Delphi программалау ортасымен зертханалық жұмыстарды жүргізуге арналған әдістемелік нұсқаулар
Зертханалық жұмыс №1
Тақырыбы: Delphi программалау ортасымен танысу
Зертханалық жұмыс №2
Тақырыбы: Визуалды программалау негіздері
Зертханалық жұмыс №3
Тақырыбы: Компоненттермен танысу
Зертханалық жұмыс №4
Тақырыбы: Типтер
Зертханалық жұмыс №5
Тақырыбы: Тілдің операторлары
Зертханалық жұмыс №6
Тақырыбы: Мәліметтер типі
Зертханалық жұмыс №7
Тақырыбы: Құрылымдық типтер
Зертханалық жұмыс №8
Тақырыбы: Жазулар
Зертханалық жұмыс №9
Тақырыбы: Жиындар
Зертханалық жұмыс №10
Тақырыбы: Жолдар
Зертханалық жұмыс №11
Тақырыбы: Көрстекіштер мен динамикалық жады
Зертханалық жұмыс №9
Тақырыбы: Жиындар
Зертханалық жұмыс №10
Тақырыбы: Жолдар
Зертханалық жұмыс №11
Тақырыбы: Көрстекіштер мен динамикалық жады
Зертханалық жұмыс №12
Тақырыбы: Кластар мен интерфейстер. Модульдер
Зертханалық жұмыс №13
Тақырыбы: Варианттар
Тақырыбы: Delphi программалау ортасымен танысу
Зертханалық жұмыс №2
Тақырыбы: Визуалды программалау негіздері
Зертханалық жұмыс №3
Тақырыбы: Компоненттермен танысу
Зертханалық жұмыс №4
Тақырыбы: Типтер
Зертханалық жұмыс №5
Тақырыбы: Тілдің операторлары
Зертханалық жұмыс №6
Тақырыбы: Мәліметтер типі
Зертханалық жұмыс №7
Тақырыбы: Құрылымдық типтер
Зертханалық жұмыс №8
Тақырыбы: Жазулар
Зертханалық жұмыс №9
Тақырыбы: Жиындар
Зертханалық жұмыс №10
Тақырыбы: Жолдар
Зертханалық жұмыс №11
Тақырыбы: Көрстекіштер мен динамикалық жады
Зертханалық жұмыс №9
Тақырыбы: Жиындар
Зертханалық жұмыс №10
Тақырыбы: Жолдар
Зертханалық жұмыс №11
Тақырыбы: Көрстекіштер мен динамикалық жады
Зертханалық жұмыс №12
Тақырыбы: Кластар мен интерфейстер. Модульдер
Зертханалық жұмыс №13
Тақырыбы: Варианттар
Delphi ортасы-программист жұмысының өте жоғары тиімділігін қамтамасыз ететін орта.
Delphi ортасын шақырғаннан кейін ортаның жұмысын басқаратын алты негізгі терезе шығады. (1.1.-сурет).
1) негізгі терезе;
2) объектілер тармағының терезесі;
3) объектілер инспекторының терезесі,
4) броузер (көру) терезесі;
5) формалар терезесі;
6) программа кодының терезесі.
Программа кодының терезесін көру үшін Ғ12 клавишін басу жеткілікті. Delphi-ді алғаш шақырғаннан кейін «Delphi» терезесі барлық терезесінің үстіне шығады. Осы терезенің көмегімен Inprise коорпарациясының WEB –беттеріне кіруге мүмкіндік туады.
Негізі терезе. Негізгі терезе құрылатын программаның жобаларын басқаратын негізіг қызметті атқарады. Бұл терезе экранда барлық уақытта болады және ең жоғарғы бөлігінде орналасады. Негізгі терезеде . Delphi ортасының бас менюі, пиктографиялық командалық батырамалар жиынтығы, компоненттер палитрасы орналасқан.
Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық қажеті командалардан тұрады. Бас менюдің барлық опциялары екінші деңгейде ашылатын опциялар тақырыбын қамтиды.
Бас терезенің барлық элементтері арнайы панельдерінде орналасқан, оның сол жақ бөлігінде басқару батырмалары бар. Бас менюден басқа кез келген панельді терезеден алып тастауға болады.
Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басу жеткілікті. Бұдан кейін ашылған көмекші меню терезесінде барлық паенльдердің аттары келтірілген және олардың статусы көрсетілген (жалаушалар). Олардың ішінен Customize –ды (настройка, баптау) таңдағанан кейін баптау терезесі пайда болады. Енді қажет емес батырмаларды алып тастауға да болады, Commands терезесіндегі тізімнен қажетті батырмаларды таңдап, оны экранға тасып апаруға болады.
Негізгі терезеге жиі пайдаланатын пиктограммаларды ораластырған ыңғайлы: Project\Syntax Chek -программа командаларының синтаксисін тексеру; View\Debug Windows\Watches –отладкалық режимді бақылау терезесіне кіру және т.б.
Пиктографиялық батырмалар
Пиктографиялық батырмалар бас менюдің негізгі опцияларына жылдам кіруге мүмкіндік береді. Олар басқару белгілері бойынша 7 топқа бөлінген. әрбір топ панельге орналасады:
1. Standard тобы;
2. View тобы;
3. Debug тобы;
4. Custome тобы;
5. Desktops тобы;
6. Internet тобы.
Галерея компоненттерінің тобы жеке қарастырылады.
Терезелерді түзету
Delphi ортасының 5-нұсқаларынан бастап, үш жаңа интерфейстік элементтерден толықтырылған, олар Desktops тобында орналасқан.осы инструменттің көмегімен программист Delphi-дің қалған терезелерінің орналасуының бірнеше варианттарын дайындап, оны түзету файлына сақтап қоюына болады. Әдетте екі немесе үш терезенің негізіг конфигурациясы таңдалынады: форма жасау режимі, кодтау режимі және отладка. Форма жасау кезінде экранда форманың өзі, объектілер тармағы мен объектілер инспекторы терезелері көрініп тұруы тиіс.
Терезелердің сәйкес өлшемі мен оны орналастырудың кейін келтірілгенннен кейін, оны мысалы, “Design desk” деген атпен сақауға болады. Кодтау режимін түзеткеннен кейін “Code desk” отладкалық режимді “Debug desk” деген атпен сақауға болады.
Delphi ортасының компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы- Delphi ортасының ең басты байлығы болып табылады. Ол негізгі терезенің оң жақ бөлігінде орналасқан және онда қажетті компонентті жылдам іздеуді қамтамасыз ететін ашылатын беттері бар. Компонент деп белгілі бір қасиеті бар, програмист формалар терезесіне орналастыра алатын қандай да бір басқару элементін түсінеміз. Компоенттердің көмегімен программаның сүлбесі (каркасы) жасалады, жалпы жағдайда экранда көрінетін терезелер, батырмалар, таңдаулар тізімі және т.б.
Батырмалар паенлі тәрізді, компоенттер палитрасы да түзетіледі. Ол үшін арнайы компоненттер палитрасындағы кез келген пиктограммаға курсорды келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басқанда және Properties опциясын таңадағанда пайда болады.
Delphi ортасын шақырғаннан кейін ортаның жұмысын басқаратын алты негізгі терезе шығады. (1.1.-сурет).
1) негізгі терезе;
2) объектілер тармағының терезесі;
3) объектілер инспекторының терезесі,
4) броузер (көру) терезесі;
5) формалар терезесі;
6) программа кодының терезесі.
Программа кодының терезесін көру үшін Ғ12 клавишін басу жеткілікті. Delphi-ді алғаш шақырғаннан кейін «Delphi» терезесі барлық терезесінің үстіне шығады. Осы терезенің көмегімен Inprise коорпарациясының WEB –беттеріне кіруге мүмкіндік туады.
Негізі терезе. Негізгі терезе құрылатын программаның жобаларын басқаратын негізіг қызметті атқарады. Бұл терезе экранда барлық уақытта болады және ең жоғарғы бөлігінде орналасады. Негізгі терезеде . Delphi ортасының бас менюі, пиктографиялық командалық батырамалар жиынтығы, компоненттер палитрасы орналасқан.
Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық қажеті командалардан тұрады. Бас менюдің барлық опциялары екінші деңгейде ашылатын опциялар тақырыбын қамтиды.
Бас терезенің барлық элементтері арнайы панельдерінде орналасқан, оның сол жақ бөлігінде басқару батырмалары бар. Бас менюден басқа кез келген панельді терезеден алып тастауға болады.
Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басу жеткілікті. Бұдан кейін ашылған көмекші меню терезесінде барлық паенльдердің аттары келтірілген және олардың статусы көрсетілген (жалаушалар). Олардың ішінен Customize –ды (настройка, баптау) таңдағанан кейін баптау терезесі пайда болады. Енді қажет емес батырмаларды алып тастауға да болады, Commands терезесіндегі тізімнен қажетті батырмаларды таңдап, оны экранға тасып апаруға болады.
Негізгі терезеге жиі пайдаланатын пиктограммаларды ораластырған ыңғайлы: Project\Syntax Chek -программа командаларының синтаксисін тексеру; View\Debug Windows\Watches –отладкалық режимді бақылау терезесіне кіру және т.б.
Пиктографиялық батырмалар
Пиктографиялық батырмалар бас менюдің негізгі опцияларына жылдам кіруге мүмкіндік береді. Олар басқару белгілері бойынша 7 топқа бөлінген. әрбір топ панельге орналасады:
1. Standard тобы;
2. View тобы;
3. Debug тобы;
4. Custome тобы;
5. Desktops тобы;
6. Internet тобы.
Галерея компоненттерінің тобы жеке қарастырылады.
Терезелерді түзету
Delphi ортасының 5-нұсқаларынан бастап, үш жаңа интерфейстік элементтерден толықтырылған, олар Desktops тобында орналасқан.осы инструменттің көмегімен программист Delphi-дің қалған терезелерінің орналасуының бірнеше варианттарын дайындап, оны түзету файлына сақтап қоюына болады. Әдетте екі немесе үш терезенің негізіг конфигурациясы таңдалынады: форма жасау режимі, кодтау режимі және отладка. Форма жасау кезінде экранда форманың өзі, объектілер тармағы мен объектілер инспекторы терезелері көрініп тұруы тиіс.
Терезелердің сәйкес өлшемі мен оны орналастырудың кейін келтірілгенннен кейін, оны мысалы, “Design desk” деген атпен сақауға болады. Кодтау режимін түзеткеннен кейін “Code desk” отладкалық режимді “Debug desk” деген атпен сақауға болады.
Delphi ортасының компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы- Delphi ортасының ең басты байлығы болып табылады. Ол негізгі терезенің оң жақ бөлігінде орналасқан және онда қажетті компонентті жылдам іздеуді қамтамасыз ететін ашылатын беттері бар. Компонент деп белгілі бір қасиеті бар, програмист формалар терезесіне орналастыра алатын қандай да бір басқару элементін түсінеміз. Компоенттердің көмегімен программаның сүлбесі (каркасы) жасалады, жалпы жағдайда экранда көрінетін терезелер, батырмалар, таңдаулар тізімі және т.б.
Батырмалар паенлі тәрізді, компоенттер палитрасы да түзетіледі. Ол үшін арнайы компоненттер палитрасындағы кез келген пиктограммаға курсорды келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басқанда және Properties опциясын таңадағанда пайда болады.
1. Давыдова Е.В., Скородумов И.А., Балаханов В.А. Создание базовых элементов интерфейса Windows программы в среде Delphi. Информатика и образование. № 4,5,6. 2002.
2. Дудина И.П. Построение графиков функций в Delphi. Информатика и образование. №6, 2003, стр.27 -31.
3. Кнопка Р. Создание оригинальных компонентов в среде Delphi. Пер.с англ.Рей.К.: НИПФ «Диа Софт ЛТД», 1996-152 с.
4. Культин Н. Delphi 3. Программирование на Object Pascal. Санкт-Петербург, 1998. -304 с.
5. Орлик С.В. Секреты Delphi на примерах. М.: Бином, 1996-136 с.
6. В.Фаронов. Объектно-риентированная среда Delphi. Версия 6. Учебное пособие. «Русская редакция», 2002.
7. М.Фленов. Библия Delphi. Санкт-Петербург «БХВ-Петербург», 2004-880 с.: ил.
8. Халықова К.З., Бостанов Б., Тұрғанбаев А. Объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің негіздері. Оқу құралы. Абай ат. ҚазҰПУ. Алматы, 2005-301 б.
9. Халықова К.З. Паскаль тілінде программалау. Оқу құралы. Абай ат. АлМУ. Алматы, 2002-210 б.
2. Дудина И.П. Построение графиков функций в Delphi. Информатика и образование. №6, 2003, стр.27 -31.
3. Кнопка Р. Создание оригинальных компонентов в среде Delphi. Пер.с англ.Рей.К.: НИПФ «Диа Софт ЛТД», 1996-152 с.
4. Культин Н. Delphi 3. Программирование на Object Pascal. Санкт-Петербург, 1998. -304 с.
5. Орлик С.В. Секреты Delphi на примерах. М.: Бином, 1996-136 с.
6. В.Фаронов. Объектно-риентированная среда Delphi. Версия 6. Учебное пособие. «Русская редакция», 2002.
7. М.Фленов. Библия Delphi. Санкт-Петербург «БХВ-Петербург», 2004-880 с.: ил.
8. Халықова К.З., Бостанов Б., Тұрғанбаев А. Объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің негіздері. Оқу құралы. Абай ат. ҚазҰПУ. Алматы, 2005-301 б.
9. Халықова К.З. Паскаль тілінде программалау. Оқу құралы. Абай ат. АлМУ. Алматы, 2002-210 б.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 143 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 143 бет
Таңдаулыға:
ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ЖҮРГІЗУГЕ
АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
Зертханалық жұмыс №1
Тақырыбы: Delphi программалау ортасымен танысу
Мақсаты: Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:
Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:
Delphi ортасы-программист жұмысының өте жоғары тиімділігін қамтамасыз
ететін орта.
Delphi ортасын шақырғаннан кейін ортаның жұмысын басқаратын алты негізгі
терезе шығады. (1.1.-сурет).
1) негізгі терезе;
2) объектілер тармағының терезесі;
3) объектілер инспекторының терезесі,
4) броузер (көру) терезесі;
5) формалар терезесі;
6) программа кодының терезесі.
Программа кодының терезесін көру үшін Ғ12 клавишін басу жеткілікті.
Delphi-ді алғаш шақырғаннан кейін Delphi терезесі барлық терезесінің
үстіне шығады. Осы терезенің көмегімен Inprise коорпарациясының WEB
–беттеріне кіруге мүмкіндік туады.
1
4
2
5
3
6
1.1–сурет. Delphi ортасының интерфейсі.
Негізі терезе. Негізгі терезе құрылатын программаның жобаларын басқаратын
негізіг қызметті атқарады. Бұл терезе экранда барлық уақытта болады және ең
жоғарғы бөлігінде орналасады. Негізгі терезеде . Delphi ортасының бас
менюі, пиктографиялық командалық батырамалар жиынтығы, компоненттер
палитрасы орналасқан.
Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық қажеті командалардан тұрады.
Бас менюдің барлық опциялары екінші деңгейде ашылатын опциялар тақырыбын
қамтиды.
Бас терезенің барлық элементтері арнайы панельдерінде орналасқан, оның
сол жақ бөлігінде басқару батырмалары бар. Бас менюден басқа кез келген
панельді терезеден алып тастауға болады.
Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды
келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басу жеткілікті. Бұдан кейін ашылған
көмекші меню терезесінде барлық паенльдердің аттары келтірілген және
олардың статусы көрсетілген (жалаушалар). Олардың ішінен Customize –ды
(настройка, баптау) таңдағанан кейін баптау терезесі пайда болады. Енді
қажет емес батырмаларды алып тастауға да болады, Commands терезесіндегі
тізімнен қажетті батырмаларды таңдап, оны экранға тасып апаруға болады.
Негізгі терезеге жиі пайдаланатын пиктограммаларды ораластырған ыңғайлы:
Project\Syntax Chek -программа командаларының синтаксисін тексеру;
View\Debug Windows\Watches –отладкалық режимді бақылау терезесіне кіру
және т.б.
Пиктографиялық батырмалар
Пиктографиялық батырмалар бас менюдің негізгі опцияларына жылдам кіруге
мүмкіндік береді. Олар басқару белгілері бойынша 7 топқа бөлінген. әрбір
топ панельге орналасады:
1. Standard тобы;
2. View тобы;
3. Debug тобы;
4. Custome тобы;
5. Desktops тобы;
6. Internet тобы.
Галерея компоненттерінің тобы жеке қарастырылады.
Терезелерді түзету
Delphi ортасының 5-нұсқаларынан бастап, үш жаңа интерфейстік
элементтерден толықтырылған, олар Desktops тобында орналасқан.осы
инструменттің көмегімен программист Delphi-дің қалған терезелерінің
орналасуының бірнеше варианттарын дайындап, оны түзету файлына сақтап
қоюына болады. Әдетте екі немесе үш терезенің негізіг конфигурациясы
таңдалынады: форма жасау режимі, кодтау режимі және отладка. Форма жасау
кезінде экранда форманың өзі, объектілер тармағы мен объектілер инспекторы
терезелері көрініп тұруы тиіс.
Терезелердің сәйкес өлшемі мен оны орналастырудың кейін келтірілгенннен
кейін, оны мысалы, “Design desk” деген атпен сақауға болады. Кодтау режимін
түзеткеннен кейін “Code desk” отладкалық режимді “Debug desk” деген атпен
сақауға болады.
Delphi ортасының компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы- Delphi ортасының ең басты байлығы болып
табылады. Ол негізгі терезенің оң жақ бөлігінде орналасқан және онда
қажетті компонентті жылдам іздеуді қамтамасыз ететін ашылатын беттері бар.
Компонент деп белгілі бір қасиеті бар, програмист формалар терезесіне
орналастыра алатын қандай да бір басқару элементін түсінеміз.
Компоенттердің көмегімен программаның сүлбесі (каркасы) жасалады, жалпы
жағдайда экранда көрінетін терезелер, батырмалар, таңдаулар тізімі және
т.б.
Батырмалар паенлі тәрізді, компоенттер палитрасы да түзетіледі. Ол үшін
арнайы компоненттер палитрасындағы кез келген пиктограммаға курсорды
келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басқанда және Properties опциясын
таңадағанда пайда болады.
Формалар терезесі
Формалар терезесі Windows жобасы - болашақта програма жазатын терезе
болып саналады. Басында бұл терезе бос болады. Дәлірек айтсақ, ол Windows
-дің интерфейстік элементтері үшін стандартты жүйелік менюді шақыру
батырмаларын, терезені үлкейту, кішірейту, жабу батырмаларын және тақырып
жолынан тұрады. Әдетте, терезенің жұмыс алаңы нүктелік координаталық тормен
толықтырылған, ол формадағы компоенттердің орналасуын ретеу қызметін
атқарады (бұл нүктеерді алып тастау үшін ToolsEnvironment Options меню
командаларының көмегімен, Preferences қоймтасындағы Display Gird ауыстырып
қосқышындағы жалаушаны алып тастау қажет).
Объектілер тармағының терезесі
Бұл терезе екпінді формада немесе мәліметтердің екпінді модулінде
орналасқан жеке компоенттер арасындағы байанысты көрнеі бейнелеуге
арналған. Терезедегі кез келген компонетті белгілеу формалар терезесіндегі
сәйкес компонентті екпінді жасайды және объектілер инспекторы терезесінде
осы компоненттің қасиеті бейнеленеді. Екі рет тышқанмен белгілеу Code
Insight механиімінің жұмыс істеуіне әкеледі, ол On Click оқиғкасын өдеу
үшін дайындалғанды код терезесіне орналастырады.
Объектілер инспекторының терезесі
Формаға орналасатын кез келген компонент бірқатар параметрлер жиынымен
сипатталады: орналасуы, өлшемі, түсі және т.б. Мысалы, компоненттің
орналасуы мен өлшемін программист формалар терезесінде компоентті басқара
отырып, өзгерте алады. Ал, объектілер инспекторы терезесі қалған
өзгертулерді орындауға арналған. Бұл терезеде екі бет бар: Properties
(Қасиет) және Events (Оқиға). Properties беті-компоенттің керекті
қасиеттерін тағайындау қызметін атқарады, Events беті-қандай да бір оқиғаға
компоенттің жауабын анықтайды.
Объектілер инспекторы терезесінің кез келген беті екі бағанды кесте
түрінде беріледі, сол бағанда қасиеттің нақты мәні немесе сәйкес оқиға
өдейтін қосалқы программаның аты болады.
Кесте жолының оң жақ бағанын тышқанмен белгілеу ондағы көрсетілген
қасиеттің мәнін екпінді жасайды, бұдан жолдың оң жақ шетінде үш нүкте (...)
немесе батырмаларының бірі пайда болады. Үш нүкте ( ... )
батырмасын белгілеу күрделі қасиеттің мәнін тағайындайтын сұхбат терезесін
экранға шығарады, батырмасын белгілеу қарапайым қасиеттің мүмкін
болатын мәндердің тізімін шығарады. Объектілер инспекторы терезесінің
жоғарғы бөлігінде формада орналасқан барлық компонентерінің ашылатын тізімі
орналасады. Форманың өзі де компонент болғандықтан, оның аты да осы тізімде
болады.
Тышқанның оң жақ батырмасын басқанда ашылатын терезенің контекстік
менюінде терезені түзетуге мүмкіндік беретін опциялар бар. Мысалы, Stay On
Top командасын таңдағаннан кейін, Объектілер Инспекторы терезесі, оның
екпінділігіне тәуелсіз басқа терезелердің үстінде қалықтап жүреді.
Программалар коды терезесі
Код терезесі –программа мәтінін құрып, жөндеуге арналған. Бұл мәтін
арнайы ереже бойынша құрылады және программаның жұмыс алгоритмін сипатайды.
Мәтінді жазу ережелерінің жиынтығы программалау тілі деп аталады. Delphi
жүйесіне Объект Pascal программалау тілі пайдаланылады. Ол кеңнен таралған
PascaІ тілінің кеңейтілген, жетілдірілген нұсқасы, оны алғаш рет
швецариялық ғалым Н.Вирт 1970 жылы ұсынған және оны Borland
коорпорациясының қызметкерлері жетілдірілді (олардың құрған тілдері Turbo
Pascal, Borland Pascal және Object Pascal деп аталады).
Ең алғашында Код терезесіне толыққанда Windows терезесі ретінде бос
форманы басқаруды қамтамасыз ететін алғашқы шағын мәтін шығады. Жобамен
жұмыс барысында программист оған программаны басқаруды жүзеге асыратын
алғашқы толықтырулар жасайды.
Тіпті қарапайым программа құру үшін программа кодын құрып өзгертуге,
жөндеуге тура келеді, төменде код терезесімен жұмыс істеудің негізгі
тәсілдері келтіріледі. Жаңа жобаны ашқаннан кейін төмндегідей жолдар
көрінеді:
Unit Unit1;
Interface
Uses Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics,
Controls, Forms, Dialogs;
Type
TForm1=class(Tform)
Private {Private Declartions}
Public{Public Declarations}
End;
Var Form1:TForm1;
Implementation
{SR*.DFM}
End.
Delphi бұл жолдрды жаңа форма үшін код терезесіне авторматты түрде қояды.
Код терезесі программаның жұмысы басталғаннан кейінгі жағын қарастырады.
Ал форма терезесі оның сыртқы көрінісі. Екі терезе бір-бірімен тығыз
байланысты, Delphi ортасы
Unit Unit1;
және
Implementation
жолдрының арасына қажетті жолдарды қояды.
Әзір бұл мәтін бөлігіне өзгеріс енгізбейміз. Кейінірек программаның
мәтін терезесіне
{SR*.DFM}
Және
End.
жолдарының арасына қажетті мәтінді енгіземіз. Терезеге жаңа жол енгізу
үшін қажеті орынға курсорды келтіріп, клавиатурадан мәтін енгіземіз.
Программадағы кеткен қатені жөндеу BS және Delete клавиштарының көмегімен
жүзеге асырылады. Егер толық жолды өшіру қажет болса, онда CTRL+Y клавиштер
комбинациясы басылады. Мәтіндегі соңғы өзгерісті алып тастау үшін (отмена)
CTRL+Z немесе менюден EditUndo командадлары пайдаланылады. Код
терезесімен бірге әдетте, Code Exploler броузер терезесі де екпінді болады,
ол терезеде кодтың жолдары көп болған жағдайда керекті элементті іздеуді
жеңілдету үшін пайдаланылады.
Броузер терезесіндегі элементті тышқанмен екі рет белгілеу сәйкес
объектіні сипаттау үшін код терезесіне курсорды орналастырады немесе оны
алғашқы сақтау кезінде орындалады.
Аса күрделі емес оқу програманларын құруда броузер терезесін жауып қоюға
болады. Броузер терезсін шығару үшін View Explorer терезесін таңдаймыз.
6-нұсқада код терезесінің Code және Diagram еген бетері бар.
Алғашқыда бұл бет бос болады, оны толтыру үшін Инспектор терезесінен
компоненттік байланыстыратын тышқанмен тасымалдап әкелу қажет. Диаграммалар
өрісіне компенттрді тасымалдауда SHIFT клавишін басып ұстап тұрып, қажетті
орынға қойғаннан кейін, тышқанның сол жақ клавишін басу жеткілікті.
Диаграммалар бетін басып шыаруға болады.
Тапсырма:
Келесі әрекеттерді орындайтын программа құру:
1. Программаны жүктегеннен кейін келесі терезе ашылу керек
2. Программадан шығу үшін тыщқан батырмасын ЗАКРЫТЬ батырмасына
шертіңіз
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:
1. Жаңа жоба құрыңыз
2. Формаға келесі компоненттерді орналастырыңыз: Label және Button.
3. Келесі әрекеттерді орындаңыз:
Объект Object Inspector Қасиет атауы Әрекет
терезесінің оқиға атауы
қатпары
Form1 Properties Caption Форма атауын
тағайындаңыз
Проект1
Label1 Properties Caption Моя первая
программа мәтінің
шығару
AutoSize Қасиетке TRUE
мәнің тағайындау
Font-Color clPurple түсін
таңдау
Button1 Properties Caption Батырма атауын
Events Закрыть деп
тағайындау
OnClick Close;
4. Жобаны сақтаңыз, жүктеңіз, тексеріңіз.
Ұсынылатын әдебиеттер: [1-9]
Бекіту сұрақтары:
1. Delphi ортасының жұмысы қалай басқарылады?
2. Негізігі терезенің атқаратын қызметі қандай және ол қандай
бөлімдерден тұрады?
3. Пиктографиялық батырмалардың қызметі қандай және олар қаншаға
бөлінген? Қалай аталады?
4. Компонент дегеніміз не?
5. Delphi ортасының компоенттер палитрасының қызметі қандай?
6. Форма терезесінің міндеті не?
7. Объектілер тармағы терезесі қандай қызмет атқарады?
8. Объектілер инспекторы терезесі қандай қызмет атқарады?
9. Программалар коды терезесінің қызметі қандай ол форма терезесімен
қалай байланысады?
10. Программалар коды терезесі ашылғанда Delphi ортасы қандай жолдары
авторматты түрде шығарады?
11. Броузер терезесінің қызметі не және ол қалай шақырылады?
Зертханалық жұмыс №2
Тақырыбы: Визуалды программалау негіздері
Мақсаты: Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:
Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:
Delphi – де программалау екі процестің өзара тызыз әрекеттесуінен тұрады:
прогамманың визуалдық көрінісін құру және программаға толық қажетті
басқаруды беру үшін программа кодын жазу процесі. Код жазу үшін клд
терезесі пайдалынылады, программа құру үшін қалған терезелер, оның ішінде
форма терезесі пайдалынады.
Форма мен код терезесінің мазмұның арсында үздіксіз байланыс болады.
Формаға компонентті орналастыру программа кодының автоматты өзгеруіне
әкеледі және керісінше автоматты немесе қолмен қойылған код фрагменттерін
өшіру сәйкес компоненттерді өшіруге әкеледі. Сондықтан програмистер алдымен
форма құрады, қажет болған жағдайда код фрагментін жазуға көшеді.
Сондықтан, біз Delphi – де программалауды формалар терезесінен бастаймыз.
Бос форма және оны түрлендіру
Біз формалар терезесі, прогаммалар терезесі Windows жобасыннан тұратынын
айттық. Сөйтіп FileNewApplication опциясын таңдағаннан кейін қарапайым
программа дайын болды. Дегенмен, бұған дейін: өзіңіз жұмыс істейтін
каталогты құрып, Delphi – дің күйін келтіру (баптау) қажет.
Delphi – ді баптау
Программалар жобасымен жұмыс істеу процесінде сізге формалар мен
модульдер жиындығын құру қажет. Бұл мәліметтерді жеке папкада файлдар
түрінде сақтаған дұрыс. Оның ішінде өзініздің жұмыс папканызды құруға
болды. My_fist_program деген атпен папка құрыңыз, оның ішіне өздерініздің
программанызды сақтайтын папка құрыңыз.
Екіншіден, Delphi ортасының стандартты келтірілген күйіне өзгеріс енгізу
қажет. Бұл сіздің құрған программаңыздың соңғы нұсқасының автоматты түрде
сақталу үшін керек.
Ол үшін ToolsEnvironment Options менюін таңданыз, пайда болған сұхбат
терезесінде Preferences бетінің екеніне назар аударыңыз. Осы беттің сол жақ
жоғарғы бұрышында Autosave Options тобында “Editor Files”және “Desktop”
деген ауыстырып қосқыштары бар. Ауыстырып қосқыштары екпінді жасау-
программа коды терезесінің мәтінін және Delphi терезесінің жалпы орналасуын
автоматты түрде сақтайды. Бұл программаны жоғалудан қорғайды. Тышқанмен
белгілеу арқылы осы ауыстырыа қысқыштарды екпінді жасаймыз. Компиляция
барысын қадағалап отыру үшін Compiling және Running тобындағы Show
Compiler Progress ауыстырып қосқышын екпінді жасаңыз. Сондай –ақ, программа
кодына түсіндірмені – мәтін фрагменттерін сақтауға болады, ол программа
жұмысына әсер етпейді, бірақ оның мәтінін түсінікті етіп көрсетеді. Мәтін
шығару үшін шрифті тағайындау қажет:
Tools Editor Options (Display бетінде Editor Font–қа Times New Roman
шрифт түрін тағайындау қажет.
Енді алғашқы программаны жүргізуге бәрі дайын болды. Негізі ( терезеден
батырмасын немесе F9 басқару клавишын басыңыз. Сонымен, Delphi ортасындағы
программа үш кезеңнен өтеді: компиляция – компоновка – орындау.
Компиляция кезеңінде код терезесінде дайындалған программа мәтіні Object
Pascal тіліне ауыстырылады; комппоновка кезеңінен дайын программа жедел
жадыға шақырылып, орындалуға жіберіледі.
F9 клавишін басқаннан кейін Save Unit1 As сұхбат терезесі пайда болады,
яғна Delphi Unit1.pas модулі үшін файлдфң аты мен ол орналысатын папканың
атын сұрайды, сондай-ақ, модульдің де атын өзгерту қажет (немесе әрбір
есепке жеке папка ашып, Save All командасы арқылы бәрін сақтаған дұрыс).
Delphi- дегі атаулары. Delphi- дегі атау латын әріптерінен басталатын
әріптер, цифрлар және сызғыш болуы тиіс, атау цифрдан басталуы керек, ұзын
атау бере беруге болады.
Форманың қасиеттерін өзгерту
Алдымен модуль ұғымына тоқталайық. Әрбір жаңа форма құрғанда модуль
құрылады. Программаны компиляциялау кезінде Delphi заты .PAS, .DFM және
.DCU болып келген файлдарды әрбір модуль үшін құрады: .PAS файл- программа
коды терезесіндегі мәтін көшірмесінен тұрады; заты -.DFM файылында форма
терезесінің мазмұны сақталады; ал файылында – екі файлдан алынған мәтінді
машиналық нұсқауға түрлендіру нәтижесі сақталады. .DCU файлдары
компилятормен құрылады және ол компоновщиктің жұмысы үшін қажетті базаны
береді. Одан кейін ол заты .EXE болып келген біртұтас шақырылатын файлға
түрленеді. Енді программаны түрлендіру көрейік, алдымен терезе тақырыбын
өзгертейік. Алғаш Delphi жүйесіне кіргеннен кейін, терезе тақырыбы форма
тақырыбына сәйкес келеді. Тақырыпты өзгерту үшін Объектілер Инспекторы
терезесіне беру қажет. Form1 программасының терезесін жабыңыз. Объектілер
Инспекторы терезесінің Caption жолын тышқанмен белгілеңіз. Осы жолдың оң
жағында жыпылықтаған курсор болады. Клавиатураны кириллицияға ауыстырып,
программа деп жазыңыз, одан кейін F9 ды басыңыз. Программаның бұл
орындалуы – тақырыбы программа деп аталатын терезе құру. Объектілер
Инспекторы терезесі арқылы программалар терезесінің бір қасиетін –
тақырыбын өзгертейік. Дәл осылай формалардың кез келген қасиетін өзгертуге
болады.
Формаға жаңа компоненттер орналастыру
Формаға жаңа компонент орналастыруды қарастырайық. Ол үшін алдымен
орналасатын компонентті таңдау қажет, одан кейін форма терезесіндегі
компонент орналасытын орынды тышқанмен белгілеу жеткілікті.
Енді программалар терезесіне әртүрлі жазуларды, түсініктемелерді
орналастыруға арналған Label(белгі) компонентін орналастырайық. Алдымен,
компоненттер политрасынан Standard бетінің ашылғанына көз жеткізу қажет.
Курсорды әрбір компоненттің үстінен жүгізгенде оның аты жазылады.
Компоненттер политрасына курсорды келтіріп, тышқанмен белгілейміз, одан
кейін форма терезесінде белгінің орнын көрсетеміз.
Жаңа компоненттің стандартты аты Label1, батырмадағы жазудың да аты
осындай болады. Объектілер Инспекторы терезесіндегі жолының көмегімен бұл
жазуды оңай өзгертуге болады: программа N1 деп енгіземіз. Бұл енгізілген
жазу формадағы компоненттен көрінеді.
Енді жазудың түсі мен шрифті өзгертейік. Ол үшін Объектілер Инспекторы
терезесіндегі Font қасиетін тышқанмен белгілейміз, батырманың көмегімен
жолдың оң жақ бөлігінен шрифті түзететін сұхбат терезесі ашылады. Size
тізімінен шрифтің өлшемін 24, Color тізімінен қажетті түсті таңдаймыз. ОК
батырмасымен терезені жабамыз. Форма терезесіндегі компоненттегі жазу
өзгеруге сәйкес қасиетін өзгертеді.
Оқиғаны жауапты қалыптастыру
1. Формаларды түрлендіру. Алғашқы программаға кезекті түрлендіруді
жасайық: формаға тағы бір компонент орналастырайық. Мысалы,
батырманы алайық, ол тышқанның оң жақ батырмасын басуға
байланысты басуға байланысты оқиғаға жауап беретін болсын.
Батырма компоненті Standard бетінде компоненттер политрасында
пиктограммасымен бейнеленеді. Бұл компоненті форма терезесіне
белгінің төмен жағына орналастырайық.
2. OnClick оқиғасын өндеуші. Тышқанның сол жақ батырмасын басқанда
жұмыс істеп тұрған программада OnClick оқиғасы пайда болады. Әзір
бұл оқиға программамен ешқандай өнделмейді, сондықтан батырманы
басу ешқандай нәтиже бермейді. Батырма басылғанда жауап беруді
жүзеге асыру үшін Object Pascal тілінде программа фрагментін жазу
қажет, ол оқиғаны өндеуші деп аталады. Бұл фрагментте программист
батырма басылғанда программаның не істейтін мәтіндік жолдар
тізбегі жазылады. Фрагмент Object Pascal–дің арнайы қосалқы
программасы – процедура түрінде өрнектеледі.
Delphi OnClick оқиғасын өңдеу процедурасына дайындықты өз бетімен жасау
үшін компонетті тышқанмен жылдам екі рет белгілеу қажет. Нәтижесінде Код
терезесіндегідей мәтін фрагменті болады:
Procedure Tform1.Button1Click (Sender:Tobject);
Begin
End;
Енді фрагметті талдайық. Procedure сөзі компиляторға қосалқы программа –
процедурасының басы жөнінде хабарлайды. Delphi ортасында сондай-ақ, қосалқы
программа – функция пайдалануы мүмкін, бұл жағдайда Function сөзі
пайдалынады. Одан кейін: Tform1.Button1Click процедураның аты жазылған.
Атау құрама сөзден тұрады: Tform1-класс атауы; Button1Click процедураның
атауы. Енді класс дегеніміз не? Delphi ортасына класс деп өзіне ұқсас
экземпляр (көшірмесі) құрудың үлгісі қызметін атқараты, аяқталған программа
фрагменттін айтады. Программист класс құрғаннан кейін оны бірнеше
программаға немесе бір праграмманың бірнеше жеріне қоюға болады. Delphi –
дің құрамына Borland коорпорациясының программистері құрған стандартты
класстар деп аталатын бірнеше жүз класстар кіреді. Стандартты кластар
жиындығы осы программалау жүйесінің қуаты мүмкіндіктерін анықтайды. Әрбір
компонент белгілі бір класқа жатады, ал формаға қойылатын компоненттердің
барлық нақты экземпляры сандық индексі бар класс атауын алады. Пайдаланып
отырған Delphi ортасында кластардың барлық атауларын Т әріпінен бастау
келісілген. Сөйтіп, Tform атауы Tform стандартты класс үлгісі бойынша
құрылған кластың атын білдіреді. Код терезесіндегі мәтіннің басына назар
аударыңыздар, төмендегідей жолдар көрінеді:
Type Tform1=class(Tform)
Button1:Tbutton;
Label1:Tlabel;
Procedure Button1Click (Sender:Tobject);
Private
{Private declarations}
Public
{public declarations}
End;
Var
Form1:Tform;
Tform1=class(form) жолы Tform стандартты класынан туған (үлгі бойынша
құрылған) Tform1 жаңа класын анықтайық. Ал, Form1:TForm1 жолы осы кластың
Form1 атты экземплярын (көшірмесін) құрады. Стандартты TForm класы бос
Windows терезесін сипаттайды, сонымен бірге TForm1 – белгі және батырма
компоненттері қойылған терезені сипаттайды. Бұл компоненттерді сипаттайтын
жолдар:
Button1:TButton;
Label1:TLabel;
Мұндағы Button1 компоненті TButton стандартты класының экземпляторы; ал
Label1 компоненті Tlabel стандартты класының экземпляторы.
TForm1.Button1Click процедура атауынан кейін дөңгелек жақшаға параметірді
шақыру сипатталған:
Sender:Tobject;
Sender атты параметр Tobject класына жатады. Sender параметрі Delphi
ортасына барлық жағдай үшін қойылған: оның көмегімен Button1Click қосалқы
прогаммасы OnClick оқиғасы қандай компонент құрғанын анықтап береді. Жол
толығымен
Procedure Tform1.Button1Click (Sender:Tobject);
процедураның тақырыбы деп аталады. Object Pascal типінде ; белгісі
тілдің сөйлемнің аяқталғандығын компиляторға хабарлайды. Программа мәтіні
жеке сөйлемдерден құралады. Әрбір сөйлемнің сонына нүктелі үтір қойылады.
Төмендегі үш жол процедура денесін анықтайды:
Begin
End;
Begin сөзі компиляторға процедураның жұмыс алгоритмін сипаттайтын
сөйлемдер тізбегінің бастамасы екені туралы белгі береді, ал End сөзі осы
тізбектің соңын білдіреді. Біздің жағдайда процедура денесінде ешқандай
сипаттама жоқ: Delphi процедура жазуға дайындықты құрып береді. Программист
процедура денесін қажетті сөйлемдермен толтырады. Button1 батырмасын әрбір
басқан сайын басқару процедура денесіне беріледі, яғни Begin және End
сөздерінің арасына оқиғаға жауап ретінде орындалатын программа фрагменті
жазылады. Біздің жағдайда батырма қандай да бір дыбыс шығару үшін Begin ...
End сөздерінің араларына төмендегі сөйлемді жазайық:
MESSAGEBEEP(MB_OK);
Компьютердің дыбыстық жүйесі алдын-ала қосып, прграммасын орындайық.
Сонымен, Button1 батырмасын басқанда компьютер дыбыстық сигнал береді, яғни
процедура денесіне қойылған жол стандартты процедураны орындайды.
Компонент қасиеттерінің динамикалық өзгерісі
Біздің програмадағы Button1 батырмасы дыбыс шығаратын болғандықтан,
Button1 – ге дыбыс сөзін меншіктедік. Мұны фромалалар терезесімен
объектілер инспекторы терезесінің көмегімен орындауға болады, яғни форма
құру кезегінде (Объектілер Инспекторы терезесінде Button1 компонентінің
Caption қасиетін өзгерту жеткілікті) жүзеге асыруға болады. Бірақ Delphi
ортасымен толығырақ танысу үшін басқа тәсілді – программаны жүргізу
кезенінде жазуды динамикалық түрде өзгертуді қарастырайық. Ол үшін формаға
арналған OnCreate оқиғаны өндеушіні құрамыз да, ондағы қасиетті өзгертеміз.
OnCreate оқиғасы Windows терезесі құрғаннан кейін пайда болады. Оқиға
өндеушіні құру үшін Объектілер Инспекторы терезесінің жоғарғы бөлігіндегі
компоненттер тізімін ашыныз. form1 компонентін таңдап, Events бетінде осы
компоненттің OnCreate қасиетін жылдам екі рет тышқанмен белгілеу қажет
(OnCreate жолының оң жақ бөлігін белгілеу қажет). Delphi бұған жауап
ретінде код терезесін екпінді жасап, Tform1.formCreate процедурасына
арналған дайындығын ұсынады. Процедураға төмендегідей өзгеріс еңгізейік:
Procedure Tform1.formCreate (Sender:Tobject);
Begin
Button1.Caption:=’дыбыс’;
End;
Бұл программа фрагментіне еңзізген жолымыз Object Pascal тілінің
меншіктеу операторы. Оператордың сол жақ бөлігінде Button1. Caption қасиеті
көрсетілген ал оның оң жақ бөлігінде – дыбыс мәні көрсетілген.
Оператордың екі бөлігін меншіктеу белгісі := байланыстырып тұр.
Button1.Caption құрама атауы қандай қасиет туралы айтылып жатқаның
компиляторға дәл көрсету үшін қажет: біздің программада үш компонент
пайдалынады олардың әрқайсысының Caption қасиеті бар. Button1 прификсі
батырманың қасиетін өзгертеді. Қасиетке меншіктелетін мән мәтіндік жол
болып табылады. Object Pascal тілінің ережесі бойынша мәтіндік жол
апострофқа алынып жазылады. Апостроф ішіне кез – келген синволдар тізбегін
жазуға болады, ол батырмадағы жаңа жазуды анықтайжы. Программаның кезекті
орындалуынан кейін батырмадағы жазудың өзгергенің көреміз. Бұдан шығатын
қорытынды: кез келген компонентің кез келген қасиетін программаның
орындалуы барысында динамикалық өзгертуге болады.
Қорта келгенде, Delphi – де программа құру процесі екі кезеңге бөлінеді:
форма құру және кодтау.
Форма құру палитрадан компоненттерді таңдап, оны формаға орналастырудың
көмегімен жүзеге асырады.
Програмист формаға орналасқан кез келген компоненттің орның және
тышқаннның көмегімен өлшемін өзгертуге болады.
Компонетке қажетті қасиетті беру үшін Объектілер Инспекторы терезесінің
Properties беті пайдалынады. Компонент қандайда бір оқиғаға жауап беру үшін
програмист оқиғаны өндеушіні құруы қажет және оның аты Объектілер
Инспекторы терезесінде Events бетінде көрсетілуі тиіс.
Оқиғаны өндеуші құрама атауы бар процедура түрінде бейнеленеді. Атаудың
бірінші бөлігі формаға арналған класс атын білдірсе, екінші бөлігі атаудың
бірінші бөлігінен нүкте арқылы бөлінеді және ол еркін болуы мүмкін.
Процедура денесі Begin ... End сөздерінің арасында орналысады және Object
Pascal тілінің жеке сөйлемдерінен (операторларынан) тұрады. Әрбір оператор
соңына нүктелі үтір қойылады.
Компоненттің қасиеттері программаны жүргізу кезеңінде де өзгеруі мүмкін.
Тапсырма:
Тапсырма №1.
Келесі әрекеттерді орындайтын программа құр:
1. Программаны жүктегеннен кейін Брось кубик жазуы көріну керек
2. Бросок кубика батырмасына басқаннан кейін, 0-6 диапазонындағы
кездейсоқ сан көріну керек.
Тапсырма №2.
Келесі әрекеттерді орындайтын программа құр:
1. Программаны жүктегеннен кейін мәтін өрісіне мәтін енгізіледі:
2. Сменить заголовок окна батырмасына басқаннан кейін, форма тақырыбы
өзгеру керек:
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырма №1.
1. Жаңа жоба құрыңыз.
2. Формаға Label және Button компоненттерін орналастырыңыз
3. Келесі әрекеттерді орындаңыз:
Объект Object Inspector Қасиет атауыӘрекет
терезесінің оқиға атауы
қатпары
Form 1 Properties Caption Бросок кубика
Label1 Properties Caption Брось кубик
Button 1 Properties Caption Бросок кубика
Events OnClick Төмендегі программа
фрагментін жазыңыз
Программа фрагменті
procedure TForml.ButtonlClick(Sender: TObject);
var n: Integer;
begin
n := random (6) + 1 ;
Label1.Caption := IntToStr (n) ;
end;
end.
Тапсырма №2.
Ұсынылатын әдебиеттер: [1-9]
Бекіту сұрақтары:
1. Delphi ортасында программалау қандай негізгі процестерді
қамтиды?
2. Delphi ортасында программалау неден басталады және форма
қалай түрлендіріледі?
3. Delphi ортасында программалау қанша кезеңнен тұрады және
әрбір кезеңнің қызметі қандай?
4. Delphi ортасында пайдалынатын атауларға қандай талаптар
қойылады?
5. Программаны компиляциялау кезінде құрылатын файлдардың затын
айтып, әрқайсына түсініктеме беріндер?
6. Модульььььь дегеньіміз не?
7. Формаға компоненттер қалай орналастырылады?
8. OnClick оқиғаны өндеушінің қызметі қандай?
9. OnClick оқиға өндеушісіне байланысты код терезесіндегі
шығатын мәтінге сипаттама берініз?
10. Класс дегеніміз не және ол программалар коды терезесінде қай
бөлімінде сипатталады?
11. Компонеттер қасиеттерін қандай жолдармен өзгертуге болады
және OnCreate оқиғасының қызметі қандай?
12. Object Pascal тілінде бүтін сандарға қандай операциялар
қолданылады?
13. Программада әр бір операцияға өзгеріс еңгізу қалай жүзеге
асырылады?
Зертханалық жұмыс №3
Тақырыбы: Компоненттермен танысу
Мақсаты: Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:
Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:
Компоненттер дегеніміз жұмыс істейтін программада құрылатын, көрінетін
бейнелер тұрғызылатын элементтер болып табылады. Компоненттер палитрасының
ішінде бейне ретінде көрінбейтін де компоненттер жеткілікті. Сонымен, бұл
тарауда біз Delphi ортасының негізгі компоненттеріне тоқталамыз.
3.1. SТANDARD беті
SТANDARD бетінде программа құруға ең қажетті Windows-ге арналған
стандарты интерфейстік элементтерден тұратын компоненттер палитрасы
орналасқан.
3.1-сурет. Sтandard беті.
Frame – басқа компоненттерді орналастыруға арналған контейнер қызметін
атқарады (қызметі форма терезесімен бірдей). Формадан айырмашылығы
компоненттерге дайындық құра отырып, компоненттер палитрасында орналасады.
MainMenu – Программаның бас менюі. Бұл компонент күрделі иерархиялық меню
құрып жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Label – форманың бетіне мәтін шығаруға аранлаған. Компоненттің қасиеті
мәтіннің түрі мен орналасуын анықтайды.
Edit – енгізу өрісі – символдар жолынжөндеуге арналған.
Button – командалық батырма.
Memo – бірнеше жолдан тұратын мәтіндік редактор құру элементі болып
табылады.
RadioButton – қызметі басқа батырмалардың қызметімен байланысты болатын
тәуелді батырма болып табылады. Егер сұхбат терезесінде бірнеше ауыстырып
қосқыш пайдаланылатын болса, онда әрбір топты RadioGroup компоненті арқылы
беруге болады.
CheckBox – басқаларға тәуелсіз ауыстырып қосқыш батырманы сипаттайды.
ListBox – қажетті элементті таңдауға болатын тізімді береді.
ComboBox – енгізу өрісіне мәліметтерді клавиатурадан теріп енгізуге
немесе тізімнен таңдауға мүмкіндік береді.
2. ADDITIONAL беті
Additional бетінде сұхбат терезелерінің түрін түрлендіруге мүмкіндік
беретін 18 қосымша компоненттер орналасқан.
3.2 – сурет. Additional беті.
BitBtn – жазуы бар, пиктограммалы командалық батырма.
SpeedButton – пиктограммалық батырма. Әдетте бас менюдің опцияларына
жылдам кіру үшін пайдаланылады.
MaskEdit – арнайы мәтіндік редактор. Енгізілген мәтінді сүзгілеуге
мүмкіндік береді, мысалы, датаны дұрыс енгізу үшін қажет.
StringGrid – жолдар кестесі. Бұл компонент мәтіндік ақпаратты кесте
түрінде шығаруға мүмкіндік береді.
DrawGrid – еркін кесте. StringGrid компонентінен айырмашылығы бұл
компоненттің ұяшықтарында кез келген ақпарат, оның ішінде сурет те
сақталады.
Image – сурет. Бұл компонент суреттерді, оның ішінде пиктограммалар мен
метафайлдарды бейнелеуге арналған.
Shape – фигура. Бұл комполненттің көмегімен терезеге дұрыс геометриялық
фигураларды – тіктөртбұрыш, шеңбер, эллипс және т.б. қоюға болады.
Bevel – жиек. Терезенің жеке бөліктерін үш өлшемді қоршаумен немесе
жолақпен ерекшелеуге арналған.
ScrollBox – орағыш жолақтар панелі. Panel компонентінен айырмашылығы –
егер орналасқан компоненттер оның шекараларымен қиылыспаса, онда орағыш
жолақтарды автоматты түрде қояды.
CheckListBox - жиынтық таңдаулар тізімі. Стандартты ListBox
компонентінен айырмашылығы әрбәр опциясының қасында бірнеше опцияны бірден
таңдауды жеңілдтетін CheckBox тәрізді тәуелсіз ауыстырып қосқышы бар.
Splitter – шекара. Бұл компонент формада көрінетін екі компоненттің
арасында орналасады да, пайдаланушыға программаны жүргізу кезінде
компоненттерді бір-бірінен бөліп тұрған шекараларын алмастыруға мүмкіндік
береді.
StaticText – статикалық мәтін. Стандартты Label компонентінен
айырмашылығы өзінің жеке Windows терезесінің болуымен сипатталады. Ол
мәтінге қоршау жүргізуге мүмкіндік береді.
ControlBar – басқару жолағы. DRAG&DOG технологиясында тақалып тұратын
компоненттерді орналастыратын контейнер қызметін атқарады.
ApplicationEvents – оқиғаны қабылдаушы. Егер бұл компонент формаға
орналасқан болса, онда програмсмаға арналған барлық Windows хабарламаларын
алып отырады.
ValueListEditor – атау = мән жұбынан тұратын жолдар редакторы. Мұндай
жұптар Windows-де жиі пайдаланылады.
LabeledEdit- бір жолдық редактор мен белгінің комбинациясы.
ColorBox – жүйелі түстердің бірін таңдауға арналған арнайы ComboBox
варианты.
Chart – диаграмма. Бұл компонент мәліметтерді графикалық жолмен беруге
арналған арнайы панельдер құруды жеңілдетеді.
ActionManager - әрекеттер менеджері. Төмендегі үш компонентпен бірге
қосымшалар, интерфейс құруды қамтамасыз етеді.
ActionMainMenuBar – меню жолағы, ол оның опциялары ActionManager
көмегімен құрылады.
ActionToolBar – ActionManager компонентінің көмегімен құрылатын
пиктографиялық батырмаларды орналастыруға арналған жолақ.
CustomizeDLG баптау сұхбаты. Бұл компоненттің көмегімен пайдаланушы жұмыс
программасының интерфейсін қалауынша баптай алады.
3. WIN 32 беті
WIN 32 беті 32 разрядты WINDOWS 9598NT2000 операциялық жүйелерінің
интерфейстік элементтерінен құралады. (бұл 2-нұсқада WIN 95 деп аталады).
3.3 - сурет. WIN 32 беті.
TabControl – қойымталар жиынтығы. Әрбір қойымта жазуы немесе суреті бар
тіктөртбұрышты өріс болып келеді. Қойымтаны таңдау программа арқылы
жүргізіледі және терезедегі компоненттер жиынтығын басқару үшін
пайдаланылады.
PageControl – қойымталары бар панельдер жиынтығы. Әрбір панельдің өзінің
инерфейстік элементтер жиынтығы бар. Ол өзіне байланысты қойымтаны
тышқанмен белгілеу арқылы жүзеге асырылады.
ImageList – суреттер жиынтығы. Өлшемдері бірдей бірнеше суретерді
сақтауға мүмкіндік береді.
RichEdit – форматталған мәтінге арналған көп жолдық редактор. Memo
компонентінен айырмашылығы RichEdit компонентіндегі мәтін Кеңейтілген
Мәтіндік Формат ережесіне бағынады (RTF – RICH TEXT FORMAT) және шрифт,
түс, туралау тәрізді сипаттамаларын өзгерте алады.
TrackBar - регулятор. Программадағы кейбір шамалардың мәндерін басқару
үшін пайдаланылады. Мысалы, оның көмегімен мультимедиалық программалардағы
дыбыстың дауысын оңай өзгертуге болады.
ProgressBar – процесс индикаторы. Бұл компоненттің көмегімен ұзақ уақыт
орындалатын процестің атқарылуын бейнелеуге болады. Мысалы, мәліметтерді
дискетке көшіру барысы.
UpDown – цифрлық регулятор. Бұл компоненттің екі батырмасы компонентке
байланысты сандық мәнді үлкейтуге немесе кішірейтуге арналған.
Hotkey – басқару клавиші. Компонент басқару клавиштерін енгізу үшін
пайдаланылады.
Animate – мультипликатор. Бірінен кейін бірі ауысып отыратын қозғалыстағы
суреттерді (видеоклип) бейнелеуге арналған. Компонент дыбысы бар
видеоклипті сүйемелдей алмайды.
DateTimePicker - күн, уақыт селекторы. Бұл компонент күнді немесе
уақытты енгізіп, бейнелеуге арналған.
TreeView – таңдау тармағы. Пиктограммалардың тармақты құрылыммен
байланысқан жиынтығын береді. Әдетте каталогтар құрылымын және басқа да
иерархиялық қатынаспен байланысқан элементтерді көру үшін пайдаланылады.
ListView – пиктограммалар панелі. Бірнеше пиктограмаларды көруді және
қажеттісін таңдауды ұйымдастырады. Бұл компонент пиктограммаларды тігінен
немесе көлденеңінен орналастырып, оларды үлкейтіп немесе кішірейтіп
көрсетеді.
HeaderControl – басқарушы тақырып. Жазуы бар секцияларға бөлінеген, тік
немесе көлденең жолақ болып келеді. Секциялардың өлшемін програмам жұмысы
кезеңінде тышқанмен өзгертуге болады. Әдетте әртүрлі кестелердегі жолдар
мен бағандардың өлшемін өзгерту үшін пайдаланылады.
StatusBar – статус панелі. Жөндеу терезесінде әртүрлі нұсқау беретін
ақпараттарды орналастыруға арналған.
ToolBar – саймандық панель. Бұл компонент Bitbtn командалық батырмалары
үшін контейнер қызметін атқарады. Сондай-ақ, олардың өлшемдерін және
батырмаларды өшіргендегі немесе жаңасын қосқандағы орнын автоматты түрде
өзгерте алады.
CoolBar – саймандық панель. ToolBar компонентінен айырмашылығы WINDOWS-
дің Edit, ListBox, ComboBox және т.б. тәрізді стандартты интерфейстік
компоненттерін орналастыруға арналған контейнер ретінде пайдаланылады.
PageScroller – айналатын панель. Жіңішке саймандық панельдерді
орналастыруға мүмкіндік береді. Қажеттілігіне қарай панельдің жиегіне
орағыш стрелкаларды автоматты түрде орналастырады.
ComboBoxex - ComboBox компонентіне ұқсас, бірақ ашылатын тізімге шағын
бейнелерді бейнелеуге мүмкіндік береді.
3.4. SYSTEM беті
Бұл бетте басқару қызметі бар компоненттер келтірілген, оның ішінде
Windows үшін стандартты OLE (Object Linking and Embedding) және DDE
(Dinamic Data Exchange) мәліметтерімен алмасуды сүйемелдейтін де
компоненттері бар.
3.4-сурет. System беті
Timer – таймер. Бұл компонент шынайы уақыт аралығын есептеу қызметін
атқарады.
PaintBox – сурет салуға арналған терезе. Графикалық бейнелерді салуға
арналған тіктөртбұрышты бөлік құрады.
MediaPlayer – мультимедиалық ойнатқыш. Бұл компоненттің көмегімен әртүрлі
мультимедиалық құрылғылар басқарылады.
OleContainer – OLE – контейнер. Байланыстырылатын немесе енгізілетін
объектілерді қабылдау қызметін атқарады.
5. DIALOGS беті
Dialogs бетінің компоненттері Windows үшін стандартты сұхбат терезелерін
жүзеге асырады.
3.5-сурет. Dialogs беті.
OpenDialog – ашу. Стандартты файлды ашу сұхбат терезесін шығарады.
SaveDialog – сақтау. Стандартты файлды сақтау терезесін шығарады.
OpenPictureDialog – суретті ашу. Суретті алдын ала көру мүмкіндігін
сақтай отырып, графикалық файлды таңдайтын арнайы терезені шығарады.
SavePictureDialog – суретті сақтау. Суретті алдын ала көру мүмкіндігін
сақтай отырып, графикалық файлды сақтайтын арнайы терезені шығарады.
FontDialog – шрифт. Шрифті таңдайтын стандартты сұхбат терезесін
шығарады.
ColorDialog – түс. Түсті таңдайтын стандартты сұхбат терезесін шығарады.
PrintDialog – басып шығару. Құжатты басып шығаруға арналған параметрлерді
таңдау сұхбат терезесін шығарады.
PrinterSetupDialog - принтерді баптау. Басу құрылғысын баптауға арналған
стандартты сұхбат терезесін шығарады.
FindDialog – іздеу. Мәтін фрагментін іздеуге арналған стандартты сұхбат
терезесін шығаруға мүмкіндік береді.
ReplaceDialog – Мәтін фрагментін іздеу мен алмастыруға арналған
стандартты сұхбат терезесін шығаруға мүмкіндік береді.
6. SAMPLES беті
Gauge – қалып күй индикаторы. Win32 бетіндегі ProgressBar компонентіне
ұқсас, бірақ формалардың әртүрлілігімен ерекшеленеді.
3.6-сурет. Samples беті.
ColorGrid – түстер кестесі. Бұл компонент 16 түсті палитрадан негізгі
және фондық түсті таңдауға арналған.
SpinButton – қос батырма. Қандай да бір сандық шамаларды басқарудың
ыңғайлы құралы.
SpinEdit – сандар редакторы. Қос батырманың көмегімен бүтін сандарды
өзгерту мүмкіндігімен бірге бейнелеу және жөндеуді қамтамасыз етеді.
DirectoryOutline – каталогтар тізімі. Дискідегі иерархиялық құрылыммен
орналасқан каталогтарды бейнелейді.
Calendar - календарь. Айдағы күнді таңдап, көрсетуге арналған.
Тапсырма:
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:
Ұсынылатын әдебиеттер: [1-9]
Бекіту сұрақтары:
1. Компоненттер деп нені түсінеміз?
2. Delphi ортасындағы негізгі компоненттер орналасқан беттерді атаңыз?
3. Пайдаланушымен қарапайым сұхбат ұйымдастыру үшін қандай беттен
қандай компоненттерді пайдаланауға болады?
4. Мәліметтерді енгізу үшін қандай беттен қандай компоненттер
пайдаланылады?
5. Терезеге түсіндірме жазу үшін қандай компонент пайдаланылады?
6. Орындалған нәтижені экранға шығару үшін қандай компоненттер
пайдаланылады?
7. Нәтижені есептеу үшін қандай компоненттер пайдаланылады?
8. Сурет, радиобатырмалар қою үшін қандай компоненттер пайдаланылады?
9. Көп жолдық форматталған мәтін редакторы қандай қызмет атқарады және
оның мемо редакторынан айырмашылығы неде?
10. Мәліметтерді шығаруды ұйымдастыруға қандай компоненттерді
пайдалануға болады?
11. Анимация және дыбыс үшін қандай компоненттер пайдаланылады?
12. SpinEdit компоненті не үшін пайдаланылады?
13. Меню құру үшін қандай компоненттер пайдаланылады және ол қандай
бетте орналасқан?
14. OpenDialog, SaveDialog компоненттерінің қызметі қандай?
15. Оқиғаға жауапты қалыптастыру үшін қандай компоненттер пайдалануға
болады?
16. StringGrid компоненті не үшін пайдаланылады?
17. RadioButton компонентінің қызметі қандай?
Зертханалық жұмыс №4
Тақырыбы: Типтер
Мақсаты Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:
Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:
Object Pascal тілінде типтер маңызды роль атқарады. Object Pascal тілінде
типтердің мәні айтарлықтай өскен, яғни олрадың көмегімен программистің
негізгі құралы – кластар анықталады.
4.3.1. Жолдық және символдық типтер
Біз танысуды STRING жолдық типінен бастайық. Бұл тип ұзындығы айнымалы
болып келген жады бөлігін анықтайды, әрбір символ 1 байттан орын алады.
Object Pascal тіліндегі символ үшін CHAR типі пайдаланылады, сөйтіп STRING
дегеніміз – бұл бірінен соң бірі тізбектеле орналасқан CHAR типті
смиволдар.
STRING типі әрбір символ нөмірленген, бірінші символдың нөмірі 1-ге тең.
Программист айнымалы атауынан кейін оның реттік нөмірін []–мен көрсете
отырып, жолдың кез келген символын ала алады.
Var Айнымалыларды сипаттау бөлімінің басы
S:STRING; Жолдық типті айнымалыны хабарлау
Begin Орындалатын операторлар бөлімінің басы
S:=’символдар жолы’ S айнымалысына “символдар жолы” мәні меншіктелген
S[G]:=’и’
End; Орындалатын операторлар бөлімінің соңы
S жолдық айнымалы деп хабарланғаннан кейін математикалық есептеулерге
қатыса алмайды, мысалы 2*S-1, яғни S айнымалысы сандық емес, тек символдық
мәндерді сақтауға арналған.
Бірінші операторда S айнымалысында ’символдар жолы’ деген жолдық тұрақты
мән меншіктелген. Жолдық тұрақтылар апосторф ішіне алынған кез келген
(еркін) символдардан құралады, ал апострофтардың өзі тұрақты мәнге
кірмейді. Бірінші меншіктеу командасынан кейін S айнымалысы жадыдан
ұзындығы 15 байт орын алады, әрбір символ 1 байт орын иеленеді. Символдар
жолын орналастыруға бөлінген жады бөлігінің өлшемінің өзгертіп отыру тек
STRING типке ғана тән.
Программадағы жолдық айнымалының ұзындығы айнымалыға әрбір жаңа мән
меншіктелген сайын автоматты түрде өзереді, ол 0-ден 21 байтқа дейін (1
Гбайт (Gbyte)) констанға сәйкес келеді.
Жолдық типтер үшін жалғастыру операциясын анықталған.
S:=’ Object Pascal’; S- “Object Pascal”;
Сондай-ақ, жолдарды салыстыру белгілері арқылы салыстыруға болады:
“=”-тең, “”-тең емес, “”-үлкен, “”-кіші, “=”-үлкен немес тең,
“=”-кіші немесе тең.
Жолдарға қолданылған салыстыру операцияларының нәтижесі логикалық тип
болады, ол екі мәнмен сипатталады: True және False. Жолдар байт бойынша
солдан оңға қарай салыстырылады. Әрбір символдар жұбы олардың ішкі
кодировкасына сәйкес салыстырылады.
4.3.2. Бүтін типтер
Бүтін типтер бүтін сандарды сақтау және түрлендіру үшін пайдаланылады.
Object Pascal–да бүтін сандардың бірнеше типі қарастырылған. Бүтін сандарға
қолданылатын төмендегідей операциялар анықталған:
+ қосу;
- алу;
* көбейту;
бөлу;
Div - бүтінді бүтінге бөлгендегі бүтін бөлінді;
Mod - бүтінді бүтінге бөлгендегі бүтін қалдық.
Бөлу амалының нәтижесі бөлшек сан болуы мүмкін. Бөлшек сандарды сақтау
үшін Object Pascal-да нақты типтер пайдаланылады, бөлудің екі амалы
пайдаланылады (div, mod):
Var x,y:integer;
Begin
X:=5 div2; Y:=5 mod2; End;
Бүтін сандар үшін де салыстыру операциялары анықталған.
ТАПСЫРМА:
Тапсырма №1. КӨШІРУ оқу программасы. Edinput eнгізу жолынан тұратын
мәтін ешқандай өзгеріссіз Lboutput белгісі мен mmOutput редакторына
көшірілетін программа құрайық.
Тапсырма №2. Берілген төрт орынды санның цифрларының көбейтіндісін
табатын программа құру.
Тапсырма №3. Төмендегі программада пайдаланушы екі бүтін санды енгізеді,
ал программа олардың көбейтіндісін және қосындысын есептеп көрсетеді.
ТАПСЫРМАНЫ ОРЫНДАУҒА ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР:
Тапсырма №1. Ол үшін Delphi–ді шақырып, File New Application
командаларын орындаймыз.
Формаға төмендегідей компоненттерді орналастырайық.
Компоненттер: Объектілер инспектор терезесіне
енгізілетін өзгертулер:
Panel1:Tpanel Capion: Көшіру
Font: шрифті және түсті таңдау
BBRun:TbitBtn Kind:BkOk
Name:BbRun
BBClose:TbitBtn Kind:BkClose
Name:BbClose
Edinput:Tedit Text: бос қалдыру
Name: Edinput
LbOutput:Tlabel Caption: Мәтін енгізу
Font: шрифті және түсті таңдау
Name: LbOutput
MmOutput: Font: шрифті және түсті таңдау
Tmemo
Компоненттерді орналастырып, сәйкес қасиеттері тағайындалғаннан кейін
бөлігінде төмендегідей жазулардың бар екеніне көз жеткізу қажет:
Type
TfmExample=class(Tform)
Panel1:Tpanel;
BBRun:TbitBtn;
BBClose:TbitBtn;
Edinput:Tedit;
LbOutput:Tlabel;
MmOutput:Tmemo;
Procedure TfmExample.BbrunClick(Sender:Toject );
...
Программаға Edinput енгізу жолында мәтін дайындалғанның хабарлау үшін
пайдаланушы BBRun батырмасын басу қажет, сондықтан барлық қажетті
әрекеттерді осы батырманың OnClick оқиға өндеушісінде орындаймыз. Формалар
терезесіндегі BBRun батырмасын тышқанмен екі рет белгілеңіз, оқиғаны
өндеушінің тақырыбын автоматты түрде дайндайды, оған төмендегідей
өзгерістер енгізіңіз:
Procedure TfmExample.BbrunClick(Sender:Toject );
Begin
LbOutput.Caption:=edinput.TextБел гідегі және көп жолдық
редактордағы мәтінді қайталаймыз;
MmOutput.Lines.Add (edinput.Text);
Edinput.Text:=’’Енгізу жолын тазалаймыз
Edinput.SetFocus; Оған енгізу фокусын береміз
End;
Нәтижесінде экранға төмендегідей форма терезесі алынады (4.4-сурет).
Программаны орындау үшін Ғ9 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
Зертханалық жұмыс №1
Тақырыбы: Delphi программалау ортасымен танысу
Мақсаты: Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:
Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:
Delphi ортасы-программист жұмысының өте жоғары тиімділігін қамтамасыз
ететін орта.
Delphi ортасын шақырғаннан кейін ортаның жұмысын басқаратын алты негізгі
терезе шығады. (1.1.-сурет).
1) негізгі терезе;
2) объектілер тармағының терезесі;
3) объектілер инспекторының терезесі,
4) броузер (көру) терезесі;
5) формалар терезесі;
6) программа кодының терезесі.
Программа кодының терезесін көру үшін Ғ12 клавишін басу жеткілікті.
Delphi-ді алғаш шақырғаннан кейін Delphi терезесі барлық терезесінің
үстіне шығады. Осы терезенің көмегімен Inprise коорпарациясының WEB
–беттеріне кіруге мүмкіндік туады.
1
4
2
5
3
6
1.1–сурет. Delphi ортасының интерфейсі.
Негізі терезе. Негізгі терезе құрылатын программаның жобаларын басқаратын
негізіг қызметті атқарады. Бұл терезе экранда барлық уақытта болады және ең
жоғарғы бөлігінде орналасады. Негізгі терезеде . Delphi ортасының бас
менюі, пиктографиялық командалық батырамалар жиынтығы, компоненттер
палитрасы орналасқан.
Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық қажеті командалардан тұрады.
Бас менюдің барлық опциялары екінші деңгейде ашылатын опциялар тақырыбын
қамтиды.
Бас терезенің барлық элементтері арнайы панельдерінде орналасқан, оның
сол жақ бөлігінде басқару батырмалары бар. Бас менюден басқа кез келген
панельді терезеден алып тастауға болады.
Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды
келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басу жеткілікті. Бұдан кейін ашылған
көмекші меню терезесінде барлық паенльдердің аттары келтірілген және
олардың статусы көрсетілген (жалаушалар). Олардың ішінен Customize –ды
(настройка, баптау) таңдағанан кейін баптау терезесі пайда болады. Енді
қажет емес батырмаларды алып тастауға да болады, Commands терезесіндегі
тізімнен қажетті батырмаларды таңдап, оны экранға тасып апаруға болады.
Негізгі терезеге жиі пайдаланатын пиктограммаларды ораластырған ыңғайлы:
Project\Syntax Chek -программа командаларының синтаксисін тексеру;
View\Debug Windows\Watches –отладкалық режимді бақылау терезесіне кіру
және т.б.
Пиктографиялық батырмалар
Пиктографиялық батырмалар бас менюдің негізгі опцияларына жылдам кіруге
мүмкіндік береді. Олар басқару белгілері бойынша 7 топқа бөлінген. әрбір
топ панельге орналасады:
1. Standard тобы;
2. View тобы;
3. Debug тобы;
4. Custome тобы;
5. Desktops тобы;
6. Internet тобы.
Галерея компоненттерінің тобы жеке қарастырылады.
Терезелерді түзету
Delphi ортасының 5-нұсқаларынан бастап, үш жаңа интерфейстік
элементтерден толықтырылған, олар Desktops тобында орналасқан.осы
инструменттің көмегімен программист Delphi-дің қалған терезелерінің
орналасуының бірнеше варианттарын дайындап, оны түзету файлына сақтап
қоюына болады. Әдетте екі немесе үш терезенің негізіг конфигурациясы
таңдалынады: форма жасау режимі, кодтау режимі және отладка. Форма жасау
кезінде экранда форманың өзі, объектілер тармағы мен объектілер инспекторы
терезелері көрініп тұруы тиіс.
Терезелердің сәйкес өлшемі мен оны орналастырудың кейін келтірілгенннен
кейін, оны мысалы, “Design desk” деген атпен сақауға болады. Кодтау режимін
түзеткеннен кейін “Code desk” отладкалық режимді “Debug desk” деген атпен
сақауға болады.
Delphi ортасының компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы- Delphi ортасының ең басты байлығы болып
табылады. Ол негізгі терезенің оң жақ бөлігінде орналасқан және онда
қажетті компонентті жылдам іздеуді қамтамасыз ететін ашылатын беттері бар.
Компонент деп белгілі бір қасиеті бар, програмист формалар терезесіне
орналастыра алатын қандай да бір басқару элементін түсінеміз.
Компоенттердің көмегімен программаның сүлбесі (каркасы) жасалады, жалпы
жағдайда экранда көрінетін терезелер, батырмалар, таңдаулар тізімі және
т.б.
Батырмалар паенлі тәрізді, компоенттер палитрасы да түзетіледі. Ол үшін
арнайы компоненттер палитрасындағы кез келген пиктограммаға курсорды
келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басқанда және Properties опциясын
таңадағанда пайда болады.
Формалар терезесі
Формалар терезесі Windows жобасы - болашақта програма жазатын терезе
болып саналады. Басында бұл терезе бос болады. Дәлірек айтсақ, ол Windows
-дің интерфейстік элементтері үшін стандартты жүйелік менюді шақыру
батырмаларын, терезені үлкейту, кішірейту, жабу батырмаларын және тақырып
жолынан тұрады. Әдетте, терезенің жұмыс алаңы нүктелік координаталық тормен
толықтырылған, ол формадағы компоенттердің орналасуын ретеу қызметін
атқарады (бұл нүктеерді алып тастау үшін ToolsEnvironment Options меню
командаларының көмегімен, Preferences қоймтасындағы Display Gird ауыстырып
қосқышындағы жалаушаны алып тастау қажет).
Объектілер тармағының терезесі
Бұл терезе екпінді формада немесе мәліметтердің екпінді модулінде
орналасқан жеке компоенттер арасындағы байанысты көрнеі бейнелеуге
арналған. Терезедегі кез келген компонетті белгілеу формалар терезесіндегі
сәйкес компонентті екпінді жасайды және объектілер инспекторы терезесінде
осы компоненттің қасиеті бейнеленеді. Екі рет тышқанмен белгілеу Code
Insight механиімінің жұмыс істеуіне әкеледі, ол On Click оқиғкасын өдеу
үшін дайындалғанды код терезесіне орналастырады.
Объектілер инспекторының терезесі
Формаға орналасатын кез келген компонент бірқатар параметрлер жиынымен
сипатталады: орналасуы, өлшемі, түсі және т.б. Мысалы, компоненттің
орналасуы мен өлшемін программист формалар терезесінде компоентті басқара
отырып, өзгерте алады. Ал, объектілер инспекторы терезесі қалған
өзгертулерді орындауға арналған. Бұл терезеде екі бет бар: Properties
(Қасиет) және Events (Оқиға). Properties беті-компоенттің керекті
қасиеттерін тағайындау қызметін атқарады, Events беті-қандай да бір оқиғаға
компоенттің жауабын анықтайды.
Объектілер инспекторы терезесінің кез келген беті екі бағанды кесте
түрінде беріледі, сол бағанда қасиеттің нақты мәні немесе сәйкес оқиға
өдейтін қосалқы программаның аты болады.
Кесте жолының оң жақ бағанын тышқанмен белгілеу ондағы көрсетілген
қасиеттің мәнін екпінді жасайды, бұдан жолдың оң жақ шетінде үш нүкте (...)
немесе батырмаларының бірі пайда болады. Үш нүкте ( ... )
батырмасын белгілеу күрделі қасиеттің мәнін тағайындайтын сұхбат терезесін
экранға шығарады, батырмасын белгілеу қарапайым қасиеттің мүмкін
болатын мәндердің тізімін шығарады. Объектілер инспекторы терезесінің
жоғарғы бөлігінде формада орналасқан барлық компонентерінің ашылатын тізімі
орналасады. Форманың өзі де компонент болғандықтан, оның аты да осы тізімде
болады.
Тышқанның оң жақ батырмасын басқанда ашылатын терезенің контекстік
менюінде терезені түзетуге мүмкіндік беретін опциялар бар. Мысалы, Stay On
Top командасын таңдағаннан кейін, Объектілер Инспекторы терезесі, оның
екпінділігіне тәуелсіз басқа терезелердің үстінде қалықтап жүреді.
Программалар коды терезесі
Код терезесі –программа мәтінін құрып, жөндеуге арналған. Бұл мәтін
арнайы ереже бойынша құрылады және программаның жұмыс алгоритмін сипатайды.
Мәтінді жазу ережелерінің жиынтығы программалау тілі деп аталады. Delphi
жүйесіне Объект Pascal программалау тілі пайдаланылады. Ол кеңнен таралған
PascaІ тілінің кеңейтілген, жетілдірілген нұсқасы, оны алғаш рет
швецариялық ғалым Н.Вирт 1970 жылы ұсынған және оны Borland
коорпорациясының қызметкерлері жетілдірілді (олардың құрған тілдері Turbo
Pascal, Borland Pascal және Object Pascal деп аталады).
Ең алғашында Код терезесіне толыққанда Windows терезесі ретінде бос
форманы басқаруды қамтамасыз ететін алғашқы шағын мәтін шығады. Жобамен
жұмыс барысында программист оған программаны басқаруды жүзеге асыратын
алғашқы толықтырулар жасайды.
Тіпті қарапайым программа құру үшін программа кодын құрып өзгертуге,
жөндеуге тура келеді, төменде код терезесімен жұмыс істеудің негізгі
тәсілдері келтіріледі. Жаңа жобаны ашқаннан кейін төмндегідей жолдар
көрінеді:
Unit Unit1;
Interface
Uses Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics,
Controls, Forms, Dialogs;
Type
TForm1=class(Tform)
Private {Private Declartions}
Public{Public Declarations}
End;
Var Form1:TForm1;
Implementation
{SR*.DFM}
End.
Delphi бұл жолдрды жаңа форма үшін код терезесіне авторматты түрде қояды.
Код терезесі программаның жұмысы басталғаннан кейінгі жағын қарастырады.
Ал форма терезесі оның сыртқы көрінісі. Екі терезе бір-бірімен тығыз
байланысты, Delphi ортасы
Unit Unit1;
және
Implementation
жолдрының арасына қажетті жолдарды қояды.
Әзір бұл мәтін бөлігіне өзгеріс енгізбейміз. Кейінірек программаның
мәтін терезесіне
{SR*.DFM}
Және
End.
жолдарының арасына қажетті мәтінді енгіземіз. Терезеге жаңа жол енгізу
үшін қажеті орынға курсорды келтіріп, клавиатурадан мәтін енгіземіз.
Программадағы кеткен қатені жөндеу BS және Delete клавиштарының көмегімен
жүзеге асырылады. Егер толық жолды өшіру қажет болса, онда CTRL+Y клавиштер
комбинациясы басылады. Мәтіндегі соңғы өзгерісті алып тастау үшін (отмена)
CTRL+Z немесе менюден EditUndo командадлары пайдаланылады. Код
терезесімен бірге әдетте, Code Exploler броузер терезесі де екпінді болады,
ол терезеде кодтың жолдары көп болған жағдайда керекті элементті іздеуді
жеңілдету үшін пайдаланылады.
Броузер терезесіндегі элементті тышқанмен екі рет белгілеу сәйкес
объектіні сипаттау үшін код терезесіне курсорды орналастырады немесе оны
алғашқы сақтау кезінде орындалады.
Аса күрделі емес оқу програманларын құруда броузер терезесін жауып қоюға
болады. Броузер терезсін шығару үшін View Explorer терезесін таңдаймыз.
6-нұсқада код терезесінің Code және Diagram еген бетері бар.
Алғашқыда бұл бет бос болады, оны толтыру үшін Инспектор терезесінен
компоненттік байланыстыратын тышқанмен тасымалдап әкелу қажет. Диаграммалар
өрісіне компенттрді тасымалдауда SHIFT клавишін басып ұстап тұрып, қажетті
орынға қойғаннан кейін, тышқанның сол жақ клавишін басу жеткілікті.
Диаграммалар бетін басып шыаруға болады.
Тапсырма:
Келесі әрекеттерді орындайтын программа құру:
1. Программаны жүктегеннен кейін келесі терезе ашылу керек
2. Программадан шығу үшін тыщқан батырмасын ЗАКРЫТЬ батырмасына
шертіңіз
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:
1. Жаңа жоба құрыңыз
2. Формаға келесі компоненттерді орналастырыңыз: Label және Button.
3. Келесі әрекеттерді орындаңыз:
Объект Object Inspector Қасиет атауы Әрекет
терезесінің оқиға атауы
қатпары
Form1 Properties Caption Форма атауын
тағайындаңыз
Проект1
Label1 Properties Caption Моя первая
программа мәтінің
шығару
AutoSize Қасиетке TRUE
мәнің тағайындау
Font-Color clPurple түсін
таңдау
Button1 Properties Caption Батырма атауын
Events Закрыть деп
тағайындау
OnClick Close;
4. Жобаны сақтаңыз, жүктеңіз, тексеріңіз.
Ұсынылатын әдебиеттер: [1-9]
Бекіту сұрақтары:
1. Delphi ортасының жұмысы қалай басқарылады?
2. Негізігі терезенің атқаратын қызметі қандай және ол қандай
бөлімдерден тұрады?
3. Пиктографиялық батырмалардың қызметі қандай және олар қаншаға
бөлінген? Қалай аталады?
4. Компонент дегеніміз не?
5. Delphi ортасының компоенттер палитрасының қызметі қандай?
6. Форма терезесінің міндеті не?
7. Объектілер тармағы терезесі қандай қызмет атқарады?
8. Объектілер инспекторы терезесі қандай қызмет атқарады?
9. Программалар коды терезесінің қызметі қандай ол форма терезесімен
қалай байланысады?
10. Программалар коды терезесі ашылғанда Delphi ортасы қандай жолдары
авторматты түрде шығарады?
11. Броузер терезесінің қызметі не және ол қалай шақырылады?
Зертханалық жұмыс №2
Тақырыбы: Визуалды программалау негіздері
Мақсаты: Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:
Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:
Delphi – де программалау екі процестің өзара тызыз әрекеттесуінен тұрады:
прогамманың визуалдық көрінісін құру және программаға толық қажетті
басқаруды беру үшін программа кодын жазу процесі. Код жазу үшін клд
терезесі пайдалынылады, программа құру үшін қалған терезелер, оның ішінде
форма терезесі пайдалынады.
Форма мен код терезесінің мазмұның арсында үздіксіз байланыс болады.
Формаға компонентті орналастыру программа кодының автоматты өзгеруіне
әкеледі және керісінше автоматты немесе қолмен қойылған код фрагменттерін
өшіру сәйкес компоненттерді өшіруге әкеледі. Сондықтан програмистер алдымен
форма құрады, қажет болған жағдайда код фрагментін жазуға көшеді.
Сондықтан, біз Delphi – де программалауды формалар терезесінен бастаймыз.
Бос форма және оны түрлендіру
Біз формалар терезесі, прогаммалар терезесі Windows жобасыннан тұратынын
айттық. Сөйтіп FileNewApplication опциясын таңдағаннан кейін қарапайым
программа дайын болды. Дегенмен, бұған дейін: өзіңіз жұмыс істейтін
каталогты құрып, Delphi – дің күйін келтіру (баптау) қажет.
Delphi – ді баптау
Программалар жобасымен жұмыс істеу процесінде сізге формалар мен
модульдер жиындығын құру қажет. Бұл мәліметтерді жеке папкада файлдар
түрінде сақтаған дұрыс. Оның ішінде өзініздің жұмыс папканызды құруға
болды. My_fist_program деген атпен папка құрыңыз, оның ішіне өздерініздің
программанызды сақтайтын папка құрыңыз.
Екіншіден, Delphi ортасының стандартты келтірілген күйіне өзгеріс енгізу
қажет. Бұл сіздің құрған программаңыздың соңғы нұсқасының автоматты түрде
сақталу үшін керек.
Ол үшін ToolsEnvironment Options менюін таңданыз, пайда болған сұхбат
терезесінде Preferences бетінің екеніне назар аударыңыз. Осы беттің сол жақ
жоғарғы бұрышында Autosave Options тобында “Editor Files”және “Desktop”
деген ауыстырып қосқыштары бар. Ауыстырып қосқыштары екпінді жасау-
программа коды терезесінің мәтінін және Delphi терезесінің жалпы орналасуын
автоматты түрде сақтайды. Бұл программаны жоғалудан қорғайды. Тышқанмен
белгілеу арқылы осы ауыстырыа қысқыштарды екпінді жасаймыз. Компиляция
барысын қадағалап отыру үшін Compiling және Running тобындағы Show
Compiler Progress ауыстырып қосқышын екпінді жасаңыз. Сондай –ақ, программа
кодына түсіндірмені – мәтін фрагменттерін сақтауға болады, ол программа
жұмысына әсер етпейді, бірақ оның мәтінін түсінікті етіп көрсетеді. Мәтін
шығару үшін шрифті тағайындау қажет:
Tools Editor Options (Display бетінде Editor Font–қа Times New Roman
шрифт түрін тағайындау қажет.
Енді алғашқы программаны жүргізуге бәрі дайын болды. Негізі ( терезеден
батырмасын немесе F9 басқару клавишын басыңыз. Сонымен, Delphi ортасындағы
программа үш кезеңнен өтеді: компиляция – компоновка – орындау.
Компиляция кезеңінде код терезесінде дайындалған программа мәтіні Object
Pascal тіліне ауыстырылады; комппоновка кезеңінен дайын программа жедел
жадыға шақырылып, орындалуға жіберіледі.
F9 клавишін басқаннан кейін Save Unit1 As сұхбат терезесі пайда болады,
яғна Delphi Unit1.pas модулі үшін файлдфң аты мен ол орналысатын папканың
атын сұрайды, сондай-ақ, модульдің де атын өзгерту қажет (немесе әрбір
есепке жеке папка ашып, Save All командасы арқылы бәрін сақтаған дұрыс).
Delphi- дегі атаулары. Delphi- дегі атау латын әріптерінен басталатын
әріптер, цифрлар және сызғыш болуы тиіс, атау цифрдан басталуы керек, ұзын
атау бере беруге болады.
Форманың қасиеттерін өзгерту
Алдымен модуль ұғымына тоқталайық. Әрбір жаңа форма құрғанда модуль
құрылады. Программаны компиляциялау кезінде Delphi заты .PAS, .DFM және
.DCU болып келген файлдарды әрбір модуль үшін құрады: .PAS файл- программа
коды терезесіндегі мәтін көшірмесінен тұрады; заты -.DFM файылында форма
терезесінің мазмұны сақталады; ал файылында – екі файлдан алынған мәтінді
машиналық нұсқауға түрлендіру нәтижесі сақталады. .DCU файлдары
компилятормен құрылады және ол компоновщиктің жұмысы үшін қажетті базаны
береді. Одан кейін ол заты .EXE болып келген біртұтас шақырылатын файлға
түрленеді. Енді программаны түрлендіру көрейік, алдымен терезе тақырыбын
өзгертейік. Алғаш Delphi жүйесіне кіргеннен кейін, терезе тақырыбы форма
тақырыбына сәйкес келеді. Тақырыпты өзгерту үшін Объектілер Инспекторы
терезесіне беру қажет. Form1 программасының терезесін жабыңыз. Объектілер
Инспекторы терезесінің Caption жолын тышқанмен белгілеңіз. Осы жолдың оң
жағында жыпылықтаған курсор болады. Клавиатураны кириллицияға ауыстырып,
программа деп жазыңыз, одан кейін F9 ды басыңыз. Программаның бұл
орындалуы – тақырыбы программа деп аталатын терезе құру. Объектілер
Инспекторы терезесі арқылы программалар терезесінің бір қасиетін –
тақырыбын өзгертейік. Дәл осылай формалардың кез келген қасиетін өзгертуге
болады.
Формаға жаңа компоненттер орналастыру
Формаға жаңа компонент орналастыруды қарастырайық. Ол үшін алдымен
орналасатын компонентті таңдау қажет, одан кейін форма терезесіндегі
компонент орналасытын орынды тышқанмен белгілеу жеткілікті.
Енді программалар терезесіне әртүрлі жазуларды, түсініктемелерді
орналастыруға арналған Label(белгі) компонентін орналастырайық. Алдымен,
компоненттер политрасынан Standard бетінің ашылғанына көз жеткізу қажет.
Курсорды әрбір компоненттің үстінен жүгізгенде оның аты жазылады.
Компоненттер политрасына курсорды келтіріп, тышқанмен белгілейміз, одан
кейін форма терезесінде белгінің орнын көрсетеміз.
Жаңа компоненттің стандартты аты Label1, батырмадағы жазудың да аты
осындай болады. Объектілер Инспекторы терезесіндегі жолының көмегімен бұл
жазуды оңай өзгертуге болады: программа N1 деп енгіземіз. Бұл енгізілген
жазу формадағы компоненттен көрінеді.
Енді жазудың түсі мен шрифті өзгертейік. Ол үшін Объектілер Инспекторы
терезесіндегі Font қасиетін тышқанмен белгілейміз, батырманың көмегімен
жолдың оң жақ бөлігінен шрифті түзететін сұхбат терезесі ашылады. Size
тізімінен шрифтің өлшемін 24, Color тізімінен қажетті түсті таңдаймыз. ОК
батырмасымен терезені жабамыз. Форма терезесіндегі компоненттегі жазу
өзгеруге сәйкес қасиетін өзгертеді.
Оқиғаны жауапты қалыптастыру
1. Формаларды түрлендіру. Алғашқы программаға кезекті түрлендіруді
жасайық: формаға тағы бір компонент орналастырайық. Мысалы,
батырманы алайық, ол тышқанның оң жақ батырмасын басуға
байланысты басуға байланысты оқиғаға жауап беретін болсын.
Батырма компоненті Standard бетінде компоненттер политрасында
пиктограммасымен бейнеленеді. Бұл компоненті форма терезесіне
белгінің төмен жағына орналастырайық.
2. OnClick оқиғасын өндеуші. Тышқанның сол жақ батырмасын басқанда
жұмыс істеп тұрған программада OnClick оқиғасы пайда болады. Әзір
бұл оқиға программамен ешқандай өнделмейді, сондықтан батырманы
басу ешқандай нәтиже бермейді. Батырма басылғанда жауап беруді
жүзеге асыру үшін Object Pascal тілінде программа фрагментін жазу
қажет, ол оқиғаны өндеуші деп аталады. Бұл фрагментте программист
батырма басылғанда программаның не істейтін мәтіндік жолдар
тізбегі жазылады. Фрагмент Object Pascal–дің арнайы қосалқы
программасы – процедура түрінде өрнектеледі.
Delphi OnClick оқиғасын өңдеу процедурасына дайындықты өз бетімен жасау
үшін компонетті тышқанмен жылдам екі рет белгілеу қажет. Нәтижесінде Код
терезесіндегідей мәтін фрагменті болады:
Procedure Tform1.Button1Click (Sender:Tobject);
Begin
End;
Енді фрагметті талдайық. Procedure сөзі компиляторға қосалқы программа –
процедурасының басы жөнінде хабарлайды. Delphi ортасында сондай-ақ, қосалқы
программа – функция пайдалануы мүмкін, бұл жағдайда Function сөзі
пайдалынады. Одан кейін: Tform1.Button1Click процедураның аты жазылған.
Атау құрама сөзден тұрады: Tform1-класс атауы; Button1Click процедураның
атауы. Енді класс дегеніміз не? Delphi ортасына класс деп өзіне ұқсас
экземпляр (көшірмесі) құрудың үлгісі қызметін атқараты, аяқталған программа
фрагменттін айтады. Программист класс құрғаннан кейін оны бірнеше
программаға немесе бір праграмманың бірнеше жеріне қоюға болады. Delphi –
дің құрамына Borland коорпорациясының программистері құрған стандартты
класстар деп аталатын бірнеше жүз класстар кіреді. Стандартты кластар
жиындығы осы программалау жүйесінің қуаты мүмкіндіктерін анықтайды. Әрбір
компонент белгілі бір класқа жатады, ал формаға қойылатын компоненттердің
барлық нақты экземпляры сандық индексі бар класс атауын алады. Пайдаланып
отырған Delphi ортасында кластардың барлық атауларын Т әріпінен бастау
келісілген. Сөйтіп, Tform атауы Tform стандартты класс үлгісі бойынша
құрылған кластың атын білдіреді. Код терезесіндегі мәтіннің басына назар
аударыңыздар, төмендегідей жолдар көрінеді:
Type Tform1=class(Tform)
Button1:Tbutton;
Label1:Tlabel;
Procedure Button1Click (Sender:Tobject);
Private
{Private declarations}
Public
{public declarations}
End;
Var
Form1:Tform;
Tform1=class(form) жолы Tform стандартты класынан туған (үлгі бойынша
құрылған) Tform1 жаңа класын анықтайық. Ал, Form1:TForm1 жолы осы кластың
Form1 атты экземплярын (көшірмесін) құрады. Стандартты TForm класы бос
Windows терезесін сипаттайды, сонымен бірге TForm1 – белгі және батырма
компоненттері қойылған терезені сипаттайды. Бұл компоненттерді сипаттайтын
жолдар:
Button1:TButton;
Label1:TLabel;
Мұндағы Button1 компоненті TButton стандартты класының экземпляторы; ал
Label1 компоненті Tlabel стандартты класының экземпляторы.
TForm1.Button1Click процедура атауынан кейін дөңгелек жақшаға параметірді
шақыру сипатталған:
Sender:Tobject;
Sender атты параметр Tobject класына жатады. Sender параметрі Delphi
ортасына барлық жағдай үшін қойылған: оның көмегімен Button1Click қосалқы
прогаммасы OnClick оқиғасы қандай компонент құрғанын анықтап береді. Жол
толығымен
Procedure Tform1.Button1Click (Sender:Tobject);
процедураның тақырыбы деп аталады. Object Pascal типінде ; белгісі
тілдің сөйлемнің аяқталғандығын компиляторға хабарлайды. Программа мәтіні
жеке сөйлемдерден құралады. Әрбір сөйлемнің сонына нүктелі үтір қойылады.
Төмендегі үш жол процедура денесін анықтайды:
Begin
End;
Begin сөзі компиляторға процедураның жұмыс алгоритмін сипаттайтын
сөйлемдер тізбегінің бастамасы екені туралы белгі береді, ал End сөзі осы
тізбектің соңын білдіреді. Біздің жағдайда процедура денесінде ешқандай
сипаттама жоқ: Delphi процедура жазуға дайындықты құрып береді. Программист
процедура денесін қажетті сөйлемдермен толтырады. Button1 батырмасын әрбір
басқан сайын басқару процедура денесіне беріледі, яғни Begin және End
сөздерінің арасына оқиғаға жауап ретінде орындалатын программа фрагменті
жазылады. Біздің жағдайда батырма қандай да бір дыбыс шығару үшін Begin ...
End сөздерінің араларына төмендегі сөйлемді жазайық:
MESSAGEBEEP(MB_OK);
Компьютердің дыбыстық жүйесі алдын-ала қосып, прграммасын орындайық.
Сонымен, Button1 батырмасын басқанда компьютер дыбыстық сигнал береді, яғни
процедура денесіне қойылған жол стандартты процедураны орындайды.
Компонент қасиеттерінің динамикалық өзгерісі
Біздің програмадағы Button1 батырмасы дыбыс шығаратын болғандықтан,
Button1 – ге дыбыс сөзін меншіктедік. Мұны фромалалар терезесімен
объектілер инспекторы терезесінің көмегімен орындауға болады, яғни форма
құру кезегінде (Объектілер Инспекторы терезесінде Button1 компонентінің
Caption қасиетін өзгерту жеткілікті) жүзеге асыруға болады. Бірақ Delphi
ортасымен толығырақ танысу үшін басқа тәсілді – программаны жүргізу
кезенінде жазуды динамикалық түрде өзгертуді қарастырайық. Ол үшін формаға
арналған OnCreate оқиғаны өндеушіні құрамыз да, ондағы қасиетті өзгертеміз.
OnCreate оқиғасы Windows терезесі құрғаннан кейін пайда болады. Оқиға
өндеушіні құру үшін Объектілер Инспекторы терезесінің жоғарғы бөлігіндегі
компоненттер тізімін ашыныз. form1 компонентін таңдап, Events бетінде осы
компоненттің OnCreate қасиетін жылдам екі рет тышқанмен белгілеу қажет
(OnCreate жолының оң жақ бөлігін белгілеу қажет). Delphi бұған жауап
ретінде код терезесін екпінді жасап, Tform1.formCreate процедурасына
арналған дайындығын ұсынады. Процедураға төмендегідей өзгеріс еңгізейік:
Procedure Tform1.formCreate (Sender:Tobject);
Begin
Button1.Caption:=’дыбыс’;
End;
Бұл программа фрагментіне еңзізген жолымыз Object Pascal тілінің
меншіктеу операторы. Оператордың сол жақ бөлігінде Button1. Caption қасиеті
көрсетілген ал оның оң жақ бөлігінде – дыбыс мәні көрсетілген.
Оператордың екі бөлігін меншіктеу белгісі := байланыстырып тұр.
Button1.Caption құрама атауы қандай қасиет туралы айтылып жатқаның
компиляторға дәл көрсету үшін қажет: біздің программада үш компонент
пайдалынады олардың әрқайсысының Caption қасиеті бар. Button1 прификсі
батырманың қасиетін өзгертеді. Қасиетке меншіктелетін мән мәтіндік жол
болып табылады. Object Pascal тілінің ережесі бойынша мәтіндік жол
апострофқа алынып жазылады. Апостроф ішіне кез – келген синволдар тізбегін
жазуға болады, ол батырмадағы жаңа жазуды анықтайжы. Программаның кезекті
орындалуынан кейін батырмадағы жазудың өзгергенің көреміз. Бұдан шығатын
қорытынды: кез келген компонентің кез келген қасиетін программаның
орындалуы барысында динамикалық өзгертуге болады.
Қорта келгенде, Delphi – де программа құру процесі екі кезеңге бөлінеді:
форма құру және кодтау.
Форма құру палитрадан компоненттерді таңдап, оны формаға орналастырудың
көмегімен жүзеге асырады.
Програмист формаға орналасқан кез келген компоненттің орның және
тышқаннның көмегімен өлшемін өзгертуге болады.
Компонетке қажетті қасиетті беру үшін Объектілер Инспекторы терезесінің
Properties беті пайдалынады. Компонент қандайда бір оқиғаға жауап беру үшін
програмист оқиғаны өндеушіні құруы қажет және оның аты Объектілер
Инспекторы терезесінде Events бетінде көрсетілуі тиіс.
Оқиғаны өндеуші құрама атауы бар процедура түрінде бейнеленеді. Атаудың
бірінші бөлігі формаға арналған класс атын білдірсе, екінші бөлігі атаудың
бірінші бөлігінен нүкте арқылы бөлінеді және ол еркін болуы мүмкін.
Процедура денесі Begin ... End сөздерінің арасында орналысады және Object
Pascal тілінің жеке сөйлемдерінен (операторларынан) тұрады. Әрбір оператор
соңына нүктелі үтір қойылады.
Компоненттің қасиеттері программаны жүргізу кезеңінде де өзгеруі мүмкін.
Тапсырма:
Тапсырма №1.
Келесі әрекеттерді орындайтын программа құр:
1. Программаны жүктегеннен кейін Брось кубик жазуы көріну керек
2. Бросок кубика батырмасына басқаннан кейін, 0-6 диапазонындағы
кездейсоқ сан көріну керек.
Тапсырма №2.
Келесі әрекеттерді орындайтын программа құр:
1. Программаны жүктегеннен кейін мәтін өрісіне мәтін енгізіледі:
2. Сменить заголовок окна батырмасына басқаннан кейін, форма тақырыбы
өзгеру керек:
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырма №1.
1. Жаңа жоба құрыңыз.
2. Формаға Label және Button компоненттерін орналастырыңыз
3. Келесі әрекеттерді орындаңыз:
Объект Object Inspector Қасиет атауыӘрекет
терезесінің оқиға атауы
қатпары
Form 1 Properties Caption Бросок кубика
Label1 Properties Caption Брось кубик
Button 1 Properties Caption Бросок кубика
Events OnClick Төмендегі программа
фрагментін жазыңыз
Программа фрагменті
procedure TForml.ButtonlClick(Sender: TObject);
var n: Integer;
begin
n := random (6) + 1 ;
Label1.Caption := IntToStr (n) ;
end;
end.
Тапсырма №2.
Ұсынылатын әдебиеттер: [1-9]
Бекіту сұрақтары:
1. Delphi ортасында программалау қандай негізгі процестерді
қамтиды?
2. Delphi ортасында программалау неден басталады және форма
қалай түрлендіріледі?
3. Delphi ортасында программалау қанша кезеңнен тұрады және
әрбір кезеңнің қызметі қандай?
4. Delphi ортасында пайдалынатын атауларға қандай талаптар
қойылады?
5. Программаны компиляциялау кезінде құрылатын файлдардың затын
айтып, әрқайсына түсініктеме беріндер?
6. Модульььььь дегеньіміз не?
7. Формаға компоненттер қалай орналастырылады?
8. OnClick оқиғаны өндеушінің қызметі қандай?
9. OnClick оқиға өндеушісіне байланысты код терезесіндегі
шығатын мәтінге сипаттама берініз?
10. Класс дегеніміз не және ол программалар коды терезесінде қай
бөлімінде сипатталады?
11. Компонеттер қасиеттерін қандай жолдармен өзгертуге болады
және OnCreate оқиғасының қызметі қандай?
12. Object Pascal тілінде бүтін сандарға қандай операциялар
қолданылады?
13. Программада әр бір операцияға өзгеріс еңгізу қалай жүзеге
асырылады?
Зертханалық жұмыс №3
Тақырыбы: Компоненттермен танысу
Мақсаты: Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:
Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:
Компоненттер дегеніміз жұмыс істейтін программада құрылатын, көрінетін
бейнелер тұрғызылатын элементтер болып табылады. Компоненттер палитрасының
ішінде бейне ретінде көрінбейтін де компоненттер жеткілікті. Сонымен, бұл
тарауда біз Delphi ортасының негізгі компоненттеріне тоқталамыз.
3.1. SТANDARD беті
SТANDARD бетінде программа құруға ең қажетті Windows-ге арналған
стандарты интерфейстік элементтерден тұратын компоненттер палитрасы
орналасқан.
3.1-сурет. Sтandard беті.
Frame – басқа компоненттерді орналастыруға арналған контейнер қызметін
атқарады (қызметі форма терезесімен бірдей). Формадан айырмашылығы
компоненттерге дайындық құра отырып, компоненттер палитрасында орналасады.
MainMenu – Программаның бас менюі. Бұл компонент күрделі иерархиялық меню
құрып жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Label – форманың бетіне мәтін шығаруға аранлаған. Компоненттің қасиеті
мәтіннің түрі мен орналасуын анықтайды.
Edit – енгізу өрісі – символдар жолынжөндеуге арналған.
Button – командалық батырма.
Memo – бірнеше жолдан тұратын мәтіндік редактор құру элементі болып
табылады.
RadioButton – қызметі басқа батырмалардың қызметімен байланысты болатын
тәуелді батырма болып табылады. Егер сұхбат терезесінде бірнеше ауыстырып
қосқыш пайдаланылатын болса, онда әрбір топты RadioGroup компоненті арқылы
беруге болады.
CheckBox – басқаларға тәуелсіз ауыстырып қосқыш батырманы сипаттайды.
ListBox – қажетті элементті таңдауға болатын тізімді береді.
ComboBox – енгізу өрісіне мәліметтерді клавиатурадан теріп енгізуге
немесе тізімнен таңдауға мүмкіндік береді.
2. ADDITIONAL беті
Additional бетінде сұхбат терезелерінің түрін түрлендіруге мүмкіндік
беретін 18 қосымша компоненттер орналасқан.
3.2 – сурет. Additional беті.
BitBtn – жазуы бар, пиктограммалы командалық батырма.
SpeedButton – пиктограммалық батырма. Әдетте бас менюдің опцияларына
жылдам кіру үшін пайдаланылады.
MaskEdit – арнайы мәтіндік редактор. Енгізілген мәтінді сүзгілеуге
мүмкіндік береді, мысалы, датаны дұрыс енгізу үшін қажет.
StringGrid – жолдар кестесі. Бұл компонент мәтіндік ақпаратты кесте
түрінде шығаруға мүмкіндік береді.
DrawGrid – еркін кесте. StringGrid компонентінен айырмашылығы бұл
компоненттің ұяшықтарында кез келген ақпарат, оның ішінде сурет те
сақталады.
Image – сурет. Бұл компонент суреттерді, оның ішінде пиктограммалар мен
метафайлдарды бейнелеуге арналған.
Shape – фигура. Бұл комполненттің көмегімен терезеге дұрыс геометриялық
фигураларды – тіктөртбұрыш, шеңбер, эллипс және т.б. қоюға болады.
Bevel – жиек. Терезенің жеке бөліктерін үш өлшемді қоршаумен немесе
жолақпен ерекшелеуге арналған.
ScrollBox – орағыш жолақтар панелі. Panel компонентінен айырмашылығы –
егер орналасқан компоненттер оның шекараларымен қиылыспаса, онда орағыш
жолақтарды автоматты түрде қояды.
CheckListBox - жиынтық таңдаулар тізімі. Стандартты ListBox
компонентінен айырмашылығы әрбәр опциясының қасында бірнеше опцияны бірден
таңдауды жеңілдтетін CheckBox тәрізді тәуелсіз ауыстырып қосқышы бар.
Splitter – шекара. Бұл компонент формада көрінетін екі компоненттің
арасында орналасады да, пайдаланушыға программаны жүргізу кезінде
компоненттерді бір-бірінен бөліп тұрған шекараларын алмастыруға мүмкіндік
береді.
StaticText – статикалық мәтін. Стандартты Label компонентінен
айырмашылығы өзінің жеке Windows терезесінің болуымен сипатталады. Ол
мәтінге қоршау жүргізуге мүмкіндік береді.
ControlBar – басқару жолағы. DRAG&DOG технологиясында тақалып тұратын
компоненттерді орналастыратын контейнер қызметін атқарады.
ApplicationEvents – оқиғаны қабылдаушы. Егер бұл компонент формаға
орналасқан болса, онда програмсмаға арналған барлық Windows хабарламаларын
алып отырады.
ValueListEditor – атау = мән жұбынан тұратын жолдар редакторы. Мұндай
жұптар Windows-де жиі пайдаланылады.
LabeledEdit- бір жолдық редактор мен белгінің комбинациясы.
ColorBox – жүйелі түстердің бірін таңдауға арналған арнайы ComboBox
варианты.
Chart – диаграмма. Бұл компонент мәліметтерді графикалық жолмен беруге
арналған арнайы панельдер құруды жеңілдетеді.
ActionManager - әрекеттер менеджері. Төмендегі үш компонентпен бірге
қосымшалар, интерфейс құруды қамтамасыз етеді.
ActionMainMenuBar – меню жолағы, ол оның опциялары ActionManager
көмегімен құрылады.
ActionToolBar – ActionManager компонентінің көмегімен құрылатын
пиктографиялық батырмаларды орналастыруға арналған жолақ.
CustomizeDLG баптау сұхбаты. Бұл компоненттің көмегімен пайдаланушы жұмыс
программасының интерфейсін қалауынша баптай алады.
3. WIN 32 беті
WIN 32 беті 32 разрядты WINDOWS 9598NT2000 операциялық жүйелерінің
интерфейстік элементтерінен құралады. (бұл 2-нұсқада WIN 95 деп аталады).
3.3 - сурет. WIN 32 беті.
TabControl – қойымталар жиынтығы. Әрбір қойымта жазуы немесе суреті бар
тіктөртбұрышты өріс болып келеді. Қойымтаны таңдау программа арқылы
жүргізіледі және терезедегі компоненттер жиынтығын басқару үшін
пайдаланылады.
PageControl – қойымталары бар панельдер жиынтығы. Әрбір панельдің өзінің
инерфейстік элементтер жиынтығы бар. Ол өзіне байланысты қойымтаны
тышқанмен белгілеу арқылы жүзеге асырылады.
ImageList – суреттер жиынтығы. Өлшемдері бірдей бірнеше суретерді
сақтауға мүмкіндік береді.
RichEdit – форматталған мәтінге арналған көп жолдық редактор. Memo
компонентінен айырмашылығы RichEdit компонентіндегі мәтін Кеңейтілген
Мәтіндік Формат ережесіне бағынады (RTF – RICH TEXT FORMAT) және шрифт,
түс, туралау тәрізді сипаттамаларын өзгерте алады.
TrackBar - регулятор. Программадағы кейбір шамалардың мәндерін басқару
үшін пайдаланылады. Мысалы, оның көмегімен мультимедиалық программалардағы
дыбыстың дауысын оңай өзгертуге болады.
ProgressBar – процесс индикаторы. Бұл компоненттің көмегімен ұзақ уақыт
орындалатын процестің атқарылуын бейнелеуге болады. Мысалы, мәліметтерді
дискетке көшіру барысы.
UpDown – цифрлық регулятор. Бұл компоненттің екі батырмасы компонентке
байланысты сандық мәнді үлкейтуге немесе кішірейтуге арналған.
Hotkey – басқару клавиші. Компонент басқару клавиштерін енгізу үшін
пайдаланылады.
Animate – мультипликатор. Бірінен кейін бірі ауысып отыратын қозғалыстағы
суреттерді (видеоклип) бейнелеуге арналған. Компонент дыбысы бар
видеоклипті сүйемелдей алмайды.
DateTimePicker - күн, уақыт селекторы. Бұл компонент күнді немесе
уақытты енгізіп, бейнелеуге арналған.
TreeView – таңдау тармағы. Пиктограммалардың тармақты құрылыммен
байланысқан жиынтығын береді. Әдетте каталогтар құрылымын және басқа да
иерархиялық қатынаспен байланысқан элементтерді көру үшін пайдаланылады.
ListView – пиктограммалар панелі. Бірнеше пиктограмаларды көруді және
қажеттісін таңдауды ұйымдастырады. Бұл компонент пиктограммаларды тігінен
немесе көлденеңінен орналастырып, оларды үлкейтіп немесе кішірейтіп
көрсетеді.
HeaderControl – басқарушы тақырып. Жазуы бар секцияларға бөлінеген, тік
немесе көлденең жолақ болып келеді. Секциялардың өлшемін програмам жұмысы
кезеңінде тышқанмен өзгертуге болады. Әдетте әртүрлі кестелердегі жолдар
мен бағандардың өлшемін өзгерту үшін пайдаланылады.
StatusBar – статус панелі. Жөндеу терезесінде әртүрлі нұсқау беретін
ақпараттарды орналастыруға арналған.
ToolBar – саймандық панель. Бұл компонент Bitbtn командалық батырмалары
үшін контейнер қызметін атқарады. Сондай-ақ, олардың өлшемдерін және
батырмаларды өшіргендегі немесе жаңасын қосқандағы орнын автоматты түрде
өзгерте алады.
CoolBar – саймандық панель. ToolBar компонентінен айырмашылығы WINDOWS-
дің Edit, ListBox, ComboBox және т.б. тәрізді стандартты интерфейстік
компоненттерін орналастыруға арналған контейнер ретінде пайдаланылады.
PageScroller – айналатын панель. Жіңішке саймандық панельдерді
орналастыруға мүмкіндік береді. Қажеттілігіне қарай панельдің жиегіне
орағыш стрелкаларды автоматты түрде орналастырады.
ComboBoxex - ComboBox компонентіне ұқсас, бірақ ашылатын тізімге шағын
бейнелерді бейнелеуге мүмкіндік береді.
3.4. SYSTEM беті
Бұл бетте басқару қызметі бар компоненттер келтірілген, оның ішінде
Windows үшін стандартты OLE (Object Linking and Embedding) және DDE
(Dinamic Data Exchange) мәліметтерімен алмасуды сүйемелдейтін де
компоненттері бар.
3.4-сурет. System беті
Timer – таймер. Бұл компонент шынайы уақыт аралығын есептеу қызметін
атқарады.
PaintBox – сурет салуға арналған терезе. Графикалық бейнелерді салуға
арналған тіктөртбұрышты бөлік құрады.
MediaPlayer – мультимедиалық ойнатқыш. Бұл компоненттің көмегімен әртүрлі
мультимедиалық құрылғылар басқарылады.
OleContainer – OLE – контейнер. Байланыстырылатын немесе енгізілетін
объектілерді қабылдау қызметін атқарады.
5. DIALOGS беті
Dialogs бетінің компоненттері Windows үшін стандартты сұхбат терезелерін
жүзеге асырады.
3.5-сурет. Dialogs беті.
OpenDialog – ашу. Стандартты файлды ашу сұхбат терезесін шығарады.
SaveDialog – сақтау. Стандартты файлды сақтау терезесін шығарады.
OpenPictureDialog – суретті ашу. Суретті алдын ала көру мүмкіндігін
сақтай отырып, графикалық файлды таңдайтын арнайы терезені шығарады.
SavePictureDialog – суретті сақтау. Суретті алдын ала көру мүмкіндігін
сақтай отырып, графикалық файлды сақтайтын арнайы терезені шығарады.
FontDialog – шрифт. Шрифті таңдайтын стандартты сұхбат терезесін
шығарады.
ColorDialog – түс. Түсті таңдайтын стандартты сұхбат терезесін шығарады.
PrintDialog – басып шығару. Құжатты басып шығаруға арналған параметрлерді
таңдау сұхбат терезесін шығарады.
PrinterSetupDialog - принтерді баптау. Басу құрылғысын баптауға арналған
стандартты сұхбат терезесін шығарады.
FindDialog – іздеу. Мәтін фрагментін іздеуге арналған стандартты сұхбат
терезесін шығаруға мүмкіндік береді.
ReplaceDialog – Мәтін фрагментін іздеу мен алмастыруға арналған
стандартты сұхбат терезесін шығаруға мүмкіндік береді.
6. SAMPLES беті
Gauge – қалып күй индикаторы. Win32 бетіндегі ProgressBar компонентіне
ұқсас, бірақ формалардың әртүрлілігімен ерекшеленеді.
3.6-сурет. Samples беті.
ColorGrid – түстер кестесі. Бұл компонент 16 түсті палитрадан негізгі
және фондық түсті таңдауға арналған.
SpinButton – қос батырма. Қандай да бір сандық шамаларды басқарудың
ыңғайлы құралы.
SpinEdit – сандар редакторы. Қос батырманың көмегімен бүтін сандарды
өзгерту мүмкіндігімен бірге бейнелеу және жөндеуді қамтамасыз етеді.
DirectoryOutline – каталогтар тізімі. Дискідегі иерархиялық құрылыммен
орналасқан каталогтарды бейнелейді.
Calendar - календарь. Айдағы күнді таңдап, көрсетуге арналған.
Тапсырма:
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар:
Ұсынылатын әдебиеттер: [1-9]
Бекіту сұрақтары:
1. Компоненттер деп нені түсінеміз?
2. Delphi ортасындағы негізгі компоненттер орналасқан беттерді атаңыз?
3. Пайдаланушымен қарапайым сұхбат ұйымдастыру үшін қандай беттен
қандай компоненттерді пайдаланауға болады?
4. Мәліметтерді енгізу үшін қандай беттен қандай компоненттер
пайдаланылады?
5. Терезеге түсіндірме жазу үшін қандай компонент пайдаланылады?
6. Орындалған нәтижені экранға шығару үшін қандай компоненттер
пайдаланылады?
7. Нәтижені есептеу үшін қандай компоненттер пайдаланылады?
8. Сурет, радиобатырмалар қою үшін қандай компоненттер пайдаланылады?
9. Көп жолдық форматталған мәтін редакторы қандай қызмет атқарады және
оның мемо редакторынан айырмашылығы неде?
10. Мәліметтерді шығаруды ұйымдастыруға қандай компоненттерді
пайдалануға болады?
11. Анимация және дыбыс үшін қандай компоненттер пайдаланылады?
12. SpinEdit компоненті не үшін пайдаланылады?
13. Меню құру үшін қандай компоненттер пайдаланылады және ол қандай
бетте орналасқан?
14. OpenDialog, SaveDialog компоненттерінің қызметі қандай?
15. Оқиғаға жауапты қалыптастыру үшін қандай компоненттер пайдалануға
болады?
16. StringGrid компоненті не үшін пайдаланылады?
17. RadioButton компонентінің қызметі қандай?
Зертханалық жұмыс №4
Тақырыбы: Типтер
Мақсаты Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Қолданылатын материалдар мен құрал- жабдықтар:
Компьютер, Delphi программалау ортасы
Теориялық түсініктеме:
Object Pascal тілінде типтер маңызды роль атқарады. Object Pascal тілінде
типтердің мәні айтарлықтай өскен, яғни олрадың көмегімен программистің
негізгі құралы – кластар анықталады.
4.3.1. Жолдық және символдық типтер
Біз танысуды STRING жолдық типінен бастайық. Бұл тип ұзындығы айнымалы
болып келген жады бөлігін анықтайды, әрбір символ 1 байттан орын алады.
Object Pascal тіліндегі символ үшін CHAR типі пайдаланылады, сөйтіп STRING
дегеніміз – бұл бірінен соң бірі тізбектеле орналасқан CHAR типті
смиволдар.
STRING типі әрбір символ нөмірленген, бірінші символдың нөмірі 1-ге тең.
Программист айнымалы атауынан кейін оның реттік нөмірін []–мен көрсете
отырып, жолдың кез келген символын ала алады.
Var Айнымалыларды сипаттау бөлімінің басы
S:STRING; Жолдық типті айнымалыны хабарлау
Begin Орындалатын операторлар бөлімінің басы
S:=’символдар жолы’ S айнымалысына “символдар жолы” мәні меншіктелген
S[G]:=’и’
End; Орындалатын операторлар бөлімінің соңы
S жолдық айнымалы деп хабарланғаннан кейін математикалық есептеулерге
қатыса алмайды, мысалы 2*S-1, яғни S айнымалысы сандық емес, тек символдық
мәндерді сақтауға арналған.
Бірінші операторда S айнымалысында ’символдар жолы’ деген жолдық тұрақты
мән меншіктелген. Жолдық тұрақтылар апосторф ішіне алынған кез келген
(еркін) символдардан құралады, ал апострофтардың өзі тұрақты мәнге
кірмейді. Бірінші меншіктеу командасынан кейін S айнымалысы жадыдан
ұзындығы 15 байт орын алады, әрбір символ 1 байт орын иеленеді. Символдар
жолын орналастыруға бөлінген жады бөлігінің өлшемінің өзгертіп отыру тек
STRING типке ғана тән.
Программадағы жолдық айнымалының ұзындығы айнымалыға әрбір жаңа мән
меншіктелген сайын автоматты түрде өзереді, ол 0-ден 21 байтқа дейін (1
Гбайт (Gbyte)) констанға сәйкес келеді.
Жолдық типтер үшін жалғастыру операциясын анықталған.
S:=’ Object Pascal’; S- “Object Pascal”;
Сондай-ақ, жолдарды салыстыру белгілері арқылы салыстыруға болады:
“=”-тең, “”-тең емес, “”-үлкен, “”-кіші, “=”-үлкен немес тең,
“=”-кіші немесе тең.
Жолдарға қолданылған салыстыру операцияларының нәтижесі логикалық тип
болады, ол екі мәнмен сипатталады: True және False. Жолдар байт бойынша
солдан оңға қарай салыстырылады. Әрбір символдар жұбы олардың ішкі
кодировкасына сәйкес салыстырылады.
4.3.2. Бүтін типтер
Бүтін типтер бүтін сандарды сақтау және түрлендіру үшін пайдаланылады.
Object Pascal–да бүтін сандардың бірнеше типі қарастырылған. Бүтін сандарға
қолданылатын төмендегідей операциялар анықталған:
+ қосу;
- алу;
* көбейту;
бөлу;
Div - бүтінді бүтінге бөлгендегі бүтін бөлінді;
Mod - бүтінді бүтінге бөлгендегі бүтін қалдық.
Бөлу амалының нәтижесі бөлшек сан болуы мүмкін. Бөлшек сандарды сақтау
үшін Object Pascal-да нақты типтер пайдаланылады, бөлудің екі амалы
пайдаланылады (div, mod):
Var x,y:integer;
Begin
X:=5 div2; Y:=5 mod2; End;
Бүтін сандар үшін де салыстыру операциялары анықталған.
ТАПСЫРМА:
Тапсырма №1. КӨШІРУ оқу программасы. Edinput eнгізу жолынан тұратын
мәтін ешқандай өзгеріссіз Lboutput белгісі мен mmOutput редакторына
көшірілетін программа құрайық.
Тапсырма №2. Берілген төрт орынды санның цифрларының көбейтіндісін
табатын программа құру.
Тапсырма №3. Төмендегі программада пайдаланушы екі бүтін санды енгізеді,
ал программа олардың көбейтіндісін және қосындысын есептеп көрсетеді.
ТАПСЫРМАНЫ ОРЫНДАУҒА ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР:
Тапсырма №1. Ол үшін Delphi–ді шақырып, File New Application
командаларын орындаймыз.
Формаға төмендегідей компоненттерді орналастырайық.
Компоненттер: Объектілер инспектор терезесіне
енгізілетін өзгертулер:
Panel1:Tpanel Capion: Көшіру
Font: шрифті және түсті таңдау
BBRun:TbitBtn Kind:BkOk
Name:BbRun
BBClose:TbitBtn Kind:BkClose
Name:BbClose
Edinput:Tedit Text: бос қалдыру
Name: Edinput
LbOutput:Tlabel Caption: Мәтін енгізу
Font: шрифті және түсті таңдау
Name: LbOutput
MmOutput: Font: шрифті және түсті таңдау
Tmemo
Компоненттерді орналастырып, сәйкес қасиеттері тағайындалғаннан кейін
бөлігінде төмендегідей жазулардың бар екеніне көз жеткізу қажет:
Type
TfmExample=class(Tform)
Panel1:Tpanel;
BBRun:TbitBtn;
BBClose:TbitBtn;
Edinput:Tedit;
LbOutput:Tlabel;
MmOutput:Tmemo;
Procedure TfmExample.BbrunClick(Sender:Toject );
...
Программаға Edinput енгізу жолында мәтін дайындалғанның хабарлау үшін
пайдаланушы BBRun батырмасын басу қажет, сондықтан барлық қажетті
әрекеттерді осы батырманың OnClick оқиға өндеушісінде орындаймыз. Формалар
терезесіндегі BBRun батырмасын тышқанмен екі рет белгілеңіз, оқиғаны
өндеушінің тақырыбын автоматты түрде дайндайды, оған төмендегідей
өзгерістер енгізіңіз:
Procedure TfmExample.BbrunClick(Sender:Toject );
Begin
LbOutput.Caption:=edinput.TextБел гідегі және көп жолдық
редактордағы мәтінді қайталаймыз;
MmOutput.Lines.Add (edinput.Text);
Edinput.Text:=’’Енгізу жолын тазалаймыз
Edinput.SetFocus; Оған енгізу фокусын береміз
End;
Нәтижесінде экранға төмендегідей форма терезесі алынады (4.4-сурет).
Программаны орындау үшін Ғ9 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz