Бір неше рет жасалған қылмысты квалификациялау
Қылмыстық заңның 11 бабына сәйкес, бір неше рет жасалған қылмыс дегеніміз, Кодекстің Ерекше бөлімінің белгілі бір бабында немесе баптың бөлімінде көзделген екі немесе одан да көп әрекетті жасау бо-лып табылады. Демек бір неше рет жасалған қылмыстардың мағынасы, әр қайсысы аяқталған болып табылатын бір қылмыс түрін бір неше рет жасауды білдіреді. Бір адаммен бір қылмыс бір неше рет жасалғанда және ол қылмыстар бойынша жауаптылыққа тартылмағанда қылмысты квалификациялаудың арнайы ережесі қолданылады және бұл ереженің негізгі мағынасы қылмыстық іс құжаттарында бір қылмыс түрі бір адам-мен қайталанып бір неше рет жасалғандығы үшін бір бапты бір неше рет қолданбауды білдіреді.
Оқулық және зерттеу әдебиеттері бір неше рет жасалған қылмыстарды жалпы және арнайы түрлерге бөледі.1 Мұндай бөлу бір неше рет қылмыс жасауды кең және тар көлемде қарастырғанда шығады. Қылмыстық құқықта қылмысты бір неше рет қайталауды тар немесе нақты мағынада қолданады. Бір неше рет жасалған қылмыстардың жалпы түрі ретінде қылмыс жасаған адамның қайтадан кез-келген қылмыс түрін жасауы алынады және жалпы түрде қылмысты бір неше рет қайталау-дың ұғымы көптік қылмыстардың өзге түрлеріне де, мысалы қылмыстар жиынтығына, қылмыскердің қайталануына да сәйкес келеді. Сондықтан бұрын қылмыс жасаған адамның кейін де тағы қылмыс жасауы, қылмыскердің жеке басының қоғамға қауіптілік дәрежесінің жоғары-лығын көрсетеді, яғни адам қылмыстарды қасақаналықпен ғана жаса-ғанда ол адамның қылмыстылыққа бейімделгендігі байқалады.
Қылмыстық құқық бір неше рет жасалған қылмыстар ұғымын нақты мағынада қолданады дедік, эйтсе де 1998 жылдан бері қолданылып келе жатқан қылмыстық заңның бір неше рет жасалған қылмыстардың бас-тапқы ұғымын кеңейтуге тырысқаны байқалады. Өйткені қолданыстағы заң 11 баптың 2 бөлімінде өз ара ұқсас қылмыстарды бір адам жасағанда және ол Ерекше бөлімнің баптарында арнайы келтірілгенде ғана бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде тануды ұсынады. Қылмыстық кодексте объектісі немесе объективтік жақ белгілері өз-ара ұқсас қылмыстар көп, бірақ заң ондай қылмыстар қайталанғанда бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде тани бермейді, ол үшін қылмыстардың құрам элементтерінен басқа да айрықша ұқсастығын ескереді.
Оқулық және зерттеу әдебиеттері бір неше рет жасалған қылмыстарды жалпы және арнайы түрлерге бөледі.1 Мұндай бөлу бір неше рет қылмыс жасауды кең және тар көлемде қарастырғанда шығады. Қылмыстық құқықта қылмысты бір неше рет қайталауды тар немесе нақты мағынада қолданады. Бір неше рет жасалған қылмыстардың жалпы түрі ретінде қылмыс жасаған адамның қайтадан кез-келген қылмыс түрін жасауы алынады және жалпы түрде қылмысты бір неше рет қайталау-дың ұғымы көптік қылмыстардың өзге түрлеріне де, мысалы қылмыстар жиынтығына, қылмыскердің қайталануына да сәйкес келеді. Сондықтан бұрын қылмыс жасаған адамның кейін де тағы қылмыс жасауы, қылмыскердің жеке басының қоғамға қауіптілік дәрежесінің жоғары-лығын көрсетеді, яғни адам қылмыстарды қасақаналықпен ғана жаса-ғанда ол адамның қылмыстылыққа бейімделгендігі байқалады.
Қылмыстық құқық бір неше рет жасалған қылмыстар ұғымын нақты мағынада қолданады дедік, эйтсе де 1998 жылдан бері қолданылып келе жатқан қылмыстық заңның бір неше рет жасалған қылмыстардың бас-тапқы ұғымын кеңейтуге тырысқаны байқалады. Өйткені қолданыстағы заң 11 баптың 2 бөлімінде өз ара ұқсас қылмыстарды бір адам жасағанда және ол Ерекше бөлімнің баптарында арнайы келтірілгенде ғана бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде тануды ұсынады. Қылмыстық кодексте объектісі немесе объективтік жақ белгілері өз-ара ұқсас қылмыстар көп, бірақ заң ондай қылмыстар қайталанғанда бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде тани бермейді, ол үшін қылмыстардың құрам элементтерінен басқа да айрықша ұқсастығын ескереді.
§3. Бір неше рет жасалған қылмысты квалификациялау
Қылмыстық заңның 11 бабына сәйкес, бір неше рет жасалған қылмыс дегеніміз, Кодекстің Ерекше бөлімінің белгілі бір бабында немесе баптың бөлімінде көзделген екі немесе одан да көп әрекетті жасау бо-лып табылады. Демек бір неше рет жасалған қылмыстардың мағынасы, әр қайсысы аяқталған болып табылатын бір қылмыс түрін бір неше рет жасауды білдіреді. Бір адаммен бір қылмыс бір неше рет жасалғанда және ол қылмыстар бойынша жауаптылыққа тартылмағанда қылмысты квалификациялаудың арнайы ережесі қолданылады және бұл ереженің негізгі мағынасы қылмыстық іс құжаттарында бір қылмыс түрі бір адам-мен қайталанып бір неше рет жасалғандығы үшін бір бапты бір неше рет қолданбауды білдіреді.
Оқулық және зерттеу әдебиеттері бір неше рет жасалған қылмыстарды жалпы және арнайы түрлерге бөледі.1 Мұндай бөлу бір неше рет қылмыс жасауды кең және тар көлемде қарастырғанда шығады. Қылмыстық құқықта қылмысты бір неше рет қайталауды тар немесе нақты мағынада қолданады. Бір неше рет жасалған қылмыстардың жалпы түрі ретінде қылмыс жасаған адамның қайтадан кез-келген қылмыс түрін жасауы алынады және жалпы түрде қылмысты бір неше рет қайталау-дың ұғымы көптік қылмыстардың өзге түрлеріне де, мысалы қылмыстар жиынтығына, қылмыскердің қайталануына да сәйкес келеді. Сондықтан бұрын қылмыс жасаған адамның кейін де тағы қылмыс жасауы, қылмыскердің жеке басының қоғамға қауіптілік дәрежесінің жоғары-лығын көрсетеді, яғни адам қылмыстарды қасақаналықпен ғана жаса-ғанда ол адамның қылмыстылыққа бейімделгендігі байқалады.
Қылмыстық құқық бір неше рет жасалған қылмыстар ұғымын нақты мағынада қолданады дедік, эйтсе де 1998 жылдан бері қолданылып келе жатқан қылмыстық заңның бір неше рет жасалған қылмыстардың бас-тапқы ұғымын кеңейтуге тырысқаны байқалады. Өйткені қолданыстағы заң 11 баптың 2 бөлімінде өз ара ұқсас қылмыстарды бір адам жасағанда және ол Ерекше бөлімнің баптарында арнайы келтірілгенде ғана бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде тануды ұсынады. Қылмыстық кодексте объектісі немесе объективтік жақ белгілері өз-ара ұқсас қылмыстар көп, бірақ заң ондай қылмыстар қайталанғанда бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде тани бермейді, ол үшін қылмыстардың құрам элементтерінен басқа да айрықша ұқсастығын ескереді. Мысалы бір тектес қылмыстарды бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде ба-ғалау туралы ескертпе 175 бапта кездеседі және онда тек ұрлық қыл-
Рогов И.И. Уголовное право Республики Казахстан. (Общая часть) Под ред. И.И. Рлгова, С.М. Рахметова. Алматы: изд. Норма-К, 2005г Малков В.П. Повтор-ность преступлений. Казань, 1974. С.115. Кудрявцев В.Н. Аталған еңбекте. 2001. С.260. Фролов Е.А., Галиакбаров Р.Р. Множественность преступных деяний как институт советского уголовного права. Свердловск, 1967. С.14.
мысын ғана емес, сонымен қатар 175-181 баптар арасындағы және 248, 255, 260 баптардағы қылмыстарды жауаптылыққа тартылмай тұрып бір адам жасаса, бір неше рет жасалған қылмыс деп тану керектігін ескер-теді. Негізінде заң шығарушы 175-181 баптар арасындағы қылмыстар-ды бір неше рет қайталанған қылмыстар деп тану туралы ескертпе жа-сағанда, бұл қылмыстардың объектісі, кінә нысаны, ниетімен мақсаты бойынша ұқсастығын ғана емес, негізінен бұл қылмыстардың талан-тараж ұғымына жататындығын ескерген деп түсіну керек.
Бір неше рет жасалған қылмыстардың түсінігін меңгеру және квалификация тәртібін дұрыс жүргізу үшін оның жалғаспалы, созылмалы және қылмыстар жиынтығынан айырмашылығын білу керек.
Жалғаспалы қылмыстар дегеніміз барлық жасалған бір тектес немесе бірдей әрекеттердің бір қылмыстың құрамын қамтуы болып табыла-ды. Жалғаспалы қылмыстарда әр бір жасалған әрекетті қоғамға қауіпті деп танығанмен, оларды жеке алғанда аяқталған қылмысты білдіре ал-майды немесе қылмыс деп бағалауға болатындай қоғамға қауіптілік дәре-жесін көрсетпейді. Сондықтан жалғаспалы әрекеттерді бөліп алғанда, олар жекеше қылмыстарды білдіре алмайды. Қылмыскердің қылмыс-ты ниеті мен мақсатын және практикалық мүмкіндіктерді ескерсек, онда бұл айтып отырғандар жалғаспалы қылмыстардың формальды ұғымын білдіреді деуге болады. Өйткені жалғаспалы әрекеттердің әр қайсысының немесе оның кейбіреулерінің келтірген зардаптары немесе қоғамға қауіптілік дәрежелері аяқталған қылмыс дәрежесінде болуы мүмкін. Мұндай жағдайды біз әдетте бір неше рет жасалған қылмыс деп баға-лаймыз. Бірақ қылмыскерде ірі мөлшерде зардап келтіру немесе ірі мөлшерде пайда табу мақсаты болып, сол үшін әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін әрекеттер жасағанда, біз қылмысты ірі мөлшерде зардап келтіру ретінде бағалаймыз. Мұндай құқықтық бағалау барлық жасалған әрекеттерді бір қылмыс деп тануды білдіреді және соған сәйкес бір неше рет қайталанған қылмыс деген квалификация тәртібі қолда-нылмайды. Сол сияқты ірі мөлшерде зардап келтіру үшін бір неше рет жасалған әрекеттер де жалғаспалы қылмыстар деп танылмайды, яғни әр бір жасалған әрекет аяқталған қылмыс дәрежесінде болуына байла-нысты жалғаспалы қылмыс туралы түсінікке сәйкес келмейді. Осындай жетекші ұсынысты 1972 жылғы 11 шілдедегі мемлекеттік және қоғамдық мүлікті талан-таражға салу істері бойынша сот практикасы тура-лы КСРО Жоғарғы Соты Пленумы қаулысынан кездемтіруге болады. Онда аса ірі мөлшерде талан-тараж жасағаны үшін жауаптылық қыл-
мысты жасау тәсілі мен нысанына қарамай туындайтындықтан, бір неше рет кез-келген тәсілмен жасалған талан-тараж ірі мөлшерде жасалған қылмыс деп танылатыны келтірілген. Бұл айтылғандар қылмысты квалификациялау туралы ережелерді қолдана отырып бергендегі құқықтық баға болып табылады. Ал қылмыстық заңның мүмкіншіліктерін ескер-сек айтылып отырған ереже барлық кездерде осылай қолданыла бер-мейді. Себебі қылмыстық заңның барлық баптары ірі мөлшерде зар-дап келтірсе, бір неше рет қайталанса деген жауаптылықты ауырлататын құрамдарды келтіре бермейді. Сондықтан заңның кейбір бап-тарында қылмыстың қауіптілігін ауырлататын белгі ретінде бір неше рет жасау арнайы келтірілмесе, онда әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін бір тектес әрекеттер бір қылмыс деп танылуы қажет және баптың көлемінде жауаптылықты ауырлататын құрам қарасатырылған болса, онда осындай бөліммен ква-лификациялануы қажет. Егер мүндай да құрам түрі болмаса, онда бір қылмыс ретінде баптың негізгі бөлімімен бағалануға жатады. Бірақ мұндай қажетті кезде ірі мөлшерде деген құрам түрін қолда-ныстағы заңнан таппау қиын. Өйткені қазіргі қылмыстық заң қасақана-лықпен жасалатын және ірі зардап келтіру орын алуы мүмкін қылмыстардың барлығына осындай ауырлататын құрамды келтірген деуге бо-лады. Жоғарыда келтірген бір тектес әрекеттердің әр қайсысы аяқталғ-ан қылмысты білдіргенде және баптың көлемінде бір неше рет жасау деген арнайы құрам болмағанда, іс-әрекеттерді бір қылмыс және жал-ғаспалы қылмыс деп тану туралы ұсыныс кездеседі.1 Біз мұндай ұсы-нысты құп көрмейміз, себебі жалғаспалы қылмыстың немесе жалғас-палы әрекеттердің негізгі мағынасы жоғарыда айтқандай жекеше ал-ғанда аяқталған қылмысты білдіре алмайтын ұсақ, қоғамға қауіптілігі елеусіз әрекеттердің жиынтығы болып табылады. Біз осы түсінікті сақ-тай отырып шешім жасағанды жөн көреміз.
Сонымен, жалғаспалы қылмыстырдың бір неше рет жасалған қылмыстардан ерекшелігі ретінде бір неше әрекеттердің бірдей немесе ұқсас тәсілмен жасалуы және қысқа уақыттар аралығында орындалуы болып табылады. Бір ескерте кететін жәйт, ол жалғаспалы қылмыстар аяқталу немесе соңғы уақыты белгіленбей, кәсіп ретінде үнемі жасалуы мүмкін. Мысалы түтынушыларды алдау қылмысында өлшеу аппаратының дұрыс болмауы, осындай әрекеттердің соңғы мерзімінің анықталмағанын білдіреді. Мұндай ерекшелік бір неше рет жасалған қылмыстарда бола алмайды, өйткені әр қайсысы аяқталған болып табылатын бір қылмыс-ты бір неше рет жасағанда қылмыстың заң жүзінде аяқталуы әр қылмыста жекеше болады, ал бір неше рет жасалған қылмыс деп бағалау үшін аяқталу уақытын анықтау туралы мәселе қоюға болмайды, басты-сы аяқталған бір қылмысты білдіретін әрекеттің кем дегенде екі рет жасалуы жеткілікті. Сонымен қатар кінәлі бір тектес қылмысты бір неше рет жасауды көздеп, бірақ бір қылмысты жасағаннан кейін екінші осын-дай әрекетті жасап үлгірмесе, онда қылмысты бір неше рет жасауға оқталу деп квалификация жасау керек.
Егер қылмыстық заңда бір неше рет жасау ауырлататын қү_рам ретінде қарастырылмаған қылмыс бойынша қылмыскер бірінші әрекетті аяқталған түрде жасағаннан кейін осындай қылмысты екінші рет жасауға үлгірмесе, яғни екінші әрекетте қылмысқа оқталу орын алса, онда қылмыс баптың негізгі бөлімімен квалификациялануы керек. Өйткені мұндай әрекеттерді қылмысқа оқталу деп бағалауға болмайды, себебі бірінші жасалған әрекет аяқта-лған қылмысты білдіреді. Сондай-ақ заңның құрылымы осындай бол-ғанда қылмысты бір неше рет жасалған деп бағалауға да болмайды, себебі қылмыс шындығында бір неше рет қайталанған жоқ және бап-тың көлемінде осындай ауырлататын құрам түрі де жоқ. Қылмыстық заңда қасақаналықпен жасалатын қылмыстардың барлығы әлденеше рет жасаса деген арнайы құрамды келтіре бермейді, мысалы 314 бап-тағы қызметтік жалғандық жасау қылмысында мұндай жауаптылықты ауырлататын құрам түрі жоқ.
Жалғаспалы қылмыстардың маңызды белгілерінің бірі, жасалған қылмыстар объектілерінің, қылмысты салдардың, сонымен қатар субъек-тивтік жақ белгілерінің, яғни кінә нысанының, қылмысты мақсатпен ниеттің түрінің және қылмыс субъектісінің де бірдейлігі болып табыла-ды. Негізінде қылмысты бір неше рет жасау деген ұғымның да негізгі мағынасын осы құрам элементтерін құрайтын белгілердің жасалған әрекетте бірдей болуы білдіреді. Бұл белгілер әр түрлі болғанда қылмыс көптілігінің басқа түрі, қылмыстар жиынтығы орын алады.
Қылмысты бір неше рет жасаудың жекелеген қылмыстардың бір түрі болып табылатын созылмалы қылмыстармен де айырмашылығы және ұқсастығы байқалады. Ұқсастығы ретінде қоғамға қауіпті іс-әрекеттердің ұзақ уақыттарды алатындығында, яғни бір неше рет жасалған қылмыстарда бір тектес немесе бірдей әрекеттер бір неше рет аяқталған түрде жасалса, ал созылмалы қылмыстарда қоғамға қауіпті деп танылатын бір іс-әрекет жасалып, одан кейінгі уақыттар қылмысты деп танылады. Мұндай қылмыстардың айырмашылығы ретінде жасалатын әрекеттердің көлемі алынады, яғни бір неше рет жасалған қылмыста әр қайсысы аяқта-лған қылмысты білдіретін бір тектес немесе бірдей іс-әрекеттер бір неше рет жасалса, ал созылмалы қылмыстарда қылмыстың басталу моментін білдіретін бір әрекет немесе әрекетсіздік орындалады және бұл қылмыстың аяқталу уақыты Ерекше бөлімнің баптарында белгіленген уақыт-тар өтуімен анықталып, қылмыстың қоғамға қауіптілік дәрежесі қылмыс деп бағалайтындай дәрежеге көтеріледі. Мысалы 136 баптағы еңбек-ке жарамсыз ата анасын немесе балаларын асыраудан, сондай-ақ 140 баптағы еңбекке жарамсыз жұбайын (зайыбын) асыраудан үш айдан астам жалтару. Созылмалы қылмыстар көріп отырғандарыңыздай әрекетсіздікпен де, әрекет түрінде де жасалады. Әрекет ретінде эскери бөлімді тастап кету немесе қашқындық қылмыстарын келтіруге бола-ды. Созылмалы қылмыстарда қылмыс субъектісі өзіне мемлекетпен қоғам арқылы жүктелген және адамгершілік санадан шығатын борыш-тарын орындаудан бас тартады.
Қылмысты квалификациялауда созылмалы және жалғаспалы қылмыстар бір қылмыс түрінде бағаланса, ал бір неше рет жасалған қылмыстарда әр бір әрекеттің аяқталған қылмыстық сипаты сақталады. Бұл жерде бір неше рет жасалған қылмыстар бір қылмыс деп немесе бір неше қылмыс деп бағалана ма деген сұрақ туындайды. Мұндай сұрақ-ты қоюға себеп болып отырған жағдай, ол бір неше рет жасалған қылмыстарды квалификациялауда қылмыстық заңның бір бабының қолда-нылуы болып табылады. Әдетте сырттай қарағанда Ерекше бөлімнің бір бабын қолдану жеке бір қылмыстың жасалғанын білдіріп тңэады. Сұрақтың жауабын беру үшін осы тақырыптың атауын ескерудің өзі де жеткілікті тәрізді, өйткені бір неше рет жасалған қылмыстар көптік қылмыстардың бір түрін білдіреді және бір неше мәрте жасалған қылмыс деген атауда қылмыстың көптілігін көрсетеді деуге болады. Ал бір неше рет жасалған қылмыстарды квалификациялауда бір баптың қолданылуына келсек, ол мұнан бұрын айтқанымыздай қылмыстық заңның бір бабымен қарастырылған бір қылмыс бір неше рет жасалғанда сол бапты сонша рет қолдана беруге болмайтынына байланысты. Мысалы ұрлық бір адаммен жеті рет жасалса және оның бәрі аяқталған қылмысты білдірсе, жеті рет 175 бапты қолдана беруге болмайды. Бұл заң нормаларын тиімді қолдану талабын бұзады. Мысалы Л. 1998 жыл-
дың 17 қырқыүйегінде М-нің машинасының салонынан 50000 тенге тұра-тын мүлікті ұрлап кетеді. 1998 жылы 2 қарашада Л. тергеу кезінде кім екендігі анықталмаған адаммен алдын ала келісіп Х-ның үйіне кіріп, 125 800 тенге тұратын мүлікті тағы ұрлайды.
Бостандық аудандық сотының үкімімен Л. 175 баптың 1 бөлімімен және 175 баптың 2 бөлімінің а,б,в пункттерімен айыпты деп таныла-ды және қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындайды.
Алматы қалалық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы бұл үкімді өзгеріссіз қалдырады.
ҚР Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы ҚР ҚК 175 бабының 1 бөлімімен айыптауды және қылмыстар жиынтығы бойынша жаза тағайындауды алып тастай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қылмыстық заңның 11 бабына сәйкес, бір неше рет жасалған қылмыс дегеніміз, Кодекстің Ерекше бөлімінің белгілі бір бабында немесе баптың бөлімінде көзделген екі немесе одан да көп әрекетті жасау бо-лып табылады. Демек бір неше рет жасалған қылмыстардың мағынасы, әр қайсысы аяқталған болып табылатын бір қылмыс түрін бір неше рет жасауды білдіреді. Бір адаммен бір қылмыс бір неше рет жасалғанда және ол қылмыстар бойынша жауаптылыққа тартылмағанда қылмысты квалификациялаудың арнайы ережесі қолданылады және бұл ереженің негізгі мағынасы қылмыстық іс құжаттарында бір қылмыс түрі бір адам-мен қайталанып бір неше рет жасалғандығы үшін бір бапты бір неше рет қолданбауды білдіреді.
Оқулық және зерттеу әдебиеттері бір неше рет жасалған қылмыстарды жалпы және арнайы түрлерге бөледі.1 Мұндай бөлу бір неше рет қылмыс жасауды кең және тар көлемде қарастырғанда шығады. Қылмыстық құқықта қылмысты бір неше рет қайталауды тар немесе нақты мағынада қолданады. Бір неше рет жасалған қылмыстардың жалпы түрі ретінде қылмыс жасаған адамның қайтадан кез-келген қылмыс түрін жасауы алынады және жалпы түрде қылмысты бір неше рет қайталау-дың ұғымы көптік қылмыстардың өзге түрлеріне де, мысалы қылмыстар жиынтығына, қылмыскердің қайталануына да сәйкес келеді. Сондықтан бұрын қылмыс жасаған адамның кейін де тағы қылмыс жасауы, қылмыскердің жеке басының қоғамға қауіптілік дәрежесінің жоғары-лығын көрсетеді, яғни адам қылмыстарды қасақаналықпен ғана жаса-ғанда ол адамның қылмыстылыққа бейімделгендігі байқалады.
Қылмыстық құқық бір неше рет жасалған қылмыстар ұғымын нақты мағынада қолданады дедік, эйтсе де 1998 жылдан бері қолданылып келе жатқан қылмыстық заңның бір неше рет жасалған қылмыстардың бас-тапқы ұғымын кеңейтуге тырысқаны байқалады. Өйткені қолданыстағы заң 11 баптың 2 бөлімінде өз ара ұқсас қылмыстарды бір адам жасағанда және ол Ерекше бөлімнің баптарында арнайы келтірілгенде ғана бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде тануды ұсынады. Қылмыстық кодексте объектісі немесе объективтік жақ белгілері өз-ара ұқсас қылмыстар көп, бірақ заң ондай қылмыстар қайталанғанда бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде тани бермейді, ол үшін қылмыстардың құрам элементтерінен басқа да айрықша ұқсастығын ескереді. Мысалы бір тектес қылмыстарды бір неше рет жасалған қылмыстар ретінде ба-ғалау туралы ескертпе 175 бапта кездеседі және онда тек ұрлық қыл-
Рогов И.И. Уголовное право Республики Казахстан. (Общая часть) Под ред. И.И. Рлгова, С.М. Рахметова. Алматы: изд. Норма-К, 2005г Малков В.П. Повтор-ность преступлений. Казань, 1974. С.115. Кудрявцев В.Н. Аталған еңбекте. 2001. С.260. Фролов Е.А., Галиакбаров Р.Р. Множественность преступных деяний как институт советского уголовного права. Свердловск, 1967. С.14.
мысын ғана емес, сонымен қатар 175-181 баптар арасындағы және 248, 255, 260 баптардағы қылмыстарды жауаптылыққа тартылмай тұрып бір адам жасаса, бір неше рет жасалған қылмыс деп тану керектігін ескер-теді. Негізінде заң шығарушы 175-181 баптар арасындағы қылмыстар-ды бір неше рет қайталанған қылмыстар деп тану туралы ескертпе жа-сағанда, бұл қылмыстардың объектісі, кінә нысаны, ниетімен мақсаты бойынша ұқсастығын ғана емес, негізінен бұл қылмыстардың талан-тараж ұғымына жататындығын ескерген деп түсіну керек.
Бір неше рет жасалған қылмыстардың түсінігін меңгеру және квалификация тәртібін дұрыс жүргізу үшін оның жалғаспалы, созылмалы және қылмыстар жиынтығынан айырмашылығын білу керек.
Жалғаспалы қылмыстар дегеніміз барлық жасалған бір тектес немесе бірдей әрекеттердің бір қылмыстың құрамын қамтуы болып табыла-ды. Жалғаспалы қылмыстарда әр бір жасалған әрекетті қоғамға қауіпті деп танығанмен, оларды жеке алғанда аяқталған қылмысты білдіре ал-майды немесе қылмыс деп бағалауға болатындай қоғамға қауіптілік дәре-жесін көрсетпейді. Сондықтан жалғаспалы әрекеттерді бөліп алғанда, олар жекеше қылмыстарды білдіре алмайды. Қылмыскердің қылмыс-ты ниеті мен мақсатын және практикалық мүмкіндіктерді ескерсек, онда бұл айтып отырғандар жалғаспалы қылмыстардың формальды ұғымын білдіреді деуге болады. Өйткені жалғаспалы әрекеттердің әр қайсысының немесе оның кейбіреулерінің келтірген зардаптары немесе қоғамға қауіптілік дәрежелері аяқталған қылмыс дәрежесінде болуы мүмкін. Мұндай жағдайды біз әдетте бір неше рет жасалған қылмыс деп баға-лаймыз. Бірақ қылмыскерде ірі мөлшерде зардап келтіру немесе ірі мөлшерде пайда табу мақсаты болып, сол үшін әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін әрекеттер жасағанда, біз қылмысты ірі мөлшерде зардап келтіру ретінде бағалаймыз. Мұндай құқықтық бағалау барлық жасалған әрекеттерді бір қылмыс деп тануды білдіреді және соған сәйкес бір неше рет қайталанған қылмыс деген квалификация тәртібі қолда-нылмайды. Сол сияқты ірі мөлшерде зардап келтіру үшін бір неше рет жасалған әрекеттер де жалғаспалы қылмыстар деп танылмайды, яғни әр бір жасалған әрекет аяқталған қылмыс дәрежесінде болуына байла-нысты жалғаспалы қылмыс туралы түсінікке сәйкес келмейді. Осындай жетекші ұсынысты 1972 жылғы 11 шілдедегі мемлекеттік және қоғамдық мүлікті талан-таражға салу істері бойынша сот практикасы тура-лы КСРО Жоғарғы Соты Пленумы қаулысынан кездемтіруге болады. Онда аса ірі мөлшерде талан-тараж жасағаны үшін жауаптылық қыл-
мысты жасау тәсілі мен нысанына қарамай туындайтындықтан, бір неше рет кез-келген тәсілмен жасалған талан-тараж ірі мөлшерде жасалған қылмыс деп танылатыны келтірілген. Бұл айтылғандар қылмысты квалификациялау туралы ережелерді қолдана отырып бергендегі құқықтық баға болып табылады. Ал қылмыстық заңның мүмкіншіліктерін ескер-сек айтылып отырған ереже барлық кездерде осылай қолданыла бер-мейді. Себебі қылмыстық заңның барлық баптары ірі мөлшерде зар-дап келтірсе, бір неше рет қайталанса деген жауаптылықты ауырлататын құрамдарды келтіре бермейді. Сондықтан заңның кейбір бап-тарында қылмыстың қауіптілігін ауырлататын белгі ретінде бір неше рет жасау арнайы келтірілмесе, онда әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін бір тектес әрекеттер бір қылмыс деп танылуы қажет және баптың көлемінде жауаптылықты ауырлататын құрам қарасатырылған болса, онда осындай бөліммен ква-лификациялануы қажет. Егер мүндай да құрам түрі болмаса, онда бір қылмыс ретінде баптың негізгі бөлімімен бағалануға жатады. Бірақ мұндай қажетті кезде ірі мөлшерде деген құрам түрін қолда-ныстағы заңнан таппау қиын. Өйткені қазіргі қылмыстық заң қасақана-лықпен жасалатын және ірі зардап келтіру орын алуы мүмкін қылмыстардың барлығына осындай ауырлататын құрамды келтірген деуге бо-лады. Жоғарыда келтірген бір тектес әрекеттердің әр қайсысы аяқталғ-ан қылмысты білдіргенде және баптың көлемінде бір неше рет жасау деген арнайы құрам болмағанда, іс-әрекеттерді бір қылмыс және жал-ғаспалы қылмыс деп тану туралы ұсыныс кездеседі.1 Біз мұндай ұсы-нысты құп көрмейміз, себебі жалғаспалы қылмыстың немесе жалғас-палы әрекеттердің негізгі мағынасы жоғарыда айтқандай жекеше ал-ғанда аяқталған қылмысты білдіре алмайтын ұсақ, қоғамға қауіптілігі елеусіз әрекеттердің жиынтығы болып табылады. Біз осы түсінікті сақ-тай отырып шешім жасағанды жөн көреміз.
Сонымен, жалғаспалы қылмыстырдың бір неше рет жасалған қылмыстардан ерекшелігі ретінде бір неше әрекеттердің бірдей немесе ұқсас тәсілмен жасалуы және қысқа уақыттар аралығында орындалуы болып табылады. Бір ескерте кететін жәйт, ол жалғаспалы қылмыстар аяқталу немесе соңғы уақыты белгіленбей, кәсіп ретінде үнемі жасалуы мүмкін. Мысалы түтынушыларды алдау қылмысында өлшеу аппаратының дұрыс болмауы, осындай әрекеттердің соңғы мерзімінің анықталмағанын білдіреді. Мұндай ерекшелік бір неше рет жасалған қылмыстарда бола алмайды, өйткені әр қайсысы аяқталған болып табылатын бір қылмыс-ты бір неше рет жасағанда қылмыстың заң жүзінде аяқталуы әр қылмыста жекеше болады, ал бір неше рет жасалған қылмыс деп бағалау үшін аяқталу уақытын анықтау туралы мәселе қоюға болмайды, басты-сы аяқталған бір қылмысты білдіретін әрекеттің кем дегенде екі рет жасалуы жеткілікті. Сонымен қатар кінәлі бір тектес қылмысты бір неше рет жасауды көздеп, бірақ бір қылмысты жасағаннан кейін екінші осын-дай әрекетті жасап үлгірмесе, онда қылмысты бір неше рет жасауға оқталу деп квалификация жасау керек.
Егер қылмыстық заңда бір неше рет жасау ауырлататын қү_рам ретінде қарастырылмаған қылмыс бойынша қылмыскер бірінші әрекетті аяқталған түрде жасағаннан кейін осындай қылмысты екінші рет жасауға үлгірмесе, яғни екінші әрекетте қылмысқа оқталу орын алса, онда қылмыс баптың негізгі бөлімімен квалификациялануы керек. Өйткені мұндай әрекеттерді қылмысқа оқталу деп бағалауға болмайды, себебі бірінші жасалған әрекет аяқта-лған қылмысты білдіреді. Сондай-ақ заңның құрылымы осындай бол-ғанда қылмысты бір неше рет жасалған деп бағалауға да болмайды, себебі қылмыс шындығында бір неше рет қайталанған жоқ және бап-тың көлемінде осындай ауырлататын құрам түрі де жоқ. Қылмыстық заңда қасақаналықпен жасалатын қылмыстардың барлығы әлденеше рет жасаса деген арнайы құрамды келтіре бермейді, мысалы 314 бап-тағы қызметтік жалғандық жасау қылмысында мұндай жауаптылықты ауырлататын құрам түрі жоқ.
Жалғаспалы қылмыстардың маңызды белгілерінің бірі, жасалған қылмыстар объектілерінің, қылмысты салдардың, сонымен қатар субъек-тивтік жақ белгілерінің, яғни кінә нысанының, қылмысты мақсатпен ниеттің түрінің және қылмыс субъектісінің де бірдейлігі болып табыла-ды. Негізінде қылмысты бір неше рет жасау деген ұғымның да негізгі мағынасын осы құрам элементтерін құрайтын белгілердің жасалған әрекетте бірдей болуы білдіреді. Бұл белгілер әр түрлі болғанда қылмыс көптілігінің басқа түрі, қылмыстар жиынтығы орын алады.
Қылмысты бір неше рет жасаудың жекелеген қылмыстардың бір түрі болып табылатын созылмалы қылмыстармен де айырмашылығы және ұқсастығы байқалады. Ұқсастығы ретінде қоғамға қауіпті іс-әрекеттердің ұзақ уақыттарды алатындығында, яғни бір неше рет жасалған қылмыстарда бір тектес немесе бірдей әрекеттер бір неше рет аяқталған түрде жасалса, ал созылмалы қылмыстарда қоғамға қауіпті деп танылатын бір іс-әрекет жасалып, одан кейінгі уақыттар қылмысты деп танылады. Мұндай қылмыстардың айырмашылығы ретінде жасалатын әрекеттердің көлемі алынады, яғни бір неше рет жасалған қылмыста әр қайсысы аяқта-лған қылмысты білдіретін бір тектес немесе бірдей іс-әрекеттер бір неше рет жасалса, ал созылмалы қылмыстарда қылмыстың басталу моментін білдіретін бір әрекет немесе әрекетсіздік орындалады және бұл қылмыстың аяқталу уақыты Ерекше бөлімнің баптарында белгіленген уақыт-тар өтуімен анықталып, қылмыстың қоғамға қауіптілік дәрежесі қылмыс деп бағалайтындай дәрежеге көтеріледі. Мысалы 136 баптағы еңбек-ке жарамсыз ата анасын немесе балаларын асыраудан, сондай-ақ 140 баптағы еңбекке жарамсыз жұбайын (зайыбын) асыраудан үш айдан астам жалтару. Созылмалы қылмыстар көріп отырғандарыңыздай әрекетсіздікпен де, әрекет түрінде де жасалады. Әрекет ретінде эскери бөлімді тастап кету немесе қашқындық қылмыстарын келтіруге бола-ды. Созылмалы қылмыстарда қылмыс субъектісі өзіне мемлекетпен қоғам арқылы жүктелген және адамгершілік санадан шығатын борыш-тарын орындаудан бас тартады.
Қылмысты квалификациялауда созылмалы және жалғаспалы қылмыстар бір қылмыс түрінде бағаланса, ал бір неше рет жасалған қылмыстарда әр бір әрекеттің аяқталған қылмыстық сипаты сақталады. Бұл жерде бір неше рет жасалған қылмыстар бір қылмыс деп немесе бір неше қылмыс деп бағалана ма деген сұрақ туындайды. Мұндай сұрақ-ты қоюға себеп болып отырған жағдай, ол бір неше рет жасалған қылмыстарды квалификациялауда қылмыстық заңның бір бабының қолда-нылуы болып табылады. Әдетте сырттай қарағанда Ерекше бөлімнің бір бабын қолдану жеке бір қылмыстың жасалғанын білдіріп тңэады. Сұрақтың жауабын беру үшін осы тақырыптың атауын ескерудің өзі де жеткілікті тәрізді, өйткені бір неше рет жасалған қылмыстар көптік қылмыстардың бір түрін білдіреді және бір неше мәрте жасалған қылмыс деген атауда қылмыстың көптілігін көрсетеді деуге болады. Ал бір неше рет жасалған қылмыстарды квалификациялауда бір баптың қолданылуына келсек, ол мұнан бұрын айтқанымыздай қылмыстық заңның бір бабымен қарастырылған бір қылмыс бір неше рет жасалғанда сол бапты сонша рет қолдана беруге болмайтынына байланысты. Мысалы ұрлық бір адаммен жеті рет жасалса және оның бәрі аяқталған қылмысты білдірсе, жеті рет 175 бапты қолдана беруге болмайды. Бұл заң нормаларын тиімді қолдану талабын бұзады. Мысалы Л. 1998 жыл-
дың 17 қырқыүйегінде М-нің машинасының салонынан 50000 тенге тұра-тын мүлікті ұрлап кетеді. 1998 жылы 2 қарашада Л. тергеу кезінде кім екендігі анықталмаған адаммен алдын ала келісіп Х-ның үйіне кіріп, 125 800 тенге тұратын мүлікті тағы ұрлайды.
Бостандық аудандық сотының үкімімен Л. 175 баптың 1 бөлімімен және 175 баптың 2 бөлімінің а,б,в пункттерімен айыпты деп таныла-ды және қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындайды.
Алматы қалалық сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы бұл үкімді өзгеріссіз қалдырады.
ҚР Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы ҚР ҚК 175 бабының 1 бөлімімен айыптауды және қылмыстар жиынтығы бойынша жаза тағайындауды алып тастай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz