Ақша-несие саясатының механизмі және оның ерекшелігі

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Ақша-несие саясатының механизмі және оның ерекшелігі.

Монетарлық саясат өте күрделі табыстау механизмінен тұрады. Жалпы саясаттың тиімділігі әр банктің сапалы жұмысына тәуелді. Ақша-несие саясатының төрт түрлі табыстау механизмін қарастыруға болады:

1. Орталық банк саясатының салдарынан нақты ақша ұсынысының (М1Р) ⁹

мәнінің өзгеруі;

2. Ақша нарығындағы пайыз мөлшерлемесінің өзгеруі;

3. Пайыз мөлшерлемесінің динамикасына байланысты жиынтық әсіресе, инвестициялық шығындардың реакциясын;

4. Жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты өнім көлемінің өзгерісі.

Ақша ұсынысының өзгерісі мен жиынтық ұсыныс реакциясының арасындағы тағы екі аралық баспалдақ жатыр, осы жағдайлар соңғы нәтижеге көп әсер етеді.

Нарықтық пайыз мөлшерлемесінің өзгерісі экономикалық агенттердің қоржын активтерінің құрылымының өзгеруіне байланысты болады., ал бұл өзгерістер Орталық банктің ақша несие саясатын кеңейтудің салдары. Мұндай саясаттың салдары ретінде активтің басқа түрлерін сатып алу, несиенің арзандауы, нәтижесінде мөлшерлемесінің төмендеуі байқалады. Ақша нарығының реакциясы L ^D қисығының тікшелеу болуынан ақшаға сұраныстың сипатына, түріне тәуелді болады.

Ақшаға сұраныс пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты сезімтал болса, онда ақша жиынының өсуіне пайыз мөлшерлемесінің болымсыз өзгеруі әсер етеді және керісінше ақшаға сұраныс пайыз мөлшерлемесінің едәуір төмендеуі алып келеді.

Келесі қадам пайыз мөлшерлемесінің өзгерісіне байланысты жиынтық сұранысты түзету болады. Әдетте пайыз мөлшерлемесінің дианимакасына инвестициялық шығындар әсер етеді деп есептеледі.

Егерде ақша нарығында пайыз мөлшерлемесінің едәуір өзгерісі болды деп жорамалдасақ, онда пайыз мөлшерлемесінің динамикасына инвестициялық сұраныстың сезімталдығы байқалады. Басқа жағдайлар тұрақты болса, онда осы шартта жиынтық табыстың мультипликаторлық мәнінің кеңеюі пайда болады. Табыстау механизмі қадамдарының бұзылуына байланысты ақша саясатының төмендеуі немесе мүлдем нәтижесіз болуы мүмкін. Мысалы, ақша нарығында пайыз мөлшерлемесінің жинтық сұраныс реакциясының болмауы, өнім көлемі мен ақша жиынының арасындағы байланысты үзеді. Мұндай құбылыс нарықтық экономикаға көшіп келіп жатқан мемлекеттерде байқалады. Ақша саясатын жүргізуде табыстау механизмінің сапалы жұмысынан басқа да қиындықтар кездеседі. Орталық банктің пайыз мөлшерлемесін бір тұрақты деңгейде ұстап тұру арқылы инвестицияны тұрақтандырады. Ол Орталық банктің пайыз мөлшерлемесін өзгертуі экономикаға әр уақытта дұрыс әсер етпегенде орындалады. Егер экономикада өрлеу болса және жалпы ұлттық өнім өссе, онда ақшаға трансакциялық сұраныс өседі. (нақты ЖҰӨ ақшаға сұраныстың бір параметрі) .

Ақша ұсыныстың тұрақты жағдайында пайыз мөлшерлемесі өседі, демек ақша ұсынысын бұрынғы қалыпты жағдайда ұстау үшін, Орталық банк ақша ұсынысын өсіруі үшін қажет. Мұндай жағдай ЖҰӨ өсуін қосымша ынталандырады және инфляцияның пайда болуына әкеледі.

Экономикадағы құлдырау және ақшаға сұраныстың азаюы жағдайында Оталық банк пайыз мөлшерлемесінің төмендеуін болдырмау үшін, ақша ұсынысын азайту қажет. Бірақ мұндай жағдай жиынтық сұранысты төмендетіп, экономикадағы құлдырауды шиеленстіре түседі.

Ақша-несие саясатының жанама әсерлерін де ескерген жөн.

Мысалы, егерде Орталық банк ақша ұсынысын өсіру қажет деп есептесе, онда ол құнды қағаздар нарығынан облигация сатып алу арқылы ақша базасын кеңейте салады. Бірақ, ақша ұсынысының өсуімен қатар пайыз мөлшерлемесі төмендегідей. Бұл жағдай екі коэффициентке әсер етуі мүмкін (CR және YY) .

Халық депозиттегі қаржыларының бір бөлігін нақты ақшаға айналдыра алады, онда С/Д =CY банктер артық резервтерін өсіреді, ол R/D =YY мәнін өсіреді. Мұндай шаралардан кейін ақша мультипликаторы төмендейді, бұл жағдай ақша жиынын кеңейту тенденциясының төмендеуіне әсер етеді.

Ақша-несие саясаты көлемді сыртқы кешеуілдеуге ие бола алады, шешім қабылдағаннан бастап, нәтижеге дейін, өйткені экономикадағы инвестициялық белсенділік өзгерісіне байланысты пайыз мөлшерлемесі тербелістері ЖҰӨ көлеміне әсер етеді, мұндай құбылыстар ұзаққа созылады.

Ақша-несие саясаты салық-бюджет және сыртқы экономикалық саясатпен тығыз байланысты.

Егерде Орталық банк тұрақты айналым курсын ұстап тұруды көздесе, онда дербес, тәуелсіз ішкі ақша саясаты болуы мүмкін емес, өйткені айналымы курсты ұстау мақсатындағы әрекеттер, валюталық резервтердің көбеюі және азаюы экономикадағы ақша жиынының өзгеруіне әкеледі.

(Мысалы, валюта сатып алғанда экономикадағы ақша ұсынысы өседі) . Салық-бюджет және ақша саясаттарын бір-біріне сәйкес келтіру белгілі қиындықтарды тудырады. Егер мемлекет экономиканы мемлекеттік шығындарды көбейту арқылы ынталандырса, онда мұндай іс-әрекеттердің нәтижесі ақша саясатымен байланысты болады. Қазыналық саясаттың нәтижесінде бюджетте тапшылық болса, онлда мұндай жағдайда тиімді, тұрақты монетарлық саясат болмайды.

Салық - бюджет экспансиясы.

Мемлекеттің шығындарының өсуі және салық мөлшерінің төмендеуі ығыстыру әсеріне алып келеді, бұл жағдай ынталандырылған қазыналық саясаттың нәтижесін едәуір төмендетеді.

Егер мемлекеттік шығындар өссе, онда жиынтық шығындар және табыс өседі, осының салдарынан тұтыну шығындары (С) өседі. Тұтынудың өсуінің салдарынан табыс (У) және жиынтық шығындар өседі. Табыстың өсуі ақшаға деген сұранысты өсіреді, өйткені экономикада көптеген келісім-шарттар жүргізіледі. Егер ұсыныс тұрақты болса, ақшаға деген сұраныстың өсуі пайыз мөлшерлемесін (R) өсіреді. Ал пайыз мөлшерлемесінің өсуі инвестиция деңгейіне және таза экспортты (Х _п ) төмендетеді. Кей жағдайда таза экспорттың төмендеуі, импорттың өсуінен де болады.

Қорыта айтқанда, ынталандырылған қазыналық саясаттың нәтижесінде бір жағынан жұмыс бастылық пен өнім көлемі өседі, ал екіншіден ығыстыру әсерінің өнім көлемі төмендейді. (Қосымша С) .

Егер таза экспорт пен инвестициялық ығысуы болмаса, онда мемлекеттік шығындардың өсуі және салықтың төмендеуі салдарынан У-тің өсуі (У ₀ У) мәніне тең.

Ақша-несие экспенциясы.

Ақша ұсынысының өсуі ығыстыру әсерінсіз, қысқа мерзім кезеңіндегі экономиканың өсуін қамтамасыз етеді, бірақ таза экспорттың өзгерісіне қарама-қайшы әсерін тигізеді. Ақша жиынының өсуі (М _S ) пайыз мөлшерлемесінің (R) төмендеуіне алып келеді, өйткені несиеге берілетін ресурс ұлғаяды, ал несие бағасы төмендейді. Бұл жағдай инвестицияның өсуіне әсерін тигізеді. Қорыта айтқанда, жиынтық шығындар және табыс (У) өседі, демек тұтыну да (С) өседі. Таза экспорт өзгерісі (Х _п ) бір-біріне қарама-қарсы екі фактордың әсерінде болады.

-Таза экспорттың төмендеуіне алып келетін жиынтық табыстың өсуі.

-Пайыз мөлшерлемесінің төмендеуіне алып келетін жиынтық табыстың өсуі.

-Таза экспорт (Х _п ) мәні шамасының өзгеруі (У) және (R) өзгерістеріне және (п) коэффициенті мен импорттаудың шекті бейімділігінің мәніне тәуелді. Ақша-несие және салық-бюджет саясаттарының салыстырмалы тиімділігі келесі шарттарға тәуелді:

а) нарықтық пайыз мөлшерлемесінің динамикасына таза экспорт пен инвестиция өз сезімталдық көрсетсе, онда сезімтал коэффиценттері (d жєне n) салыстырмалы қарағанда аз мәнді болады.

Бұл жағдайда пайыз мөлшерлемесінің (R) болымсыз өсуі, таза экспортпен инвестицияның әлсіз ығыстыруына алып келеді, сондықтан табыстың (У) жалпы өсімшесі елеулі болады.

Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының негізгі бағыттары.

Ақша-кредит саясатының негізгі бағыттары -Ұлттық банктің негізгі тұжырымдамалық құжаттарының бірі, ол жыл сайын үш жылдық кезеңге алдағы жылда жүргізілетін шаралар жан-жақты көрсетіле отырып жасалады. Онда негізгі макроэкономикалық өлшемдердің болжамдары бар. Мәселен, инфляцияға болжамды Ұлттық банк елдің әлеуметтік-экономикалық даму динамикасын, сыртқы экономикалық ахуалды және ақша-кредит саясатын сипаттайтын өлшемдерге жасалған талдау негізінде әзірледі.

Ел экономикасының бұдан кейінгі ахуалының энергия ресурстарының, әсіресе мұнайдың бағасына және елге әкелінетін капиталға тәуелділігі ескеріле отырып, инфляцияның 2007-2009 жылдарға арналған болжамын жасау кезінде экономика дамуының 3 сценарийі қарастырылды: