басты желiсiн белгiлеу үшiн Қазгидрометтiң бастығы (алқа төрағасы) лауазымы бойынша оның орынбасарлары және Қазгидрометтiң жетекшi бөлiмшелерiнiң басшылары құрамында алқа құрылады. Алқа құрамы және алқа қызметi осыған байланысты жүзеге асырылатын ереженi Қазгидромет бастығы бекiтедi.
Алқаның шешiмi Қазгидромет бастығының бұйрықтарымен жүзеге асырылады.
Кез келген басқа кәсіпорындардағыдай өлшем құралдары адам қызметтерінің барлық саласында қолданылады. Өлшем нәтижелері азаматтардың денсаулығын және өмірін қорғауды қамтамасыз ету жұмыстарында, көлік қозғалысы мен еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету жұмыстарында, энергия ресурстарының барлық түрлерін қолдануда және сақтауда, тасымалдауда, қайта өңдеуде, өңдіруде, шығаруда, ғылыми зерттеулер жүргізуде, сонымен қатар басқада барлық салаларда қолданылады.
Өлшем құралдарының нақты көрсеткіштері ғана адамдарды дұрыс диагностикалауға, ауа райын құруға және анықтауға, қызметтің барлық салаларында сипаттаманы жүзеге асырудың саны мен сапасын анықтауға мүмкіндік береді. Өлшемнің дерексіз нәтижелерін пайдалану әр түрлі салдарға әкеліп соқтыруы мүмкін, осыған орай, өлшем нәтижелері маңызды шешімдерді қабылдаудың негізі болып табылады.
Нарықтық экономикада және бәсекелестік дамыған жағдайда өлшемнің нақтылығына деген талаптар өсуде, осы жағдайда заман талабына сай және де бәсекелестіктен қалмау үшін метрологияны дамыту қажет, сондықтан өндірісте метрологиялық қызмет құрылуда.
ҚР-ның Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңына сәйкес өлшем құралдары нәтижелерін қолданатын мекемелер мен өндірістерде мемлекеттік метрологиялық бақылауды жүзеге асыру, метрологиялық қызметті құру және де ұйымдастырушылық шараларын жүргізу міндеттеледі.
Жалпы өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету келесілерді қамтиды:
- Өлшеу жағдайын талдау;
- Өлшеу шамаларының рационалды номенклатураларын онату және дәлдікке сәйкес жұмысшы немесе эталондық өлшеу құралдарын калибрлеу;
- Бақылау жүргізу және өлшеу құралдарын калибрлеу;
- Орнатылған дәлдік нормаларымен қамтамасыз ету үшін өлшеуді жүргізу әдістемесін жүргізу;
- Конструкторлық және технологиялық құжаттамаларға метрологиялық сараптама жүргізу;
- Қажетті нормативті құжаттарды ендіру;
- Техникалық біліктілікке аккредиттеу жүргізу;
- Метрологиялық бақылауды жүргізу.
Метрологиялық қамтамасыз етудің алғашқы мақсаты адамдардың денсаулығын және өмірін сақтау болып табылады, сонымен қоса қызметтің қандайда да бір түрін қамтамасыз етуде кіріс деңгейін жоғарлату және шығыс деңгейін азайту болып табылады, яғни өлшем құралдарын қолдана отырып, негізгі қорлардың бір бөлігі ретінде ең жоғарғы табыс көзін алуға жұмыс істеуі тиіс. Сонымен қатар метрологиялық қамтамасыз ету белгілі бір жағдайда жалпы өндірісте және технологиялық үрдістерді басқаруда үйлестіруді, үрдістерді қалпына келтіруді, өнімдерді жасауда сапасын қамтамасыз етуді міндеттейді, бұл ретте өндірістік метрологиялық қамтамасыз етуге кететін шығын өндіріс және технологиялық кезең күрделілік деңгейіне сай бола отырып, соңында шығыс есесін қайтарумен қатар кіріс деңгейін көтеруі керек.
Осыған орай заман талабына сай кәсіпкерліктің әр түрлі салаларында метрологияның дамуы жұмыс сапасының жоғары деңгейінде басты механизмдерінің бірі болып табылады, тиісінше шығарылатын өнімдердің және қызмет көрсетудің сапасының жоғары жетістіктеріне жетуі мемлекет экономикасын дамытуға және отандық өндірістердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға септігін тигізеді.
Өлшеу кезіндегі қолданылатын әдістемелер метрологиялық аттестталған және тіркеуден өту керек. Аттестталған әдістеменің талабын қатаң қадағалай отырып, оператор, яғни ол алған өлшем нәтижесі, қателігі берілген шегінен шықпағаны туралы сенімді болу керек [2].
1.2 Қазгидромет РМК-да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
Метеорология - атмосфера туралы ғылым, оның құрамын, қасиеттерін мен онда жүріп жатқан физикалық және химиялық процестерді және олардың жер бетімен әрекеттесуін зерттейді, ал осы зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін міндетті түрде метрологиялық өлшеу құралдары қажет. Метеорологияда қолданылатын негізгі зерттеу әдісі бақылау болып табылады. Әдісті таңдау табиғи жағдайда атмосфералық құбылыстарды оқып үйренуді талап ететін ғылымның өз маңыздылығымен анықталады.
Метеорологиялық бақылаулар - ол метеорологиялық шамаларды өлшеу және метеорологиялық элементтер мен құбылыстарды сапалы бағалау.
Стансалар мен бекеттерде жүргізілетін метеорологиялық бақылаулар ауыл шаруашылығының көптеген және әртүрлі практикалық сұраныстарын қанағаттандыру үшін, сонымен қатар ғылыми өңдеулер үшін қажетті негізгі мәліметтерді береді. Осы және басқа жағдайларда сапасы нақты қатаң бекітілген талаптармен жауап беретін бақылаулардың мәліметтері қолданылуы мүмкін. Метеорологиялық бақылауларға қойылатын негізгі талаптар осы бақылаулардың репрезентативтілігі (сипаттылығы), үздіксіздігі, дәлдігі, біртектілігі және салыстырмалығы болып табылады [3].
Репрезентативті болып тек өзінің бақылау орны үшін ғана емес, меторологиялық станса орналасқан барлық ең үлкен аудан үшін көрсеткішті метеорологиялық мәліметтер беретін бақылауларды айтады. Басқаша айтқанда, бұл бақылаулар кездейсоқ жергілікті жағдайлардың - жақын орналасқан құрылыстың, ағаштардың, жоталардың, жеке батпақтардың, су қоймаларының және т.б. әсеріне жолықпау керек.
Сонымен бірге бақылаулар үздіксіз болуы керек. Бір бақылаудың жоқтығы стансадан алынған метеорологиялық мәліметтерді бағасыздандырады. Бақылаулардың үздіксіздігі олардың белгіленген уақытта және барлық метеорологиялық элементтерге жүргізілуінде ғана емес. Бақылаулар үздіксіз болу үшін бақылаушы мезгіл арасында да метеорологиялық құбылыстың пайда болуы мен аяқталуын өз уақытында белгілеп, атмосфераның күйін тиянақты бақылап отыруы міндетті.
Метеорологиялық бақылауларға қойылатын келесі талап - олардың дұрыстығы. Бақылаулардың дұрыстығы метеорологиялық мәліметтердің сапасын анықтайтын маңызды жағдай болып табылады. Егер бақылаушы өзіне берілген істі жақсы білсе және адал орындаса, бұл жағдай өте жеңіл қамтамасыздандырылады.
Бақылаулар дұрыс болуы үшін бақылаушы ешқашан басқа біреудің жорамал мәліметтерін қолданбай, тек өзі көргенін ғана белгілеу керек. Бұл бақылаушының бірінші және негізгі ережесі болып табылады.
Метеорологиялық бақылаулар жауап беретін қалған екі негізгі талаптарға олардың біртектілігі мен салыстырмалылығы жатады.
Атмосферада болып жатқан физикалық процестер мен құбылыстар туралы дұрыс көзқарас алу үшін, жер шарының көптеген орындарында бақылаулар жүргізілуі қажетті. Сол үшін, жоғарыда айтылып кеткендей, барлық елдердің аймақтарында көптеген метеорологиялық стансалар құрылған. Бұл стансалардың бақылаулары үлкен материалдар әкеледі. Осы материалдардың негізінде атмосфералық құбылыстар және олардың кеңістіктегі және уақыт бойынша дамуы зерттеледі. Мұндай зерттелудің жетістігі ең алдымен, әр жеке стансаның бақылаулар қатары уақыт бойынша қаншалықты біртекті екеніне, сонымен қатар барлық немесе көпшілік стансаның бақылауларының мәліметтері соншалықты өзара салыстырмалы болуына байланысты болады.
Егер әр станса, әр бақылаушы метеорологиялық бақылауларды жүргізу бойынша нұсқамалар мен нұсқаулардакелтірілген барлық ережелер мен нұсқамаларды дәлдікпен орындаса, жоғары сапалы бақылаулармен қамтамасыздандыру қиын емес.
Метеорологиялық бақылауларды жүргізу кезінде бақылаушы келесі ережелерді орындауға тиіс:
- бекітілген бақылауларды жүргізу ережесі мен мерзімдерді қатаң түрде сақтау керек;
- тек өзі көргенін ғана белгілеу керек. Бақылау нәтижелеріне жорамалдап алынған басқа мәліметтерді жазуға қатаң тиым салынады. Тек өте қауіпті метеорологиялық құбылыстар туралы мәліметтер басқа адамдардың мәліметтері бойынша толықтырылуы мүмкін, бұл жағдайда міндетті түрде ол мәліметтердің қайдан алынғаны көрсетілуі керек;
- әр бақылау мерзімінің алдында аспаптар мен қондырғылардың дұрыс орнатылғанын және жұмыс істейтіндігін тексеру керек; сол кезде анықталған қателіктерді бақылау жүргізу уақытына дейін жою керек, себебі өлшеу жүргізу кезінде аспаптың көрсеткіші өлшенетін шаманың нағыз мәніне сәйкес болуы тиіс. Жұмыс істемейтін аспаптың ауыстырылуы немесе қателіктердің жойылуы жөніндегі мәліметтер КМ-1 кітапшасына жазылуы керек;
-егер бақылау мерзіміне дейін жұмыс істемейтін аспаптың ауыстырылуы немесе кемістіктерді жою мүмкін болмаса, жеке сипаттамаларды басқа дәлдігі төмендеу аспаптар бойынша анықтау керек; мұндай жағдайда бақылаулардың нәтижелері бақылау кітапшасына міндетті түрде олардың қалай алынғандығы туралы белгіленіп жазылады;
- стансадағы қондырғылар мен аспаптарды сақтықпен қолданып, оларды жұмыс күйінде және таза ұстау керек;
- бақылаулар нәтижелерін жазу және өңдеу нұсқауларға сәйкес жүргізілу керек. Бақылаулар нәтижелерін дөңгелектегенде келесі ереже сақталады: егер дөңгелектенетін сан 5 немесе одан үлкен болса, онда алдыңғы санға 1 қосылады; егер дөңгелектенетін сан 5-тен кіші болса, онда алдыңғы сан өзгеріссіз қалады (мысалы, 12,50С-13 0С болып, 12,40С - 120С болып дөңгелектенеді).
Стансада келесі журналдар жүргізілуі тиіс:
- станса тарихы журналы;
- стансаның жұмысы бойынша қателіктер мен ескертулер журналы;
- кезекшілікті қабылдау және өткізу журналы.
Бақылаулар нәтижелерін жазу үшін станса арнайы бақылау кітапшаларымен қамтамасыздандырылады:
- бақылау мерзімдерінде жүргізілетін метеорологиялық бақылауларды жазуға арналған кітапша (КМ-1);
- қосымша бақылауларды жазуға арналған кітапша (КМ-2);
- топырақ температурасына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша (КМ-3);
- сымдардағы мұз қабаттануларына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша (КМ-4);
- қар жамылғысына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша (КМ-5) [4].
1.3 Қазгидромет РМК-ның Халықаралық ынтымақтастықтары
Қазгидрометтің халықаралық ынтымақтастығы келесі негізгі бағыттар бойынша дамиды:
- Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйым (ДМҰ);
- II және VI ДМҰ Өңірлік Ассоциациялары;
- Гидрометеорология бойынша Үкіметаралық Кеңес (ГҮК)
- Гидрометеорология саласындағы екі жақты және көп жақты Келісімдер;
- Халықаралық жобалар;
- Халықаралық курстарға, тренингтерге, оқу семинарларына қатысу.
Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйым (ДМҰ) Біріккен Ұлттар Ұйымының мамандандырылған мекемесінің және Жер атмосферасының жай-күйі және сипатының, оның мұхиттармен ара қатынасы, климаттың түзілуі және су ресурстарын бөлудің туындауы мәселелері бойынша БҰҰ жүйесі ақпаратының абыройлы көзі болып табылады.
ДМҰ мүшелік құрамында 188 мүше елдер мен аумақтар(2007 жылғы 24 қаңтар жағдайы бойынша) бар. ДМҰ Халықаралық Метеорологиялық Ұйымнан басталады(ХМҰ), оның іргесі 1873 жылы қаланған. 1950 жылы құрылған ДМҰ 1951 жылы метеорология, шұғыл гидрология және аралас география ғылымдары саласындағы Біріккен Ұлттар Ұйымының мамандандырылған мекемесі болды [5].
Ауа райының, климаттың және су циклының мемлекеттік шекарасы болмағандықтан, жаһандану масштабындағы халықаралық ынтымақтастық метеорологияны және шұғыл гидрологияны дамыту үшін, сондай-ақ оларды қолданудан пайда алу үшін аса маңызды болып табылады.Ұйым мақсаттары:
а) метеорологиялық бақылаулар, сондай-ақ метеорологияға жататын гидрологиялық және басқа да геофизикалық бақылаулар шығаратын станса желісін құруда дүниежүзілік ынтымақтастықты жеңілдету және міндеттеріне қызмет көрсетудің метеорологиялық және басқа да түрлерін қамтамасыз ету кіретін орталықтарды құру және қолдау;
b) метеорологиялық және басқа да тиісті ақпаратпен тез алмасу жүйелерін құруға және қолдауға ықпал ету;
с) метеорологиялық және басқа да тиісті бақылаулардың стандартталуына ықпал ету және бақылау мәліметтерін және статистикалық мәліметтерді бірыңғай шығаруды қамтамасыз ету;
d) су проблемаларын шешуде авиацияда, кеме қатынасында, ауыл шаруашылығында және адам қызметінің басқа салаларында метеорологияны одан әрі қолдануға ықпал ету;
е) шұғыл гидрология саласындағы қызметке және метеорологиялық, гидрологиялық қызметтер арасындағы одан арғы тығыз ынтымақтастыққа ықпал ету;
j) ғылыми-зерттеу жұмысын және метеорология саласындағы, қажеттілігіне байланысты, басқа да аралас салалардағы кадрларды дайындау жөніндегі жұмысты ынталандыруға, сондай-ақ ғылыми зерттеулер және кадрларды дайындау бойынша халықаралық аспектердің қызметін үйлестіруге ықпал ету.
ДМҰ 10 негізгі ғылыми-техникалық бағдарламаларды жүзеге асыру арқылы өз жұмысын жүргізеді. ДМҰ-дың ғылыми- техникалық бағдарламалары метеорологиялық және гидрологиялық қызмет көрсетудің кең спектрін қамтамасыз етуде және осындай қызмет көрсетуден пайда алуда, сондай-ақ қазіргі және туындап отырған проблемаларды шешуде барлық мүше елдерге көмек көрсетуге бағытталған. Бағдарламалар өз ара көмекті метеорологиялық, гидрологиялық және басқа мүше-елдер арасындағы тиісті ақпаратпен ғаламдық алмасу арқылы құрылған және құрылуды жалғастырып жатқан білім базасын бірлесіп пайдаланудан алатын тұжырымдамаға және практикалық тәжірибеге негізделген. ДМҰ бағдарламалары метеорологиялық және егер әрбір мемлекет жалғыз іс-әрекет ететін болса, туындауы мүмкін аз шығындармен салыстырғанда, барлық елде онымен байланысқан қызмет көрсетуге мүмкіндік береді.
Дүниежүзілік ауа райы қызметінің (ДАҚ) бағдарламасы ДМҰ-дың шешуші бағдарламасы болып табылады. Ол бақылау жүйелерін, телебайланыс құралдарын, сондай-ақ барлық әлем бойынша тиімді метеорологиялық және гидрологиялық қызмет көрсетуге негізін қамтамасыз ету үшін мүше елдер пайдаланатын, мәліметтерді өңдеу және болжау жөніндегі орталықтарды біріктіреді. Ол сондай-ақ тропикалық циклондар жөніндегі бағдарламаны, Антарктикадағы қызметтің бағдарламасын және қоршаған ортадағы ядролық апаттармен, вулкандардың атқылауымен және басқа да осындай қауіпті құбылыстармен байланысқан қоршаған ортадағы төтенше жағдайларға байланысты төтенше жағдайларға ден қою жөніндегі бағдарламаны енгізеді. Бұдан өзге, ДАҚ бағдарламасы ауа райын болжау және климатты мониторингілеу үшін бірінші дәрежедегі маңызын білдіретін бақылау сапасын қамтамасыз етумен бақылаулардың аспаптары мен әдістері жөніндегі бағдарламаны енгізеді
Дүниежүзілік климат бағдарламасы (ДКБ) климаттық тербелістер немесе өзгерістердің үйлестірілген халықаралық деңгейдегі зерттеуі мен мониторингілеуін өткізу арқылы климаттық үдерістерді жақсартуға ықпал етеді. Ол сондай-ақ, әлеуметтік-экономикалық жоспарлау мен дамытуға көмек көрсету мақсатында климаттық ақпаратты және қамтамасыз етуді пайдалануға ықпал етеді. Бағдарламаның ғылыми -зерттеу құраушысы ДМҰ-мен, Ғылым жөніндегі халықаралық кеңеспен және ЮНЕСКО-ның Үкіметаралық мұхитграфиялық (ҮМГ) комиссиясымен бірлесіп жүзеге асырылады. Климаттың әсерін бағалау және ден қою стратегиялары бойынша құрамдастар қоршаған орта жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымының бағдарламасымен үйлестіріледі.
Атмосфералық зерттеулер және қоршаған орта жөніндегі (АЗҚОБ) бағдарлама ғылыми зерттеулер бағыты бойынша ғаламдық бастамаларға қолдау көрсетеді.
Метеорология қолдану жөніндегі бағдарлама (МҚБ) мынадай төрт бағдарламалық салалардан тұрады: халыққа метеорологиялық қызмет көрсету, ауылшаруашылық метеорологиясы, авиация метеорологиясы, сондай-ақ теңіз метеорологиясы және мұхитграфиясы.
Гидрология және су ресурстары жөніндегі бағдарлама (ГСРБ) қоғам тұтынуларын қанағаттандыру, су ресурстарымен байланысқан қауіптілікті азайту, сондай-ақ ғаламдық қоршаған орта жағдайларын сақтау және жақсарту мақсатында су ресурстарын сандық және сапалық бағалауға қатысты. Ол барлық аспектерді стандарттауды және гидрологиялық әдістер мен әдістемелерді ұйымдастырып тапсыруды қамтиды. Бағдарлама тығыз түрде ЮНЕСКО Халықаралық гидрологиялық бағдарламасымен үйлестіріледі.
Білім және кадрларды дайындау бағдарламасы (БКДБ) мүше елдерге, олардың өздерінің ағымдағы міндеттерін ұтымды және үнемді экономикалық тиімді орындауларына және жаңа технологиялармен байланысқан күрделі міндеттерді шешулеріне қабілетті болуларына, ұлттық метеорологиялық және қызметтер үшін білікті персоналды тиісті түрде алуларына көмектесу үшін арналған.
Техникалық ынтымақтастық жөніндегі бағдарлама (ТЫБ) барлық әлем бойынша ҰГМҚ дамытуға бағытталған ресурстарды жұмылдыру жөніндегі қызметті үйлестіреді, ұйымға мүше елдер арасында метеорологиялық, гидрологиялық әдістемемен тексерілген білімді ұйымдастырып, тапсырудың негізгі элементтерін енгізеді.
Өңірлік бағдарлама (ӨБ) тиісті өңірлер үшін өзекті ДМҰ-дың барлық негізгі бағдарламаларымен қиылысады және метеорологиялық, метеорологиялық және олармен байланысқан бірегей сипаты бар, нақты өңір мен өңір топтары үшін жалпы мүддені білдіретін экологиялық мәселелерге арналған.
ДМҰ-дың ғарыштық бағдарламасы ДМҰ бағдарламаларының тұтынуына жауап беретін жер серігінің құрамдас бөлігі, ДМҰ Ақпараттық жүйесінің шешуші құрамдас бөлігі болып табылатын мәліметтерді беру және оларға кіруді қамтамасыз ету жүйесі және жер серігі мәліметтерінің және аса тиімді пайдалану арқылы өнімнің пайдалылығын көтеру үшін қажетті әлеуетті өсірумен байланысқан құрамдас бөлігі сияқты үш үшбұрышта негізделеді.
Апат қауіпсіздігін азайту жөніндегі бағдарлама (АҚАБ) адам өмірін, өмір сүру және жеке меншік құралдарын сақтау бойынша қызметте ДМҰ миссиясына іргетас қалайтын бағдарлама болып табылады. Ол апат қауіптерін және 2005-2015 жылдарға арналған Хиог негіздемелік бағдарламасының іс-әрекеттерін іске асыру саласында ДМҰ әртүрлі бағдарламалары бойынша жүзеге асырылатын тиісті қызметті біріктіруді қамтамасыз етеді. Апат сипаты бар жағдайға ден қойған кезде ДМҰ іс-әрекеттеріне ғылыми-техникалық қолдауды қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы өзінің аумақтық тиесілігі бойынша II (Азия) Өңірлік Ассоциациясына және VI (Европа) Өңірлік Ассоциациясына кіреді.
Қазақстанның ҰГМҚ қызметі Өңірлік Ассоциациялардың шеңберінде келесі бағыттарды қамтиды:
- Бар бақылау жүйелерін, телекоммуникация құралдарын және мәліметтерді өңдеуді қолдау және одан әрі дамыту;
- Ұлттық Метеорологиялық, Гидрологиялық және басқа Қызметтер арасында мәліметтермен және өніммен ерікті және шектеусіз халықаралық алмасу;
- Анықтаудың, болжаудың және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
6
ҚЫСҚАРТУЛАР
6
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
7
КІРІСПЕ
8
1 Қазгидромет метеорологиялық орталығы қызметінің сапасын арттырудағы өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің рөлі
10
1.1 Қазгидромет кәсіпорны және кәсіпорынды метрологиялық қамтамасыз етудің мәні
10
1.2 Қазгидромет РМК-да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
18
1.3 Қазгидромет РМК-ның Халықаралық ынтымақтастықтары
20
2 Қазгидромет Республикалық мемлекеттік кәсіпорнын метрологиялық қамтамасыз етУІН ТАЛДАУ
27
2.1 Қазгидромет РМК-ны қызметінің негізгі мақсаты
27
2.2 Қазгидромет РМК-да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
29
2.3 Қазгидромет РМК-ның метрологиялық жұмыстарының нормативтік құжаттары
31
2.4 ҚазгидрометРМК-ның метеорологиялық станса қызметі
32
2.5 Қазгидромет РМК-да өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету
36
2.6 Қазгидромет РМК-ның метеорологиялық бақылау орны
45
2.7 Шет ел гидрометеорологиялық жағдайды зерттеу ерекшеліктері
48
2.8 Қазгидромет РМК-да қолданылатын метеорологиялық өлшеу-құралдарын сынау, салыстырып тексеру және калибрлеу
50
3 ҚАЗГИДРОМЕТ РМК-ҒА АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ЕНГІЗУ
65
3.1 Автоматтандырылған басқару жүйесі
65
3.2 Қазгидромет республикалық мемлекеттік кәсіпорнында автомат тандырылған жобалау жүйесін құру мақсаттары және міндеттері
67
3.3 Қазгидромет республикалық мемлекеттік кәсіпорнына Java бағдарламалау тілі мен MySQL мәліметтер қоры арқылы автоматтандырылған басқару жүйесін құру үрдісінің құрылымы және мазмұны
69
3.4 Java бағдарламалау тілі мен MySql жүйесінде деректер қорын құру және бағдарламаны әзірлеу
71
ҚОРЫТЫНДЫ
74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ
76
ҚОСЫМША А
77
ҚОСЫМША Б
78
ҚОСЫМША В
79
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста төмендегідей нормативтік сілтемелер қолданылды:
- ҚР МӨЖ ұйымдастырушылық-әдістемелік ережелері
- ҚРСТ 2.4-2000 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өлшем бірлігін камтамасыз ету
- ИСО 9004:2000. Сапа менеджмент жүйелері. Қызметті жақсарту бойынша нұсқаулар.
- МС ИСО 9001-2000 Сапа менеджмент жүйесі. Талаптары.
- ҚР СТ ИСОМЭК 17025-2007 Сынау және калибрлеу зертханаларының құзыреттілігіне қойылатын жалпы талаптар
- ҚР СТ ИСОМЭК 170252009 Сынау және калибрлеу зертханаларының құзыреттілігіне қойылатын жалпы талаптар
- Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің Техникалық реттеу және метрология комитеті төрағасының 2015 ж. 7 қарашадағы № 112 бұйрығы
ҚЫСҚАРТУЛАР
Дипломдық жұмыста төмендегідей қысқартулар қолданылды:
ЛЕЖ- Локальды есептеу желілерінің
РМК-Республикалық мемлекеттік кәсіпорын
Қазгидромет-Қазақстандық гидрометеорологиялық орталық
ӨҚ- Өлшеу құралы
ӨМҚ- Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету
МӨЖ- Мемлекеттік өлшем жүйесі
ДМҰ- Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйым
ГҮК-Гидрометеорология бойынша Үкіметаралық Кеңес
МББЖ-Мәліметтер базасын басқару жүйесі
АБЖ- автоматтандырылған басқару жүйесі
АБЖ- автоматтандырылған жобалар жүйесі
ДАҚ- Дүниежүзілік ауа райы қызметінің
ХМҚ- Халықаралық Метрологиялық Ұйым
ҮМГ- Үкіметаралық мұхитграфиялық
ГӨҚ- гидологиялық өлшеу құралдары
ЭЕМ-Электронды есептеуіш машина
АЖО- автоматтандырылған жұмыс орны
ГЕЖ- глобальді есептеу желілерін
БТК-бағдарламалық-техникалық кешендер;
БӘК-бағдарламалық-әдістемелік кешендер;
ЖАҚК-жобалауды автоматтандыру құралдарының кешені.
БҚ- бағдарламалық қамту
МҚ- метрологиялық қамтамасыз ету
МО- метеорологиялық орталық
ТЕРМИНДЕР МЕН АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыста төмендегідей терминдер мен анықтамалар қолданылды:
Қазгидромет - Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөніндегі орталық басқару мекемесі.
Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету - бұл стандарттардың талаптарына сәйкес өлшемнің бірлігі мен талап етілетін дәлдігіне жету үшін қажетті ғылыми және техникалық құралдар кешені.
Метеорология - атмосфера туралы ғылым.
Метеорологиялық бақылаулар - ол метеорологиялық шамаларды өлшеу және метеорологиялық элементтер мен құбылыстарды сапалы бағалау.
Метеорологиялық станса - атмосфералық өзгерістерді бакылап отыратын мекеме.
Метрология (грек. metron - өлшем және logos - сөз, ілім) - өлшеу туралы, өлшеудің бірлігі мен қажетті дәлдікке жету тәсілдері туралы ғылым.
Өлшем бірлігі - бұл берілген ықтималдықтың бекітілген шекарасында орналасқан өлшеу қателігі және өлшеу нәтижесі мен шама бірлігінің заңды түрде берілуді сипаттайтын өлшем күйін айтамыз.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қамтамасыз ету жүйесі - Қазақстан Республикасындағы өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі субъектілер, нормалар, құралдар мен әрекет түрлерінің мемлекеттік басқару жүйесі.
Автоматтандырылған жүйе - басқару міндетінің бір бөлігін адам (оператор) орындайтын, басқаратын объектілер мен автоматты басқару құрылғыларының жиынтығы.
Үлестірілген басқару жүйесі (ағылшын тілінен аударғанда Distributed Control System, қысқаша DCS) - бұл автоматтандырылған басқару жүйесін құру үшін аппараттық және бағдарламалық шешімдердің жиыны, оған тән ерекшеліктеріне орталықтандырылмаған деректерді өңдеу және үлестірілген жүйелердің мәліметтерін енгізу және шығару, жоғарғы төзімділік, стандартты және ортақ дерекқор құрылымы жатады.
Computer Aided Engineering (CAE) - инженерлік есептерді автоматтандыру, физикалық үрдістерді талдау және имитация жасау құралдары;
КМ - 1 - бақылау мерзімдерінде жүргізілетін метеорологиялық бақылауларды жазуға арналған кітапша.
КМ - 2 - қосымша бақылауларды жазуға арналған кітапша.
КМ - 3 - топырақ температурасына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша.
КМ - 4 - сымдардағы мұз қабаттануларына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша.
КМ - 5 - қар жамылғысына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша.
КІРІСПЕ
Ауа райының күрт өзгеруі, аяқасты сан түрлі құбылуы салдарынан төтенше жағдайлар тіркеліп жатады. Кейде материалдық шығынды айтпағанда, төтенше жағдайлардың соңы адам шығынына әкеліп соғады. Қарап отырсақ, мұның бәрі Қазгидромет қызметінің, сонымен қатар метеорологиялық бақылау жүргізуге арналған өлшеу-құралдарының дәлдігінің төмендігінің салдарынан орын алып отырғандай. Мәжіліс депутаты Камал Бұрханов: Бүгінгі күні метеорологиялық болжамдардың дұрыстығын арттыру халық үшін өте пайдалы болар еді. Өйткені біздің күнделікті тіршілігіміз ауа райымен тығыз байланысты. Апат айтып келмейді, десек те, табиғи апаттарды алдын ала сезіп, алдын алу жұмыстарын жүргізіп, ең болмаса халықты дер кезінде құлақтандырып отырудың пайдасы зор. Алдын ала зерттеу жасау жұмыстары оңай емес, сол себепті Қазгидромет РМК-ны дәлдігі жоғары өлшеу құралдарымен қатамасыз ету керек. Сондай-ақ әлемдік метеорологиялық озық технологияларды сатып алып, ел игілігіне асырған жөн-деп депутаттар жиынында ұсыныс білдірген.
Өлшеулер - адамзаттың табиғатты түсінуінің ең маңызды жолдарының бірі болып табылады. Қандай да болмасын тәжірибелік жұмыс жүргізу аумағында әрекеттер өлшеусіз жүзеге асырылмайды. Танымал кеңестік метеорология, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Николай Багров атмосфералық процестерді физикалық және статистикалық сипаттамасы негізінде ауа райы болжау саласындағы жаңа бағыт жасай отырып, гидрометеорология саласында ауа-райы зерттеу жұмыстарын жүргізуде метрологиялық өлшеу- құралдарының рөлін анықтап, қажетті дәлдіктерді алып өлшеу жұмыстарын жүргізу - метрологияның қызметі болып табылатынын дәлелдеп берген.
Н.И. Тюриннің Өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету кітабында өлшеу қандай болсын мұқияттылықпен өткізілгенімен, дұрыс нәтижеге жету үшін метрологиялық өлшеу-құралдарының маңыздылығы орасан зор екендігі айтылған. Сол себепте гидрометеорологиялық стансаларда өлшеу, зерттеу жұмыстарын жүргізіп, дұрыс нәтижеге ие болу үшін метрологиялық өлшеу-құралдарының рөлі үлкен.
Гидрометеорологиялық стансалардағы метрологиялық өлшеу - құралдарының рөлі мен маңыздылығын анықтай отырып, Қазақстанның гидрометеорологиялық стансаларындағы өлшеу- құралдарын жаңарту (модернизациялау) жұмыстарын ұйымдастыруды қажет етеді.
Тақырыптың өзектілігі: Соңғы онжылдықта Қазақстанның әр түрлі өңірлерінде су тасқыны, жер сілкінісі, сел, қар көшкіні және де қатты жел секілді табиғи апаттар жиі орын алуда. Бұндай апаттар кезінде мемлекет үлкен шығынға, яғни адам шығыны және де экономикалық шығындарға ұшырамас үшін, табиғи апаттарды алдын алу мақсатында көптеген метеорологиялық бақылаулар жүргізіледі. Метеорологялық бақылаудан аз уақыт ішінде дұрыс нәтиже алу үшін метеорологиялық алаңдар мен зертханалар жаңа, ыңғайлы метрологтялық өлшеу құралдарымен жабдықталуы керек. 10 жылдан астам уақыт бойы Қазгидромет метеостансаларында метрологиялық өлшеу құралдарына қатысты ешқандай жаңғыртулар жасалынбаған, ал ол өз кезегінде дамыған елдердің метеорологиялық қызметтерінен әлдеқайда артта қалуының себепкері болады. Гидрометеорологиялық орталықтардың метрологиялық өлшеу-құралдарын жаңғырту жобасы бойынша 2030 бағдарламасына сәйкес Қазгидромет алыс аймақтардағы, қол жетімсіз стансаларын ғана жаңа жабдықтармен жабдықтаған. 2030 жылға дейін бүкіл Қазгидромет гидрометеорологиялық стансаларындағы метрологиялық өлшеу- құралдарын жаңғыту көзделіп отыр.
Тақырыптың мақсаты: Гидрометеорологиялық орталықтардың қызмет сапасын арттыруда өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің рөлін зерттеу.
Алға қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегідей міндеттер қойылды және жүзеге асырылды:
- гидрометеорологиялық орталықтың қызметі туралы теориялық зерттеулер жүргізу;
- шетелдік гидрометеорологиялық орталықтар қызметі және қолданылатын өлшеу құралдарының артықшылықтары туралы зерттеулер жүргізу;
- Қазақстан гидрометеорологиялық стансаларының қызметтеріне сапалық талдаулар жүргізу;
- Қазгидромет РМК зертханаларының метрологиялық қамтамасыз етілуін зерттеу;
-кәсіпорынға автоматтандырылған басқару жүйесін енгізу арқылы жетілдіру жұмыстарын ұсыну.
Зерттеу жұмысын орындау барысында төмендегідей әдістер қолданылды:
- Автоматтандырылған жүйелерді жобалауға арналған AutoCAD арнайы бағдарламалық құралдары негізінде бағдарлама жасау әдісі қолданылды.
-Гидрометеорологиялық стансаларды метрологиялық қамтамасыз етуде шетелдік тәжірибелерге сүйене отырып, салыстыру жұмыстарын жүргізу.
Қазақстандағы гидрометеорологиялық орталықтардағы метрологиялық өлшеу құралдарын жаңарту қажет. Қазгидрометті модернизациялау арқылы Қазақстанның дамыған елдердің метеорологиялық зерттеу жұмыстарынан артта қалу мәселесі және оны шешу жолдары қарастырылды.
Дипломдық жұмысты орындау барысында Техникалық реттеу, метрология және менеджмент жүйелері саласындағы қызметкерлерді даярлау және біліктілігін арттыру және СТК және СФС шаралары жөнінде ақпарат алмасу арқылы мемлекет пен бизнес қауымының өзара әрекеттестігі тақырыптары бойынша оқыту семинарларына қатысып арнайы сертификаттар алынды. (Сертификаттар қосымша А және Б-да тіркелген).
Дипломдық жұмыс мәтіні 76 беттен, соның ішінде кіріспеден, негізгі бөлімнен тұрады. Сонымен қатар, дипломдық жұмыста 8 кесте, 26 сурет және 3 қосымша берілген.
1 Қазгидромет метеорологиялық орталығының қызметінің сапасын арттырудағы өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің рөлі
1.1 Қазгидромет кәсіпорны және кәсіпорынды метрологиялық қамтамасыз етудің мәні
Қазіргі кезде бүкіл жер шарында метеорологиялық және гидрологиялық бақылаулар жүргізілуде және олардың нәтижелері кеңінен қолданылуда.
Қазгидромет Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөніндегі орталық басқару мекемесі.
Қазақстанда алғашқы аспаптық метеорология бақылаулар 1848 жылы Қазалыда, 1854 жылы Семейде, 1856 жылы Ырғыз бен Қызылордада жүргізіле бастады. Гидрология бақылаулар алғаш рет (1890) Ертіс өзенінде басталды. 1917 жылы Қазақстан аумағында 94 метеорологиялық станса мен 49 бекет, 123 гидрометеорология бақылау пункттері жұмыс істеді. 1922 жылдың 23 қаңтарында Бас физика обсерваториясының Орынбор облысы метеорология бюросы құрылған. Ол 1925 жылы Қазақстанның Орталық метеорология бюросы болып, ал 1931 жылы Қазақ гидрометеорология болып қайта құрылды. Оның негізінде 1933 жылдың мамыр айында Қазақ гидрометеорология қызметінің біртұтас басқармасы құрылды. Оның бірінші басшысы Қазақстанның белгілі саяси қайраткері - О.Жандосов болды.
1992 жылдың 7 ақпанында Гидрометеорология жөніндегі бас басқарма болып қайта құрылды. Қазіргі кезде 'Қазгидромет жүйесіндегі метеорология, агрометеорология, гидрология, көл және теңіз стансалары мен бекеттерінің саны 750.
Қазгидрометтің негізгі міндеттері:
- республикада гидрометеорология және табиғи орта мониторингі саласында бірыңғай ғылыми-техникалық саясат жүргізу;
- әр түрлі өнеркәсіптер мен шаруашылықтарды, халықты қазіргі және болашақтағы климат пен табиғи орта мәліметтерімен қамтамасыз ету;
- қауіпті және апатты гидрометеорология құбылыстарды алдын ала болжап хабарлау; қоршаған ортаға адамзат әрекетінің теріс әсерін болдырмау, т.б.
Қазгидромет табиғи ортаның мониторингін жүргізу барысында аса улы 20-дан астам заттарды анықтау үшін республиканың 26 қаласындағы 94 тұрақты пункттерде атмосфера ауаның құрамына бақылау жүргізеді. Бақылау материалдары бойынша дерекқор қалыптастырылады және ақпараттық-экология бюллетеньдер, анықтамалар, шолулар жарияланады. 1873 жылы Бірінші халықараралық метеорология конгресте халықаралық метеорология ұйым құрылды. Ол 1947 жылы БҰҰ құрамындағы Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ) болып қайта құрылды. ДМҰ-ның шешімімен 23 наурыз Халықаралық метеорология күні болып тағайындалған.ДМҰ-ның толыққанды мүшесі болып табылады.
Қазақстан гидрометқызметінің негізі 1922 жылдың қаңтарында салынған. Қазіргі таңда бұл Энергетика министрлігінің ірі ғылыми-өндірістік кәсіпорыны. ҚР Үкіметі 1999 жылдың 2 науырызындағы №185 Қаулысымен оған Республикалық Мемлекеттік Кәсіпорын - РМК Қазгидромет мәртебесі берілген. Бүгінгі күні РМК Қазгидромет құрамына Қазақстан Республикасы әр облысының және Алматы мен Астана қалаларының 14 еншілес мемлекеттік кәсіпорындары кіреді, онда 3,5 мыңнан астам жұмыс істейді. Елімізде 328 метеостанса, оның 83 халықаралық мәртебеге ие және ғаламдық желіге кіреді. Осы стансаларда бақыланған ауа-райы әлемдік дерек орталығына беріледі. Сонымен қатар, Қазгидромет РМК 307 гидрологиялық бекеттер бар, онда химиялық талдауға су сынамалары алынып, өзендер мен көлдердің су мөлшерлері есептелінеді. Зертханалық жағдайда гидрохимиялық және гидробиологиялық саралаулар ластаушы элементтердің 70-тен аса түріне жасалынады. Сондай-ақ, Қазгидромет РМК, агрометеорологиялық және экологиялық ақпарат береді және бекітілген бағаға сай жұмыстың жеке түрлеріне қызмет көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасы (Қазгидромет) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқармасының орталық атқарушы органы болып табылады.
Қазгидромет өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлықтарын, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулыларын және осы Ереженi басшылыққа алады және қолданылып жүрген заңдардың ведомствоға бағынысты кәсiпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда дұрыс қолданылуын қамтамасыз етедi, өз құзырына қатысты мәселелерде заңдардың ведомствоға бағынышты кәсiпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда дұрыс қолданылуын қамтамасыз етедi, өз құзырына қатысты мәселелерде заңдардың қолданылу практикасын пысықтайды, оны одан әрi жетiлдiру туралы ұсыныс әзiрлеп, оны белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қарауына енгiзедi.
"Қазгидромет" РМК 192 мемлекеттердің қызметтерімен бірге Біріккен Ұлттар Ұйымының мамандандырылған мекемесі және Жер атмосферасының жай-күйі мен сипаты, оның мұхиттармен өзара әрекеті, құрылатын климат және туындайтын су ресурстарын бөлу мәселелері жөніндегі БҰҰ жүйесінің беделді ақпарат көзі болып табылатын Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйымға (ДМҰ) кіреді.
Қазгидромет РМК - қауіпті және апатты табиғат құбылыстарына дауылды ескертулер жасайтын, кез келген ұйымды ресми ақпаратпен қамтамасыз ететін құқылы заңды орган.
БүгінгіҚазгидромет РМК ішкі және сыртқы саясаттың негізгі мақсаттарын жүзеге асыруға белсенді қатысады. Сонымен қатар Қазақстан ДМҰ мүше-мемлекеттерімен бірге 21 ғасырдағы адамзатқа төнген табиғат қауіптерімен күресуге белсенді қатысуда.
Қазгидромет кәсіпорнының ұйымдастырушылық құрылымы Сурет 1 көрсетілген.
Ауа- райы орталығы
-қысқа мерзімді ауа райы болжамдарының басқару;
-орталық диспетчерлік қызмет;
-ұзақ мерзімді ауа райы болжамдарының басқару;
-агрометеорологиялық болжау басқару
Қаржылық және экономикалық қолдау және маркетинг бөлімі
-бухгалтерлік есеп және есеп беру басқару
-салық есептілік бөлімі
-жоспарлау және талдау бөлімі
-еңбек және еңбекақы бөлімі
-маркетингті басқару бөлімі
Ақпараттық технология бөлімі
-телекоммуникация логистика және басқару;
-ақпараттық жүйелер және метрология басқару
Климаттың зерттеулер және су проблемалары бөлімі
Гидрологиялық зерттеулер мен есептеулер басқару;
-климат зерттеу басқару;
-каспий теңізінің гидрометеоро
-логиялық зерттеулер басқару.
Гидрология бөлімі
Метеорология бөлімі
Құқықтық қамтамасыз ету және мемлекеттік сатып алулар бөлімі
Филиалдар
Адам ресурстары әне құжаттамалық қамтамасыз ету бөлімі
Өлшеу аспаптары бөлімі
Әкімшілік бөлімі
Қызметке жұмылдыру дайындығы және қауіпсіздік
ЖердI аймақтар-ға бөлу жобалар-ын дамыту бөлімі
Бас директор
Бас директордың бірінші орынбасары
Бас директордың бірінші орынбасары
с ди Бас директордың бірінші орынбасары
ректордың бірінш Бас директордың бірінші орынбасары
і орынбасары
Бас директордың орынбасары
Бас директордың даму жөніндегі орынбасары
Бас директордың зерттеу жұмыстатары бойынша орынбасары
мемлекеттік секторды қорғайтын 1-ші санатты маман
халықаралық ынтымақтастық депортаменті ( бөлімі)
Сурет 1-Қазгидромет кәсіпорнының ұйымдастырушылық құрылымы
Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасы (Қазгидромет) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқармасының орталық атқарушы органы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасы гидрометеорологиялық мониторинг және табиғи орта мониторингi саласындағы мемлекеттiк басшылықты жүзеге асырады, Қазақстан Республикасының атқарушы өкiмет органдарын, ұйымдары мен халқын табиғи орта және климатының жай-күйi, гидрометеорологиялық жағдай және табиғи орта жай-күйiндегi нақты және күтiлетiн өзгерiстер, өзгерiстердiң себептерi туралы ақпараттармен қамтамасыз етедi, сондай-ақ осы саланың одан әрi дамуына жауап бередi.
Қазгидромет, басты ұйымдар, аумақтар органдар, ғылыми-зерттеу мекемелерi, байқау стансалары мен постары және басқа да оған қарасты мемлекет пен кәсiпорындар бiрегей жүйенi құрайды. Қазгидрометтiң құрамына кiретiн ұйымдардың тiзiмi ұсынылып отыр.
Қазгидромет Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджетi есебiнен ұсталады, заңды ұйым болып табылады, Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк елтаңбасы бейнеленген қазақ және орыс тiлдерiнде өз атаулары жазылған дөңгелек мөрi, сондай-ақ фирмалық үлгi қағаздары болады.
Қазгидромет өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлықтарын, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулыларын және осы Ереженi басшылыққа алады және қолданылып жүрген заңдардың ведомствоға бағынысты кәсiпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда дұрыс қолданылуын қамтамасыз етедi, өз құзырына қатысты мәселелерде заңдардың ведомствоға бағынысты кәсiпорындарда, мекемелерде, ұйымдарда дұрыс қолданылуын қамтамасыз етедi, өз құзырына қатысты мәселелерде заңдардың қолданылу практикасын пысықтайды, оны одан әрi жетiлдiру туралы ұсыныс әзiрлеп, оны белгiленген тәртiппен Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қарауына енгiзедi.
Қазақстан Республикасының Гидрометеорология жөнiндегi бас басқармасының негiзгi мiндеттерi мыналар:
- республикада гидрометеорологиялық мониторинг және табиғи орта мониторингi саласында бiрiңғай ғылыми-техникалық саясат жүргiзу;
- атқарушы өкiмет органдарына, құқық қорғау органдарына, бұқаралық ақпарат құралдарына, республика ұйымдары мен кәсiпорындарына, мекемелерiне және басқа да тұтынушыларға тегiн және шарттық негiзде гидрометеорологиялық ақпараттар мен мәлiметтер беру. Бюджеттiк қаржыландыру есебiнен республикалық ұйымдарға тегiн берiлетiн ақпараттардың тiзбесi мен көлемi жыл сайын Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң келiсiмiмен белгiленедi;
- мемлекеттiк гидрометеорологиялық жүйелер мен табиғи ортаның ластану жайын бақылау пунктерiн ұстау және дамыту;
- қысқа және ұзақ мерзiмдi метеорологиялық, гидрологиялық және агрометеорологиялық болжауды әзiрлеу мен жасау, гидрометеорологиялық құбылыстарды, климат өзгерiстерiн, жер бетiнiң радиациялық ахуалын зерттеу;
- гидрометеорологиялық табиғи құбылыстардың алдын алу;
- Қазақстан Республикасы ұйымдарының, кәсiпорындары мен мекемелерiнiң мүддесiндегi гидрометеорологиялық процестер мен құбылыстарға белсендi әсер ету жұмыстарын ұйымдастыру;
- гидрометеорологиялық және табиғи ортаның жай-күйi жөнiндегi Республикалық қорды жүргiзу;
- Қазақстан Республикасы аумағында өзге ұйымдардан алынған гидрометеорологиялық мәлiметтерге мемлекеттiк сараптау жүргiзу;
- өз құзыры шеңберiнде заң және заңға қосымша актiлердiң жобаларын әзiрлеу;
- өзге мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен гидрометеорологиялық және табиғи ортаның мониторингi саласында белгiленген тәртiппен ынтымақтастық орнату болып табылады [1].
Қазгидромет өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мына қызметтердi жүзеге асырады:
- ғылым мен техниканың жаңа жетiстiктерi негiзiнде сенiмдi тiршiлiк етудi, табиғи ортаның жағдайын байқау мемлекеттiк жүйенiң одан әрi дамуын қамтамасыз етедi;
- атмосфераның, су бетiнiң, ауыл шаруашылығы дақылдары мен жайылымдардың, жер бетiндегi радиациялық жағдайдың жай-күйiне ұдайы байқау жүргiзедi;
- табиғи орта мен климаттың жай-күйiне әртүрлi табиғи факторлар мен адамның өндiрiстiк қызметiнiң әсерiне талдау жасайды, төтенше жағдайлар мен апатқа соқтыратын гидрометеорологиялық табиғи құбылыстарды болжаудың әдiстерiн жетiлдiредi;
- арнайы уәкiлеттi органдармен бiрлесе отырып Қазақстан Республикасы үшiн бiртұтас жүйе бойынша судың сандық және сапалық көрсеткiштерi және оларды пайдаланудың мемлекеттiк есебiн сондай-ақ шарттық жағдайда Мемлекеттiк су кадастарын жүргiзудi жүзеге асырады;
- мүдделi министрлiктермен, мемлекеттiк комитеттермен және басқа да орталық атқарушы органдармен бiрлесе отырып Қазақстан Республикасының құрылыстарын жобалауға арналған гидрометеорологияның сипаттама есебiнiң әдiсi бойынша нормаларды, ережелердi және шаруашылық саласына гидрометеорологиялық қызмет көрсету жоспарын жасайды және бекiтедi, олардың орындалуын қамтамасыз етедi;
- гидрометеорологиялық өлшеулер мен табиғи ортаның жай-күйiн бақылауға арналған аспаптар мен жабдықтардың номенклатурасын белгiлейдi, осы аспаптар мен жабдықтарға техникалық талаптарды әзiрлейдi;
- табиғи ортаның жай-күйiн бақылаудың мемлекеттiк жүйесiндегi өлшемдер нәтижелерiнiң бiрлiгi мен салыстырмалылығын, Қазгидрометтiң кәсiпорындары, ұйымдары мен мекемелерiнiң қызметiн метеорологиялық қамтамасыз етудiң негiзгi қағидаларын, ережелерi мен нормаларын стандарттауды қамтамасыз етедi, метеорологиялық бақылауды, метеорологиялық, гидрологиялық, актинометриялық, теңiз гидрометеорологиялық, агрометеорологиялық аспаптар мен құрғыларды тексеру мен аттестацияларды жүзеге асырады;
- министрлiктердiң, мемлекеттiк комитеттердiң, басқа да орталық атқарушы органдардың, кәсiпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың гидрометеорологиялық стансалар мен постарын ұйымдастыру мен таратуға келiсiм бередi;
- гидрометеорологиялық, геофизикалық байқау материалдарын, сондай-ақ табиғи ортаның жай-күйi туралы мәлiметтерiн орталықтандырылған есепке алуды, сақтауды және берудi жүзеге асырады;
- Қазақстан Республикасының аумағындағы табиғи ортаның жай-күйi, климаттың, агроклиматтың жағдайы және су ресурстары туралы ғылыми-техникалық және ғылыми-қолданбалы әдебиеттердi дайындауды және басып шығаруды жүзеге асырады;
- Қазгидромет кәсiпорындарының, мекемелерi мен ұйымдарының басшы, инженерлiк-техникалық және басқа қызметкерлерiн даярлауды, қайта даярлауды және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды ұйымдастырады;
- Қазақстан Республикасының аумағында басқа ұйымдар алған гидрометеорологиялық деректердiң барлық түрiн, сондай-ақ олардағы гидрометеорологиялық ақпараттың пайдаланылуына қатысты кез-келген жобаларды сараптамадан өткiзедi;
- белгiленген тәртiппен басқа да шет ел мемлекеттерiмен және халықаралық ұйымдармен байланыс және ақпарат алмасуды жүзеге асырады, олармен өз құзырына жататын мәселелер бойынша шарттар жасасады, гидрометеорология және табиғи ортаның мониторингi мәселелерi жөнiндегi жұмысқа министрлiктердiң, мемлекеттiк комитеттер мен ведомстволардың қатысуын үйлестiредi.
Қазгидрометке өзiне жүктелген мiндеттер мен қызметтерiн шешу үшiн мынадай:
- Қазақстан Республикасы Баға және монополияға қарсы саясат жөнiндегi мемлекеттiк комитеттiң келiсiмiмен белгiленген тәртiппен өз меншiгiндегi гидрометеорологиялық өнiмдерiне бағаны әзiрлеу және бекiту;
- белгiленген тәртiппен барлық министрлiктер, мемлекеттiк комитеттер, басқа орталық атқарушы органдар, кәсiпорындар, мекемелер, ұйымдар үшiн мiндеттi гидрометеорология және табиғи ортаның жай-күйiн бақылау саласында жұмыстарды жүргiзу жөнiндегi ережелердi, техникалық және әдiстемелiк нұсқауларды, сондай-ақ Қазгидрометке бақылаудың және техникалық есеп берудiң нәтижелерiн беру нысандары мен тәртiбiн бекiту;
- жүктелген мiндеттердi шешу үшiн және тұтастай алғанда салада және жекелеген кәсiпорынның өндiрiстiк қызметiнде гидрометеорологиялық ақпаратты пайдаланудың тиiмдiлiгiн бағалау үшiн қажеттi материалдарды министрлiктерден, мемлекеттiк комитеттерден, басқа да орталық атқарушы органдардан, кәсiпорындардан, мекемелерден, ұйымдардан алу;
- күтiлген табиғи гидрометеорологиялық құбылыстар және ауа-райының күрт өзгерiстерi туралы хабардар ету тәртiбiн министрлiктермен, мемлекеттiк комитеттермен, басқа да орталық атқарушы органдармен және облыс әкiмдерiмен келiсу;
- министрлiктермен, мемлекеттiк комитеттермен, басқа да атқарушы органдармен және облыс әкiмдерiмен бiрлесе отырып, табиғи гидрометеорологиялық құбылыстардың зардаптарын және басқа да гидрометеорологиялық факторлар тудырған табиғи ортаның жай-күйiнiң өзгерiстерiн зерттеуге қатысу;
- белгiленген тәртiппен өзiне қарасты кәсiпорындарды, ұйымдар мен мекемелердi құруға, таратуға және қайта құруға, осы кәсiпорындар, ұйымдар мен мекемелердi құруға, таратуға және қайта құруға, осы кәсiпорындар, ұйымдар мен мекемелер туралы ережелердi (жарғыларды) бекiту;
- гидрометеорология және табиғи ортаның жай-күйiн бақылау саласындағы көкейтестi мәселелерге орай кеңес алысу, зерттеу және шешу үшiн ғалымдарды, мамандар мен сарапшыларды тарту;
- Қазгидрометтiң құзырына кiретiн мәселелер жөнiнде кеңестер, семинарлар, конференциялар және халықаралық симпозиумдар өткiзу құқығы берiлген.
Қазгидромет өзiне жүктелген мiндеттердi Қазақстан Республикасының мүдделi министрлiктерiмен, мемлекеттiк комитеттерiмен, басқа да орталық атқарушы органдарымен және облыс әкiмдерiмен ынтымақтаса отырып шешедi.
Қазгидромет мерзiмдi және жылдың жиынтық қаржылық есебiн құрастырады және оны тиiстi орталық атқарушы органдарға ұсынады.
Қазгидрометтi Қазақстан Республикасының Үкiметi тағайындайтын бастық басқарады.
Қазгидромет бастығының ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi тағайындайтын (босататын) екi орынбасары болады.
Қазгидромет бастығы Қазгидрометке жүктелген мiндеттердi орындалуына толығымен жауап бередi, орынбасарлары мен бөлiмшелерi жетекшiлерiнiң дербес жауапкершiлiк деңгейiн белгiлейдi.
Қазгидромет бастығы:
- барлық мемлекеттiк органдарда, ұйымдарда Қазгидрометтiң мүддесiн бiлдiредi, шарттар жасайды, банктерде бюджеттiк есеп айырысу және өзге де шоттарын ашады;
- Қазгидромет бекiтiлген адам саны мен еңбекке төлеу шегiндегi орталық аппараттың штаттық кестесiн бекiтедi;
- Қазгидромет аумақтық органдарының қызметiн ұйымдастырады, Қазгидрометтiң қарамағындағы кәсiпорындардың, мекемелердiң, ұйымдардың жұмысын үйлестiредi, олардың құрылымы мен ережесiн бекiтедi;
- облыс әкiмдерiмен келiсiм бойынша Қазгидрометтiң гидрометеорология және мониторинг жөнiндегi аумақтық органдарының басшыларын тағайындайды және босатады;
- Қазгидрометтiң құзырындағы қолданылып жүрген заңдар негiзiнде және орындау үшiн бұйрықтар, өкiмдер шығарады, саланың барлық қызметкерлерi, қарамағындағы кәсiпорындардың, ұйымдар мен мекемелердiң орындауы үшiн мiндеттi нұсқаулар бередi.
Қазгидрометте саланың өндiрiстiк мiндеттерiн дамыту мен шешудiң басты желiсiн белгiлеу үшiн Қазгидрометтiң бастығы (алқа төрағасы) лауазымы бойынша оның орынбасарлары және Қазгидрометтiң жетекшi бөлiмшелерiнiң басшылары құрамында алқа құрылады. Алқа құрамы және алқа қызметi осыған байланысты жүзеге асырылатын ереженi Қазгидромет бастығы бекiтедi.
Алқаның шешiмi Қазгидромет бастығының бұйрықтарымен жүзеге асырылады.
Кез келген басқа кәсіпорындардағыдай өлшем құралдары адам қызметтерінің барлық саласында қолданылады. Өлшем нәтижелері азаматтардың денсаулығын және өмірін қорғауды қамтамасыз ету жұмыстарында, көлік қозғалысы мен еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету жұмыстарында, энергия ресурстарының барлық түрлерін қолдануда және сақтауда, тасымалдауда, қайта өңдеуде, өңдіруде, шығаруда, ғылыми зерттеулер жүргізуде, сонымен қатар басқада барлық салаларда қолданылады.
Өлшем құралдарының нақты көрсеткіштері ғана адамдарды дұрыс диагностикалауға, ауа райын құруға және анықтауға, қызметтің барлық салаларында сипаттаманы жүзеге асырудың саны мен сапасын анықтауға мүмкіндік береді. Өлшемнің дерексіз нәтижелерін пайдалану әр түрлі салдарға әкеліп соқтыруы мүмкін, осыған орай, өлшем нәтижелері маңызды шешімдерді қабылдаудың негізі болып табылады.
Нарықтық экономикада және бәсекелестік дамыған жағдайда өлшемнің нақтылығына деген талаптар өсуде, осы жағдайда заман талабына сай және де бәсекелестіктен қалмау үшін метрологияны дамыту қажет, сондықтан өндірісте метрологиялық қызмет құрылуда.
ҚР-ның Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы Заңына сәйкес өлшем құралдары нәтижелерін қолданатын мекемелер мен өндірістерде мемлекеттік метрологиялық бақылауды жүзеге асыру, метрологиялық қызметті құру және де ұйымдастырушылық шараларын жүргізу міндеттеледі.
Жалпы өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету келесілерді қамтиды:
- Өлшеу жағдайын талдау;
- Өлшеу шамаларының рационалды номенклатураларын онату және дәлдікке сәйкес жұмысшы немесе эталондық өлшеу құралдарын калибрлеу;
- Бақылау жүргізу және өлшеу құралдарын калибрлеу;
- Орнатылған дәлдік нормаларымен қамтамасыз ету үшін өлшеуді жүргізу әдістемесін жүргізу;
- Конструкторлық және технологиялық құжаттамаларға метрологиялық сараптама жүргізу;
- Қажетті нормативті құжаттарды ендіру;
- Техникалық біліктілікке аккредиттеу жүргізу;
- Метрологиялық бақылауды жүргізу.
Метрологиялық қамтамасыз етудің алғашқы мақсаты адамдардың денсаулығын және өмірін сақтау болып табылады, сонымен қоса қызметтің қандайда да бір түрін қамтамасыз етуде кіріс деңгейін жоғарлату және шығыс деңгейін азайту болып табылады, яғни өлшем құралдарын қолдана отырып, негізгі қорлардың бір бөлігі ретінде ең жоғарғы табыс көзін алуға жұмыс істеуі тиіс. Сонымен қатар метрологиялық қамтамасыз ету белгілі бір жағдайда жалпы өндірісте және технологиялық үрдістерді басқаруда үйлестіруді, үрдістерді қалпына келтіруді, өнімдерді жасауда сапасын қамтамасыз етуді міндеттейді, бұл ретте өндірістік метрологиялық қамтамасыз етуге кететін шығын өндіріс және технологиялық кезең күрделілік деңгейіне сай бола отырып, соңында шығыс есесін қайтарумен қатар кіріс деңгейін көтеруі керек.
Осыған орай заман талабына сай кәсіпкерліктің әр түрлі салаларында метрологияның дамуы жұмыс сапасының жоғары деңгейінде басты механизмдерінің бірі болып табылады, тиісінше шығарылатын өнімдердің және қызмет көрсетудің сапасының жоғары жетістіктеріне жетуі мемлекет экономикасын дамытуға және отандық өндірістердің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға септігін тигізеді.
Өлшеу кезіндегі қолданылатын әдістемелер метрологиялық аттестталған және тіркеуден өту керек. Аттестталған әдістеменің талабын қатаң қадағалай отырып, оператор, яғни ол алған өлшем нәтижесі, қателігі берілген шегінен шықпағаны туралы сенімді болу керек [2].
1.2 Қазгидромет РМК-да метеорологиялық бақылауларды ұйымдастырудағы метрологияның рөлі
Метеорология - атмосфера туралы ғылым, оның құрамын, қасиеттерін мен онда жүріп жатқан физикалық және химиялық процестерді және олардың жер бетімен әрекеттесуін зерттейді, ал осы зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін міндетті түрде метрологиялық өлшеу құралдары қажет. Метеорологияда қолданылатын негізгі зерттеу әдісі бақылау болып табылады. Әдісті таңдау табиғи жағдайда атмосфералық құбылыстарды оқып үйренуді талап ететін ғылымның өз маңыздылығымен анықталады.
Метеорологиялық бақылаулар - ол метеорологиялық шамаларды өлшеу және метеорологиялық элементтер мен құбылыстарды сапалы бағалау.
Стансалар мен бекеттерде жүргізілетін метеорологиялық бақылаулар ауыл шаруашылығының көптеген және әртүрлі практикалық сұраныстарын қанағаттандыру үшін, сонымен қатар ғылыми өңдеулер үшін қажетті негізгі мәліметтерді береді. Осы және басқа жағдайларда сапасы нақты қатаң бекітілген талаптармен жауап беретін бақылаулардың мәліметтері қолданылуы мүмкін. Метеорологиялық бақылауларға қойылатын негізгі талаптар осы бақылаулардың репрезентативтілігі (сипаттылығы), үздіксіздігі, дәлдігі, біртектілігі және салыстырмалығы болып табылады [3].
Репрезентативті болып тек өзінің бақылау орны үшін ғана емес, меторологиялық станса орналасқан барлық ең үлкен аудан үшін көрсеткішті метеорологиялық мәліметтер беретін бақылауларды айтады. Басқаша айтқанда, бұл бақылаулар кездейсоқ жергілікті жағдайлардың - жақын орналасқан құрылыстың, ағаштардың, жоталардың, жеке батпақтардың, су қоймаларының және т.б. әсеріне жолықпау керек.
Сонымен бірге бақылаулар үздіксіз болуы керек. Бір бақылаудың жоқтығы стансадан алынған метеорологиялық мәліметтерді бағасыздандырады. Бақылаулардың үздіксіздігі олардың белгіленген уақытта және барлық метеорологиялық элементтерге жүргізілуінде ғана емес. Бақылаулар үздіксіз болу үшін бақылаушы мезгіл арасында да метеорологиялық құбылыстың пайда болуы мен аяқталуын өз уақытында белгілеп, атмосфераның күйін тиянақты бақылап отыруы міндетті.
Метеорологиялық бақылауларға қойылатын келесі талап - олардың дұрыстығы. Бақылаулардың дұрыстығы метеорологиялық мәліметтердің сапасын анықтайтын маңызды жағдай болып табылады. Егер бақылаушы өзіне берілген істі жақсы білсе және адал орындаса, бұл жағдай өте жеңіл қамтамасыздандырылады.
Бақылаулар дұрыс болуы үшін бақылаушы ешқашан басқа біреудің жорамал мәліметтерін қолданбай, тек өзі көргенін ғана белгілеу керек. Бұл бақылаушының бірінші және негізгі ережесі болып табылады.
Метеорологиялық бақылаулар жауап беретін қалған екі негізгі талаптарға олардың біртектілігі мен салыстырмалылығы жатады.
Атмосферада болып жатқан физикалық процестер мен құбылыстар туралы дұрыс көзқарас алу үшін, жер шарының көптеген орындарында бақылаулар жүргізілуі қажетті. Сол үшін, жоғарыда айтылып кеткендей, барлық елдердің аймақтарында көптеген метеорологиялық стансалар құрылған. Бұл стансалардың бақылаулары үлкен материалдар әкеледі. Осы материалдардың негізінде атмосфералық құбылыстар және олардың кеңістіктегі және уақыт бойынша дамуы зерттеледі. Мұндай зерттелудің жетістігі ең алдымен, әр жеке стансаның бақылаулар қатары уақыт бойынша қаншалықты біртекті екеніне, сонымен қатар барлық немесе көпшілік стансаның бақылауларының мәліметтері соншалықты өзара салыстырмалы болуына байланысты болады.
Егер әр станса, әр бақылаушы метеорологиялық бақылауларды жүргізу бойынша нұсқамалар мен нұсқаулардакелтірілген барлық ережелер мен нұсқамаларды дәлдікпен орындаса, жоғары сапалы бақылаулармен қамтамасыздандыру қиын емес.
Метеорологиялық бақылауларды жүргізу кезінде бақылаушы келесі ережелерді орындауға тиіс:
- бекітілген бақылауларды жүргізу ережесі мен мерзімдерді қатаң түрде сақтау керек;
- тек өзі көргенін ғана белгілеу керек. Бақылау нәтижелеріне жорамалдап алынған басқа мәліметтерді жазуға қатаң тиым салынады. Тек өте қауіпті метеорологиялық құбылыстар туралы мәліметтер басқа адамдардың мәліметтері бойынша толықтырылуы мүмкін, бұл жағдайда міндетті түрде ол мәліметтердің қайдан алынғаны көрсетілуі керек;
- әр бақылау мерзімінің алдында аспаптар мен қондырғылардың дұрыс орнатылғанын және жұмыс істейтіндігін тексеру керек; сол кезде анықталған қателіктерді бақылау жүргізу уақытына дейін жою керек, себебі өлшеу жүргізу кезінде аспаптың көрсеткіші өлшенетін шаманың нағыз мәніне сәйкес болуы тиіс. Жұмыс істемейтін аспаптың ауыстырылуы немесе қателіктердің жойылуы жөніндегі мәліметтер КМ-1 кітапшасына жазылуы керек;
-егер бақылау мерзіміне дейін жұмыс істемейтін аспаптың ауыстырылуы немесе кемістіктерді жою мүмкін болмаса, жеке сипаттамаларды басқа дәлдігі төмендеу аспаптар бойынша анықтау керек; мұндай жағдайда бақылаулардың нәтижелері бақылау кітапшасына міндетті түрде олардың қалай алынғандығы туралы белгіленіп жазылады;
- стансадағы қондырғылар мен аспаптарды сақтықпен қолданып, оларды жұмыс күйінде және таза ұстау керек;
- бақылаулар нәтижелерін жазу және өңдеу нұсқауларға сәйкес жүргізілу керек. Бақылаулар нәтижелерін дөңгелектегенде келесі ереже сақталады: егер дөңгелектенетін сан 5 немесе одан үлкен болса, онда алдыңғы санға 1 қосылады; егер дөңгелектенетін сан 5-тен кіші болса, онда алдыңғы сан өзгеріссіз қалады (мысалы, 12,50С-13 0С болып, 12,40С - 120С болып дөңгелектенеді).
Стансада келесі журналдар жүргізілуі тиіс:
- станса тарихы журналы;
- стансаның жұмысы бойынша қателіктер мен ескертулер журналы;
- кезекшілікті қабылдау және өткізу журналы.
Бақылаулар нәтижелерін жазу үшін станса арнайы бақылау кітапшаларымен қамтамасыздандырылады:
- бақылау мерзімдерінде жүргізілетін метеорологиялық бақылауларды жазуға арналған кітапша (КМ-1);
- қосымша бақылауларды жазуға арналған кітапша (КМ-2);
- топырақ температурасына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша (КМ-3);
- сымдардағы мұз қабаттануларына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша (КМ-4);
- қар жамылғысына бақылау жүргізу нәтижелерін жазуға арналған кітапша (КМ-5) [4].
1.3 Қазгидромет РМК-ның Халықаралық ынтымақтастықтары
Қазгидрометтің халықаралық ынтымақтастығы келесі негізгі бағыттар бойынша дамиды:
- Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйым (ДМҰ);
- II және VI ДМҰ Өңірлік Ассоциациялары;
- Гидрометеорология бойынша Үкіметаралық Кеңес (ГҮК)
- Гидрометеорология саласындағы екі жақты және көп жақты Келісімдер;
- Халықаралық жобалар;
- Халықаралық курстарға, тренингтерге, оқу семинарларына қатысу.
Дүниежүзілік Метеорологиялық Ұйым (ДМҰ) Біріккен Ұлттар Ұйымының мамандандырылған мекемесінің және Жер атмосферасының жай-күйі және сипатының, оның мұхиттармен ара қатынасы, климаттың түзілуі және су ресурстарын бөлудің туындауы мәселелері бойынша БҰҰ жүйесі ақпаратының абыройлы көзі болып табылады.
ДМҰ мүшелік құрамында 188 мүше елдер мен аумақтар(2007 жылғы 24 қаңтар жағдайы бойынша) бар. ДМҰ Халықаралық Метеорологиялық Ұйымнан басталады(ХМҰ), оның іргесі 1873 жылы қаланған. 1950 жылы құрылған ДМҰ 1951 жылы метеорология, шұғыл гидрология және аралас география ғылымдары саласындағы Біріккен Ұлттар Ұйымының мамандандырылған мекемесі болды [5].
Ауа райының, климаттың және су циклының мемлекеттік шекарасы болмағандықтан, жаһандану масштабындағы халықаралық ынтымақтастық метеорологияны және шұғыл гидрологияны дамыту үшін, сондай-ақ оларды қолданудан пайда алу үшін аса маңызды болып табылады.Ұйым мақсаттары:
а) метеорологиялық бақылаулар, сондай-ақ метеорологияға жататын гидрологиялық және басқа да геофизикалық бақылаулар шығаратын станса желісін құруда дүниежүзілік ынтымақтастықты жеңілдету және міндеттеріне қызмет көрсетудің метеорологиялық және басқа да түрлерін қамтамасыз ету кіретін орталықтарды құру және қолдау;
b) метеорологиялық және басқа да тиісті ақпаратпен тез алмасу жүйелерін құруға және қолдауға ықпал ету;
с) метеорологиялық және басқа да тиісті бақылаулардың стандартталуына ықпал ету және бақылау мәліметтерін және статистикалық мәліметтерді бірыңғай шығаруды қамтамасыз ету;
d) су проблемаларын шешуде авиацияда, кеме қатынасында, ауыл шаруашылығында және адам қызметінің басқа салаларында метеорологияны одан әрі қолдануға ықпал ету;
е) шұғыл гидрология саласындағы қызметке және метеорологиялық, гидрологиялық қызметтер арасындағы одан арғы тығыз ынтымақтастыққа ықпал ету;
j) ғылыми-зерттеу жұмысын және метеорология саласындағы, қажеттілігіне байланысты, басқа да аралас салалардағы кадрларды дайындау жөніндегі жұмысты ынталандыруға, сондай-ақ ғылыми зерттеулер және кадрларды дайындау бойынша халықаралық аспектердің қызметін үйлестіруге ықпал ету.
ДМҰ 10 негізгі ғылыми-техникалық бағдарламаларды жүзеге асыру арқылы өз жұмысын жүргізеді. ДМҰ-дың ғылыми- техникалық бағдарламалары метеорологиялық және гидрологиялық қызмет көрсетудің кең спектрін қамтамасыз етуде және осындай қызмет көрсетуден пайда алуда, сондай-ақ қазіргі және туындап отырған проблемаларды шешуде барлық мүше елдерге көмек көрсетуге бағытталған. Бағдарламалар өз ара көмекті метеорологиялық, гидрологиялық және басқа мүше-елдер арасындағы тиісті ақпаратпен ғаламдық алмасу арқылы құрылған және құрылуды жалғастырып жатқан білім базасын бірлесіп пайдаланудан алатын тұжырымдамаға және практикалық тәжірибеге негізделген. ДМҰ бағдарламалары метеорологиялық және егер әрбір мемлекет жалғыз іс-әрекет ететін болса, туындауы мүмкін аз шығындармен салыстырғанда, барлық елде онымен байланысқан қызмет көрсетуге мүмкіндік береді.
Дүниежүзілік ауа райы қызметінің (ДАҚ) бағдарламасы ДМҰ-дың шешуші бағдарламасы болып табылады. Ол бақылау жүйелерін, телебайланыс құралдарын, сондай-ақ барлық әлем бойынша тиімді метеорологиялық және гидрологиялық қызмет көрсетуге негізін қамтамасыз ету үшін мүше елдер пайдаланатын, мәліметтерді өңдеу және болжау жөніндегі орталықтарды біріктіреді. Ол сондай-ақ тропикалық циклондар жөніндегі бағдарламаны, Антарктикадағы қызметтің бағдарламасын және қоршаған ортадағы ядролық апаттармен, вулкандардың атқылауымен және басқа да осындай қауіпті құбылыстармен байланысқан қоршаған ортадағы төтенше жағдайларға байланысты төтенше жағдайларға ден қою жөніндегі бағдарламаны енгізеді. Бұдан өзге, ДАҚ бағдарламасы ауа райын болжау және климатты мониторингілеу үшін бірінші дәрежедегі маңызын білдіретін бақылау сапасын қамтамасыз етумен бақылаулардың аспаптары мен әдістері жөніндегі бағдарламаны енгізеді
Дүниежүзілік климат бағдарламасы (ДКБ) климаттық тербелістер немесе өзгерістердің үйлестірілген халықаралық деңгейдегі зерттеуі мен мониторингілеуін өткізу арқылы климаттық үдерістерді жақсартуға ықпал етеді. Ол сондай-ақ, әлеуметтік-экономикалық жоспарлау мен дамытуға көмек көрсету мақсатында климаттық ақпаратты және қамтамасыз етуді пайдалануға ықпал етеді. Бағдарламаның ғылыми -зерттеу құраушысы ДМҰ-мен, Ғылым жөніндегі халықаралық кеңеспен және ЮНЕСКО-ның Үкіметаралық мұхитграфиялық (ҮМГ) комиссиясымен бірлесіп жүзеге асырылады. Климаттың әсерін бағалау және ден қою стратегиялары бойынша құрамдастар қоршаған орта жөніндегі Біріккен Ұлттар Ұйымының бағдарламасымен үйлестіріледі.
Атмосфералық зерттеулер және қоршаған орта жөніндегі (АЗҚОБ) бағдарлама ғылыми зерттеулер бағыты бойынша ғаламдық бастамаларға қолдау көрсетеді.
Метеорология қолдану жөніндегі бағдарлама (МҚБ) мынадай төрт бағдарламалық салалардан тұрады: халыққа метеорологиялық қызмет көрсету, ауылшаруашылық метеорологиясы, авиация метеорологиясы, сондай-ақ теңіз метеорологиясы және мұхитграфиясы.
Гидрология және су ресурстары жөніндегі бағдарлама (ГСРБ) қоғам тұтынуларын қанағаттандыру, су ресурстарымен байланысқан қауіптілікті азайту, сондай-ақ ғаламдық қоршаған орта жағдайларын сақтау және жақсарту мақсатында су ресурстарын сандық және сапалық бағалауға қатысты. Ол барлық аспектерді стандарттауды және гидрологиялық әдістер мен әдістемелерді ұйымдастырып тапсыруды қамтиды. Бағдарлама тығыз түрде ЮНЕСКО Халықаралық гидрологиялық бағдарламасымен үйлестіріледі.
Білім және кадрларды дайындау бағдарламасы (БКДБ) мүше елдерге, олардың өздерінің ағымдағы міндеттерін ұтымды және үнемді экономикалық тиімді орындауларына және жаңа технологиялармен байланысқан күрделі міндеттерді шешулеріне қабілетті болуларына, ұлттық метеорологиялық және қызметтер үшін білікті персоналды тиісті түрде алуларына көмектесу үшін арналған.
Техникалық ынтымақтастық жөніндегі бағдарлама (ТЫБ) барлық әлем бойынша ҰГМҚ дамытуға бағытталған ресурстарды жұмылдыру жөніндегі қызметті үйлестіреді, ұйымға мүше елдер арасында метеорологиялық, гидрологиялық әдістемемен тексерілген білімді ұйымдастырып, тапсырудың негізгі элементтерін енгізеді.
Өңірлік бағдарлама (ӨБ) тиісті өңірлер үшін өзекті ДМҰ-дың барлық негізгі бағдарламаларымен қиылысады және метеорологиялық, метеорологиялық және олармен байланысқан бірегей сипаты бар, нақты өңір мен өңір топтары үшін жалпы мүддені білдіретін экологиялық мәселелерге арналған.
ДМҰ-дың ғарыштық бағдарламасы ДМҰ бағдарламаларының тұтынуына жауап беретін жер серігінің құрамдас бөлігі, ДМҰ Ақпараттық жүйесінің шешуші құрамдас бөлігі болып табылатын мәліметтерді беру және оларға кіруді қамтамасыз ету жүйесі және жер серігі мәліметтерінің және аса тиімді пайдалану арқылы өнімнің пайдалылығын көтеру үшін қажетті әлеуетті өсірумен байланысқан құрамдас бөлігі сияқты үш үшбұрышта негізделеді.
Апат қауіпсіздігін азайту жөніндегі бағдарлама (АҚАБ) адам өмірін, өмір сүру және жеке меншік құралдарын сақтау бойынша қызметте ДМҰ миссиясына іргетас қалайтын бағдарлама болып табылады. Ол апат қауіптерін және 2005-2015 жылдарға арналған Хиог негіздемелік бағдарламасының іс-әрекеттерін іске асыру саласында ДМҰ әртүрлі бағдарламалары бойынша жүзеге асырылатын тиісті қызметті біріктіруді қамтамасыз етеді. Апат сипаты бар жағдайға ден қойған кезде ДМҰ іс-әрекеттеріне ғылыми-техникалық қолдауды қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы өзінің аумақтық тиесілігі бойынша II (Азия) Өңірлік Ассоциациясына және VI (Европа) Өңірлік Ассоциациясына кіреді.
Қазақстанның ҰГМҚ қызметі Өңірлік Ассоциациялардың шеңберінде келесі бағыттарды қамтиды:
- Бар бақылау жүйелерін, телекоммуникация құралдарын және мәліметтерді өңдеуді қолдау және одан әрі дамыту;
- Ұлттық Метеорологиялық, Гидрологиялық және басқа Қызметтер арасында мәліметтермен және өніммен ерікті және шектеусіз халықаралық алмасу;
- Анықтаудың, болжаудың және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz