Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізуіндегі үкім және оның түрлері
Жоспар
I Кіріспе 3
ІІ I Бөлім. Сот үкімінің түсінігі, оған қойылатын талаптар және процессуалдық тәртібі мен шығарудың ерекшеліктері 5
1.1 Сот үкімінің сот төрелігі актісі ретіндегі түсінігі мен мәні.
1.2 Сот үкімін шығару кезінде оған қойылатын талаптар.
1.3 Сот үкімін шығарудың процессуалдық тәртібі.
1.4 Судьяның ерекше пікірі институты.
ІІ Бөлім. Айыптау және ақтау үкімдерінің түсінігі және олардың қабылдану ерекшеліктері мен құрамы
2.1 Айыптау үкімінің мазмұнына және нысанына қойылатын талаптар.
2.2 Ақтау үкімінің құрылымы және қабылдау негіздері.
ІІІ Қорытынды 60
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 61..62
I Кіріспе 3
ІІ I Бөлім. Сот үкімінің түсінігі, оған қойылатын талаптар және процессуалдық тәртібі мен шығарудың ерекшеліктері 5
1.1 Сот үкімінің сот төрелігі актісі ретіндегі түсінігі мен мәні.
1.2 Сот үкімін шығару кезінде оған қойылатын талаптар.
1.3 Сот үкімін шығарудың процессуалдық тәртібі.
1.4 Судьяның ерекше пікірі институты.
ІІ Бөлім. Айыптау және ақтау үкімдерінің түсінігі және олардың қабылдану ерекшеліктері мен құрамы
2.1 Айыптау үкімінің мазмұнына және нысанына қойылатын талаптар.
2.2 Ақтау үкімінің құрылымы және қабылдау негіздері.
ІІІ Қорытынды 60
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 61..62
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзeктілігі. Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптасуы барлық құқықтық жүйенің, соның ішінде құқыққолданушы қызметтің, тиімді және кезекті жетілуін бағамдайды. Бұл процестегі маңызды орын қылмыстық іс жүргізуге тиесілі.
Сөзсіз, қылмыстық процесті реформалау демократиялық қауымдастықта жалпықабылданған әлемдік стандарттарға бағытталған, өйткені Қазақстан динамикалы түрде әлемдік қауымдастыққа ене бастады.
Құқықтық реформаның басты міндеттерінің бірі іс жүргізу процедурасының жетілдірілуі мен іс жүргізуден ескі қалыптарды шеттету, сот төрелігін жүзеге асырудың тиімділігін арттыратын жаңа ережелер мен жағдайлардың ендірілуі болып табылатындығы белгілі.
Қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстарды тәжірибе тудырады. Ал ұсыныстар шын мәнінде тиімді сот төрелігінің міндеттеріне жауап беруі үшін дәл сол тәжірибетерең талдауды соның ішінде ғылыми талдауды талап етеді. Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық-процестік кодексінің қабылдануынан кейін, қылмыстық іс жүргізудегі сот қорғауы обьектілерінің басымдылықтары да, сот процесінің сайыскерлігі жағдайындағы процессуалдық шешімдерге талаптар да жүйелі түрде өзгерді.
Қылмыстық-процессуалдық қатынастар саласына тартылған адамдардың тағдырына, сөзсіз, қандай да бір амалмен әсер ететін, алдын-ала тергеп-тексеру, прокуратура органдары мен соттың қызметіне қорытынды келтіретін, ең маңызды процессуалдық актілердің бірі – үкім болып табылады.
Үкім, қылмыстық іс бойынша барлық мәселелерді сотпен шешудегі алғашқы саты ретінде, сот қорғауының институттарының, дәлірек айтсақ сот қадағалауының барлық нысандарының мәнін ашу үшін негіз болып табылады.
Алайда сот төрелігін жүзеге асыру әлі де болсын қоғам мен азаматтарды толықтай қанағаттандырмайды. Бұл жағынан соттармен негізделмеген, заңдылыққа сай келмейтін үкімдердің шығарылуы орын алып отыр. Және де бұндай жағдайлардың астарында заңсыз қылмыстық жауаптылыққа тартылған адамдарда болуы мүмкін.
Бағыты өз азаматтарының мүдделерін қорғау болып табылатын мемлекет, ең алдымен өзі кез-келген азаматқа қатысты тәлкек жасамауы қажет.
Қазіргі уақытта қылмыстарды тез және толық ашу мен ьұны жасаған тұлғаларды анықтау, - құқыққорғау жүйесі қызмет етіп отырған міндет емес. Қылмыстық іс жүргізудің басты мақсаты сот кінәлілігіне менімді емес тұлғаларды соттау талабы болмауы керек, өйткені қылмыстық процестегі тұлға үшін орын алуы мүмкін ең жаманы – бұл кінәсіздің жазалануы болып табылады.
Сот тәжірибесінің статистикалық деректері сот қателіктерінің көптігіне, материалдық және процессуалдық заңнаманың дұрыс қолданбауына куә болып отыр.
Сот қателіктерінің салдары өте ауыр, және де бұндай залалдың салдарының кейде орны толтырылмайтындай да болып келеді.
Сол себепті үкімнің шығарылуына ден қою керек, оған қойылатын талаптарды, принциптерін егжей-тегжейлі зерттеп ашу бұл саланың қажеттіліктерінен туындайды. Осымен байланысты қылмыстық іс бойынша сот үкімін шығаруға жататын мәселелер оданда мәнді, терең, өзекті болып отыр, және де маңызды заңи мәнге ие.
Дипломдық жұмыстың өзeктілігі. Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптасуы барлық құқықтық жүйенің, соның ішінде құқыққолданушы қызметтің, тиімді және кезекті жетілуін бағамдайды. Бұл процестегі маңызды орын қылмыстық іс жүргізуге тиесілі.
Сөзсіз, қылмыстық процесті реформалау демократиялық қауымдастықта жалпықабылданған әлемдік стандарттарға бағытталған, өйткені Қазақстан динамикалы түрде әлемдік қауымдастыққа ене бастады.
Құқықтық реформаның басты міндеттерінің бірі іс жүргізу процедурасының жетілдірілуі мен іс жүргізуден ескі қалыптарды шеттету, сот төрелігін жүзеге асырудың тиімділігін арттыратын жаңа ережелер мен жағдайлардың ендірілуі болып табылатындығы белгілі.
Қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстарды тәжірибе тудырады. Ал ұсыныстар шын мәнінде тиімді сот төрелігінің міндеттеріне жауап беруі үшін дәл сол тәжірибетерең талдауды соның ішінде ғылыми талдауды талап етеді. Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық-процестік кодексінің қабылдануынан кейін, қылмыстық іс жүргізудегі сот қорғауы обьектілерінің басымдылықтары да, сот процесінің сайыскерлігі жағдайындағы процессуалдық шешімдерге талаптар да жүйелі түрде өзгерді.
Қылмыстық-процессуалдық қатынастар саласына тартылған адамдардың тағдырына, сөзсіз, қандай да бір амалмен әсер ететін, алдын-ала тергеп-тексеру, прокуратура органдары мен соттың қызметіне қорытынды келтіретін, ең маңызды процессуалдық актілердің бірі – үкім болып табылады.
Үкім, қылмыстық іс бойынша барлық мәселелерді сотпен шешудегі алғашқы саты ретінде, сот қорғауының институттарының, дәлірек айтсақ сот қадағалауының барлық нысандарының мәнін ашу үшін негіз болып табылады.
Алайда сот төрелігін жүзеге асыру әлі де болсын қоғам мен азаматтарды толықтай қанағаттандырмайды. Бұл жағынан соттармен негізделмеген, заңдылыққа сай келмейтін үкімдердің шығарылуы орын алып отыр. Және де бұндай жағдайлардың астарында заңсыз қылмыстық жауаптылыққа тартылған адамдарда болуы мүмкін.
Бағыты өз азаматтарының мүдделерін қорғау болып табылатын мемлекет, ең алдымен өзі кез-келген азаматқа қатысты тәлкек жасамауы қажет.
Қазіргі уақытта қылмыстарды тез және толық ашу мен ьұны жасаған тұлғаларды анықтау, - құқыққорғау жүйесі қызмет етіп отырған міндет емес. Қылмыстық іс жүргізудің басты мақсаты сот кінәлілігіне менімді емес тұлғаларды соттау талабы болмауы керек, өйткені қылмыстық процестегі тұлға үшін орын алуы мүмкін ең жаманы – бұл кінәсіздің жазалануы болып табылады.
Сот тәжірибесінің статистикалық деректері сот қателіктерінің көптігіне, материалдық және процессуалдық заңнаманың дұрыс қолданбауына куә болып отыр.
Сот қателіктерінің салдары өте ауыр, және де бұндай залалдың салдарының кейде орны толтырылмайтындай да болып келеді.
Сол себепті үкімнің шығарылуына ден қою керек, оған қойылатын талаптарды, принциптерін егжей-тегжейлі зерттеп ашу бұл саланың қажеттіліктерінен туындайды. Осымен байланысты қылмыстық іс бойынша сот үкімін шығаруға жататын мәселелер оданда мәнді, терең, өзекті болып отыр, және де маңызды заңи мәнге ие.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты. Сот үкімі туралы. 15.08.2002 ж. №19 // Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені.
2. Абдиканов Н.А. Главное судебное разбирательство по уголовному делу в Республике Казахстан его назначение и производство. – Алматы: Кітап, 2004. – С. 312.
3. Пленум Верховного суда Республики Казахстан. О практике применения законодательства по возмещению вреда, причиненного незаконными действиями органов, ведущих уголовный процесс: Постановление от 9.07.1999 года №7 // Сборник постановлений Пленума Верховного суда РК, нормативных постановлений Верховного суда РК.
4. ҚР Жоғарғы соты Пленумының 30.04.1999 жылғы №1 «Соттармен қылмыстық жазаны тағайындау кезінде заңдылықты сақтауы туралы» қаулысы. // ҚР Жоғарғы соты Пленумының қаулылар жинағы.
5. Бушуев Г.И. Совещание судей при постановлении приговора. – М.: Юрид. Лит., 1988. – С.4.
6. Аланов Ж. Институт особого мнения: плюсы и минусы // Фемида. – 1999. -№8. - С.8.
7. Тлеубергенов М. Особое мнение: как его реализовать // Зангер. – 2003. - №5. – С. 42-43.
8. Курылев С.В. О достоверности и вероятности в правосудии // Правоведение. – 1968. – №1. – С.74.
9. Строгович М.С. Об истине оправдательного приговора // В кн.: Проблемы судебной этики. – М.: Наука, 1974. – С.92.
10. Белкин Р.С. Собирание, исследование и оценка доказательств. – М.: Наука, 1966. – 295 с.
11. Курылев С.В. Основы теории доказывания в советском правосудии. – Минск: Изд-во БГУ, 1969. – С.105.
12. ҚР Жоғарғы сотының 2002 жылғы 11 сәуірдегі №6 «Кәмелетке толмағандардың қылмыстары және оларды қылмыстық пен басқа қоғамға қарсы іс-әрекеттер жасауға тарту жөніндегі істер бойынша сот практикасы туралы» нормативтік қаулысы // Қазақ КСР Жоғарғы Сотының, ҚР Жоғарғы сотының Пленумының қаулыларының, ҚР Жоғарғы сотының нормативтік қаулыларының жинағы.
13. Қазақстан Республикасы соттарымен онша емес және орта ауырлықтағы қылмыстар үшін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағындау тәжірибесінің қорытымы // ҚР Жоғарғы сотының Бюллетені.
14. Қазақстан Республикасы Президенті. Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий енгізу туралы: 17.12.2003 жылғы жарлық №1251.
15. Тотыбай-Тегі Е. Сот төрелігі мен соттар // Жергілікті соттар рөлінің күшеюі: соттардың тәуелсідігі, сот төрелігіне қол жетімділікті қамтамасыз ету: Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. – Алматы:Жеті Жарғы,2004. – 120б.
16. Назаров Д.А. Следственные ошибки в досудебных стадиях уголовного процесса. – Краснояр: Краснояр гос. ун-т., 2000. – С.14.
17. Караманов С. О некоторых вопросах, возникающих в связи с рассмотрением гражданского иска в уголовном процессе // Заңгер. – 2005. №1 – С. 17.
18. 2015 жылғы 31 қазандағы № 377-V Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі.
19. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі.
20. 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі.
21. 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231-V Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексi.
22. Сот актілерін шығару кезіндегі заттай дәлелдемелердің тағдырымен байланысты мәселелерді шешу туралы сот тәжірибесі. ҚР Жоғарғы сотының қорытымы. – Астана: ҚР Жоғарғы сот, 2004. – 7 б.
23. Назаров Д.А. Влияние следственных ошибок на ошибки суда. Санкт-Петербург: Изд-во Юридический центр Пресс, 2003. – 323 с.
24. Ақтау үкімін шығарудағы сот тәжірибесіне шолу // ҚР Жоғарғы соты бюллетені. – 2004. №3. – 51 б.
25. Қазақстан Респуликасы Жоғарғы Соты. 20.06.2005 ж. қабылданған «Азаматтық талапты қылмыстық процесте қарау туралы» нормативтік қаулы.
26. Мами К.А. Справедливость всегда относительна // Казахстанская Правда. – 2005. – 14 октября.
27. ҚР Жоғары сотының Пленумының 2015 жыл 25 маусымдағы №4 «Қылмыстық жаза тағайындаудың кейбір мәселелері туралы» қаулысы.
28. Ережепов Н.А. Қазақстан Республикасында қылмыстық істер бойынша бас сот талқылауын тағайындау мен жүргізу кезіндегі судьяның қызметі: Дис. ... канд. Юрид. Наук. – Алматы, 2001. – 142 б.
29. Джолдасбаева Н. Необходимо и дальше работать над повышением имиджа судов // Усиление роли местных судов: Сборник научных докладов и тезисов участников международной научно-практической конференций. – Алматы: Жеті жарғы, 2004. – С.230.
30. Халиков К.Х. К вопросу определения судебной власти как одного из основных понятий, используемых юридической наукой // Правовая реформа в Казахстане. – 2006. -№2. – С.44.
31. Назарбаев Н.А. Высокая миссия суда // Юридическая газета. 2005. – 7 июня.
1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты. Сот үкімі туралы. 15.08.2002 ж. №19 // Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының бюллетені.
2. Абдиканов Н.А. Главное судебное разбирательство по уголовному делу в Республике Казахстан его назначение и производство. – Алматы: Кітап, 2004. – С. 312.
3. Пленум Верховного суда Республики Казахстан. О практике применения законодательства по возмещению вреда, причиненного незаконными действиями органов, ведущих уголовный процесс: Постановление от 9.07.1999 года №7 // Сборник постановлений Пленума Верховного суда РК, нормативных постановлений Верховного суда РК.
4. ҚР Жоғарғы соты Пленумының 30.04.1999 жылғы №1 «Соттармен қылмыстық жазаны тағайындау кезінде заңдылықты сақтауы туралы» қаулысы. // ҚР Жоғарғы соты Пленумының қаулылар жинағы.
5. Бушуев Г.И. Совещание судей при постановлении приговора. – М.: Юрид. Лит., 1988. – С.4.
6. Аланов Ж. Институт особого мнения: плюсы и минусы // Фемида. – 1999. -№8. - С.8.
7. Тлеубергенов М. Особое мнение: как его реализовать // Зангер. – 2003. - №5. – С. 42-43.
8. Курылев С.В. О достоверности и вероятности в правосудии // Правоведение. – 1968. – №1. – С.74.
9. Строгович М.С. Об истине оправдательного приговора // В кн.: Проблемы судебной этики. – М.: Наука, 1974. – С.92.
10. Белкин Р.С. Собирание, исследование и оценка доказательств. – М.: Наука, 1966. – 295 с.
11. Курылев С.В. Основы теории доказывания в советском правосудии. – Минск: Изд-во БГУ, 1969. – С.105.
12. ҚР Жоғарғы сотының 2002 жылғы 11 сәуірдегі №6 «Кәмелетке толмағандардың қылмыстары және оларды қылмыстық пен басқа қоғамға қарсы іс-әрекеттер жасауға тарту жөніндегі істер бойынша сот практикасы туралы» нормативтік қаулысы // Қазақ КСР Жоғарғы Сотының, ҚР Жоғарғы сотының Пленумының қаулыларының, ҚР Жоғарғы сотының нормативтік қаулыларының жинағы.
13. Қазақстан Республикасы соттарымен онша емес және орта ауырлықтағы қылмыстар үшін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағындау тәжірибесінің қорытымы // ҚР Жоғарғы сотының Бюллетені.
14. Қазақстан Республикасы Президенті. Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий енгізу туралы: 17.12.2003 жылғы жарлық №1251.
15. Тотыбай-Тегі Е. Сот төрелігі мен соттар // Жергілікті соттар рөлінің күшеюі: соттардың тәуелсідігі, сот төрелігіне қол жетімділікті қамтамасыз ету: Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. – Алматы:Жеті Жарғы,2004. – 120б.
16. Назаров Д.А. Следственные ошибки в досудебных стадиях уголовного процесса. – Краснояр: Краснояр гос. ун-т., 2000. – С.14.
17. Караманов С. О некоторых вопросах, возникающих в связи с рассмотрением гражданского иска в уголовном процессе // Заңгер. – 2005. №1 – С. 17.
18. 2015 жылғы 31 қазандағы № 377-V Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі.
19. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі.
20. 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі.
21. 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231-V Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексi.
22. Сот актілерін шығару кезіндегі заттай дәлелдемелердің тағдырымен байланысты мәселелерді шешу туралы сот тәжірибесі. ҚР Жоғарғы сотының қорытымы. – Астана: ҚР Жоғарғы сот, 2004. – 7 б.
23. Назаров Д.А. Влияние следственных ошибок на ошибки суда. Санкт-Петербург: Изд-во Юридический центр Пресс, 2003. – 323 с.
24. Ақтау үкімін шығарудағы сот тәжірибесіне шолу // ҚР Жоғарғы соты бюллетені. – 2004. №3. – 51 б.
25. Қазақстан Респуликасы Жоғарғы Соты. 20.06.2005 ж. қабылданған «Азаматтық талапты қылмыстық процесте қарау туралы» нормативтік қаулы.
26. Мами К.А. Справедливость всегда относительна // Казахстанская Правда. – 2005. – 14 октября.
27. ҚР Жоғары сотының Пленумының 2015 жыл 25 маусымдағы №4 «Қылмыстық жаза тағайындаудың кейбір мәселелері туралы» қаулысы.
28. Ережепов Н.А. Қазақстан Республикасында қылмыстық істер бойынша бас сот талқылауын тағайындау мен жүргізу кезіндегі судьяның қызметі: Дис. ... канд. Юрид. Наук. – Алматы, 2001. – 142 б.
29. Джолдасбаева Н. Необходимо и дальше работать над повышением имиджа судов // Усиление роли местных судов: Сборник научных докладов и тезисов участников международной научно-практической конференций. – Алматы: Жеті жарғы, 2004. – С.230.
30. Халиков К.Х. К вопросу определения судебной власти как одного из основных понятий, используемых юридической наукой // Правовая реформа в Казахстане. – 2006. -№2. – С.44.
31. Назарбаев Н.А. Высокая миссия суда // Юридическая газета. 2005. – 7 июня.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Тақырыбы: Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізуіндегі үкім және оның түрлері.
Жоспар
I
Кіріспе
3
ІІ
I Бөлім. Сот үкімінің түсінігі, оған қойылатын талаптар және процессуалдық тәртібі мен шығарудың ерекшеліктері
5
1.1
Сот үкімінің сот төрелігі актісі ретіндегі түсінігі мен мәні.
1.2
Сот үкімін шығару кезінде оған қойылатын талаптар.
1.3
Сот үкімін шығарудың процессуалдық тәртібі.
1.4
Судьяның ерекше пікірі институты.
ІІ Бөлім. Айыптау және ақтау үкімдерінің түсінігі және олардың қабылдану ерекшеліктері мен құрамы
2.1
Айыптау үкімінің мазмұнына және нысанына қойылатын талаптар.
2.2
Ақтау үкімінің құрылымы және қабылдау негіздері.
ІІІ
Қорытынды
60
ІV
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
61--62
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзeктілігі. Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптасуы барлық құқықтық жүйенің, соның ішінде құқыққолданушы қызметтің, тиімді және кезекті жетілуін бағамдайды. Бұл процестегі маңызды орын қылмыстық іс жүргізуге тиесілі.
Сөзсіз, қылмыстық процесті реформалау демократиялық қауымдастықта жалпықабылданған әлемдік стандарттарға бағытталған, өйткені Қазақстан динамикалы түрде әлемдік қауымдастыққа ене бастады.
Құқықтық реформаның басты міндеттерінің бірі іс жүргізу процедурасының жетілдірілуі мен іс жүргізуден ескі қалыптарды шеттету, сот төрелігін жүзеге асырудың тиімділігін арттыратын жаңа ережелер мен жағдайлардың ендірілуі болып табылатындығы белгілі.
Қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстарды тәжірибе тудырады. Ал ұсыныстар шын мәнінде тиімді сот төрелігінің міндеттеріне жауап беруі үшін дәл сол тәжірибетерең талдауды соның ішінде ғылыми талдауды талап етеді. Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық-процестік кодексінің қабылдануынан кейін, қылмыстық іс жүргізудегі сот қорғауы обьектілерінің басымдылықтары да, сот процесінің сайыскерлігі жағдайындағы процессуалдық шешімдерге талаптар да жүйелі түрде өзгерді.
Қылмыстық-процессуалдық қатынастар саласына тартылған адамдардың тағдырына, сөзсіз, қандай да бір амалмен әсер ететін, алдын-ала тергеп-тексеру, прокуратура органдары мен соттың қызметіне қорытынды келтіретін, ең маңызды процессуалдық актілердің бірі - үкім болып табылады.
Үкім, қылмыстық іс бойынша барлық мәселелерді сотпен шешудегі алғашқы саты ретінде, сот қорғауының институттарының, дәлірек айтсақ сот қадағалауының барлық нысандарының мәнін ашу үшін негіз болып табылады.
Алайда сот төрелігін жүзеге асыру әлі де болсын қоғам мен азаматтарды толықтай қанағаттандырмайды. Бұл жағынан соттармен негізделмеген, заңдылыққа сай келмейтін үкімдердің шығарылуы орын алып отыр. Және де бұндай жағдайлардың астарында заңсыз қылмыстық жауаптылыққа тартылған адамдарда болуы мүмкін.
Бағыты өз азаматтарының мүдделерін қорғау болып табылатын мемлекет, ең алдымен өзі кез-келген азаматқа қатысты тәлкек жасамауы қажет.
Қазіргі уақытта қылмыстарды тез және толық ашу мен ьұны жасаған тұлғаларды анықтау, - құқыққорғау жүйесі қызмет етіп отырған міндет емес. Қылмыстық іс жүргізудің басты мақсаты сот кінәлілігіне менімді емес тұлғаларды соттау талабы болмауы керек, өйткені қылмыстық процестегі тұлға үшін орын алуы мүмкін ең жаманы - бұл кінәсіздің жазалануы болып табылады.
Сот тәжірибесінің статистикалық деректері сот қателіктерінің көптігіне, материалдық және процессуалдық заңнаманың дұрыс қолданбауына куә болып отыр.
Сот қателіктерінің салдары өте ауыр, және де бұндай залалдың салдарының кейде орны толтырылмайтындай да болып келеді.
Сол себепті үкімнің шығарылуына ден қою керек, оған қойылатын талаптарды, принциптерін егжей-тегжейлі зерттеп ашу бұл саланың қажеттіліктерінен туындайды. Осымен байланысты қылмыстық іс бойынша сот үкімін шығаруға жататын мәселелер оданда мәнді, терең, өзекті болып отыр, және де маңызды заңи мәнге ие.
Зepттeу объeктісі болып қылмыстық іс жүргізудегі үкімді шығару кезінде қалыптасатын қылмыстық-процессуалдық қатынастар танылады.
Зерттеу пәнін іс бойынша үкім шығарумен байланысты теориялық және практикалық мәселелер құрайды.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты қылмыстық процестегі үкімнің теориялық негіздерін, сот үкімдерін шығаруға қатысты мәселелерді кешенді зерттеуде, қылмыстық-процессуалдық заңнаманы жетілдіруге бағытталған ғылыми негізделген ұсыныстарды жасау мен сот төрелігін жүзеге асыру процесінде оның қолданылу тәжірибесінде жатыр.
Алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыру дипломдық жұмыстың алдына келесідей міндеттерді қояды:
Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінде берілген үкімнің түсінігін зерттеу, ұғындыру.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік Кодексінде, сондай-ақ қылмыстық-процессуалдық құқық ғылымындағы үкімге қойылатын талаптарды зерттеу.
Үкімнің түрлерін жеке қарастырып, олардың құрылымы мен шығару негіздерін қарастыру.
Үкімді шығару кезіндегі Қазақстан Республикасы қылмыстық-процестік заңнамасында туындайтын проблемалы мәселелерді және оларды шешу жолдарын зерттеу.
Үкімді шығару кезіндегі судьяның ерекше пікірінің болмысы мен оның құқық институты ретіндегі маңыздылығын анықтау.
Жұмыстың тәжipибeлiк мaңызы. Жұмыстa жaсaлғaн тұжыpымдық қopытындылap, ұсыныстap мeн нұсқaулap қылмыстық іс бойынша сот төрелігінің қорытынды актісі ретіндегі, сот үкімін шығару тәжірибесінің жетілдірілуіне ықпал етеді жәнe жұмыста көрсетілген ұсыныстар қылмыстық-процессуалдық заңнаманың және қылмыстық-процессуалдық құқық ғылымының одан әpi дамуына ықпал етеді.
Жұмыстың көлeмi мeн кұpылымы. Жұмыс Кіріспеден, бес бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I БӨЛІМ. СОТ ҮКІМІНІҢ ТҮСІНІГІ, ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖӘНЕ ПРОЦЕССУАЛДЫҚ ТӘРТІБІ МЕН ШЫҒАРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Сот үкімінің сот төрелігі актісі ретіндегі түсінігі мен мәні.
Сот төрелігі - бұл қажет жағдайда мемлекеттік мәжбүрлеудің елеулі шараларын қолдана отырып, нақты қоғамдық дауларға қатысты құқық қолдану жолымен жүзеге асырылатын, қоғамдық қатынастарды қорғау бойынша мемлекеттік қызметтің бір түрі.
Сот төрелігі Қазақстан Республикасында тек сот арқылы жүзеге асырылады. Дәл осылай ҚР Конституциясы аталған қызметтің мемлекеттің басқа бірде-бір соттан тыс органдарына берілуіне жол бермейді. Тек сот қана тұлғаны кінәлі деп танып, оған жаза тағайындай алады.
Осыған байланысты, Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекеттің қалыптасуы жолында соттарға ерекше орын берілген, оған ерекше тектегі құқықтар мен міндеттер берілген. Судья - бұл тек әділеттілік белгісі ғана емес, сонымен бірге Республикадағы ерекше маңызды құқықтық фигура.
Судьяның құқықтық жағдайының мәні Конституцияның 77 бабындағы, судья сот төрелігін атқару барысында тәуелсіз және тек Конституция мен заңдарға ғана бағынады деп көрсетілген, конституциялық талап бойынша анықталады, ал құрамын Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы заңының баптарында бекітілген талаптар құрайды.
ҚР Конституциясында және қылмыстық-процестік заңнамада бекітілген, Қазақстан Республикасындағы сот төрелігінің негіз қалаушы жағдайлары жүйесінде келесілерді атап өту керек. Біріншіден, Қазақстан Республикасында сот төрелігі тек сотпен ғана жүзеге асырылады, екіншіден, ешкімде заңды күшіне енген сот үкімінен тыс, қылмыс жасауда кінәлі деп танылып, қылмыстық жазаға тартыла алмайды.
Өзара байланыста бұл жағдайлар, тек қылмыстық істер бойынша сот төрелігінің мәнін ғана барынша нақты ұғындырып қана қоймай, сонымен бірге оның барысында қабылданатын акті - сот үкімінің де толық түсінігін қалыптастыра алады, оған қойылатын талаптарды, тән қасиеттерді кеңірек ашып көрсетеді.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік Кодексінің 386 бабына сәйкес, сотталушының соңғы сөзін тыңдап болған соң, сот үкім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кетеді, бұл туралы төрағалық етуші сот отырысы залында қатысып отырғандарға хабар береді. Бұл жерде заң сотталушының соңғы сөзінен кейін кеңесу бөлмесіне кетуін талап етеді.
Сонымен қатар, соңғы сөздің аяқталуы мен сот кеңесінің арасында ешқандай үзіліс болмауы керек. Соңғы сөз айтылғаннан кейін және соттың кеңесу бөлмесіне кетуінің алдында, қандай да бір соттық іс-әрекеттердің жүзеге асырылуы тіптен мүмкін емес - деп айтылған Зеликсон Э.С. тұжырымы, байқап отырғанымыздай, абсолютті түрде дұрыс болып отыр.
Үкім кеңесу бөлмесінде сотпен сәйкес шығарылады. Заңды күші бар қылмыстық-процестік заңнамада, кеңесу бөлмесінде болған кездегі және үкім шығару кезіндегі, сот әрекеттері мен судьялардың құқықтық мүмкіндіктері егжей-тегжейлі түрде атап көрсетілген.
Қылмыстық-процестік құқық ғылымында, үкім сот төрелігін жүзеге асыру актісі ретінде көрсетілген.
Алайда заңнамада және теорияда үкім түсінігі әртүрлі анықталады, жиі түрде оның түсінігі ,сот актісі ретіндегі негізгі қасиеттерін аша алмайтындай деңгейде қысқа болып келеді. Егер қылмыстық-процестік заңнамада қамтылған тұжырымдар көзқарасы жағынан қарасақ, сот төрелігі ретіндегі үкімнің түсінігін анықтаудағы бұндай бағыт барынша түсінікті, әрі оңай түсіндірілетін болып келсе, ғылыми жағынан қарайтын болсақ, бұл түсінік сот үкімінің ұғымын толықтай аша алмайтыны анық. Бұл қылмыстық процестегі сот үкімінің барлық қырларын ашардай, нақты, әрі толық түсінікті қалыптастыруды қажет етеді.
ТМД-ның көптеген мемлекеттерінің қылмыстық-процестік кодекстерінде үкім сот отырысында сотталушының кінәлілігі не кінәсіздігін анықтайтын және оған қатысты жаза қолдану немесе қолданбау мәселесін реттейтін шешім ретінде түсіндіріледі.
Мысалы, Ресейлік заңнама бойынша үкім - сотталушының кінәлілігі не кінәсіздігі және оған жаза қолдану не жазадан босату туралы бірінші немесе апелляциялық инстанция сотымен шығарылған шешім ретінде анықталған.
Үкім терминінің түсінігін ашатын заңнамалардың ережелерін талдау, үкімнің қылмыстық процестегі сот төрелігі актісі ретіндегі түсінігін қалыптастыруда шешуші рөлді атқаратын негізгі белгілерді анықтауға мүмкіндік береді.
М.С. Строгович үкім түсінігін аша отырып, оған келесідей анықтама берді: Үкім - бұл сотталушының кінәлілігі не кінәсіздігі туралы және сотпен кінәлі деп танылған жағдайда жаза қолдану туралы сот отырысында судьямен шығарылған шешім.
Сонымен, үкім дегеніміз - сот отырысында бірінші инстанция сотымен шығарылған, қылмыстың болуы не болмауы туралы, сотқа берілген тұлғалардың кінәлілігі немесе кінәсіздігі туралы; егер кінәлілігі сотпен бекітілген жағдайда жазаның түрі мен мөлшері туралы жауаптарды қамтитын шешім болып табылады.
Үкім элементтерінің бұндай заңнамаға сүйенген және оның сот төрелігі актісі түсінігі ретіндегі жалпылама сипаттамасы, тек барынша толық дефиницияның қалыптасуының мүмкіндіктерін кеңейтетіндігін , бірақ бұл түсінікті толық қалыптастыра алмайтындығын байқамау мүмкін емес. Үкімнің басқа да, оның ғылыммен жасалып жатқан түсінігіне қосуға тұрарлықтай елеулі белгілері бар екендігін есепке алуымыз қажет.
Қылмыстық-процестік құқық ғылымына келер болсақ, үкім түсінігін қалыптастыруда, ол да кемшіліктерден кенде емес. Бірқатар ғалымдар заңның сәйкесінше ережелерін толық немесе сөзбе-сөз дерлік жаңғыртады. Басқалары сот төрелігінің шешуші актісі ретіндегі үкімнің түсінігін барынша кең мағынада, әрі толық беруге тырысады. Мысалы, Ф.Н. Фаткуллин үкімді, тағылған айып мәні бойынша шешілетін, сотталушының кінәлілігі немесе кінәсіздігі туралы шешім қалыптасатын, жаза тағайындау немесе одан босату, сондай-ақ заңнамада көрініс тапқан басқа да мәселелер реттелетін, құқық нормаларының қолданылуының дербес актісі ретінде мойындайды. Өз кезегінде венгерлік ғалым-заңгер Надь Л., үкім процессуалдық акті ретінде процессуалдық-құқықтық қатынастар шеңберінде сот шешімімен шығарылған, сот шешімімен шектелген, және де шығару тәртібі мәнімен бірге, құрылым мәнінде де заң талаптарымен шектелген болып табылады -деп жазады.
Жоғарыда келтірілген дефинициялардан түсінгеніміздей, бұлардың бірде біреуінің арасынан үкім мемлекет атынан шығарылатынын меңзейтін нұсқау табылмады.
Қазақстан Республикасындағы соттар, конституциялық ережелердің әрекет күшіне сәйкес, үкімді Қазақстан Республикасының атынан шығарады.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік заңнамасында заң шығарушы үкімге келесідей түсінік береді: Үкім - бұл айыпталушының кінәлілігін не кінәсіздігін анықтау немесе оған жаза қолдануға байланысты мәселе бойынша, бірінші инстанция сотының бас сот отырысында немесе апелляциялық инстанцияның отырысында шығарылатын сот шешімі.
Үкімнің сот төрелігі актісі ретіндегі мәні мен маңызын аша отырып, көптеген процессуалисттер оның мемлекет атынан шығарылатындығына меңзейді, бірақ бұл сот актісі ретіндегі оның негізгі қасиетін ашатын, маңызды әрі елеулі белгісі, ереже ретінде, ҚР ҚПК 7 б. 52 т. жазылған үкім түсінігінде бұл атап көсетілмеген, және де бұл негізінен көптеген ғалымдар пікірінше, оның негізгі жетіспеушілігі деп есептелінеді.
Сондықтан да бұл жерде менің ойымша, үкімге қылмыстық істің негізгі мәселелері - сотталушының кінәлілігі немесе кінәсіздігі және оған тағайындалатын жаза мен жазадан босату, сондай-ақ оны ақтау және т.б. бойынша сот талқылауы нәтижесінде бірінші инстанция сотымен қабылданғанының кінәлілігі немесе кінәсіздігі және оған тағайындалатын жаза мен жазадан босату, сондай-ақ оны ақтау және т.
Келтірілген анықтама, басқа тұжырымдардан айрықшаланатын болса да, бір елеулі дәлсіздік орын алады - ол үкімде тек негізгі мәселелер шешіледі деген қате түсінік. Үкімде тек негізгі мәселер ғана емес, сот отырысында қозғалған барлық түйіткілдердің реттелетіні бізге белгілі. Ал негізінен аталған дефиниция үкімнің қылмыстық процесс теориясы ретіндегі де, заң ережесі ретіндегі де түсінігін толық қамтиды. Және де жоғарыда көрсетілген барлық тұжырымдар мен дефиницияларға назар аударатын болсақ, үкім процессуалдық актілер арасынан орталық мәнге ие екендігі сөзсіз.
Сонымен қатар әрекеттегі Қылмыстық-процестік заңнама айыпталушының қылмыстық процесс қатысушысы ретіндегі қалыптасуы мен мәртебесін, тұлғаны айыпталушы ретінде (тергеу алдын ала тергеумен жүзеге асырылатын істер бойынша) тарту туралы қаулы шығарумен немесе айыптау хаттамасымен (айыптау анықтау нысанында жүргізілетін істер бойынша) немесе сотпен қылмыстық іс қозғау кезінде жәбірленуші арызы бойынша (жеке айыптау істері бойынша) анықталған қылмыстық - процестік қатынастардың субьектісімен байланыстырады.Бас сот талқылауы тағайындалған іс бойынша сотқа тапсырылған айыпталушы, сотталушы мәртебесіне ие болады.
Және соған сәйкес үкім бас сот талқылауында, ҚР ҚПК 7 бабы 52 тармағындағы үкім анықтамасында берілгендей, мүлдем айыпталушыға қатысты емес, сотталушыға қатысты шығарылады.
Баяндалғанға сәйкес, сонымен қатар ҚР ҚПК 7 бабы 52 тармағында көрсетілген үкімнің анықтамасы талаптарға сәйкес келмейтініне, яғни берілген түсінік Қылмыстық-процестік Кодекстің ерекше бөліміндегі үкім шығару туралы талаптарға сәйкес келмейтіндігіне байланысты, ҚР ҚПК берілген үкімнің анықтамасының құрамы өзгертілуге тиіс деп санаймын.
Заң әдебиеттерінде үкімнің түсінігін анықтау әлі де болсын талас-тартысқа ие тақырып болып табылады. Қылмыстық процестегі құқықтық актілердің арасындағы үкімнің нақты орнын анықтау, біздің пікірімізше, үкімді басқа процессуалдық актілерден айрықшалайтын спецификалық ерекшеліктерді анықтау барысында мүмкін болады. Сонымен байланысты біз сот үкімінің табиғатына жаңа тұрғыдан қарау қажет деп санаймыз.
Біріншіден, үкім - бұл сотпен мемлекет атынан шығарылатын және жарияланатын процессуалдық актілердің арасында жалғыз акті болып табылады. Дәл осылай, ҚР Қылмыстық-процестік Кодекстің 387 бабына сәйкес, Қазақстан Республикасындағы барлық соттар үкімді мемлекет атынан шығарады. Қазақстан Республикасының атынан шығарылған үкім сот төрелігін жүзеге асырудағы маңызды актілердің бірі ретінде танылады, және де басты сот талқылауының логикалық қорытындысы болып табылады, сондай-ақ қылмыстық іс бойынша қабылданған процессуалдық актілердің бірі ретінде, үкім тек сот талқылауына ғана қорытынды жасап қоймай, іс бойынша өндірістің бәріне нүкте қояды. Әдебиеттерде үкімді егеменді мемлекеттің атынан шығару сот төрелігін жүзеге асырудың кепілі болып табылатын үкімнің міндетті белгісі деп босқа атамаған.
Екіншіден, үкім сотталушыға тағылған айыпқа баға береді және істі мәні бойынша шешеді, дәлелдеу пәні болып таылатын жағдайларды ег-тегжейлі тексеріп, талқылайды. Үкім белгіленген қасиетінен, егер оның құрамынан айыптың шешілуі болмысы жағы ғана көретін болсақ, айырылады. Үкімнің болмысын барынша сәтті, бірақ қайшылықты түрде Маликов М.Ф. анықтайды. Ол: айыптау мен істі шешудің жалғыз амалы ретінде сот үкімі қызмет атқарады,-деп жазады. Біріншіден, айыптың негізділігі тек үкімде ғана емес, сонымен бірге басқа да процессуалдық актілерде береді. Екіншіден, айыптау өзінің барлық жан-жақтылығы есебінде, оның елеулі бағыттарының бірі қылмыстық істің материалдарында көрініс табады, сондықтанда айыптау мен істі бір-біріне қарама-қарсы қою үшін негіз жоқ болып табылады. Істің сотпен қаралуы сонымен бірге айыптаудың негізділігі туралы мәселелерге үкімде бейнеленген жауап ретінде де көрініс табады. Алайда айыптауды шешу амалы ретіндегі үкімнің интерпретациясы мүлдем дұрыс емес. Оның негізінде, айыптауды қылмыстық іспен жол берілмейтін ұқсастыру жатырғандығы, және де айыптауды қылмыстық іспен қараумен, сот төрелігін жүзеге асырумен шешу жатқандығы белгілі.
Егер айыптау, бұл туралы Ф.Н. Фаткуллин жазғандай, құзыретті органдар мен тұлғалардың оған айып тағылып отырылған және оның қылмыстық жауаптылығын негіздейтін айыпталушыны әшкерелеу бойынша заңда негізделген процессуалдық қызметін білдірсе, онда бұл мағынада айыптауды шешу сот үкімінде жасаған қылмыс бойынша айыпталушыны әшкерелеу бойынша процессуалдық қызметті шешуді айқындайтындығы анық. Бұнымен келісу мүмкін емес, өйткені сотқа және онымен шығарылатын актіге - үкімге олар шын мәнінде орындамайтын, роль тағайындалады.
Үшіншіден, үкім нақты қылмыстық іс бойынша қорытынды шешім қабылданатын, сот өндірісінің негізгі мәселесі - қабылданатын шешімдердің фактілік және заңи салдарының көзқарасы жағынан құқыққорғаушы органдардың қызметінің ақырғы нәтижесі ретінде сипатталатын тұлғаның кінәлі не кінәлі еместігі туралы, кінәліні жазадан босату не жазаға тарту шешілетін жалғыз процессуалдық акті болып табылады. Нұсқалған үкімде шешілетін мәселелердің барлық жиынтығын қамтымаса да, алайда оның болмысынан негізгіні айқындайды: тек үкіммен тұлға қылмысты жасағаны бойынша кінәлі деп танылады, және де тек сот үкімінің негізінде ғана тұлға қылмыстық жауаптылыққа тартыла алады.
Төртіншіден, үкіммен соттың бірінші инстанциясымен істі қарау аяқталады. Соттық және сотқа дейінгі өндірістердің қатынасын үкімнің қалған барлық процессуалдық актілермен қатынасы анықтайды. Сот талқылауы бойынша алдыңғы шешімдерді үкімді шығаруға дайындық актілері ретінде қарау керек деп есептейміз. Сонымен, егер айыптау қорытындысы сотқа дейінгі өндірісті аяқтайтын болса, үкіммен басты сот талқылауына нүкте қойылады. Сәйкесінше бұл актілер апелляцияда, кассациялық сатыда - тексерілетін актілер ретінде белгілі, бұл үкімді, ережеге сәйкес, шағымданудан тәуелсіз, заңды күшіне бірден енетін құқыққолданушы актілерден айыратын белгісі болып танылады. Бұл ара-салмақ үкімнің басқа процессуалдық актілер шеңберіндегі орнын айқындайды.
Біздің ойымызша, аталған белгілердің жиынтығы үкімді басқа процессуалдық актілер арасынан айыруға және үкімді сот төрелігінің ең маңызды актісі деп атауға мүмкіндік береді.
Сонымен байланысты Э.Г. Дусейнованың пікірі назарға лайық: ... алдын-ала тергеп-тексеру кезінде де, сот талқылауы барысында да қабылданатын қылмыстық-процессуалдық актілер арасында, сот аудиториясы алдында мемлекет атынан шығарылатын, процессуалдық қызметтің биігі - үкім асқақтайды.
Сөзсіз, үкім, соттың процессуалдық функциясы - қылмыстық істі шешу функциясын барынша толық нысанда жүзеге асыратын процессуалдық акт болып табылады. Дәл аталған актіде нақты бір қылмыстық іс бойынша қорытынды шешім шығатыны күмәнсіз, яғни қылмыстық процесс бойынша дәл осы сотпен шығарылатын актіде нүкте қояды. Әрбір сот талқылауы, ережеге сәйкес, үкімнің шығарылуымен аяқталады.
Үкімнің мәнін түсіну үшін, үкімнің қатынасы туралы оны келесідей қасиеттер тұрғысынан қарау қажет:
Сот билігінің беделі мен күшінің белгісі ретінде болса да, үкім құқық нормаларын қалыптастыра алмайды. Ол қылмыстық процестегі басқа шешімдер секілді, индивидуалды, құқыққолданушы сипатқа ие, және де нақты бір құқық қатынастарына байланысты құқық нормаларын қолдануды білдіреді, бұл Перлов И.Д. жазғандай, актіге таймаушылық, орындалу міндеттілігін және төтеншелік қасиетін береді.
Осылай, Конституцияның күшімен, сот үкімдері бүкіл Қазақстан Республикасы аумағында орындалуға жатады. Бұнымен қылмыстық іс бойынша мемлекет атынан, сотпен шығарылған үкімнің маңыздылығы мен мәнділігі белгіленгендігін байқауға болады. Сот үкімі бірде бір шеттелулерсіз барлық мемлекеттік органдар, өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды тұлғалар, азаматтар және т.б. үшін міндетті болып табылады және міндетті орындалуға жатады.
Сот үкімін орындамағаны үшін ҚР ҚК 430 бабының талаптарына сәйкес қылмыстық жауаптылық белгіленген, бұл норма санкциясы бас бостандығынан айыру және басқа да альтернативті жазалау шараларын қарастырады. Бірақ басқа құқыққолданушы актілерден ерекшелігі, үкім тек заңды күшіне енген соң ғана, жалпыға міндеттілік қасиетіне ие болады.
Үкімнің заңды күші оның әрекет ету шектерін айқындайды. Бұл қасиет те оны басқа процессуалдық актілерден ерекшелейді. Аудандық және оған теңестірілген, облыстық және оған теңестірілген сотының бірінші иестанциясы сотымен шығарылған үкім заңды күшіне енеді және апелляциялық шағым беру немесе қарсылық білдіру мерзімінің аяқталуымен, үкімге қарсылық білдірілмесе, немесе апелляциялық шағым берілмесе, орындалуға жатады.
Апелляциялық шағым берілген немесе қарсылық білдірілген жағдайда аудандық және оған теңестірілген, облыстық және оған теңестірілген соттың үкімі, егер ол жойылмаса, апелляциялық қаулы шығарылған күні күшіне енеді. Егер апелляциялық шағым, қарсылық апелляциялық инстанция отырысы басталмастан, қайтарып алынатын болса, үкім заңды күшіне апелляциялық инстанцияның шағым, қарсылықтың қайтарып алынуына байланысты апелляциялық талқылауды тоқтату туралы қаулысының шығарылған күні енеді.
Үкімнің заңды күші оның әрекет ету шектерін айқындайды. Аталған факт Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотының 15 тамыз 2002 жылғы №19 Сот үкімі туралы нормативтік қаулысымен құпталады, бұл нормативтік қаулы да келесі жайт көрсетілген: соттағы істі талқылау тек сотталушыға қатысты жүргізілетініне байланысты болған соң, сот үкімде қылмыстың жасалуына байланысты сотқа тартылмаған басқа кінәлі тұлғалардың бар екендігін куәландыратын тұжырымдамалардың болуына жол бермеуі тиіс. Егер іс бірқатар айыпталушыларға қатысты бөлек өндіріске бөліп шығарған болса, үкімде қылмыстың басқа тұлғалармен бірге жасалғандығын, олардың тегін атамай, нұсқалады.
Заңды күшіне енген үкім төтеншелік қасиетке және преюдициалды мәнге ие. Үкімнің төтеншелігі заңды күшіне енген үкім бар кезде дәл сол тұлғаға қатысты және осы айып бойынша басқа бір шешімнің шығарылуына жол бермейтіндігін білдіреді. Бұл қасиет заң актілерінен туындайды: Конституция бойынша: ешкімде дәл сол қылмыс бойынша қайтадан қылмыстық жауаптылыққа тартыла алмайды, аталған ереже ҚР ҚПК 20 б., ҚР ҚПК 35 б. сөзбе-сөз айқындалады, бұл ереже қылмыстық қудалаудың дәл сол айып бойынша күшіне енген үкім бар тұлғаға қатысты тоқталылатындығын бекітеді. Аталған процессуалдық принциптің әрекеті қылмыстық іс жүргізудегі тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды, сот төрелігі органы ретіндегі сот, сондай-ақ қылмыстық қудалауды қамтымайтын жағдайлар бар істер бойынша қылмыстық қудалау органдарының қызметінің регламенттелуін өзінің бағыты ретінде танытады.
Төтеншелік қасиетіне тек айыптаушы ғана емес, сонымен қатар ақтау үкімі де ие. Заңды күшіне енген үкімнің күшін жойған ретте ғана дәл сол іс бойынша қайтара талқылау мүмкін болады. Және де ақтау үкімінің төтеншелігі, заңды күшіне енген уақыттан бастап, 6 айға дейін, яғни ақтау үкімі қайта қарауға жатпайтын кезге дейін күдік келтіруге жатпайды. Аталған қасиет үкімнің басқа процессуалдық құжаттарға деген бақталастығын жояды.
Заңды күшіне енген үкімнің преюдициалды мәні, оның іс бойынша белгіленген жағдайларға, және олардың құқықтық бағалауға да қатысты барлық мемлекеттік органдарға, азаматтар мен ұйымдарға міндеттілігінде жатыр. Осыған байланысты, Морщакова Т.Г. әділетті түрде шамалайтындындай, үкімнің аталған қасиеті оның құрамындағы іс бойынша бекітілген фактілер туралы түйіндер, азаматтық іс жүргізу тәртібінде де дәл сол жағдайларды қарайтын соттар және басқа да құқыққолданушы органдар үшін міндетті болып табылатындығында жатыр.
Үкімнің құқыққолданушы акті ретіндегі аталған қасиеттері өзара тығыз байланысты болып табылады. Заңды күшіне енген үкім жалпыға міндетті, өйткені оның қамтитын шешімдері басқа ешбіреулерімен алмастырыла алмайды. Олар аталған қылмыстық іс бойынша төтенше мәнге және үкім заңда көрсетілген тәртіппен күшін жойғанға дейін, барлық басқа құқыққолданушы органдар үшін - преюдициалды мәнге ие болып табылады.
Сотпен шығарылған және Қазақстан Республикасының атынан жарияланған үкім арқылы, мемлекет жасалған қылмысқа, сондай-ақ оны жасауда кінәлі деп танылған тұлғаға өзінің қатынасын білдіреді.
Қылмстық іс бойынша шығарылған үкімнің маңыздылығы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Конституциясының 77 бабына сәйкес, тұлға қылмыс жасауда, оның кінәсі дәлелденгенге дейін, кінәсіз болып табылатындығында да жатыр. Тек заңды күшіне енген сот үкімі болған жағдайда ғана тұлға қоғамға қауіпті әрекетті жасағаны үшін кінәлі деп танылады және қылмыстық жаза тартыла алады.
Бұл көптеген мемлекеттердің қылмыстық заңнамасында көрініс тапқан кінәсіздік презумпциясы болып танылады. Әдетте кінәсіздік презумпциясы конституциялық деңгейде бекітілмеген, алайда Қазақстан Республикасының Конституциясында оған нұсқау кеңес билігі кезінде кінәсіздік презумпциясы қылмыстық заңнамамен мойындалса да көптеген адамдардың тағдырына әсер ете отырып, тәжірибелік жағынан жүзеге аспағанымен түсіндіріледі.
Жоғары да аталған конституциялық ереже сот үкімінің маңызын сот төрелігін жүзеге асырудағы маңызды актісі ретінде таниды және соттарды үкімге қойылатын заңнамалық талаптарды қалтқысыз орындауға міндеттейді.
Және де, біріншіден, ол басқа процессуалдық актілердің арасында ост төрелігінің басты актісі болып табылады.
Екіншіден, шығарылған сот үкімі тергеп-тексеру органдары мен бірінші инстанция сотының қызметіне нәтиже жасайды. Бұл байланыста М.С. Строговичтің: сотпен үкімнің шығарылуы қылмыстық іс бойынша өндірістің: қылмыстық істің қозғалуы мен мен оны тергеп-тексеру, сотқа жіберу, сот талқылауы болып табылатын алдыңғы сатыларын аяқтайды, - тұжырымы барынша маңызды болып табылады.
П.М. Давыдов біріғай және нақты түрде, үкім тек сот талқылауына ғана емес, сонымен қатар барлық іс бойынша өндіріске қорытынды қоятындығын анықтайды.
Ю. М. Грошевой әділетті түрде айқындағандай, үкім - бұл оның шығарылуына әсер еткен процессуалдық қызметтің қорытындысы. Алайда қаралып отырылған мәселе бойынша бірқатар процессуалисттер қолдайтын, басқа да көзқарас бар.
Солай, Г.Н. Агеева үкімнің шығарылуы істі сотта қаралуына нүкте қояды деп есептейді. Бұндай тұжырымдау барысында үкімді жасау үшін алдын-ала тергеу нәтижелерінің маңызы түсініксіз болып қалады. Сонымен қатар, олар сот талқылауының барысы мен нәтижелеріне әсер ете алмайды, өйткені анықтау, тергеу органдарының және прокуратураның бүкіл қызметі сотқа дейін және сот үшін жүргізіледі.
Олардың тарапынан жиналған материалдан, сондай-ақ қылмыстық қудалау органдарының шешімдерінен және түйіндерінен сот бас тарта алмайды. Және де, сот талқылауының негізін алдын-ала тергеу кезінде жиналған және зерттелген материалдар құрайтындығын назардан шығармауымыз керек.
Сот сатылары мен ост талқылауына дейінгі қызметтердің өзара әрекеттілігі мен өзара негізділігі, әсіресе, қылмыстық іс бойынша дәлелдемелер мен жағдайларды толық зерттеу тұрғысынан анық байқалады.
Үкімді шығара отырып, сот сот төрелігінің заңды, негізді және әділетті актісін шығаруға жеткілікті алдын-ала тергеу және сот зерттеуі барысында дәлелдемелер жиналғандығы мәселесін де шешеді. Сондықтанда қылмыстық істердің бірінші инстанция сотында қаралуы және заңды, негізді, әділетті шешімдер шығару, басқа факторлармен қатар, сот отырысына жеткілікті түрде негізді, толық, қандайда бір заңды елеулі бұзу арқылы тергеп-тексерілген істерді енгізуге байланысты болып табылады.
Мәні бойынша, қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі қызметті бағалау мен оның нәтижелері екі процессуалды актілерде: егер алдын-ала тергеу оны жасаумен айыптау қорытындысында, және сотпен үкімде қамтылады. Осының арқасында, қылмыстық іс бойынша барлық сотқа дейінгі және соттағы процессуалдық қызмет бойынша қорытынды келтіріледі.
Үшіншіден, үкім іс бойынша мәселелерді соттық шешудің бірінші сатысы ретінде алпелляциялық, кассациялық тәртіпте істі қараудың барлық нысандарын одан әрі дамыту үшін біріншінегізді болып табылады.
Үкімнің әлеуметтік мәні сот билігінің бұл актісінде қаралып отырылған әрекеттің мемлекет атынан әлеуметтік қауіптілігінің бағалуы қамтылады және қылмыстық әрекеттерге қоғамның қатынасын айқындайды, олардың қылмыстық қудаланылуының әлеуметтік негізділігін және белгіленген қылмыстық жауаптылық тиімділігін ескереді.
Сонымен қатар, жария түрде жарияланатын үкім қоғамдағы құқықтық сананың пайда болуына әсер етеді, әділетті үкімдердің шығарылуы заңдылық пен құқыққорғауды қалпына келтіруге және жаңартуға мүмкіндік береді.
Әділеттілік органы ретінде сот өзінің мақсаттары, міндеттері және көлемі бойынша, бұл бұрын көрсетілгендей, тек айыптаудың негізділігі туралы мәселеге жауап беруге ғана әкелмейтін қылмыстық істерді қарау бойынша құзыреттілік қызметті жүзеге асырады.
Э.Г. Дусейнова тұжырымдайтындай: Үкімдердің әлеуметтік рөлі тек олар бойынша тарихи дәуір туралы, қоғамның құқықтық мәдениеті туралы, әлеуметтік-психологиялық, саяси және адамгершілік атмосфера туралы сынауға болатынында ғана болып табылмайды. Үкімге, бізге білінгендей, қоғамдық құқықтық және адамгершілік сананың пайда болуына белсенді қатысады, аталған құрылыстың нығаюына көмек береді, адамдардың мінез-құлқына жалпы және индивидуалды-превентивті әсер етеді.
Дәл осылай, қоғамға сот төрелігі актісі ретінде сот үкімі тигізетін әсер, соңғысы қоғамдық қатынастың дамудың белгілі бір деңгейінде туындайтын дауларды заңи жолмен шешетін тенденция жасалатын, сондай-ақ сот төрелігі идеалы мен қоғамдық қатынастар арасындағы өсіп келе жатқан сәйкестік тенденциясына, заң нормаларының және сот төрелігін жүзеге асыратын органдар тарапынан әрекеттердің адекваттылығына тенденция жасалатын объективті жағдайлардың туындауы үшін жағдайларды қамтамасыз етуі фактісіне негізделеді.
Сот өндірісінің демократиялық негіздерін толық жүзеге асыру жағдайында мемлекет атынан шығарылатын үкім үлкен тәрбиелік және қоғамдық-саяси маңызға ие болып табылады.
Құқықтың тәрбиелік функциясы шеңберінде үкімге ерекше рөл берілген деп есептейміз. Үкім - бұл сотпен мемлекет атынан шығарылатын және жарияланатын процессуалдық актілердің арасында жалғыз акті болып табылады. Дәл осылай, ҚР Қылмыстық-процестік Кодекстің 387 бабына сәйкес, Қазақстан Республикасындағы барлық соттар үкімді мемлекет атынан шығарады. Қазақстан Республикасының атынан шығарылған үкім сот төрелігін жүзеге асырудағы маңызды актілердің бірі ретінде танылады, және де басты сот талқылауының логикалық қорытындысы болып табылады.
Үкім нақты қылмыстық іс бойынша қорытынды шешім қабылданатын, сот өндірісінің негізгі мәселесі - қабылданатын шешімдердің фактілік және заңи салдарының көзқарасы жағынан құқыққорғаушы органдардың қызметінің ақырғы нәтижесі ретінде сипатталатын тұлғаның кінәлі не кінәлі еместігі туралы, кінәліні жазадан босату не жазаға тарту шешілетін жалғыз процессуалдық акті болып табылады.
Үкіммен соттың бірінші инстанциясымен істі қарау аяқталады. Соттық және сотқа дейінгі өндірістердің қатынасын үкімнің қалған барлық процессуалдық актілермен қатынасы анықтайды. Сот талқылауы бойынша алдыңғы шешімдерді үкімді шығаруға дайындық актілері ретінде қарау керек деп есептейміз. Сонымен, егер айыптау қорытындысы сотқа дейінгі өндірісті аяқтайтын болса, үкіммен басты сот талқылауына нүкте қойылады. Сәйкесінше бұл актілер апелляцияда, кассациялық сатыда - тексерілетін актілер ретінде белгілі, бұл үкімді, ережеге сәйкес, шағымданудан тәуелсіз, заңды күшіне бірден енетін құқыққолданушы актілерден айыратын белгісі болып танылады. Бұл ара-салмақ үкімнің басқа процессуалдық актілер шеңберіндегі орнын айқындайды.
Үкім сотталушыға тағылған айыпқа баға береді және істі мәні бойынша шешеді, дәлелдеу пәні болып таылатын жағдайларды ег-тегжейлі тексеріп, талқылайды. Үкім белгіленген қасиетінен, егер оның құрамынан айыптың шешілуі болмысы жағы ғана көретін болсақ, айырылады.
Істің сотпен қаралуы сонымен бірге айыптаудың негізділігі туралы мәселелерге үкімде бейнеленген жауап ретінде де көрініс табады. Алайда айыптауды шешу амалы ретіндегі үкімнің интерпретациясы мүлдем дұрыс емес. Оның негізінде, айыптауды қылмыстық іспен жол берілмейтін ұқсастыру жатырғандығы, және де айыптауды қылмыстық іспен қараумен, сот төрелігін жүзеге асырумен шешу жатқандығы белгілі.
Ол қылмыстық процестегі басқа шешімдер секілді, индивидуалды, құқыққолданушы сипатқа ие, және де нақты бір құқық қатынастарына байланысты құқық нормаларын қолдануды білдіреді.
Бұнымен қылмыстық іс бойынша мемлекет атынан, сотпен шығарылған үкімнің маңыздылығы мен мәнділігі белгіленгендігін байқауға болады.
Аудандық және оған теңестірілген, облыстық және оған теңестірілген сотының бірінші иестанциясы сотымен шығарылған үкім заңды күшіне енеді және апелляциялық шағым беру немесе қарсылық білдіру мерзімінің аяқталуымен, үкімге қарсылық білдірілмесе, немесе апелляциялық шағым берілмесе, орындалуға жатады.
Сонымен айтылған сөзге қорытынды жасай отырып, міндеттілік, заңды күш, төтеншелік, преюдициалдық қасиеттерге ие, сот талқылауының шешуші сатысы болып табылатын, тергеу органдары тарапынан айып тағылып отырылған қылмыс бойынша сотпен кінәлілігі немесе кінәсіздігі анықталатын сот төрелігінің негізгі актісі ретінде тануға болады.
Сот үкімін шығару кезінде оған қойылатын талаптар.
Қылмыстық-процестік заңнамада, қылмыстық процестік құқық теориясында үкімге қойылатын талаптарға үлкен мән беріледі. Өйткені үкім сот төрелігі актісі бола тұрып, тек заңда көрсетілген талаптарға жауап бере алған жағдайда ғана заңды күшіне ие бола алады.
Сонымен бірге, бұл қылмыстық іс бойынша мемлекет атынан шығарылатын жалғыз сот шешімі екенін атап өтумен қатар, осымен байланысты оның ерекше рөлі мен мәні судьялардан оның заңдылығы, негізділігі, уәждігі және әділеттілігі бойынша ерекше жауапкершілікті, сондай-ақ оларды үкімнің ішкі қасиеттеріне қарай дұрыс бөлуді талап етеді. Әрбір аталған талап, өзіндік қасиеттерге ие және де үкімнің әр түрлі жақтарын бейнелейді.
Әрекеттегі қылмыстық-процестік заңнама үкімге қойылатын талаптар ретінде, оның заңдылығы мен негізділігін нұсқайды.
Үкімнің заңдылығы талабы, барлық қылмыстық іс жүргізуге, сатылары мен жекелеген институттарына тән заңдылық қағидасынан шығады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық - процестік заңнамасы үкімнің заңдылығының келесідей түсінігін береді: үкім заңның барлық талаптарын орындай отырып және заңи негізде шығарылса ғана заңды болып табылады. Бұл анықтама, біздің пікірімізше, барынша қысқа. Осыған байланысты әдебиеттерде оның әр түрлі түсініктері берілген.
Мысалы, Куцова Э.Ф. есептейді: Үкімнің заңдылығы талабы, оның құрамы да (үкімдегі жасалған түйіндер, ондағы шешімдер), үкімнің шығарылу тәртібі секілді, оның құрылымы да Конституцияға, қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнама нормаларына, сондай-ақ егер олар аталған қылмыстық іс бойынша қолдануға жатса, басқада құқық салаларының нормаларына да сай болуы керек.
Ал Кобликов А.С.аталған мәселеге басқа жағынан қарайды: Заңдылық - бұл үкімнің қылмыстық, қылмыстық - процестік және істі шешу кезінде қолданысқа ие болатын басқа да құқық нормаларына қатаң сәйкестігі. Заңды болып, тек Қылмыстық кодекстің және басқа да қылмыстық заңдардың Жалпы және Ерекше бөлімдерінің талаптарына сәйкес келетін шешімді қамтитын, үкім ғана мойындалады.
Куцова Э.Ф. тарапынан берілген анықтамада, іс жүргізу процедуралық ережелеріне тек үкімді шығару кезінде ғана емес, қылмыстық іс бойынша қылмыстық - процестік қызмет сатылары мен кезеңдерінде орындау ретіндегі үкімнің заңдылығы элементін елеулі айқындамай, үкімнің заңдылығының кепілдігі ретінде процессуалдық нысанға тірек береді.
Кобликов А.С. тұжырымының артықшылығы, оның тарапынан үкім үшін, қылмыстық іс жүргізу процедурасын тек сот талқылауында ғана емес, сондай-ақ оның алдындағы сатыларда да орындау маңыздылығына назар аударуында деп есептейміз.
Дәл осылай, ҚР ҚПК 433 б. 3 тармағы үкімнің күшін жою мен өзгертудің басқа да негіздерінің арасынан қылмыстық-процессуалдық заңнаманың өрескел бұзылуын атап көрсетеді.
Үкім заңсыз болып, сот тарапынан сот талқылауының алдыңғы кезеңдерінде қылмыстық заңнаманы өрескел бұзу және бұндай қайшылықтар алдын ала тергеп-тексеру сатысында орын алған жағдайда мойындалады. ҚР ҚПК 436 бабы 1 тармағына сәйкес, қылмыстық-процестік заңнамаға қайшылықтар ретінде істі қарау кезінде Қылмыстық-процестік заңнамада көрсетілген жалпы ережелер мен қағидаларды бұзу мойындалады, бұл іске қатысушы тұлғаларды заңмен қамтамасыз етілген құқықтарынан айыру және қысымшылық көрсету, іс жүргізу процедурасын сақтамау немесе басқа да амалдармен істің жағдайларын жан-жақты, толық әрі объективті түрде зерттеуге жол бермеуі мүмкін, және де әділетті үкімнің немесе басқа шешімнің шығарылуына әсер етуі мүмкін немесе әсер етеді.
Сөзсіз, жоғарыда аталған ҚПК талаптарын, әділетті сот үкімін шығару кезінде орындау өте маңызды.
Үкім барлық қылмыстық процестің нәтижесі болып табылады, сонымен байланысты, мәні бойынша, бұл процестің дамуына әсерін тигізетін әрбір фактор, міндетті түрде оның соңғы фазасы - соңғы шешім, үкім шығаруға әсерін тигізеді.
Дәл осылай, үкім заңдылық талабына сәйкес келуі үшін, ол заң талаптарына сай, құзіретті сотпен шығарылуы тиіс. Кез-келген соттың құзыреттілік шектері соттылық туралы заң талаптарымен анықталады. Әрбір іс соттылығы жағынан тиісті сотпен, соттылықты еркін өзгерту мүмкіндігін шеттете отырып, қаралуы тиіс. Дәл осы жоспарда ерекше өзектілікке, оның келісімінсіз, заңмен көзделген соттылық ешкімге өзгертіле алмайтындығын қарастыратын ҚР Конституцияның ережесі ие. Азаматтың ісін, заңмен белгіленген соттылық негізінде, белгіленген сотпен қарау секілді оның құқығын мойындау, сот қорғауына құқыққа және заң мен сот алдындағы теңдік қағидасының бір көрінісі ретіндегі, сот төрелігіне кедергісіз қол жеткізудің кепілдіктерінің бірі болып табылады.
Сонымен үкім тек қылмыстық-процестік заңнама талаптарына толық сәйкестікте жүргізілген соттылық ережелері мен соттың заңды құрамымен, сайыскерлік және тараптардың теңдігі қағидасының негізінде, дәлелдемелерді зерттеуге, құқық нормаларын дұрыс қолдану арқылы, тең негіздерді қамтамасыз ете отырып шығарылса ғана заңды деп танылатындығын атап өту қажет.
Үкімнің заңдылығы, сонымен қатар оның құрамы, және шығарылу тәртібі қатаң түрде Конституцияға, қылмыстық-процестік заңнамаға, сондай-ақ істі қарау кезінде қолданылатын болса, басқа құқық саласының нормаларына сәйкес келуі керек.
ҚР ҚПК 388 б. үкімнің заңдылығы талабымен бірге, оның негізділігі талабында қамтиды. Үкім негізді болып, егер ол сот отырысында ұсынылған дәлелдемелерді жан-жақты әрі объективті зерттеу негізінде шығарылса ғана танылады. Бұл талаптардың біреуінің болсын бұзылуы арқылы жасалған үкім өзгертуге немесе жойылуға жатады.
Үкімнің негізділігі түсінігі құқық саласындағы дискуссиялық мәселелердің бірі болып табылады.
Бұл түсініктің дұрыс анықталуы сотпен шығарылатын үкімнің сапасымен тікелей байланысты, өйткені негізді үкім шығару үшін сот назар аударуы қажет негізгі талаптар дәл осы түсінікте орын алады.
Сонымен қатар, іс бойынша шындыққа жету, заңды және негізді шешім қабылдауға соттармен сот талқылауының жалпы талаптарын: сот талқылауының туралығы мен ауызекілігі, сот құрамының өзгермейтіндігі, сот талқылауында сотталушының, оның қорғаушысының, мемлекеттік айыптаушының, жәбірленушінің, азаматтық талап қоюшы мен азаматтық жауапкердің қатысуы, бас сот талқылауының шектері, бас сот талқылауының тәртіптемесі, сот отырысы хаттамасының жүргізілуі және бұл хаттамаға шағымдардың қаралуы, яғни ҚР ҚПК 42 тарауында бекітілген нормалардың сақталуын қалтқысыз орындау көмектеседі.
Дәл осылай, Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының Сот үкімі туралы нормативтік қаулысында, үкімнің негізділігі, оның заң талаптарын сақтай отырып жиналған және сот талқылауында толық әрі объективті түрде және жан-жақты зерттелген, олардың талдауы келтірілген және тиісті баға берілген, ал сот түйіндері негізделген дәлелдемелерге сүйенетіндігі көрсетілген.
Судьялардың тәуелсіздігін және іс бойынша ақиқат орнату мүмкіндігін қамтамасыз ете ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
I
Кіріспе
3
ІІ
I Бөлім. Сот үкімінің түсінігі, оған қойылатын талаптар және процессуалдық тәртібі мен шығарудың ерекшеліктері
5
1.1
Сот үкімінің сот төрелігі актісі ретіндегі түсінігі мен мәні.
1.2
Сот үкімін шығару кезінде оған қойылатын талаптар.
1.3
Сот үкімін шығарудың процессуалдық тәртібі.
1.4
Судьяның ерекше пікірі институты.
ІІ Бөлім. Айыптау және ақтау үкімдерінің түсінігі және олардың қабылдану ерекшеліктері мен құрамы
2.1
Айыптау үкімінің мазмұнына және нысанына қойылатын талаптар.
2.2
Ақтау үкімінің құрылымы және қабылдау негіздері.
ІІІ
Қорытынды
60
ІV
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
61--62
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзeктілігі. Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның қалыптасуы барлық құқықтық жүйенің, соның ішінде құқыққолданушы қызметтің, тиімді және кезекті жетілуін бағамдайды. Бұл процестегі маңызды орын қылмыстық іс жүргізуге тиесілі.
Сөзсіз, қылмыстық процесті реформалау демократиялық қауымдастықта жалпықабылданған әлемдік стандарттарға бағытталған, өйткені Қазақстан динамикалы түрде әлемдік қауымдастыққа ене бастады.
Құқықтық реформаның басты міндеттерінің бірі іс жүргізу процедурасының жетілдірілуі мен іс жүргізуден ескі қалыптарды шеттету, сот төрелігін жүзеге асырудың тиімділігін арттыратын жаңа ережелер мен жағдайлардың ендірілуі болып табылатындығы белгілі.
Қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру бойынша ұсыныстарды тәжірибе тудырады. Ал ұсыныстар шын мәнінде тиімді сот төрелігінің міндеттеріне жауап беруі үшін дәл сол тәжірибетерең талдауды соның ішінде ғылыми талдауды талап етеді. Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық-процестік кодексінің қабылдануынан кейін, қылмыстық іс жүргізудегі сот қорғауы обьектілерінің басымдылықтары да, сот процесінің сайыскерлігі жағдайындағы процессуалдық шешімдерге талаптар да жүйелі түрде өзгерді.
Қылмыстық-процессуалдық қатынастар саласына тартылған адамдардың тағдырына, сөзсіз, қандай да бір амалмен әсер ететін, алдын-ала тергеп-тексеру, прокуратура органдары мен соттың қызметіне қорытынды келтіретін, ең маңызды процессуалдық актілердің бірі - үкім болып табылады.
Үкім, қылмыстық іс бойынша барлық мәселелерді сотпен шешудегі алғашқы саты ретінде, сот қорғауының институттарының, дәлірек айтсақ сот қадағалауының барлық нысандарының мәнін ашу үшін негіз болып табылады.
Алайда сот төрелігін жүзеге асыру әлі де болсын қоғам мен азаматтарды толықтай қанағаттандырмайды. Бұл жағынан соттармен негізделмеген, заңдылыққа сай келмейтін үкімдердің шығарылуы орын алып отыр. Және де бұндай жағдайлардың астарында заңсыз қылмыстық жауаптылыққа тартылған адамдарда болуы мүмкін.
Бағыты өз азаматтарының мүдделерін қорғау болып табылатын мемлекет, ең алдымен өзі кез-келген азаматқа қатысты тәлкек жасамауы қажет.
Қазіргі уақытта қылмыстарды тез және толық ашу мен ьұны жасаған тұлғаларды анықтау, - құқыққорғау жүйесі қызмет етіп отырған міндет емес. Қылмыстық іс жүргізудің басты мақсаты сот кінәлілігіне менімді емес тұлғаларды соттау талабы болмауы керек, өйткені қылмыстық процестегі тұлға үшін орын алуы мүмкін ең жаманы - бұл кінәсіздің жазалануы болып табылады.
Сот тәжірибесінің статистикалық деректері сот қателіктерінің көптігіне, материалдық және процессуалдық заңнаманың дұрыс қолданбауына куә болып отыр.
Сот қателіктерінің салдары өте ауыр, және де бұндай залалдың салдарының кейде орны толтырылмайтындай да болып келеді.
Сол себепті үкімнің шығарылуына ден қою керек, оған қойылатын талаптарды, принциптерін егжей-тегжейлі зерттеп ашу бұл саланың қажеттіліктерінен туындайды. Осымен байланысты қылмыстық іс бойынша сот үкімін шығаруға жататын мәселелер оданда мәнді, терең, өзекті болып отыр, және де маңызды заңи мәнге ие.
Зepттeу объeктісі болып қылмыстық іс жүргізудегі үкімді шығару кезінде қалыптасатын қылмыстық-процессуалдық қатынастар танылады.
Зерттеу пәнін іс бойынша үкім шығарумен байланысты теориялық және практикалық мәселелер құрайды.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты қылмыстық процестегі үкімнің теориялық негіздерін, сот үкімдерін шығаруға қатысты мәселелерді кешенді зерттеуде, қылмыстық-процессуалдық заңнаманы жетілдіруге бағытталған ғылыми негізделген ұсыныстарды жасау мен сот төрелігін жүзеге асыру процесінде оның қолданылу тәжірибесінде жатыр.
Алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыру дипломдық жұмыстың алдына келесідей міндеттерді қояды:
Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінде берілген үкімнің түсінігін зерттеу, ұғындыру.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік Кодексінде, сондай-ақ қылмыстық-процессуалдық құқық ғылымындағы үкімге қойылатын талаптарды зерттеу.
Үкімнің түрлерін жеке қарастырып, олардың құрылымы мен шығару негіздерін қарастыру.
Үкімді шығару кезіндегі Қазақстан Республикасы қылмыстық-процестік заңнамасында туындайтын проблемалы мәселелерді және оларды шешу жолдарын зерттеу.
Үкімді шығару кезіндегі судьяның ерекше пікірінің болмысы мен оның құқық институты ретіндегі маңыздылығын анықтау.
Жұмыстың тәжipибeлiк мaңызы. Жұмыстa жaсaлғaн тұжыpымдық қopытындылap, ұсыныстap мeн нұсқaулap қылмыстық іс бойынша сот төрелігінің қорытынды актісі ретіндегі, сот үкімін шығару тәжірибесінің жетілдірілуіне ықпал етеді жәнe жұмыста көрсетілген ұсыныстар қылмыстық-процессуалдық заңнаманың және қылмыстық-процессуалдық құқық ғылымының одан әpi дамуына ықпал етеді.
Жұмыстың көлeмi мeн кұpылымы. Жұмыс Кіріспеден, бес бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I БӨЛІМ. СОТ ҮКІМІНІҢ ТҮСІНІГІ, ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖӘНЕ ПРОЦЕССУАЛДЫҚ ТӘРТІБІ МЕН ШЫҒАРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Сот үкімінің сот төрелігі актісі ретіндегі түсінігі мен мәні.
Сот төрелігі - бұл қажет жағдайда мемлекеттік мәжбүрлеудің елеулі шараларын қолдана отырып, нақты қоғамдық дауларға қатысты құқық қолдану жолымен жүзеге асырылатын, қоғамдық қатынастарды қорғау бойынша мемлекеттік қызметтің бір түрі.
Сот төрелігі Қазақстан Республикасында тек сот арқылы жүзеге асырылады. Дәл осылай ҚР Конституциясы аталған қызметтің мемлекеттің басқа бірде-бір соттан тыс органдарына берілуіне жол бермейді. Тек сот қана тұлғаны кінәлі деп танып, оған жаза тағайындай алады.
Осыған байланысты, Қазақстан Республикасында құқықтық мемлекеттің қалыптасуы жолында соттарға ерекше орын берілген, оған ерекше тектегі құқықтар мен міндеттер берілген. Судья - бұл тек әділеттілік белгісі ғана емес, сонымен бірге Республикадағы ерекше маңызды құқықтық фигура.
Судьяның құқықтық жағдайының мәні Конституцияның 77 бабындағы, судья сот төрелігін атқару барысында тәуелсіз және тек Конституция мен заңдарға ғана бағынады деп көрсетілген, конституциялық талап бойынша анықталады, ал құрамын Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы заңының баптарында бекітілген талаптар құрайды.
ҚР Конституциясында және қылмыстық-процестік заңнамада бекітілген, Қазақстан Республикасындағы сот төрелігінің негіз қалаушы жағдайлары жүйесінде келесілерді атап өту керек. Біріншіден, Қазақстан Республикасында сот төрелігі тек сотпен ғана жүзеге асырылады, екіншіден, ешкімде заңды күшіне енген сот үкімінен тыс, қылмыс жасауда кінәлі деп танылып, қылмыстық жазаға тартыла алмайды.
Өзара байланыста бұл жағдайлар, тек қылмыстық істер бойынша сот төрелігінің мәнін ғана барынша нақты ұғындырып қана қоймай, сонымен бірге оның барысында қабылданатын акті - сот үкімінің де толық түсінігін қалыптастыра алады, оған қойылатын талаптарды, тән қасиеттерді кеңірек ашып көрсетеді.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік Кодексінің 386 бабына сәйкес, сотталушының соңғы сөзін тыңдап болған соң, сот үкім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кетеді, бұл туралы төрағалық етуші сот отырысы залында қатысып отырғандарға хабар береді. Бұл жерде заң сотталушының соңғы сөзінен кейін кеңесу бөлмесіне кетуін талап етеді.
Сонымен қатар, соңғы сөздің аяқталуы мен сот кеңесінің арасында ешқандай үзіліс болмауы керек. Соңғы сөз айтылғаннан кейін және соттың кеңесу бөлмесіне кетуінің алдында, қандай да бір соттық іс-әрекеттердің жүзеге асырылуы тіптен мүмкін емес - деп айтылған Зеликсон Э.С. тұжырымы, байқап отырғанымыздай, абсолютті түрде дұрыс болып отыр.
Үкім кеңесу бөлмесінде сотпен сәйкес шығарылады. Заңды күші бар қылмыстық-процестік заңнамада, кеңесу бөлмесінде болған кездегі және үкім шығару кезіндегі, сот әрекеттері мен судьялардың құқықтық мүмкіндіктері егжей-тегжейлі түрде атап көрсетілген.
Қылмыстық-процестік құқық ғылымында, үкім сот төрелігін жүзеге асыру актісі ретінде көрсетілген.
Алайда заңнамада және теорияда үкім түсінігі әртүрлі анықталады, жиі түрде оның түсінігі ,сот актісі ретіндегі негізгі қасиеттерін аша алмайтындай деңгейде қысқа болып келеді. Егер қылмыстық-процестік заңнамада қамтылған тұжырымдар көзқарасы жағынан қарасақ, сот төрелігі ретіндегі үкімнің түсінігін анықтаудағы бұндай бағыт барынша түсінікті, әрі оңай түсіндірілетін болып келсе, ғылыми жағынан қарайтын болсақ, бұл түсінік сот үкімінің ұғымын толықтай аша алмайтыны анық. Бұл қылмыстық процестегі сот үкімінің барлық қырларын ашардай, нақты, әрі толық түсінікті қалыптастыруды қажет етеді.
ТМД-ның көптеген мемлекеттерінің қылмыстық-процестік кодекстерінде үкім сот отырысында сотталушының кінәлілігі не кінәсіздігін анықтайтын және оған қатысты жаза қолдану немесе қолданбау мәселесін реттейтін шешім ретінде түсіндіріледі.
Мысалы, Ресейлік заңнама бойынша үкім - сотталушының кінәлілігі не кінәсіздігі және оған жаза қолдану не жазадан босату туралы бірінші немесе апелляциялық инстанция сотымен шығарылған шешім ретінде анықталған.
Үкім терминінің түсінігін ашатын заңнамалардың ережелерін талдау, үкімнің қылмыстық процестегі сот төрелігі актісі ретіндегі түсінігін қалыптастыруда шешуші рөлді атқаратын негізгі белгілерді анықтауға мүмкіндік береді.
М.С. Строгович үкім түсінігін аша отырып, оған келесідей анықтама берді: Үкім - бұл сотталушының кінәлілігі не кінәсіздігі туралы және сотпен кінәлі деп танылған жағдайда жаза қолдану туралы сот отырысында судьямен шығарылған шешім.
Сонымен, үкім дегеніміз - сот отырысында бірінші инстанция сотымен шығарылған, қылмыстың болуы не болмауы туралы, сотқа берілген тұлғалардың кінәлілігі немесе кінәсіздігі туралы; егер кінәлілігі сотпен бекітілген жағдайда жазаның түрі мен мөлшері туралы жауаптарды қамтитын шешім болып табылады.
Үкім элементтерінің бұндай заңнамаға сүйенген және оның сот төрелігі актісі түсінігі ретіндегі жалпылама сипаттамасы, тек барынша толық дефиницияның қалыптасуының мүмкіндіктерін кеңейтетіндігін , бірақ бұл түсінікті толық қалыптастыра алмайтындығын байқамау мүмкін емес. Үкімнің басқа да, оның ғылыммен жасалып жатқан түсінігіне қосуға тұрарлықтай елеулі белгілері бар екендігін есепке алуымыз қажет.
Қылмыстық-процестік құқық ғылымына келер болсақ, үкім түсінігін қалыптастыруда, ол да кемшіліктерден кенде емес. Бірқатар ғалымдар заңның сәйкесінше ережелерін толық немесе сөзбе-сөз дерлік жаңғыртады. Басқалары сот төрелігінің шешуші актісі ретіндегі үкімнің түсінігін барынша кең мағынада, әрі толық беруге тырысады. Мысалы, Ф.Н. Фаткуллин үкімді, тағылған айып мәні бойынша шешілетін, сотталушының кінәлілігі немесе кінәсіздігі туралы шешім қалыптасатын, жаза тағайындау немесе одан босату, сондай-ақ заңнамада көрініс тапқан басқа да мәселелер реттелетін, құқық нормаларының қолданылуының дербес актісі ретінде мойындайды. Өз кезегінде венгерлік ғалым-заңгер Надь Л., үкім процессуалдық акті ретінде процессуалдық-құқықтық қатынастар шеңберінде сот шешімімен шығарылған, сот шешімімен шектелген, және де шығару тәртібі мәнімен бірге, құрылым мәнінде де заң талаптарымен шектелген болып табылады -деп жазады.
Жоғарыда келтірілген дефинициялардан түсінгеніміздей, бұлардың бірде біреуінің арасынан үкім мемлекет атынан шығарылатынын меңзейтін нұсқау табылмады.
Қазақстан Республикасындағы соттар, конституциялық ережелердің әрекет күшіне сәйкес, үкімді Қазақстан Республикасының атынан шығарады.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік заңнамасында заң шығарушы үкімге келесідей түсінік береді: Үкім - бұл айыпталушының кінәлілігін не кінәсіздігін анықтау немесе оған жаза қолдануға байланысты мәселе бойынша, бірінші инстанция сотының бас сот отырысында немесе апелляциялық инстанцияның отырысында шығарылатын сот шешімі.
Үкімнің сот төрелігі актісі ретіндегі мәні мен маңызын аша отырып, көптеген процессуалисттер оның мемлекет атынан шығарылатындығына меңзейді, бірақ бұл сот актісі ретіндегі оның негізгі қасиетін ашатын, маңызды әрі елеулі белгісі, ереже ретінде, ҚР ҚПК 7 б. 52 т. жазылған үкім түсінігінде бұл атап көсетілмеген, және де бұл негізінен көптеген ғалымдар пікірінше, оның негізгі жетіспеушілігі деп есептелінеді.
Сондықтан да бұл жерде менің ойымша, үкімге қылмыстық істің негізгі мәселелері - сотталушының кінәлілігі немесе кінәсіздігі және оған тағайындалатын жаза мен жазадан босату, сондай-ақ оны ақтау және т.б. бойынша сот талқылауы нәтижесінде бірінші инстанция сотымен қабылданғанының кінәлілігі немесе кінәсіздігі және оған тағайындалатын жаза мен жазадан босату, сондай-ақ оны ақтау және т.
Келтірілген анықтама, басқа тұжырымдардан айрықшаланатын болса да, бір елеулі дәлсіздік орын алады - ол үкімде тек негізгі мәселелер шешіледі деген қате түсінік. Үкімде тек негізгі мәселер ғана емес, сот отырысында қозғалған барлық түйіткілдердің реттелетіні бізге белгілі. Ал негізінен аталған дефиниция үкімнің қылмыстық процесс теориясы ретіндегі де, заң ережесі ретіндегі де түсінігін толық қамтиды. Және де жоғарыда көрсетілген барлық тұжырымдар мен дефиницияларға назар аударатын болсақ, үкім процессуалдық актілер арасынан орталық мәнге ие екендігі сөзсіз.
Сонымен қатар әрекеттегі Қылмыстық-процестік заңнама айыпталушының қылмыстық процесс қатысушысы ретіндегі қалыптасуы мен мәртебесін, тұлғаны айыпталушы ретінде (тергеу алдын ала тергеумен жүзеге асырылатын істер бойынша) тарту туралы қаулы шығарумен немесе айыптау хаттамасымен (айыптау анықтау нысанында жүргізілетін істер бойынша) немесе сотпен қылмыстық іс қозғау кезінде жәбірленуші арызы бойынша (жеке айыптау істері бойынша) анықталған қылмыстық - процестік қатынастардың субьектісімен байланыстырады.Бас сот талқылауы тағайындалған іс бойынша сотқа тапсырылған айыпталушы, сотталушы мәртебесіне ие болады.
Және соған сәйкес үкім бас сот талқылауында, ҚР ҚПК 7 бабы 52 тармағындағы үкім анықтамасында берілгендей, мүлдем айыпталушыға қатысты емес, сотталушыға қатысты шығарылады.
Баяндалғанға сәйкес, сонымен қатар ҚР ҚПК 7 бабы 52 тармағында көрсетілген үкімнің анықтамасы талаптарға сәйкес келмейтініне, яғни берілген түсінік Қылмыстық-процестік Кодекстің ерекше бөліміндегі үкім шығару туралы талаптарға сәйкес келмейтіндігіне байланысты, ҚР ҚПК берілген үкімнің анықтамасының құрамы өзгертілуге тиіс деп санаймын.
Заң әдебиеттерінде үкімнің түсінігін анықтау әлі де болсын талас-тартысқа ие тақырып болып табылады. Қылмыстық процестегі құқықтық актілердің арасындағы үкімнің нақты орнын анықтау, біздің пікірімізше, үкімді басқа процессуалдық актілерден айрықшалайтын спецификалық ерекшеліктерді анықтау барысында мүмкін болады. Сонымен байланысты біз сот үкімінің табиғатына жаңа тұрғыдан қарау қажет деп санаймыз.
Біріншіден, үкім - бұл сотпен мемлекет атынан шығарылатын және жарияланатын процессуалдық актілердің арасында жалғыз акті болып табылады. Дәл осылай, ҚР Қылмыстық-процестік Кодекстің 387 бабына сәйкес, Қазақстан Республикасындағы барлық соттар үкімді мемлекет атынан шығарады. Қазақстан Республикасының атынан шығарылған үкім сот төрелігін жүзеге асырудағы маңызды актілердің бірі ретінде танылады, және де басты сот талқылауының логикалық қорытындысы болып табылады, сондай-ақ қылмыстық іс бойынша қабылданған процессуалдық актілердің бірі ретінде, үкім тек сот талқылауына ғана қорытынды жасап қоймай, іс бойынша өндірістің бәріне нүкте қояды. Әдебиеттерде үкімді егеменді мемлекеттің атынан шығару сот төрелігін жүзеге асырудың кепілі болып табылатын үкімнің міндетті белгісі деп босқа атамаған.
Екіншіден, үкім сотталушыға тағылған айыпқа баға береді және істі мәні бойынша шешеді, дәлелдеу пәні болып таылатын жағдайларды ег-тегжейлі тексеріп, талқылайды. Үкім белгіленген қасиетінен, егер оның құрамынан айыптың шешілуі болмысы жағы ғана көретін болсақ, айырылады. Үкімнің болмысын барынша сәтті, бірақ қайшылықты түрде Маликов М.Ф. анықтайды. Ол: айыптау мен істі шешудің жалғыз амалы ретінде сот үкімі қызмет атқарады,-деп жазады. Біріншіден, айыптың негізділігі тек үкімде ғана емес, сонымен бірге басқа да процессуалдық актілерде береді. Екіншіден, айыптау өзінің барлық жан-жақтылығы есебінде, оның елеулі бағыттарының бірі қылмыстық істің материалдарында көрініс табады, сондықтанда айыптау мен істі бір-біріне қарама-қарсы қою үшін негіз жоқ болып табылады. Істің сотпен қаралуы сонымен бірге айыптаудың негізділігі туралы мәселелерге үкімде бейнеленген жауап ретінде де көрініс табады. Алайда айыптауды шешу амалы ретіндегі үкімнің интерпретациясы мүлдем дұрыс емес. Оның негізінде, айыптауды қылмыстық іспен жол берілмейтін ұқсастыру жатырғандығы, және де айыптауды қылмыстық іспен қараумен, сот төрелігін жүзеге асырумен шешу жатқандығы белгілі.
Егер айыптау, бұл туралы Ф.Н. Фаткуллин жазғандай, құзыретті органдар мен тұлғалардың оған айып тағылып отырылған және оның қылмыстық жауаптылығын негіздейтін айыпталушыны әшкерелеу бойынша заңда негізделген процессуалдық қызметін білдірсе, онда бұл мағынада айыптауды шешу сот үкімінде жасаған қылмыс бойынша айыпталушыны әшкерелеу бойынша процессуалдық қызметті шешуді айқындайтындығы анық. Бұнымен келісу мүмкін емес, өйткені сотқа және онымен шығарылатын актіге - үкімге олар шын мәнінде орындамайтын, роль тағайындалады.
Үшіншіден, үкім нақты қылмыстық іс бойынша қорытынды шешім қабылданатын, сот өндірісінің негізгі мәселесі - қабылданатын шешімдердің фактілік және заңи салдарының көзқарасы жағынан құқыққорғаушы органдардың қызметінің ақырғы нәтижесі ретінде сипатталатын тұлғаның кінәлі не кінәлі еместігі туралы, кінәліні жазадан босату не жазаға тарту шешілетін жалғыз процессуалдық акті болып табылады. Нұсқалған үкімде шешілетін мәселелердің барлық жиынтығын қамтымаса да, алайда оның болмысынан негізгіні айқындайды: тек үкіммен тұлға қылмысты жасағаны бойынша кінәлі деп танылады, және де тек сот үкімінің негізінде ғана тұлға қылмыстық жауаптылыққа тартыла алады.
Төртіншіден, үкіммен соттың бірінші инстанциясымен істі қарау аяқталады. Соттық және сотқа дейінгі өндірістердің қатынасын үкімнің қалған барлық процессуалдық актілермен қатынасы анықтайды. Сот талқылауы бойынша алдыңғы шешімдерді үкімді шығаруға дайындық актілері ретінде қарау керек деп есептейміз. Сонымен, егер айыптау қорытындысы сотқа дейінгі өндірісті аяқтайтын болса, үкіммен басты сот талқылауына нүкте қойылады. Сәйкесінше бұл актілер апелляцияда, кассациялық сатыда - тексерілетін актілер ретінде белгілі, бұл үкімді, ережеге сәйкес, шағымданудан тәуелсіз, заңды күшіне бірден енетін құқыққолданушы актілерден айыратын белгісі болып танылады. Бұл ара-салмақ үкімнің басқа процессуалдық актілер шеңберіндегі орнын айқындайды.
Біздің ойымызша, аталған белгілердің жиынтығы үкімді басқа процессуалдық актілер арасынан айыруға және үкімді сот төрелігінің ең маңызды актісі деп атауға мүмкіндік береді.
Сонымен байланысты Э.Г. Дусейнованың пікірі назарға лайық: ... алдын-ала тергеп-тексеру кезінде де, сот талқылауы барысында да қабылданатын қылмыстық-процессуалдық актілер арасында, сот аудиториясы алдында мемлекет атынан шығарылатын, процессуалдық қызметтің биігі - үкім асқақтайды.
Сөзсіз, үкім, соттың процессуалдық функциясы - қылмыстық істі шешу функциясын барынша толық нысанда жүзеге асыратын процессуалдық акт болып табылады. Дәл аталған актіде нақты бір қылмыстық іс бойынша қорытынды шешім шығатыны күмәнсіз, яғни қылмыстық процесс бойынша дәл осы сотпен шығарылатын актіде нүкте қояды. Әрбір сот талқылауы, ережеге сәйкес, үкімнің шығарылуымен аяқталады.
Үкімнің мәнін түсіну үшін, үкімнің қатынасы туралы оны келесідей қасиеттер тұрғысынан қарау қажет:
Сот билігінің беделі мен күшінің белгісі ретінде болса да, үкім құқық нормаларын қалыптастыра алмайды. Ол қылмыстық процестегі басқа шешімдер секілді, индивидуалды, құқыққолданушы сипатқа ие, және де нақты бір құқық қатынастарына байланысты құқық нормаларын қолдануды білдіреді, бұл Перлов И.Д. жазғандай, актіге таймаушылық, орындалу міндеттілігін және төтеншелік қасиетін береді.
Осылай, Конституцияның күшімен, сот үкімдері бүкіл Қазақстан Республикасы аумағында орындалуға жатады. Бұнымен қылмыстық іс бойынша мемлекет атынан, сотпен шығарылған үкімнің маңыздылығы мен мәнділігі белгіленгендігін байқауға болады. Сот үкімі бірде бір шеттелулерсіз барлық мемлекеттік органдар, өзін-өзі басқару органдары, заңды тұлғалар, лауазымды тұлғалар, азаматтар және т.б. үшін міндетті болып табылады және міндетті орындалуға жатады.
Сот үкімін орындамағаны үшін ҚР ҚК 430 бабының талаптарына сәйкес қылмыстық жауаптылық белгіленген, бұл норма санкциясы бас бостандығынан айыру және басқа да альтернативті жазалау шараларын қарастырады. Бірақ басқа құқыққолданушы актілерден ерекшелігі, үкім тек заңды күшіне енген соң ғана, жалпыға міндеттілік қасиетіне ие болады.
Үкімнің заңды күші оның әрекет ету шектерін айқындайды. Бұл қасиет те оны басқа процессуалдық актілерден ерекшелейді. Аудандық және оған теңестірілген, облыстық және оған теңестірілген сотының бірінші иестанциясы сотымен шығарылған үкім заңды күшіне енеді және апелляциялық шағым беру немесе қарсылық білдіру мерзімінің аяқталуымен, үкімге қарсылық білдірілмесе, немесе апелляциялық шағым берілмесе, орындалуға жатады.
Апелляциялық шағым берілген немесе қарсылық білдірілген жағдайда аудандық және оған теңестірілген, облыстық және оған теңестірілген соттың үкімі, егер ол жойылмаса, апелляциялық қаулы шығарылған күні күшіне енеді. Егер апелляциялық шағым, қарсылық апелляциялық инстанция отырысы басталмастан, қайтарып алынатын болса, үкім заңды күшіне апелляциялық инстанцияның шағым, қарсылықтың қайтарып алынуына байланысты апелляциялық талқылауды тоқтату туралы қаулысының шығарылған күні енеді.
Үкімнің заңды күші оның әрекет ету шектерін айқындайды. Аталған факт Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотының 15 тамыз 2002 жылғы №19 Сот үкімі туралы нормативтік қаулысымен құпталады, бұл нормативтік қаулы да келесі жайт көрсетілген: соттағы істі талқылау тек сотталушыға қатысты жүргізілетініне байланысты болған соң, сот үкімде қылмыстың жасалуына байланысты сотқа тартылмаған басқа кінәлі тұлғалардың бар екендігін куәландыратын тұжырымдамалардың болуына жол бермеуі тиіс. Егер іс бірқатар айыпталушыларға қатысты бөлек өндіріске бөліп шығарған болса, үкімде қылмыстың басқа тұлғалармен бірге жасалғандығын, олардың тегін атамай, нұсқалады.
Заңды күшіне енген үкім төтеншелік қасиетке және преюдициалды мәнге ие. Үкімнің төтеншелігі заңды күшіне енген үкім бар кезде дәл сол тұлғаға қатысты және осы айып бойынша басқа бір шешімнің шығарылуына жол бермейтіндігін білдіреді. Бұл қасиет заң актілерінен туындайды: Конституция бойынша: ешкімде дәл сол қылмыс бойынша қайтадан қылмыстық жауаптылыққа тартыла алмайды, аталған ереже ҚР ҚПК 20 б., ҚР ҚПК 35 б. сөзбе-сөз айқындалады, бұл ереже қылмыстық қудалаудың дәл сол айып бойынша күшіне енген үкім бар тұлғаға қатысты тоқталылатындығын бекітеді. Аталған процессуалдық принциптің әрекеті қылмыстық іс жүргізудегі тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауды, сот төрелігі органы ретіндегі сот, сондай-ақ қылмыстық қудалауды қамтымайтын жағдайлар бар істер бойынша қылмыстық қудалау органдарының қызметінің регламенттелуін өзінің бағыты ретінде танытады.
Төтеншелік қасиетіне тек айыптаушы ғана емес, сонымен қатар ақтау үкімі де ие. Заңды күшіне енген үкімнің күшін жойған ретте ғана дәл сол іс бойынша қайтара талқылау мүмкін болады. Және де ақтау үкімінің төтеншелігі, заңды күшіне енген уақыттан бастап, 6 айға дейін, яғни ақтау үкімі қайта қарауға жатпайтын кезге дейін күдік келтіруге жатпайды. Аталған қасиет үкімнің басқа процессуалдық құжаттарға деген бақталастығын жояды.
Заңды күшіне енген үкімнің преюдициалды мәні, оның іс бойынша белгіленген жағдайларға, және олардың құқықтық бағалауға да қатысты барлық мемлекеттік органдарға, азаматтар мен ұйымдарға міндеттілігінде жатыр. Осыған байланысты, Морщакова Т.Г. әділетті түрде шамалайтындындай, үкімнің аталған қасиеті оның құрамындағы іс бойынша бекітілген фактілер туралы түйіндер, азаматтық іс жүргізу тәртібінде де дәл сол жағдайларды қарайтын соттар және басқа да құқыққолданушы органдар үшін міндетті болып табылатындығында жатыр.
Үкімнің құқыққолданушы акті ретіндегі аталған қасиеттері өзара тығыз байланысты болып табылады. Заңды күшіне енген үкім жалпыға міндетті, өйткені оның қамтитын шешімдері басқа ешбіреулерімен алмастырыла алмайды. Олар аталған қылмыстық іс бойынша төтенше мәнге және үкім заңда көрсетілген тәртіппен күшін жойғанға дейін, барлық басқа құқыққолданушы органдар үшін - преюдициалды мәнге ие болып табылады.
Сотпен шығарылған және Қазақстан Республикасының атынан жарияланған үкім арқылы, мемлекет жасалған қылмысқа, сондай-ақ оны жасауда кінәлі деп танылған тұлғаға өзінің қатынасын білдіреді.
Қылмстық іс бойынша шығарылған үкімнің маңыздылығы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Конституциясының 77 бабына сәйкес, тұлға қылмыс жасауда, оның кінәсі дәлелденгенге дейін, кінәсіз болып табылатындығында да жатыр. Тек заңды күшіне енген сот үкімі болған жағдайда ғана тұлға қоғамға қауіпті әрекетті жасағаны үшін кінәлі деп танылады және қылмыстық жаза тартыла алады.
Бұл көптеген мемлекеттердің қылмыстық заңнамасында көрініс тапқан кінәсіздік презумпциясы болып танылады. Әдетте кінәсіздік презумпциясы конституциялық деңгейде бекітілмеген, алайда Қазақстан Республикасының Конституциясында оған нұсқау кеңес билігі кезінде кінәсіздік презумпциясы қылмыстық заңнамамен мойындалса да көптеген адамдардың тағдырына әсер ете отырып, тәжірибелік жағынан жүзеге аспағанымен түсіндіріледі.
Жоғары да аталған конституциялық ереже сот үкімінің маңызын сот төрелігін жүзеге асырудағы маңызды актісі ретінде таниды және соттарды үкімге қойылатын заңнамалық талаптарды қалтқысыз орындауға міндеттейді.
Және де, біріншіден, ол басқа процессуалдық актілердің арасында ост төрелігінің басты актісі болып табылады.
Екіншіден, шығарылған сот үкімі тергеп-тексеру органдары мен бірінші инстанция сотының қызметіне нәтиже жасайды. Бұл байланыста М.С. Строговичтің: сотпен үкімнің шығарылуы қылмыстық іс бойынша өндірістің: қылмыстық істің қозғалуы мен мен оны тергеп-тексеру, сотқа жіберу, сот талқылауы болып табылатын алдыңғы сатыларын аяқтайды, - тұжырымы барынша маңызды болып табылады.
П.М. Давыдов біріғай және нақты түрде, үкім тек сот талқылауына ғана емес, сонымен қатар барлық іс бойынша өндіріске қорытынды қоятындығын анықтайды.
Ю. М. Грошевой әділетті түрде айқындағандай, үкім - бұл оның шығарылуына әсер еткен процессуалдық қызметтің қорытындысы. Алайда қаралып отырылған мәселе бойынша бірқатар процессуалисттер қолдайтын, басқа да көзқарас бар.
Солай, Г.Н. Агеева үкімнің шығарылуы істі сотта қаралуына нүкте қояды деп есептейді. Бұндай тұжырымдау барысында үкімді жасау үшін алдын-ала тергеу нәтижелерінің маңызы түсініксіз болып қалады. Сонымен қатар, олар сот талқылауының барысы мен нәтижелеріне әсер ете алмайды, өйткені анықтау, тергеу органдарының және прокуратураның бүкіл қызметі сотқа дейін және сот үшін жүргізіледі.
Олардың тарапынан жиналған материалдан, сондай-ақ қылмыстық қудалау органдарының шешімдерінен және түйіндерінен сот бас тарта алмайды. Және де, сот талқылауының негізін алдын-ала тергеу кезінде жиналған және зерттелген материалдар құрайтындығын назардан шығармауымыз керек.
Сот сатылары мен ост талқылауына дейінгі қызметтердің өзара әрекеттілігі мен өзара негізділігі, әсіресе, қылмыстық іс бойынша дәлелдемелер мен жағдайларды толық зерттеу тұрғысынан анық байқалады.
Үкімді шығара отырып, сот сот төрелігінің заңды, негізді және әділетті актісін шығаруға жеткілікті алдын-ала тергеу және сот зерттеуі барысында дәлелдемелер жиналғандығы мәселесін де шешеді. Сондықтанда қылмыстық істердің бірінші инстанция сотында қаралуы және заңды, негізді, әділетті шешімдер шығару, басқа факторлармен қатар, сот отырысына жеткілікті түрде негізді, толық, қандайда бір заңды елеулі бұзу арқылы тергеп-тексерілген істерді енгізуге байланысты болып табылады.
Мәні бойынша, қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі қызметті бағалау мен оның нәтижелері екі процессуалды актілерде: егер алдын-ала тергеу оны жасаумен айыптау қорытындысында, және сотпен үкімде қамтылады. Осының арқасында, қылмыстық іс бойынша барлық сотқа дейінгі және соттағы процессуалдық қызмет бойынша қорытынды келтіріледі.
Үшіншіден, үкім іс бойынша мәселелерді соттық шешудің бірінші сатысы ретінде алпелляциялық, кассациялық тәртіпте істі қараудың барлық нысандарын одан әрі дамыту үшін біріншінегізді болып табылады.
Үкімнің әлеуметтік мәні сот билігінің бұл актісінде қаралып отырылған әрекеттің мемлекет атынан әлеуметтік қауіптілігінің бағалуы қамтылады және қылмыстық әрекеттерге қоғамның қатынасын айқындайды, олардың қылмыстық қудаланылуының әлеуметтік негізділігін және белгіленген қылмыстық жауаптылық тиімділігін ескереді.
Сонымен қатар, жария түрде жарияланатын үкім қоғамдағы құқықтық сананың пайда болуына әсер етеді, әділетті үкімдердің шығарылуы заңдылық пен құқыққорғауды қалпына келтіруге және жаңартуға мүмкіндік береді.
Әділеттілік органы ретінде сот өзінің мақсаттары, міндеттері және көлемі бойынша, бұл бұрын көрсетілгендей, тек айыптаудың негізділігі туралы мәселеге жауап беруге ғана әкелмейтін қылмыстық істерді қарау бойынша құзыреттілік қызметті жүзеге асырады.
Э.Г. Дусейнова тұжырымдайтындай: Үкімдердің әлеуметтік рөлі тек олар бойынша тарихи дәуір туралы, қоғамның құқықтық мәдениеті туралы, әлеуметтік-психологиялық, саяси және адамгершілік атмосфера туралы сынауға болатынында ғана болып табылмайды. Үкімге, бізге білінгендей, қоғамдық құқықтық және адамгершілік сананың пайда болуына белсенді қатысады, аталған құрылыстың нығаюына көмек береді, адамдардың мінез-құлқына жалпы және индивидуалды-превентивті әсер етеді.
Дәл осылай, қоғамға сот төрелігі актісі ретінде сот үкімі тигізетін әсер, соңғысы қоғамдық қатынастың дамудың белгілі бір деңгейінде туындайтын дауларды заңи жолмен шешетін тенденция жасалатын, сондай-ақ сот төрелігі идеалы мен қоғамдық қатынастар арасындағы өсіп келе жатқан сәйкестік тенденциясына, заң нормаларының және сот төрелігін жүзеге асыратын органдар тарапынан әрекеттердің адекваттылығына тенденция жасалатын объективті жағдайлардың туындауы үшін жағдайларды қамтамасыз етуі фактісіне негізделеді.
Сот өндірісінің демократиялық негіздерін толық жүзеге асыру жағдайында мемлекет атынан шығарылатын үкім үлкен тәрбиелік және қоғамдық-саяси маңызға ие болып табылады.
Құқықтың тәрбиелік функциясы шеңберінде үкімге ерекше рөл берілген деп есептейміз. Үкім - бұл сотпен мемлекет атынан шығарылатын және жарияланатын процессуалдық актілердің арасында жалғыз акті болып табылады. Дәл осылай, ҚР Қылмыстық-процестік Кодекстің 387 бабына сәйкес, Қазақстан Республикасындағы барлық соттар үкімді мемлекет атынан шығарады. Қазақстан Республикасының атынан шығарылған үкім сот төрелігін жүзеге асырудағы маңызды актілердің бірі ретінде танылады, және де басты сот талқылауының логикалық қорытындысы болып табылады.
Үкім нақты қылмыстық іс бойынша қорытынды шешім қабылданатын, сот өндірісінің негізгі мәселесі - қабылданатын шешімдердің фактілік және заңи салдарының көзқарасы жағынан құқыққорғаушы органдардың қызметінің ақырғы нәтижесі ретінде сипатталатын тұлғаның кінәлі не кінәлі еместігі туралы, кінәліні жазадан босату не жазаға тарту шешілетін жалғыз процессуалдық акті болып табылады.
Үкіммен соттың бірінші инстанциясымен істі қарау аяқталады. Соттық және сотқа дейінгі өндірістердің қатынасын үкімнің қалған барлық процессуалдық актілермен қатынасы анықтайды. Сот талқылауы бойынша алдыңғы шешімдерді үкімді шығаруға дайындық актілері ретінде қарау керек деп есептейміз. Сонымен, егер айыптау қорытындысы сотқа дейінгі өндірісті аяқтайтын болса, үкіммен басты сот талқылауына нүкте қойылады. Сәйкесінше бұл актілер апелляцияда, кассациялық сатыда - тексерілетін актілер ретінде белгілі, бұл үкімді, ережеге сәйкес, шағымданудан тәуелсіз, заңды күшіне бірден енетін құқыққолданушы актілерден айыратын белгісі болып танылады. Бұл ара-салмақ үкімнің басқа процессуалдық актілер шеңберіндегі орнын айқындайды.
Үкім сотталушыға тағылған айыпқа баға береді және істі мәні бойынша шешеді, дәлелдеу пәні болып таылатын жағдайларды ег-тегжейлі тексеріп, талқылайды. Үкім белгіленген қасиетінен, егер оның құрамынан айыптың шешілуі болмысы жағы ғана көретін болсақ, айырылады.
Істің сотпен қаралуы сонымен бірге айыптаудың негізділігі туралы мәселелерге үкімде бейнеленген жауап ретінде де көрініс табады. Алайда айыптауды шешу амалы ретіндегі үкімнің интерпретациясы мүлдем дұрыс емес. Оның негізінде, айыптауды қылмыстық іспен жол берілмейтін ұқсастыру жатырғандығы, және де айыптауды қылмыстық іспен қараумен, сот төрелігін жүзеге асырумен шешу жатқандығы белгілі.
Ол қылмыстық процестегі басқа шешімдер секілді, индивидуалды, құқыққолданушы сипатқа ие, және де нақты бір құқық қатынастарына байланысты құқық нормаларын қолдануды білдіреді.
Бұнымен қылмыстық іс бойынша мемлекет атынан, сотпен шығарылған үкімнің маңыздылығы мен мәнділігі белгіленгендігін байқауға болады.
Аудандық және оған теңестірілген, облыстық және оған теңестірілген сотының бірінші иестанциясы сотымен шығарылған үкім заңды күшіне енеді және апелляциялық шағым беру немесе қарсылық білдіру мерзімінің аяқталуымен, үкімге қарсылық білдірілмесе, немесе апелляциялық шағым берілмесе, орындалуға жатады.
Сонымен айтылған сөзге қорытынды жасай отырып, міндеттілік, заңды күш, төтеншелік, преюдициалдық қасиеттерге ие, сот талқылауының шешуші сатысы болып табылатын, тергеу органдары тарапынан айып тағылып отырылған қылмыс бойынша сотпен кінәлілігі немесе кінәсіздігі анықталатын сот төрелігінің негізгі актісі ретінде тануға болады.
Сот үкімін шығару кезінде оған қойылатын талаптар.
Қылмыстық-процестік заңнамада, қылмыстық процестік құқық теориясында үкімге қойылатын талаптарға үлкен мән беріледі. Өйткені үкім сот төрелігі актісі бола тұрып, тек заңда көрсетілген талаптарға жауап бере алған жағдайда ғана заңды күшіне ие бола алады.
Сонымен бірге, бұл қылмыстық іс бойынша мемлекет атынан шығарылатын жалғыз сот шешімі екенін атап өтумен қатар, осымен байланысты оның ерекше рөлі мен мәні судьялардан оның заңдылығы, негізділігі, уәждігі және әділеттілігі бойынша ерекше жауапкершілікті, сондай-ақ оларды үкімнің ішкі қасиеттеріне қарай дұрыс бөлуді талап етеді. Әрбір аталған талап, өзіндік қасиеттерге ие және де үкімнің әр түрлі жақтарын бейнелейді.
Әрекеттегі қылмыстық-процестік заңнама үкімге қойылатын талаптар ретінде, оның заңдылығы мен негізділігін нұсқайды.
Үкімнің заңдылығы талабы, барлық қылмыстық іс жүргізуге, сатылары мен жекелеген институттарына тән заңдылық қағидасынан шығады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық - процестік заңнамасы үкімнің заңдылығының келесідей түсінігін береді: үкім заңның барлық талаптарын орындай отырып және заңи негізде шығарылса ғана заңды болып табылады. Бұл анықтама, біздің пікірімізше, барынша қысқа. Осыған байланысты әдебиеттерде оның әр түрлі түсініктері берілген.
Мысалы, Куцова Э.Ф. есептейді: Үкімнің заңдылығы талабы, оның құрамы да (үкімдегі жасалған түйіндер, ондағы шешімдер), үкімнің шығарылу тәртібі секілді, оның құрылымы да Конституцияға, қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнама нормаларына, сондай-ақ егер олар аталған қылмыстық іс бойынша қолдануға жатса, басқада құқық салаларының нормаларына да сай болуы керек.
Ал Кобликов А.С.аталған мәселеге басқа жағынан қарайды: Заңдылық - бұл үкімнің қылмыстық, қылмыстық - процестік және істі шешу кезінде қолданысқа ие болатын басқа да құқық нормаларына қатаң сәйкестігі. Заңды болып, тек Қылмыстық кодекстің және басқа да қылмыстық заңдардың Жалпы және Ерекше бөлімдерінің талаптарына сәйкес келетін шешімді қамтитын, үкім ғана мойындалады.
Куцова Э.Ф. тарапынан берілген анықтамада, іс жүргізу процедуралық ережелеріне тек үкімді шығару кезінде ғана емес, қылмыстық іс бойынша қылмыстық - процестік қызмет сатылары мен кезеңдерінде орындау ретіндегі үкімнің заңдылығы элементін елеулі айқындамай, үкімнің заңдылығының кепілдігі ретінде процессуалдық нысанға тірек береді.
Кобликов А.С. тұжырымының артықшылығы, оның тарапынан үкім үшін, қылмыстық іс жүргізу процедурасын тек сот талқылауында ғана емес, сондай-ақ оның алдындағы сатыларда да орындау маңыздылығына назар аударуында деп есептейміз.
Дәл осылай, ҚР ҚПК 433 б. 3 тармағы үкімнің күшін жою мен өзгертудің басқа да негіздерінің арасынан қылмыстық-процессуалдық заңнаманың өрескел бұзылуын атап көрсетеді.
Үкім заңсыз болып, сот тарапынан сот талқылауының алдыңғы кезеңдерінде қылмыстық заңнаманы өрескел бұзу және бұндай қайшылықтар алдын ала тергеп-тексеру сатысында орын алған жағдайда мойындалады. ҚР ҚПК 436 бабы 1 тармағына сәйкес, қылмыстық-процестік заңнамаға қайшылықтар ретінде істі қарау кезінде Қылмыстық-процестік заңнамада көрсетілген жалпы ережелер мен қағидаларды бұзу мойындалады, бұл іске қатысушы тұлғаларды заңмен қамтамасыз етілген құқықтарынан айыру және қысымшылық көрсету, іс жүргізу процедурасын сақтамау немесе басқа да амалдармен істің жағдайларын жан-жақты, толық әрі объективті түрде зерттеуге жол бермеуі мүмкін, және де әділетті үкімнің немесе басқа шешімнің шығарылуына әсер етуі мүмкін немесе әсер етеді.
Сөзсіз, жоғарыда аталған ҚПК талаптарын, әділетті сот үкімін шығару кезінде орындау өте маңызды.
Үкім барлық қылмыстық процестің нәтижесі болып табылады, сонымен байланысты, мәні бойынша, бұл процестің дамуына әсерін тигізетін әрбір фактор, міндетті түрде оның соңғы фазасы - соңғы шешім, үкім шығаруға әсерін тигізеді.
Дәл осылай, үкім заңдылық талабына сәйкес келуі үшін, ол заң талаптарына сай, құзіретті сотпен шығарылуы тиіс. Кез-келген соттың құзыреттілік шектері соттылық туралы заң талаптарымен анықталады. Әрбір іс соттылығы жағынан тиісті сотпен, соттылықты еркін өзгерту мүмкіндігін шеттете отырып, қаралуы тиіс. Дәл осы жоспарда ерекше өзектілікке, оның келісімінсіз, заңмен көзделген соттылық ешкімге өзгертіле алмайтындығын қарастыратын ҚР Конституцияның ережесі ие. Азаматтың ісін, заңмен белгіленген соттылық негізінде, белгіленген сотпен қарау секілді оның құқығын мойындау, сот қорғауына құқыққа және заң мен сот алдындағы теңдік қағидасының бір көрінісі ретіндегі, сот төрелігіне кедергісіз қол жеткізудің кепілдіктерінің бірі болып табылады.
Сонымен үкім тек қылмыстық-процестік заңнама талаптарына толық сәйкестікте жүргізілген соттылық ережелері мен соттың заңды құрамымен, сайыскерлік және тараптардың теңдігі қағидасының негізінде, дәлелдемелерді зерттеуге, құқық нормаларын дұрыс қолдану арқылы, тең негіздерді қамтамасыз ете отырып шығарылса ғана заңды деп танылатындығын атап өту қажет.
Үкімнің заңдылығы, сонымен қатар оның құрамы, және шығарылу тәртібі қатаң түрде Конституцияға, қылмыстық-процестік заңнамаға, сондай-ақ істі қарау кезінде қолданылатын болса, басқа құқық саласының нормаларына сәйкес келуі керек.
ҚР ҚПК 388 б. үкімнің заңдылығы талабымен бірге, оның негізділігі талабында қамтиды. Үкім негізді болып, егер ол сот отырысында ұсынылған дәлелдемелерді жан-жақты әрі объективті зерттеу негізінде шығарылса ғана танылады. Бұл талаптардың біреуінің болсын бұзылуы арқылы жасалған үкім өзгертуге немесе жойылуға жатады.
Үкімнің негізділігі түсінігі құқық саласындағы дискуссиялық мәселелердің бірі болып табылады.
Бұл түсініктің дұрыс анықталуы сотпен шығарылатын үкімнің сапасымен тікелей байланысты, өйткені негізді үкім шығару үшін сот назар аударуы қажет негізгі талаптар дәл осы түсінікте орын алады.
Сонымен қатар, іс бойынша шындыққа жету, заңды және негізді шешім қабылдауға соттармен сот талқылауының жалпы талаптарын: сот талқылауының туралығы мен ауызекілігі, сот құрамының өзгермейтіндігі, сот талқылауында сотталушының, оның қорғаушысының, мемлекеттік айыптаушының, жәбірленушінің, азаматтық талап қоюшы мен азаматтық жауапкердің қатысуы, бас сот талқылауының шектері, бас сот талқылауының тәртіптемесі, сот отырысы хаттамасының жүргізілуі және бұл хаттамаға шағымдардың қаралуы, яғни ҚР ҚПК 42 тарауында бекітілген нормалардың сақталуын қалтқысыз орындау көмектеседі.
Дәл осылай, Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының Сот үкімі туралы нормативтік қаулысында, үкімнің негізділігі, оның заң талаптарын сақтай отырып жиналған және сот талқылауында толық әрі объективті түрде және жан-жақты зерттелген, олардың талдауы келтірілген және тиісті баға берілген, ал сот түйіндері негізделген дәлелдемелерге сүйенетіндігі көрсетілген.
Судьялардың тәуелсіздігін және іс бойынша ақиқат орнату мүмкіндігін қамтамасыз ете ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz