Өндірістегі мәмілелерді нотариалды куәландыру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ..4
1 Нотариалдық іс.әрекеттердің құқықтық негіздері
1.1 Нотариалдық іс.әрекеттердің негіздері мен оларды жүргізу тәртібі...6
1.2 Нотариалдық іс.әрекеттердің түрлері, оларды жүзеге асыру ... ... ... .12
1.3 Мәмілелерді куәландырудың тәртібі ... ... ... ...22
2 Өндірісте мәмілелерді нотариалдық күәландыру
2.1 Мәмілелердің түрлері, куәландыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.2 Мүліктік қатынастардан туындайты мәмілелерді куәландыру ... ... ...53
Қорытынды ... ... ... ... ... 62
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... .65
1 Нотариалдық іс.әрекеттердің құқықтық негіздері
1.1 Нотариалдық іс.әрекеттердің негіздері мен оларды жүргізу тәртібі...6
1.2 Нотариалдық іс.әрекеттердің түрлері, оларды жүзеге асыру ... ... ... .12
1.3 Мәмілелерді куәландырудың тәртібі ... ... ... ...22
2 Өндірісте мәмілелерді нотариалдық күәландыру
2.1 Мәмілелердің түрлері, куәландыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.2 Мүліктік қатынастардан туындайты мәмілелерді куәландыру ... ... ...53
Қорытынды ... ... ... ... ... 62
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... .65
Қазақстан Республикасының Ата заңының 4-бабының 1-тармағында «Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттары мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады.»- делінген [1]. Осы орайда, Ел басы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан жолы-2050 бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауы ерекше мазмұнға ие.
Келешектің келелі міндеттері сараланып көрсетілген құжатта, әсіресе, отандық өндіріс саласында бәсекелестікті арттыру, инновация арқылы ел экономикасын жаңғырту, мемлекеттік тілді құрметтеу, әлеуметтік жағдайды жақсарту, мүмкіндігі шектеулі адамдарға қамқорлық көрсету басты бағдар етіп көрсетілген. «Мәңгілік Елдің» жеті қағидасын, біздің дамуымыздың базалық құндылықтарын, Қазақстан халқының ортақ мүддесі мен тарихи тағдырын айшықтайтын бұл құжаттың маңыздылығы да өзекті. Дамыған 30 елдің қатарына қосылудың негізгі бағыт-бағдары ұсынылған бағдармалық құжаттағы идеяны жүзеге асыруда бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, жұмыла еңбек етуді біз алдымызға міндет етіп қоямыз [2].
Келешектің келелі міндеттері сараланып көрсетілген құжатта, әсіресе, отандық өндіріс саласында бәсекелестікті арттыру, инновация арқылы ел экономикасын жаңғырту, мемлекеттік тілді құрметтеу, әлеуметтік жағдайды жақсарту, мүмкіндігі шектеулі адамдарға қамқорлық көрсету басты бағдар етіп көрсетілген. «Мәңгілік Елдің» жеті қағидасын, біздің дамуымыздың базалық құндылықтарын, Қазақстан халқының ортақ мүддесі мен тарихи тағдырын айшықтайтын бұл құжаттың маңыздылығы да өзекті. Дамыған 30 елдің қатарына қосылудың негізгі бағыт-бағдары ұсынылған бағдармалық құжаттағы идеяны жүзеге асыруда бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, жұмыла еңбек етуді біз алдымызға міндет етіп қоямыз [2].
1. ҚР 2010-2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасы
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, (жалпы бөлім) 1994 жылғы 27 желтоқсан, (ерекше бөлім) 1999 жылғы 1 шiлде., 30 наурыз 2011 жылғы № 424 «Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңымен енгізілген соңғы өзгертулерімен және толықтыруларымен.
3. Правовые основы нотариальной деятельности. Учебное пособие. Под ред. В. Аргунова. - М: БЕК, 2007 г. С.74
4. Әленова А.Х., Қосанов Ж.Х., Мадиярова А.С., Нотариаттық іс-әрекеттер және оларды іске асыру ережелері: Оқу құралы. – Астана, 2007. – 158 бет.
5. Мухамеджанова А.Н. Нотариат в вопросах и ответах. Фолиант. Астана -2009 г. 320 с.
6. Аленова А.Х. «Нотариальные действия и правила их совершения» Астана – 2006 г. – 6 с.
7. Виноградова Р.И., Лесницкая Л.Ф., Пантелеева И.В. Нотариат в вопросах и ответах. - М.: Юридическая литература, 2004 г. С.56
8. Қазақстан Республикасының Нотариат туралы 1997 жылғы 14 шілдедегі заңы (өзгертулерімен және толықтыруларымен 2008 жылдың 1 мамырына берілген).
9. Баймолдина З.Х. Нотариат Республики Казахстан: типовая учебная про¬грамма. Астана, 2003. 18 с.
10. Зайцева Т.И., Галеева Р.Ф., Ярков В.В. Настольная книга нотариуса: в 2-х томах. Том 2: учебно-методическое пособие. 2-е изд., испр. И доп. – М.: Издательство БЕК, 2003. (серия «Настольные книги»).
11. Қазақстан Республикасындағы нотариаттық іс-әрекеттерді жасаудың тәртібі туралы нұсқаулық. Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 1998 жылғы 28 шілде № 539 бұйрығымен бекітілген.
12. Правовые основы нотариальной деятельности. Учебное пособие. Под.ред. В.Аргунова. – М.: БЕК, 1994.
13. Михайлова Е.П., Таранина И.В. Нотариат в схемах. Учебно-практическое пособие. М.: ИВЦ «Маркетинг», Новосибирск: ООО «Издательство ЮКЭА», 2000.
14. Қазақстан Республикасы «Неке және отбасы туралы» 17 желтоқсан 1998 жылғы заңы, 27 наурыз 2011 жылғы соңғы өзертулермен және толықтырулармен бірге
15. Пиляева В.В. Гражданское право в схемах и определениях. - М.: «ВИТРЭМ», 2007. – 192 с.
16. Қазақстан Республикасында нотариаттық іс қағаздарын жүргізу жөніндегі нұсқаулық. Қазақстан Республикасының Әділет министрінің 1998 жылғы 16 шілде № 83 бұйрығымен бекітілген.
17. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жылы республикалық референдумда қабылданған. (7 қазан 1998 жылғы №284-І, 21 мамыр 2007 жылғы №254-ІІІ, 2 ақпан 2011 жылғы №413 Қазақстан Республикасының Заңымен енгізілген өзгерістер мен толықтыруларымен бірге).
18. Гражданское право. Учебник. Ч.1/Под.ред. А.П Сергеева, Ю.К.Толстого. – М.: «Проспект», 1998.-600 с.
19. Қазақстан Республикасының «Вексель айналымы туралы» Заңы 28 ақпан 1997 жылғы.
20. Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» 16 сәуір 1997 жылғы № 94 Заңы 29 мамыр 2010 жылғы №283 Қазақстан Республикасының заңымен енгізілген өзгерістерімен және толықтыруларымен бірге // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. – 1997. - N 8. - 84-құжат.
21. Қазақстан Республикасының «Салықтар және басқа да міндетті төлемдер туралы» Заңы 12 маусым 2003 жылғы.
22. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий. В двух книгах. Книга 2. Ответственные редакторы: М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. - Алматы: 1997.-386с.
23. Большой юридический словарь / Под редакцией А.Я. Сухарева, В.Е. Крутских. - 2-е издание, переработанное и дополненное - М,: ИНФРА-М, 2008 г. 704с.
24. Виноградова Р.И., Лесницкая Л.Ф., Пантелеева И.В. Нотариат в вопросах и ответах. - М.: Юридическая литература, 2004 г. С.56
25. Виноградова Р.И. Образцы нотариальных документов. - М.: Юридическая литература. 2005 г. С.204
26. Зайцева Т.И. Образцы нотариальных документов: Практическое пособие. - М: «Волтерс Клувер», 2004. - 352с.
27. Словарь-справочник по гражданскому зконодательству.-М.: Издательство «Щит-М», 2008,-122с. Составителя: И.А.Еремичев, Э.Л.Страунинг, П. А. Котов.
28. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу Кодексі – 13 шілде 1999 жылғы.
29. Нотариаттық қызметті лицензиялау ережесі. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 маусымдағы № 454 қаулысымен бекітілген (Өзгертулер мен толықтырулармен 2008 жылдың 1 маусымына берілген).
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, (жалпы бөлім) 1994 жылғы 27 желтоқсан, (ерекше бөлім) 1999 жылғы 1 шiлде., 30 наурыз 2011 жылғы № 424 «Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңымен енгізілген соңғы өзгертулерімен және толықтыруларымен.
3. Правовые основы нотариальной деятельности. Учебное пособие. Под ред. В. Аргунова. - М: БЕК, 2007 г. С.74
4. Әленова А.Х., Қосанов Ж.Х., Мадиярова А.С., Нотариаттық іс-әрекеттер және оларды іске асыру ережелері: Оқу құралы. – Астана, 2007. – 158 бет.
5. Мухамеджанова А.Н. Нотариат в вопросах и ответах. Фолиант. Астана -2009 г. 320 с.
6. Аленова А.Х. «Нотариальные действия и правила их совершения» Астана – 2006 г. – 6 с.
7. Виноградова Р.И., Лесницкая Л.Ф., Пантелеева И.В. Нотариат в вопросах и ответах. - М.: Юридическая литература, 2004 г. С.56
8. Қазақстан Республикасының Нотариат туралы 1997 жылғы 14 шілдедегі заңы (өзгертулерімен және толықтыруларымен 2008 жылдың 1 мамырына берілген).
9. Баймолдина З.Х. Нотариат Республики Казахстан: типовая учебная про¬грамма. Астана, 2003. 18 с.
10. Зайцева Т.И., Галеева Р.Ф., Ярков В.В. Настольная книга нотариуса: в 2-х томах. Том 2: учебно-методическое пособие. 2-е изд., испр. И доп. – М.: Издательство БЕК, 2003. (серия «Настольные книги»).
11. Қазақстан Республикасындағы нотариаттық іс-әрекеттерді жасаудың тәртібі туралы нұсқаулық. Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 1998 жылғы 28 шілде № 539 бұйрығымен бекітілген.
12. Правовые основы нотариальной деятельности. Учебное пособие. Под.ред. В.Аргунова. – М.: БЕК, 1994.
13. Михайлова Е.П., Таранина И.В. Нотариат в схемах. Учебно-практическое пособие. М.: ИВЦ «Маркетинг», Новосибирск: ООО «Издательство ЮКЭА», 2000.
14. Қазақстан Республикасы «Неке және отбасы туралы» 17 желтоқсан 1998 жылғы заңы, 27 наурыз 2011 жылғы соңғы өзертулермен және толықтырулармен бірге
15. Пиляева В.В. Гражданское право в схемах и определениях. - М.: «ВИТРЭМ», 2007. – 192 с.
16. Қазақстан Республикасында нотариаттық іс қағаздарын жүргізу жөніндегі нұсқаулық. Қазақстан Республикасының Әділет министрінің 1998 жылғы 16 шілде № 83 бұйрығымен бекітілген.
17. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жылы республикалық референдумда қабылданған. (7 қазан 1998 жылғы №284-І, 21 мамыр 2007 жылғы №254-ІІІ, 2 ақпан 2011 жылғы №413 Қазақстан Республикасының Заңымен енгізілген өзгерістер мен толықтыруларымен бірге).
18. Гражданское право. Учебник. Ч.1/Под.ред. А.П Сергеева, Ю.К.Толстого. – М.: «Проспект», 1998.-600 с.
19. Қазақстан Республикасының «Вексель айналымы туралы» Заңы 28 ақпан 1997 жылғы.
20. Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» 16 сәуір 1997 жылғы № 94 Заңы 29 мамыр 2010 жылғы №283 Қазақстан Республикасының заңымен енгізілген өзгерістерімен және толықтыруларымен бірге // Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. – 1997. - N 8. - 84-құжат.
21. Қазақстан Республикасының «Салықтар және басқа да міндетті төлемдер туралы» Заңы 12 маусым 2003 жылғы.
22. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть). Комментарий. В двух книгах. Книга 2. Ответственные редакторы: М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. - Алматы: 1997.-386с.
23. Большой юридический словарь / Под редакцией А.Я. Сухарева, В.Е. Крутских. - 2-е издание, переработанное и дополненное - М,: ИНФРА-М, 2008 г. 704с.
24. Виноградова Р.И., Лесницкая Л.Ф., Пантелеева И.В. Нотариат в вопросах и ответах. - М.: Юридическая литература, 2004 г. С.56
25. Виноградова Р.И. Образцы нотариальных документов. - М.: Юридическая литература. 2005 г. С.204
26. Зайцева Т.И. Образцы нотариальных документов: Практическое пособие. - М: «Волтерс Клувер», 2004. - 352с.
27. Словарь-справочник по гражданскому зконодательству.-М.: Издательство «Щит-М», 2008,-122с. Составителя: И.А.Еремичев, Э.Л.Страунинг, П. А. Котов.
28. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу Кодексі – 13 шілде 1999 жылғы.
29. Нотариаттық қызметті лицензиялау ережесі. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 маусымдағы № 454 қаулысымен бекітілген (Өзгертулер мен толықтырулармен 2008 жылдың 1 маусымына берілген).
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Өндірістегі мәмілелерді нотариалды куәландыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В030100-мамандығы - Құқықтану
Түркістан-2015
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті
Әлеуметтік ғылымдар факультеті
Құқықтану кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Құқықтану кафедрасының меңгерушісі, з.ғ.к., (PhD) қауымдастырылған профессор
______________ ___________2015ж №___Хаттама
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Өндірістегі мәмілелерді нотариалды куәландыру
5В030100-мамандығы - Құқықтану
Орындаған студент
Ғылыми жетекшісі
Түркістан-2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Нотариалдық іс-әрекеттердің құқықтық негіздері
1.1 Нотариалдық іс-әрекеттердің негіздері мен оларды жүргізу тәртібі...6
1.2 Нотариалдық іс-әрекеттердің түрлері, оларды жүзеге асыру ... ... ... .12
1.3 Мәмілелерді куәландырудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2 Өндірісте мәмілелерді нотариалдық күәландыру
2.1 Мәмілелердің түрлері, куәландыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... 41
2.2 Мүліктік қатынастардан туындайты мәмілелерді куәландыру ... ... ...53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстан Республикасының Ата заңының 4-бабының 1-тармағында Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттары мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады.- делінген [1]. Осы орайда, Ел басы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан жолы-2050 бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Жолдауы ерекше мазмұнға ие.
Келешектің келелі міндеттері сараланып көрсетілген құжатта, әсіресе, отандық өндіріс саласында бәсекелестікті арттыру, инновация арқылы ел экономикасын жаңғырту, мемлекеттік тілді құрметтеу, әлеуметтік жағдайды жақсарту, мүмкіндігі шектеулі адамдарға қамқорлық көрсету басты бағдар етіп көрсетілген. Мәңгілік Елдің жеті қағидасын, біздің дамуымыздың базалық құндылықтарын, Қазақстан халқының ортақ мүддесі мен тарихи тағдырын айшықтайтын бұл құжаттың маңыздылығы да өзекті. Дамыған 30 елдің қатарына қосылудың негізгі бағыт-бағдары ұсынылған бағдармалық құжаттағы идеяны жүзеге асыруда бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, жұмыла еңбек етуді біз алдымызға міндет етіп қоямыз [2].
Елбасы Мәнгілік Ел болуды жарқын болашағына жол сілтеді. Ал, Қазақстан-2050 Стратегиясы алдағы онжылдықтарға бағыт айқындап берумен қатар, бізге сенім мен міндеттер жүктеген құжат болып отыр. Осы алға қойған мақсаттарды жүзеге асыруда Нотариаттың алатын орны маңызды. Отандық заңнама мемлекеттік және жекеше нотариустардың құзіреттерінің шегін айқындайды. Сонымен бірге нотариустар атқаратын нотариалдық іс-әрекеттердің тізімі көрсетілген арнайы нормативтік актіге негіз болады. Кез-келген нотариалдық іс-әрекет салалық және арнайы заң нормаларымен реттелетін өзіндік ерекшелігі бар күрделі құқықтық процесс болып табылады. Бұл іс-әрекет нормативтік тұрғыдан реттелгендіктен нақты, заңды мәні бар нәтижеге жетуге бағытталады, ал нотариус – осы іс-әрекеттердің құқытық салдары үшін заңмен уәкілдік берілген жауапты тұлға. Барлық уақыттарда нотариус қандай да бір маңызды заң фактіні куәландыру арқылы жазылған және жазылмаған заңдарды сақтауға міндеттеме қабылдайтын, ал солардың сақталуы мен орындалуы нәтижесінде оның қоғамдағы кәсібі және рухани бейнесі қалыптасты.
Отандық құқықтық салаларға әрекет етуші нормативтік ережелерге талдау жасау негізінде заң шығарушының нотариалдық іс-әрекеттің әр түрін куәландыру ережелерін құқықтық тұрғыдан реттеуде заң шығарушы сабақтастықты қолдайтындығы анық көрініп отыр. Бұл жағдайды түрлі тарихи құжаттар мысалынан анық байқауға болады, яғни әр уақытта нотариус мамандығына және олар іске асыратын әрекеттерге жоғары талап қойылғаны белгілі.
Диплом жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасындағы нотариат – бұл нотариаттық iс-әрекеттер жасау арқылы жеке, заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ететін білікті заң көмегін көрсету жөніндегі құқықтық институт. Мемлекеттiк нотариат кеңселерiнде жұмыс iстейтiн нотариустар (мемлекеттiк нотариустар) мен жеке практикамен айналысатын нотариустар (жекеше нотариустар) қандай да бір маңызды заңды айғақты куәландыратын нотариус барлық уақытта да жазылған және жазылмаған заңдылықты сақтауға мәжбүр болған, және оларды сақтағаны мен орындағанынан оның іскерлік және жағымды бейнесі, оның қоғамдағы кәсіби, адамгершілік беделі орнығады, [3, 48 б.].
Қазіргі отандық құқықтағы нормативтік ережелерді талдау барысында кейбір нотариалдық іс-әрекеттердің түрлерін куәландыру ережелерімен байланысты құқықтық реттеулерді бақылауға болады. Олар нотариус қызметіне қойылатын талаптардың қаншалықты қатаң болғанынан және олардың істеген іс-әрекетеріне қаншалықты мән берілгенінен көрінеді. Қазіргі таңдағы нотариустар Нотариат тарихына өте сирек көңіл бөледі, оның арасында нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асырумен байланысты қазіргі заманғы нормативтік ережелердің неге негізделгенін осы тарихи мәліметтерден алуға болады. Дипломдық жұмыста осы аталған өзекті мәселелерді мәмілелерді куәландыруда қолданудың жаңаша әдістерін үйреніп, зерттеу.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 147-бабына сәйкес, азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн белгiлеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттерi мәмiлелер деп танылады. Заңмен көзделген түпкілікті ауызша мәміле тізбесі жоқ. Азаматтық айналымдағы қатынастардың сан түрлілігін ескеріп және нарықтық қатынастардың үдемелі түрде дамуы негізінде қазіргі жағдайда мәміленің ауызша нысандары өте жиі кездеседі және олар заңдылық нормалары мен тараптары келісіміне қайшы келмесе, барлық жағдайда қолданылады. Дипломдық жұмысты орындау барысында жоғарыда айтылған себептерін, құқықық негіздерін теориялық тұрғыдан зерттеп, тәжірибелік мысалдармен ұштастыру, әдіс тәсілдерін қолдану болып табылады.
Диплом жұмысының міндеттері: Дипломдық жұмыстың тақырыбы болып табылатын Өндірістегі мәмілелерді нотариалды куәландыру тақырыбында зерттелген ғылыми әдебиеттерді, дерек көздерін пайдалана отырып тақырыптың мақсатына жету.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден құралады.
1 Нотариалдық іс-әрекеттердің құқықтық негіздері
1.1 Нотариалдық іс-әрекеттердің негіздері мен оларды жүргізу тәртібі
Қазақстан Республикасының Нотариат туралы заңының 4-бабына сәйкес, нотариалдық іс жүргізу Қазақстан Республикасы архивтері мен құжаттаманы басқару жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органмен келісу арқылы Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігі бекітетін нотариалдық іс жүргізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылады.
Бүгінгі таңдағы шынайы жағдайға келсек, іс жүргізу және нотариус архивін жүргізу тәртібі заңнама негізінде нотариалдық тәжірибе мәселелерінің толық реттелгендігін көрсетіп отырады. Бұрын мемлекеттік нотариалдық кеңселерде жұмыс істеп көрмеген нотариалдық қызметпен жаңадан айналысып бастағандар үшін іс жүргізуді ұйымдастыру ерекше қиындық алып келеді. Сонымен қатар нотариус жұмысын нақты, дұрыс ұйымдастыру осы мәселемен тығыз байланысты, азаматтарға қызмет көрсетуді нақты және уақтылы ұйымдастыру қажет, ол өз кезегінде нотариат құрастырған құжаттардың сақталуына кепілдік береді. Аталған нұсқау талаптарын орындау барысын қадағалау ісін аумақтық әділет органдары мен нотариалдық палаталар жүзеге асырады [4, 29 б.].
Қазақстан Республикасы тілдер туралы Заңның 4-бабына сәйкес, нотариалдық іс жүргізу мемлекеттік және орыс тілдерінде жүзеге асырылады. Мемлекеттік нотариалдық кеңселерде іс жүргізудің дұрыс ұйымдастырылуы мен жүргізілуіне нотариус жауап береді. Жеке тәжірибемен айналысушы нотариус іс жүргізу және архив жұмысын ұйымдастырғаны үшін өз бетінше жауапкершілік жүктелген. ҚР Нотариат туралы заңында нотариалдық іс жүргізу мына шаралардан тұрады:
-нотариалдық іс-әрекеттерді тікелей асырумен байланысты құжаттарды жүргізу (нотариус куәландыратын құжат құрастыру және рәсімдеу, нотариалдық іс-әрекетті тіркеуге қатысты тізімдемеге оны тіркеу және т.б.);
-әкімшілік-ұйымдастыру мәселеріне қатысты барлық құжаттар тізімдемесін жүргізу (бұйрықтар кітабы, қызмет ететін персоналдың жеке құрамына байланысты құжаттар және басқа құжаттар);
-азаматтар мен ұйымдардың өтініштері және хаттарымен (сұраныстарымен) жұмыс;
-нотариус істерінің номенклатурасын құрастыру істердің (нарядтар) орындалуынан соң топтастыру және құрастыру;
-нотариалдық кеңсе архивін жүргізу істі архивтік сақтау үшін тізім жасау; жою үшін құжаттарды іріктеу.
Әрбір нотариалдық әрекетке іс-жүргізу тәртібіне сәйкес жеке реттік нөмір беріледі. Нотариаттық іс-әрекет жасалып, тізімдемеге енгізілген нөмір нотариус беретін әрбір құжатта және куәландыру жазбасында көрсетіледі. Осындай тіркеу бірлігін талап ету нотариалдық іс-әрекеттердің тәртіптілігін, анықтылығын және заңдылығын қамтамасыз етілуі тиіс. Сонымен қатар аталған талап азаматтық айналым қалыптасушыларын қорғау үшін қажетті шарт болып табылады, себебі болашақта соттық дау пайда болған жағдайда азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушы адал ниетті адамдар тарапынан қолданылуы мүмкін.
Нотариустың іс-жүргізуді өз деңгейінде іске асыруы нотариалдық палаталарымен бірлесе жұмыс атқаратын уәкілетті мемлекеттік органдар тарапынан нотариус қызметінің мүмкіндігін бақылауға көмек көрсетеді.
Нотариалдық іс жүргізу Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітетін Нотариалдық іс жүргізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылады. Нұсқаулық талаптарының сақталуына бақылау жасауды аумақтық әділет органдары мен нотариат палаталары жүзеге асырады.
Жоғары заң білімі және әдетте заң мамандығы жөнінен кемінде екі жыл жұмыс стажы бар, мемлекеттік немесе жеке нотариус сынағынан өткен, Әділет аттестаттау комиссиясы аттестаттаған, нотариалдық қызметпен айналысу құқығына лицензия алған Қазақстан Республикасының азаматы ғана нотариус бола алады. Жекеше және мемлекеттік нотариустардың нотариалдық қызметті жүзеге асырған кездегі құқықтары, міндеттер тең болады. Олар ресімдеген құжаттардың бірдей заң күші болады.
Нотариустың көмекшілері мен сынақтан өтушілері болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының азаматы ғана нотариустың көмекшісі бола алады. Нотариустың көмекшісі жеке практикамен айналысатын нотариуста еңбек шартының негізінде жұмыс істей алады. Нотариустың көмекшісі нотариустың тапсырмаларын нотариустың нұсқауымен және жауапкершілігімен орындауға ғана құқылы.
Нотариат қызметі туралы заңның 8-бабына сай нотариус мемлекеттік лицензия негізінде қызмет ете алады. Нотариалдық қызметпен айналысу құқығына аттестаттау қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі берген лицензия (нотариус лицензиясы) нотариусқа нотариалдық іс-әрекеттер жасауға уәкілдік береді. Нотариус лицензиясы алуға қажетті құжаттардың тізбесі лицензия беру мерзімі мен тәртібі тиісті нормативтік құқықтық актілермен белгіленеді. Нотариус лицензиясы мерзімі шектелмей берілетін басты лицензия болып табылады және ол Қазақстан Реслубликасының бүкіл аумағында қолданылады. Нотариус лицензиясын беру үшін алым алынады, оның мөлшері мен төлену тәртібі салық заңдарымен белгіленеді. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі жекеше нотариустар лицензияларының Мемлекеттік тізілімін жүргізеді және ведомстволық баспасөз органында нотариаттьіқ қызметпен айналысуға лицензия берілген адамдартуралы мәліметтер жарияланады. Ал, нотариалдық қызметті жүзеге асыруға үміткер адамдардың аттестаттаудан өту ережесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Нотариус лицензиясын беруден бас тарту себептері бар өйткені нотриалдық іс-жүргізу кезінде нотариустың жеке басы қасиеттеріне де назар аударылады. Нотариус қызметін атқару үшін лицензиясын беруден бас тарту негіздері ҚР лицензиялау туралы заңдармен белгіленеді. Нотариус лицензиясын беруден бас тартылған жағдайда өтініш иесіне ол қабылданған күннен бастап үш күн ішінде бастарту себептері көрсетіле отырып жазбаша түрде дәлелді шешім беріледі. Бас тарту туралы шешім жөнінде сотқа шағымдануға үміткердің құқығы бар.
Нотариалдық қызметте лицензияның күшін тоқтата тұратын жағдайларда кездеседі. Нотариус лицензиясының күшін азаматтардың арыздары, аумақтық әділет органдарының, прокуратура, тергеу, анықтау органдарының, сондай-ақ салық қызметінің ұсыныстары негізінде Қазақстан Республикасы әділет министрлігінің шешімімен тоқтата алады.
нотариустың біліктілік емтиханына жіберілуге және лицензия беруге не болған құжаттарда жалған немесе қасақана бұрмаланған ақпараттар беру айғақ ісін анықталғанда;
нотариус қылмыстық іс бойынша айыпталушы ретінде тартылган жағдайда;
нотариус паспорт деректері мен өзінің тұрғылықты жерінің өзгерістер туралы мәліметтерді олар өзгерген жағдайда аумақтық әділет органына бір ай ішіңде хабарламағанда тоқтатыла тұруы мүмкін.
Нотариус лицензиясының күшін тоқтата туру тоқтатылған кезеңде нотариалдық іс-әрекеттер жасалуына тыйым салуға әкеп соғады. Нотариус лицензиясының күшін тоқтата тұру немесе қалпына келтіру туралы шешім Қазақстан Ресеспубликасының Әділет министрлігінің ведомстволық баспасөз органында жарияланады. Нотариус лицензиясының күшін тоқтата тұру туралы шешім жөнінде сотқа шағымдануға болады.
Нотариат туралы ҚР заңнамасына сай нотариустың лицензиясын кері қайтарып алу негіздеріде қалыптасқан, өйткені кейде Нотариат қызметінің қағидаларына қайшы келетін жағдайлар туындауы мүмкүн. Әділет министрлігінің аттестаттау комиссиясының, прокуратура Органдарының, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің, не Республикалық нотариатгық палатаның талап қоюы бойынша сот шешімімен мынадай жағдайларда:
-мемлекеттік нотариус бірнеше рет тәртіптік жауапкершілікке тартылғанда;
-жекеше нотариус нотариустың ар –ождан кодексін бірнеше рет бұзғанда;
-нотариус нотариалдық іс-әрекеттер жасалған кезде заңдарды өрескел не бірнеше мәрте бұзғанда;
-лицензияның күшін тоқгата тұру себептері жойылмағанда нотариус лицензиясы кері қайтарылып алынады.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің шешімі бойынша мынадай жағдайларда:
-нотариус өз тілегімен өтініш бергенде;
-нотариус азаматтығын өзгерткенде;
-нотариус қайтыс болғанда;
-нотариус қылмыс жасағаны үшін сотталғанда, үкім заңды күшіне енгеннен кейін;
-нотариус заңдарда белгіленген тәртіппен әрекет жасау, денсаулық жағдайына байланысты нотариустың өз кәсіптік міндеттерін атқаруы мүмкін болмағанда (медициналық қорытынды негізінде);
-нотариус хабар-ошарсыз кеткен деп танылғанда немесе қайтыс болған деп жарияланғанда нотариус лицензиясының күші тоқтатылады.
Нотариус лицензиясының күшін тоқтату туралы ұсынысты тиісті нотариат палатасы мен аумақтық әділет органы енгізеді. Аумақтық әділет органы мен нотариалдық палата нотариус лицензиясының қүші тоқтатылған нотариустың оның құжаттарын басқа нотариусқа немесе тиісті мемлекеттік органдарға беру жөнінде, сондай-ақ лицензия қайтарып алу жөнінде шаралар қолдануға тиіс. Бұл заңдылықтар азаматтық құқықтық айналымда дау туындатпайтын қатынастарды реттеу үшін қолданылатын мәмілелердің заңдылығын қалыптастыратын нотаристың нотариалдық іс-әрекеттер жаасауы үшін негздері болып табылады.
Нотариалдық іс-әрекеттерді жүргізудің қалыптасқан тәртібі бар. Енді осы ережелерге тоқталып кетейік, өйткені нотариустың өндірістегі қызметі осы заңдылықтармен тығыз байланысты.
Нотариус өзінің нотариалдық іс-әрекеттерін тіркеу тізімдемесіне толтыруы тиіс, ал оның тәртібі мынадай тізімдемеден тұруы тиіс: нотариалдық іс-әрекеттің реттік нөмірі; оның жасаған күні; нотариалдық іс-әрекетті жасатып отырған азаматтар мен заңды тұлғалар немесе олардың өкілдері (ата-аналары, қамқоршылары, қорғаншылары, сенімхат бойынша әрекет етуші тұлғалар). Сонымен қатар өздері қол қойған азаматтардың фамилиясы, аты, әкесінің аты, аудармашылар туралы мәлімететр көрсетіледі;
нотариусқа өтініш білдірген адамның жеке басын куәландыратын құжат мәліметтері; куәландырылатын құжаттың атауы, қысқаша мазмұны.
Мәмілелерді тізімдемеге жазуда тек мәміле нысаны көрсетіледі, мысалы, пәтерді сатып алу, сату шарты автокөлікті сатуға берілген сенімхат, өсиет. Өйткені мәміленің толық мазмұны нотариустың ісінде қойылып, қалатын данада көрініс табады. Осындай тәртіппен нотариуспен берілген куәліктер (мұраға құқық туралы куәлік, азаматтың тірі табылғандығы туралы куәлік) де жазылады.
Егер құжаттағы қойылған қолдың түпнұсқалығы куәландырылатын болса, онда тізімдеме оның қысқаша мазмұны, сондай-ақ құжат берілетін ұйымның атауы көрсетіледі. Мысалы, АО АТФ банкіне пәтерді кепілге алуға келісім туралы өтініш, орналасқан жері Шымкент қаласы, Таукехан даңғылы, 6 үй, 37 пәтер.
Көшірменің дұрыстығын куәландыру барысында тізімдемеде құжаттың атауы, оның қысқаша мазмұны, құжат иесі болып табылатын адамның фамилиясы, аты, әкесінің аты, құжатты берген ұйымның атауы, құжат нөмірі және оның берілген уақыты жазылады. Мысалы, 2.04.1992 жыл Алматы қаласы, АХАТ берілген. Исаев Бекнур Серікұлының туу туралы куәлігінің көшірмесі, ІІ-В 332602. Егер құжат көшірмесі бірнеше бетте баяндалатын болса, онда барлық бет саны жазылады; нотариусқа төленген қаржы сомасы; өтініш білдірген адамның құжатты алғанын растайтын қолы; нотариалдық іс-әрекет туралы жазба тізімдемеге тек берілуі қажет құжатқа нотариус қол қойған соң ғана тиісті жазба енгізіледі. Жазбалар анық, таза және түсінікті болуы тиіс, ал жазылмаған жолдарды сызып тастау қажет. Тізімдемеде жасалған түзетулер сол жазбаның соңында ескертпе арқылы белгіленіп жазылуы тиіс. Тазарту және басқа механикалық әсер етуге жол бермейді. Бұндай ережелердің саұталмауы даулы істерге алып келеді.
Сонымен қатара, нотариалдық іс-әрекеттерді нөмірлеу барысында қателік анықталған жағдайда ол жөнінде нотариус қолы қойылған акт жазылып, тізімдемеге қосылады. Бұл тізімдемені нөмірлеу барысындағы алшақтықтар нотариус тарапынан статистикалық есеп даярлау кезінде ескерілуі тиіс. Нотариус, өз атынан және олардың тапсыруы бойынша нотариалдық іс-әрекеттер жасауы негізінде сот, прокуратура, тергеу және анықтау органдарының талап етуіне байланысты нотариус тізімдемеден үзінді беруге құқығы бар. Азаматтық, қылмыстық істер бойынша маңызы бар сұраныстар мен қаулылар нотариусқа сот орындаушыларынан да келіп түсуі мүмкін.
Нотариустың кейбір нотариалдық іс-әрекеттері қосымша кітаптарда тіркелуді қажет етеді. Мысалы, өсиеттер нотариалдық іс-әрекеттерді тіркеу тізімдемесіне қосымша өсиеттерді есепке алу туралы алфавиттік кітапқа тіркеледі, онда өсиет қалдырушылар фамилия бойынша есепке алынады. Мұндай қосымша есепке алу қажеттілігі өсиеттерді куәландыру сияқты нотариалдық іс-әрекет ерекшеліктерімен анықталады. Бұрын рәсімделген өсиет күшін жоюы мүмкін, бұл өсиет қалдырушының өмір бойы өз мүлкіне қатысты еркін ауыстыруға қатысты құқығының еркіндігін білдіреді. Өйткені оның соңынан жаңа өсиет құрастырылып, куәландырылуы мүмкін. Мұндай жағдайда соңғы өсиет әрекет етеді. Осы және басқа жағдайда да нотариалдық іс-әрекеттер тізімдемесінен басқа өсиеттердің жеке есепке алынуы қажет, себебі бұл өсиет сияқты іс-әрекетке қатысты қажетті ақпаратты іздеу барысын жеңілдетеді. Тергеу және сот органдарынан сұраныстар келіп түскен жағдайда өсиетті тіркеу мән-жайы тізімдемеге қарағанда алфавиттік кітап негізінде қарапайым әрі тез анықталады [5, 427 б.].
Ал енді дипломдық жұмысымыздың басты тақырыбы болып табылатын куәландыру жазбаларын толтыру тәртібіне тоқталып өтемін. Мәміле және куәландырылатын құжаттарда жазылатын нотариалдық куәландыру және куәландыру жазбаларының бірыңғай нысаны Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі тарапынан бекітіледі. Мұндай жағдайда нотариус тарапынан мұраға құқық иеленуге байланысты меншік құқығы туралы, азаматтың тірі екендігі фактісін және белгілі жерден табылғандығы туралы құжаттарды нотариустың сақтауына берілуге қатысты тиісті куәліктер беріледі. Мәмілелерді куәландыруда құжат көшірмелері және олардан алынған үзінді көшірмелерін куәландыруда құжаттардағы қойылған қолдардың түпнұсқалығын куәландыруда, бір тілден екінші тілге жасалған аударымның дұрыстығын растауда нотариус қолымен және мөрімен куәландыру жазбалар жасалады.
Куәландыру жазбасының мәтіні техникалық құралдар көмегімен (компьютер, басу машинкасы) басылуы немесе қолмен анықтап жазылып даярлануы мүмкін. Сондай-ақ нотариустар куәландыру жазбалары бар мастикалы штамптар қолданады. Куәландыру жазбаларында тізімдегі сияқты тазартуларға жол берілмейді, ал қосымша жазбалар мен түзетулер туралы ескертпе жазылып, қалған бос орындар сызылып тасталады. Куәландыру жазбасы құжаттың бетінде немесе оның артқы бетінде баяндалады. Егер куәландыру жазбасы құжатқа сыймайтын болса, онда ол жалғастырылады немесе толығымен құжатқа тапсырылған жеке қағаз бетінде баяндалады. Бұл жағдайда құжат мәтіні және куәландыру жазбасы баяндалған беттер бауланып, нөмірленіп, бет саны нотариус қолымен расталып, мөрімен бекітіледі.
Нотариалдық іс-жүргізу тәртібінің ерекшеліктері ол істерді (нарядтарды) қалыптастыру және номенклатура құрастыру. Барлық нотариалдық құжаттар – шарттар, сенімхаттар, куәліктер және оларды жасауға негіздеме болған құжаттар, сондай-ақ тізімдемелер мен тіркеу кітаптары нотариалдық кеңседе ол құжаттарға бөгде адамдардың қол жеткізуін шектеу және олардың сақталуын қамтамасыз ету жағдайында сақталады. Істерден (нарядтардан) қандай да бір құжаттарды алуға және беруге жол берілмейді. Құжаттарды прокуратура, тергеу, анықтау және сот органдары алған реттерде істе (нарядта) алынған құжаттың расталған көшірмесін қалдыру қажет.
Нотариатты тәртіппен рәсімделген құжат даналары олар орындалып болған соң белгілі ұқсас сұрақтарға қатысты құжаттар тобының жиынтығынан істер ретінде топтастырылады. Құжаттардың жіктелуі Әділет министірлігі және мемлекеттік архив (мұрағат) бекіткен, үлгі номенклатура негізінде анықталады. Ол нотариустың іс жүргізуінде қолданылатын мерзімі (нарядтар, істер, тізімдемелер, кітаптар, журналдар және т.б. нотариус қызметінде қолданылатын құжаттар) көрсетілген істердің жүйеленген атауларын білдіреді.
Нотариус істерінің номенклатурасы қажетті дана көлемінде басылып, ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап, қолданысқа енгізіледі. Егер бір жыл ішінде нотариалдық кеңседе номенклатурада көзделмген істер (нарядтар) енгізілуі қажет болса, онда олар номенклатураға қосымша енгізіледі. Ол үшін номенклатурада резервтік нөмірлер қарастырылады. Істер номенклатурасын жасауда және қажетті өзгерістер енгізуде нотариус номенклатура мазмұны жөнінде тиісті архивпен келісім жасайды. Номенклатураның бірінші данасы – нотариуста, екіншісі – нотариустың күнделікті қызметінде, үшіншісі – палата архивінде, төртіншісі – істер номенклатурасы туралы келісім жасалған архивте сақталады. Жыл аяқталысымен номенклатура соңында ашылған істердің (нарядтардың) саны туралы қорытынды жазба жазылады. Нотариалдық тәртіппен рәсімделген көпшілік құжаттардың даналары істерге тігіледі.
Әрбір нарядтың сыртқы бетінде олардың атаулары көрсетіледі, мысалы, сенімхаттар, мүлікті иеліктен алу және жылжымайтын мүлікті кепілге алу және оларды куәландыруда негізге алынған құжаттар, Нотариатты куәландырылған өсиеттер және т.б. Нарядтарды құрастыру барысында келесі ережелерді сақтау қажет: бекітілген істер номенклатурасына сәйкес, нарядтарға тек орындалған, дұрыс рәсімделген құжаттарды орналастыру; бір сұрақты шешуге қатысты барлық құжаттарды бірге орналастыру, нарядтарға оларға қатысы жоқ құжаттарды құжаттың жармсыз нұсқалары мен жобаларын қосуға жол берілмейді; нарядтарға бір іс жүргізу жылындағы құжаттарды ауысатын істерді қоспағанда топтастыру; нарядтарды бөлек құрастыру; нарядтағы бет саны 250-ден аспауы тиіс.
Мұраға қалдыруға қатысты істерді рәсімдеудің өзіндік ерекшелігі бар. Мұрагерлікке құқық немесе мұрадан бас тарту туралы өтініштер, мұраға қалдырылған мүлік есебінен шығындарды төлеуге өкім шығару, кредиторлар наразылығы мұраға қалдырылған мүлікті қорғау тараларын қабылдану туралы өтініштер кітабында тіркеледі. Тіркелген өтініштер негізінде қайтыс болған адамның атына жек мұрагерлік іс басталады, әрбір істің істер номенклатурасына сәйкес келетін өз индексі болады және ол мұрагерлік істерді есепке алу туралы алфавиттік (қосымша өтініштер, басқа мұрагерлер мен кредиторлардың өтініштері) тігіліп, мұрагерлік іс кітабында тіркеледі. Сонымен қатар мұрагерлік іске мұрагерлердан басқа тұлғалар мен мекемелерден алынған құжаттар (немесе олардың көшірмелері) нотариус және мұрагер арсындағы хат жазысу, мұраға құқық туралы куәлік данасы тігіледі.
Банк хабарламасы бойынша жылжымайтын мүлікті иеліктен алуға қатысты мекемелердің, ұйымдардың ссуда беруді ұйымдастыруға қатысты тыйым салулары арнайы тыйым салулар тізімдемесіне енгізіледі.
Осы зерттеу жұмысында, оның түрлі тарауларында нотариустардың нотариалдық іс-әрекеттерді жасауға қатысты тізімдемелерді толтыру мазмұны мен тәртібі сипатталатын болады. Бұл ақпараттың көлемі нормативтік тұрғыдан реттелген, алайда көптеген нотариустар мәлімет қаншалықты көп болса, соншалықты жақсы деген қағиданы барынша дұрыс ұстанады. Бұл әрине нотариалдық тәжірибенің аталған аясына қатысты рационалды ұстаным, себебі көп реттерде тізімдемеде бар ақпараттар нотариусқа келіп түскен сұраныстарды орындауға жеткілікті болып табылады.
1.2 Нотариалдық іс-әрекеттердің түрлері, оларды жүзеге асыру
Қазақстан Республикасының 1997 жылы қабылданған Нотариат туралы заңы бойынша нотариус міндетін атқарғысы келетін немесе атқаратын тұлғаларға үлкен талап қояды. Мұның барлығы толығымен орынды, себебі, нотариустың қатесінің құны адамның тағдырына, сондай-ақ үлкен ұйымдардың тағдырына да үлкен әсерін тигізуі мүмкін. Нотариусқа қойылатын маңызды талаптардың бірі – қазіргі заманғы Қазақстандық заңнаманы өте жоғары деңгейде білу, сот тәжірибесі мен оның талқылауын, сондай-ақ белгілі бір деңгейде шетелдік нормалар мен халықаралық жеке құқықтың нормаларын білу, жетілдіріп отыру.
Ресей Федерациясының президенті В.В. Путин нотариат туралы: Француз жүйесінде егер нотариус мөрін қойса, ол жай ғана заң емес, ол темір бетоннан жасалған шешім және нотариусқа қателесуге жол берілмейді, өйткені ондай жағдайда ол шығынның орнын толтыруға міндетті, деген сөзі нотариустарға қызметінде үлкен жауапкершіліктің жүктелетіндігін көрсетеді.
Сол сияқты Қазақстан Республикасының нотариаты да өз жұмысында өте жоғарғы деңгейде нотариустарға келген азаматтар мен ұйымдардың құқықтық кепілдігін қамтамасыз етуге ұмтылып заңдарымызды жетілдіру барысында. Кез келген нотариалдық іс-әрекет салалық және арнайы заң шығарушылық нормаларымен реттелетін күрделі заң процесі болып табылады. Бұл тәртіп, нормативтік реттеле отырып, белгілі бір жетістікке, заңды маңызды нәтижеге қол жеткізуге бағытталған. Ал, нотариус болса, осы іс-әрекеттердің құқықтық салдары үшін заңды түрде құзіретті және жауапты тұлға болып табылады.
Бүгінгі таңда нотариустар нотариат тарихына сирек үңіледі, дегенмен, біз дәл осы тарихи мәліметтерден қазіргі кездегі нормативтік ережелер, нотариалдық іс-әрекеттерді іске асыруға қатысты нормалар сол кезеңнен бастау алатындығын білуге міндеттіміз.
Төменде келтірілген цитата біздің уақытымыздан (ХІХ ғасырдың екінші жартысы) алыс болғандығы сонша, тіпті бүгінгі күн шындығы тұрғысынан алғанда орынсыз болуы да мүмкін. Алайда бұл тұжырымның мәніне терең үңілсек, біздің қазіргі жағдайымызда оның әлі де өзекті екендігі күмән тудырмайды. Сонымен Я. Гурлянд былай деп тұжырымдаған: Нотариус заңмен тыйым салынған мәмілелерді тіпті ол мәміленің күмәнді екендігі туралы өз сенімсіздігін тудырған, яғни заңды айналып өтіп, үшінші тұлғалардың мүддесіне нұқсан келтіру үшін жасалған мәмілелерді куәландырып растауға құқықсыз-деп бүгінгі күнге дейін, қазіргі таңдағы қоғамдағы болып отырған жаңа құбылыстарды заңдастыруда нотаристың алар ролі зор екендігін көруге болады.
Бұл жолдардың авторынан біздерді жүзден астам жыл алыстатып тұр, бірақ бұл жерде мәмілелер туралы сөз болып отырғанымен, біз бұл жерде автор (нотариалдық негізде куәландырылатын) қазіргі заманғы тар мағыналы ұғымдағы мәмілелер кез-келген нотариалдық іс-әрекеттерге таралатын талаптар жөнінде айтып отыр деп тұжырымдаймыз.
Қолданыстағы отандық заңнама мемлекеттік және жеке практикамен айналысушы нотариустардың өкілеттілігін реттейді және олардың іске асыратын нотариалдық іс-әрекеттері арнайы нормативтік актіде бекітілген. Қазақстан Республикасының Нотариат туралы заңының 34 бабына сәйкес, нотариус келесі нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асыра алады: мәмілелерді куәландырады; шаруашылық серіктестіктерінің құрылтай құжаттарын куәландырады; мұрагерлік мүлікті қорғауға шаралар қолданады; мұраға құқық туралы куәлікгер береді; ерлізайыптылардың және ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге адамдардың ортақ мүліктегі үлеске меншік құқығы туралы куәліктер береді; мүлікті иеліктен алуға тыйым салады және салынған тыйымды алып тастайды; құжаттардың көшірмелері мен олардан алынған үзінділердің дұрыстығын куәландырады; құжаттарға қойылған қолдың түпнұсқалығын куәландырады; құжаттардың бір тілден екінші тілге дұрыс аударылғанын куәландырады; азаматтың тірі екендігі айғақісін куәландырады; азаматтың белгілі бір жерде болу айғақісін куәландырады; құжаттардың берілген уақытын куәландырады; жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін-басқа жеке және заңды тұлғаларға береді; ақшаны депозитке қабылдайды; вексель наразылықтарын жасайды; сақтауға құжаттар және бағалы қағаздар қабылдайды; теңіз наразылықтарын жасайды; дәлелдемелерді қамтамасыз етеді [6]. Қазақстан Республикасының заңымен нотариус жүзеге асыра алатын басқа да іс-әрекеттер көзделуі мүмкін.
Қазіргі күні Қазақстан Республикасында нотариустары жоқ елді мекендер (әсіресе ауылды аймақтар) бар, және кейбір нотариалдық әрекеттерді атқарушы билік органдарының лауазымды тұлғалары жүзеге асырады. Олар жүзеге асыратын нотариалдық іс-әрекеттердің тізімі көп емес, бірақ ауылдық жерлерде тұратын тұлғаларға құқықтық көмек көрсету мақсатында Қазақстан Республикасының Нотариат туралы заңының 35-бабына сәйкес, ол іс-әрекеттердің тізімі берілген. Жергілікті атқарушы билік органының лауазымды тұлғасы сол елді мекенде нотариус болмаған кезде ҚР Нотариат туралы заңына сәйкес, келесі нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асыруға құқылы. Атап айтсақ;
- өсиетті куәландырады;
- сенімхаттарды куәландырады;
- құжаттардан көшірмелердің дұрыстығын куәландырады;
- өтініштегі қолдың түпнұсқалығын куәландырады.
Бұл тізім түпкілікті болып табылмайды, себебі Қазақстан Республикасының заң актілерінде аталған санаттағы лауазымды адамдар жасайтын өзге де нотариалдық іс-әрекеттер көзделуі мүмкін. Қазақстан Республикасының атынан басқа ел аумағында нотариалдық іс-әрекеттер жасау консулдық қызметті жүзеге асыратын лауазымды адамға жүктеледі. Ол келесі нотариалдық іс-әрекеттерді жасайды:
1.Қазақстан Республикасының аумағындағы жылжымайтын мүлікті иеліктен алу туралы шарттардан басқа мәмілілерді куәландырады;
2.Мұраға құқық туралы куәліктер береді;
3.Ерлі-зайыптылар мен ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге де адамдардың ортақ мүліктегі үлеке меншік құығы туралы куәліктер;
4.Құжаттардың көшірмелері мен олардан алынған үзінділердің дұрыстығын куәландырады;
Қолданыстағы заңнамамен консулдік қызметті жүзеге асыратын лауазымды адам жасайтын өзге де нотариалдық іс-әрекеттер көзделуі мүмкін.
Ережеге сәйкес нотариус өзіне жүгінген тұлғалардың мүддесін сәйкес нотариалдық іс-әрекеттерді жасайды.
Нотариат туралы Заңмен және Қазақстан Республикасында нотариалдық іс-әрекеттерді жасау тәртібі туралы нұсқаулықпен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы нормативтік актілерімен көзделген жағдайлар ғана ерекше іс-әрекеттер болып табылады. Бұл жерде аймақтық қызмет шегінде жасалатын нотариалдық іс-әрекеттер туралы сөз қозғалып отыр. Ондай нотариалдық іс-әрекеттер қатарына мыналар жатады;
1. Мұрагерлік мүлікті қорғауға қатысты шаралар қолдану;
2. Мұраға құқық туралы куәлік беру;
3. Ерлі-зайыптылардың және ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге адамдардың ортақ мүліктегі үлеске меншік құқығы туралы куәлік беру;
4. Тіркелуге жататын жылжымайтын мүлікті иеліктен алу және кепілге беру құқығы туралы шарттарды куәландыру;
5. Тұрғын үй құрылысы (құрылыс шарты) туралы шарттарды куәландыру, және т,б, заңда көрсетілген әрекеттер.
Барлық нотариалдық әрекеттер жеке нотариалдық қызметпен айналысушы нотариустың нотариалдық кеңсесінде немесе офисінде жасалады. Ал, белгілі (ауырып қалуы, мүгедектік, кәрілік, жастық немесе т.с.с.) нотариусқа өз бетімен келе алмайтын азаматтарға бұл ережеден заңдылық негізінде ерекшеліктер берілген. Сонымен қатар нотариус қалыптасқан жағдайларға орай өз кеңсесінен басқа жерде, егер ол оны себепті мақсатты деп тапса (айталық ол үлкен топты құрайтын белгілі ұйымда, мекемеде, жұмыс істейтін, сол себепті жұмыс уақытында нотариусқа бір мезгілде келу мүмкіндігі жоқ тұлғалардың қолдарының растығын куәландырады) нотариалдық іс-әрекет жасай алады. Мұндай жағдайда нотариус осы тұлғалардың келген орнында – үйде, ауруханада, мекемеде және т.б. нотариалдық іс-әрекетті жүзеге асырады.
Егер нотариалдық іс-әрекет жеке тәжірибемен айналысушы нотариус тарапынан нотариалдық кеңсенің немесе офистің аумағынан тыс жерлерде жасалса, онда куәландырушы жазба мәтіні мен нотариалдық іс-әрекеттерді тіркеуге арналған реестрде (тізімде) оның жасалған орны мен уақыты жазылады.
Нотариус өз қызметін атқару кезінде азаматтардың іс-әрекет қабілеттілігі мен заңды тұлға өкілінің жеке басын анықтайды. Мұндай мақсатта ұсынылған құжаттар нотариалдық қызмет көрсетуге өтініш жасаған азаматтың жеке басына қатысты кез-келген күдікті туындатпауы (жоққа шығаруы) тиіс. Тұлғалардың бірнеше түріне тоқталғанымыз дұрыс болар, өйткені нотраиалдық әркеттер тікелей осы тұлғалардын қатысуымен рәсімделеді.
Қазақстан Республикасы азаматының жеке басы Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары немесе Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі тарапынан берілген Қазақстан Республикасы азаматының паспорты немесе жеке куәлігі бойынша анықталады. Жасы 16-ға толмаған, яғни кәмелеттік жасқа толмаған жасөспірімнің жеке тұлғасы тууы туралы куәлігі негізінде ата-анасымен (асыраушысымен) расталады. Кәмелетке толмағандардың жеке басы сондай-ақ оның өзімен (паспорт, жек куәлігі сияқты) қажетті құжаттарын көрсету арқылы расталады.
Әскери қызметтегілердің жеке басы әскери қызметкердің жеке куәлігі немесе әскери бөлімше басқармасы немесе әскери комиссариат тарапынан берілетін әскери билет негізінде анықталады.
Қазақстан Республикасында тұрақты өмір сүретін азаматтығы жоқ азаматтың жеке басы Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының белгі соғуы бойынша азаматтығы жоқ азаматтың жеке куәлігі негізінде анықталады.
Қазақстан Республикасының аумағында уақытша тұратын азаматтығы жоқ тұлғаның жеке басы ол тұратын елдің уәкілетті органдары берген Қазақстан Республикасының ішкі істкр органдарында тиісті тәртіппен тіркелген оның жеке басын танытатын нақты құжат негізінде анықталады.
Қазақстан Рееспубликасы аумағында тұрақты өмір сүретін шетелдік азаматтың жеке басы қолданыстағы ұлттық паспорт және Қазақстан Республикасында тұру құқығын беретін құжат негізінде анықталады. Қазақстан Республикасы аумағында уақытша тұратын шетелдік азаматтың жеке басы нақты ұлттық паспорт немесе оны ауыстыратын тиісті тәртіппен тіркелген құжат негізінде анықталады.
Сонымен қатар нотариус мәмілеге қатысушы азаматтардың әрекет қабілеттілігі мен заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін анықтап алуы қажет. Егер мәміле уәкіл тарапынан жасалатын болса, онда нотариус оған берілген өкілдіктерді мұқият тексереді.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 17-бабына сәйкес, азаматтардың әрекет қабілеттілігі дегеніміз – азаматтың өз әрекеттері мен азаматтық құқытарға ие болуға және оны жүзеге асыруға, өзі үшін азаматтық міндеттер жасап, оларды орындауға қабілеттілігі кәмелетке толғанда, яғни он сегіз жасқа толғаннан кейін толық көлемінде пайда болады. Жеке тұлғаның әрекет қабілеттілігін нотариус оның жеке басын куәландыратын құжатында көрсетілген жасымен, сондай-ақ азаматпен әңгімелесу барысында анықтайды.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасы азаматтарының әрекет қабілеттілігі төмендегідей бөлінеді:
- толық әрекет қабілеттілікке ие тұлғалар, яғни он сегіз жасқа толған адамдар немесе он сегізге толмаған бірақ заңда қарастырылған тәртіппен (он сегіз жасқа дейін некеге тұру) толық көлемде әрекет қабілеттілікке ие болғандар (ҚР АК 17-б.);
- толық емес әрекет қабілеттілікке ие тұлғалар – 14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған азаматтар;
- жас әрекетке қабілетсіз азаматтар – 14 жасқа дейінгі тұлғалар;
- әрекет қабілетсіздер – сот арқылы әрекет қабілетсіз деп танылғандар, яғни жүйке ауруына, немесе ақыл-есініңкемдігі салдарынан әрекеттерінің мәнін түсінбейтін немесе оларды басқара алмайтын азаматтар;
- шектеулі әрекет қабілеттілікке ие азаматтар – яғни спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарға салыну салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтардың әрекет қабілеттілігін сот шектеген азаматтар.
Азаматтардың әрекет қабілеттіктеріне сай олардың қатысуымен жасалатын нотариалдық іс-әрекеттерді жасау тәртібі анықталады. Соның ішінде мәмілеге қатысушылардың қайсы бірі жүйке ауруы немесе ақыл-есінің кемдігі салдарынан өз іс-әрекетінің мәнін түсінбей қалуы туралы нотариустың негіздемесі болуы мүмкін немесе спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарына салыну салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтар бола тұрып, өзінің әрекет қабілетсіз немесе шектелген әрекет қабілеттілікке ие екендігі туралы мәліметтен хабарсыз болуы мүмкін. Мұндай жағдайда нотариус нотариалдық іс-әрекетті жүзеге асыруды нотариалдық іс-әрекет жасауды кейінге қалдыру туралы қаулы шығарады [7].
Осы мерзім аралығында ол азаматты әрекет қабілетсіз немесе шектеулі әрекет қабілеттілікке ие деп тану туралы сот шешімінің бар немесе жоқ екендігін анықтайды. Егер сот тарапынан мұндай шешім қабылданбаған болса, онда ҚР азаматтық іс жүргізу заңдылығына сәйкес нотариус өз ұстанымы жөнінде тиісті тұлғаға немесе ұйымға хабарлама жасап, сот алдында азаматты әрекет қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп тану жөнінде шешім қабылдау туралы мәселе көтереді. Қабылданған шешімге сәйкес нотариус мәмілені рәсімдеуге байланысты сұрақтарды өз бетінше шешеді немесе көзделген нотариалдық іс-әрекетті тоқтатады.
Нотариус үшін заңды тұлғаның да құқық қабілеттілігі өте маңызды – бұл оның азаматтық құқықтарға ие болу қабілеті және соған байланысты туындайтын заңды міндеттемелерді орындай алуын білдіреді. Заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігі жалпы және арнайы түрлерге бөлінеді. Заңды тұлғаның жалпы құқық қабілеттілігі ұғымына оның өз қызмет мақсаттарына сәйкес өзінің құрылтай құжаттарында көзделген азаматтық құқықтарына және солармен байланысты міндеттемелерге ие болуы жатады. Мемлекеттік мекемелерден басқа коммерциялық ұйымдар заң актілерімен және құрылтай құжаттарымен тыйым салынбаған қызмет түрлерімен айналысқаны үшін қажетті азаматтық құқықтарға ие және соған сәйкес міндеттемелерге ие болады.
Арнайы құқық қабілеттілікке ие заңды тұлғалар жекелеген қызмет түрлерімен айналысуы үшін арнайы рұқсат-лицензия негізінде әрекет жасай алады. Ондай қызмет түрлері заңмен анықталады. Лицензия алуды қажет ететін қызмет түрімен айналысушы заңды тұлғалардың қызмет ету құқығы лицензия алынған сәттен басталады. Бұл құқық лицензияда көрсетілген мерзім аралығында ғана жүзеге асырылып, лицензия мерзімі аяқталған соң, егер заңда немесе өзге құқықтық актілерде анықталмаса тоқтатылады. Жасалатын іс-әрекеттің сипаты (куәландырылатын мәміленің) дәл осы лицензияланатын қызметпен байланысты болса, онда бұл сәт өте маңызды мәнге ие.
Заңды тұлғаның жалпы құқық қабілеттілігі оның құрылған сәтінен (мемлекеттік тіркелу) басталып, оны тарату процедурасы аяқталған сәтте тоқтатылады (заңды тұлғалардың ортақ мемлекеттік тізімдемесіне (реестріне) тарату туралы жазба енгізілген соң).
Нотариустың іс-әрекеттерінің ең маңызды түрлерінің бірі куәландырылатын құжаттарға қол қою тәртібі. Өйткені нотариалдық тәртіппен ресімделетін құжаттарға нотариустың тікелей қатысуымен қол қойылуы маңызды нормативтік талап болып табылады. Егер куәландырылатын құжатқа нотариус жоқ кезде қол қойылса, онда қол қойған адам ол құжатқа дәл өзінің қол қойғанын мақұлдауы тиіс. Кейбір нотариалдық іс-әректтерге, мысалы, өсиет бойынша, мүлікті иеліктен алу туралы мәмілелерге және т.б. бұл ереже таралмайды, себебі мұндай мәмілелерге қатысты құжаттар тек нотариус қатысқан жағдайда қол қойылады [8, 6 б.].
Дегенмен, дене жарақаттары ауыруы немесе басқа мән-жайлар себебінен азамат қол қоя алмаған жағдайда оның тапсыруы бойынша сол азаматтың және нотариустың қатысуымен мәміле, өтініш немесе басқа да құжатқа әрекет қабілеттілігі бар азамат қол қояды. Мұндай жағдайда сол құжаттың мәтініне және куәландыру жазбасында нотариусқа өтініш білдірген азаматтың өз қолын қоймауының себебі көрсетілуі тиіс.
Нотариус нотариалдық іс-әрекетті жасау жөнінде жүгінген азамат сауатсыз не соқыр болса, онда нотариус оған құжат мәтінін оқып береді де, ол құжатқа тиісті белгі қойылады.
Егер нотариусқа өтініш білдірген адам уақытша мылқау немесе саңырау болса, онда мұндай мәмілелерді жасауға сауатты (ым тілін білетін) адам қатысып, саңырау азаматпен түсінісіп, мәміленің мазмұны жүгінген азамат еркіне сәйкес келетіндігін растап, қол қояды. Егер азамат нотариалдық іс-әрекет жүргізілетін тілді білмейтін болса, онда куәландыратын құжаттың мәтінін сол тілді білетін нотариус немесе аудармашы аударып, ол жөнінде құжатқа белгі қойылады.
Қазіргі таңда нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асыруға ұсынылатын және оларды жасау барысында құрастырылатын құжаттарға қойылатын талаптарды орнықтыру, жаңарту, дұрыс қолдану туралы мәселелердің төңірегінде біраз ой-пікірледі тәжрибені айтып кетуіміз керек. Себебі, нотариалдық іс-әрекет жасау үшін ұсынылатын құжаттарға қатысты талаптарды сақтау нотариус қызметіндегі негізгі ережелердің бірі болып табылады:
-Нотариус өшіріп тасталған, қосылып жазылған, сызылған сөздері бар, қарындашпен жазылған құжаттарды,сондай-ақ мөрі оқылмайтын құжаттарды растауға, куәландыруға қабылдамайды.
-Егер нотариусқа ұсынылған құжаттар екі немесе одан көп беттен тұратын болса, олар тігіліп, бауланып беттеріне рет саны қойылып, ал бауланып тігілген беттер құжатты берген ұйымның лауазымды адамының қолымен және мөрімен бекітілуі қажет.
-Нотариатты түрде куәландыратын мәмілелердің мәтіндері компьютерлік техникада басылған немесе анық, түсінікті түрде жазылған болуы тиіс. Қосымша жазбалар мен түзетулерге қатысушылар қолының алдында ескертпе беріліп, куәландыру жазбасында ол ескертпе қайталануы тиіс және ол енгізілген түзетулер қателесіп жазылған қосымша жазбалар, сызылып тасталған сөздер алғашқы жазылған түріндегідей анық оқылатын деңгейде болуы керек [9, 147 б.].
Нотариус куәландыратын құжаттар мәтіні Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сай келуі қажет. Егер куәландыруға ұсынылған құжаттың мәтіні қолданыстағы заңнамаға қайшы келетін болса немесе заңды тұрғыдан сауатсыз баяндалса, онда нотариус оған өтініш білдірген тұлғаларға мәтінді түзету, иә болмаса жаңа құжат ұсыну туралы кеңес береді.
Нотариалды куәландырып, растауға ұсынылған құжат мәтінінде оның мазмұнына қатысты күндер мен мерзімдер бір реттен кем емес сөзбен анықталып жазылуы керек. Нотариалдық іс-әрекетті жасау барысында азаматтың немесе лауазымды адамның қолданыстағы заңнама нормаларын бұзғанын байқаса, онда нотариус тиісті ұйымдарға немесе прокурорға қажетті шаралар қолдану туралы хабарлайды. Егер куәландыруға ұсынылған құжаттың түпнұсқа екендігінен күмәнді болса, нотариус құжатты растауды тоқтата тұрып, оны сараптама жасауға жіберуге құқысы бар. Ол туралы нотариус қаулы шығарады, қаулыда төмендегі мән-жайлар қамтылуы қажет:
а) қаулының шығарылған күні;
б) нотариустың фамилиясы, аты-жөні;
в) құжаттың атауы, оның кімнің атына берілгендігі;
г)құжатты ұсынған тұлғаның фамилиясы, аты, әкесінің аты және тұратын жер;
д) құжатты сараптамаға жіберу туралы қажеттілік тудырған мән-жайлар;
е)сараптамалық мекеменің аталуы немесе құжат жөнетілген сарапшының аты-жөні;
ж) сарапшының шешуіне ұсынылған сұрақтар [10].
Мәмілелерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті
Өндірістегі мәмілелерді нотариалды куәландыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В030100-мамандығы - Құқықтану
Түркістан-2015
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті
Әлеуметтік ғылымдар факультеті
Құқықтану кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Құқықтану кафедрасының меңгерушісі, з.ғ.к., (PhD) қауымдастырылған профессор
______________ ___________2015ж №___Хаттама
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Өндірістегі мәмілелерді нотариалды куәландыру
5В030100-мамандығы - Құқықтану
Орындаған студент
Ғылыми жетекшісі
Түркістан-2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Нотариалдық іс-әрекеттердің құқықтық негіздері
1.1 Нотариалдық іс-әрекеттердің негіздері мен оларды жүргізу тәртібі...6
1.2 Нотариалдық іс-әрекеттердің түрлері, оларды жүзеге асыру ... ... ... .12
1.3 Мәмілелерді куәландырудың тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2 Өндірісте мәмілелерді нотариалдық күәландыру
2.1 Мәмілелердің түрлері, куәландыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... 41
2.2 Мүліктік қатынастардан туындайты мәмілелерді куәландыру ... ... ...53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстан Республикасының Ата заңының 4-бабының 1-тармағында Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттары мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады.- делінген [1]. Осы орайда, Ел басы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан жолы-2050 бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Жолдауы ерекше мазмұнға ие.
Келешектің келелі міндеттері сараланып көрсетілген құжатта, әсіресе, отандық өндіріс саласында бәсекелестікті арттыру, инновация арқылы ел экономикасын жаңғырту, мемлекеттік тілді құрметтеу, әлеуметтік жағдайды жақсарту, мүмкіндігі шектеулі адамдарға қамқорлық көрсету басты бағдар етіп көрсетілген. Мәңгілік Елдің жеті қағидасын, біздің дамуымыздың базалық құндылықтарын, Қазақстан халқының ортақ мүддесі мен тарихи тағдырын айшықтайтын бұл құжаттың маңыздылығы да өзекті. Дамыған 30 елдің қатарына қосылудың негізгі бағыт-бағдары ұсынылған бағдармалық құжаттағы идеяны жүзеге асыруда бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, жұмыла еңбек етуді біз алдымызға міндет етіп қоямыз [2].
Елбасы Мәнгілік Ел болуды жарқын болашағына жол сілтеді. Ал, Қазақстан-2050 Стратегиясы алдағы онжылдықтарға бағыт айқындап берумен қатар, бізге сенім мен міндеттер жүктеген құжат болып отыр. Осы алға қойған мақсаттарды жүзеге асыруда Нотариаттың алатын орны маңызды. Отандық заңнама мемлекеттік және жекеше нотариустардың құзіреттерінің шегін айқындайды. Сонымен бірге нотариустар атқаратын нотариалдық іс-әрекеттердің тізімі көрсетілген арнайы нормативтік актіге негіз болады. Кез-келген нотариалдық іс-әрекет салалық және арнайы заң нормаларымен реттелетін өзіндік ерекшелігі бар күрделі құқықтық процесс болып табылады. Бұл іс-әрекет нормативтік тұрғыдан реттелгендіктен нақты, заңды мәні бар нәтижеге жетуге бағытталады, ал нотариус – осы іс-әрекеттердің құқытық салдары үшін заңмен уәкілдік берілген жауапты тұлға. Барлық уақыттарда нотариус қандай да бір маңызды заң фактіні куәландыру арқылы жазылған және жазылмаған заңдарды сақтауға міндеттеме қабылдайтын, ал солардың сақталуы мен орындалуы нәтижесінде оның қоғамдағы кәсібі және рухани бейнесі қалыптасты.
Отандық құқықтық салаларға әрекет етуші нормативтік ережелерге талдау жасау негізінде заң шығарушының нотариалдық іс-әрекеттің әр түрін куәландыру ережелерін құқықтық тұрғыдан реттеуде заң шығарушы сабақтастықты қолдайтындығы анық көрініп отыр. Бұл жағдайды түрлі тарихи құжаттар мысалынан анық байқауға болады, яғни әр уақытта нотариус мамандығына және олар іске асыратын әрекеттерге жоғары талап қойылғаны белгілі.
Диплом жұмысының өзектілігі: Қазақстан Республикасындағы нотариат – бұл нотариаттық iс-әрекеттер жасау арқылы жеке, заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ететін білікті заң көмегін көрсету жөніндегі құқықтық институт. Мемлекеттiк нотариат кеңселерiнде жұмыс iстейтiн нотариустар (мемлекеттiк нотариустар) мен жеке практикамен айналысатын нотариустар (жекеше нотариустар) қандай да бір маңызды заңды айғақты куәландыратын нотариус барлық уақытта да жазылған және жазылмаған заңдылықты сақтауға мәжбүр болған, және оларды сақтағаны мен орындағанынан оның іскерлік және жағымды бейнесі, оның қоғамдағы кәсіби, адамгершілік беделі орнығады, [3, 48 б.].
Қазіргі отандық құқықтағы нормативтік ережелерді талдау барысында кейбір нотариалдық іс-әрекеттердің түрлерін куәландыру ережелерімен байланысты құқықтық реттеулерді бақылауға болады. Олар нотариус қызметіне қойылатын талаптардың қаншалықты қатаң болғанынан және олардың істеген іс-әрекетеріне қаншалықты мән берілгенінен көрінеді. Қазіргі таңдағы нотариустар Нотариат тарихына өте сирек көңіл бөледі, оның арасында нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асырумен байланысты қазіргі заманғы нормативтік ережелердің неге негізделгенін осы тарихи мәліметтерден алуға болады. Дипломдық жұмыста осы аталған өзекті мәселелерді мәмілелерді куәландыруда қолданудың жаңаша әдістерін үйреніп, зерттеу.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 147-бабына сәйкес, азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен мiндеттерiн белгiлеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттерi мәмiлелер деп танылады. Заңмен көзделген түпкілікті ауызша мәміле тізбесі жоқ. Азаматтық айналымдағы қатынастардың сан түрлілігін ескеріп және нарықтық қатынастардың үдемелі түрде дамуы негізінде қазіргі жағдайда мәміленің ауызша нысандары өте жиі кездеседі және олар заңдылық нормалары мен тараптары келісіміне қайшы келмесе, барлық жағдайда қолданылады. Дипломдық жұмысты орындау барысында жоғарыда айтылған себептерін, құқықық негіздерін теориялық тұрғыдан зерттеп, тәжірибелік мысалдармен ұштастыру, әдіс тәсілдерін қолдану болып табылады.
Диплом жұмысының міндеттері: Дипломдық жұмыстың тақырыбы болып табылатын Өндірістегі мәмілелерді нотариалды куәландыру тақырыбында зерттелген ғылыми әдебиеттерді, дерек көздерін пайдалана отырып тақырыптың мақсатына жету.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден құралады.
1 Нотариалдық іс-әрекеттердің құқықтық негіздері
1.1 Нотариалдық іс-әрекеттердің негіздері мен оларды жүргізу тәртібі
Қазақстан Республикасының Нотариат туралы заңының 4-бабына сәйкес, нотариалдық іс жүргізу Қазақстан Республикасы архивтері мен құжаттаманы басқару жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органмен келісу арқылы Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігі бекітетін нотариалдық іс жүргізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылады.
Бүгінгі таңдағы шынайы жағдайға келсек, іс жүргізу және нотариус архивін жүргізу тәртібі заңнама негізінде нотариалдық тәжірибе мәселелерінің толық реттелгендігін көрсетіп отырады. Бұрын мемлекеттік нотариалдық кеңселерде жұмыс істеп көрмеген нотариалдық қызметпен жаңадан айналысып бастағандар үшін іс жүргізуді ұйымдастыру ерекше қиындық алып келеді. Сонымен қатар нотариус жұмысын нақты, дұрыс ұйымдастыру осы мәселемен тығыз байланысты, азаматтарға қызмет көрсетуді нақты және уақтылы ұйымдастыру қажет, ол өз кезегінде нотариат құрастырған құжаттардың сақталуына кепілдік береді. Аталған нұсқау талаптарын орындау барысын қадағалау ісін аумақтық әділет органдары мен нотариалдық палаталар жүзеге асырады [4, 29 б.].
Қазақстан Республикасы тілдер туралы Заңның 4-бабына сәйкес, нотариалдық іс жүргізу мемлекеттік және орыс тілдерінде жүзеге асырылады. Мемлекеттік нотариалдық кеңселерде іс жүргізудің дұрыс ұйымдастырылуы мен жүргізілуіне нотариус жауап береді. Жеке тәжірибемен айналысушы нотариус іс жүргізу және архив жұмысын ұйымдастырғаны үшін өз бетінше жауапкершілік жүктелген. ҚР Нотариат туралы заңында нотариалдық іс жүргізу мына шаралардан тұрады:
-нотариалдық іс-әрекеттерді тікелей асырумен байланысты құжаттарды жүргізу (нотариус куәландыратын құжат құрастыру және рәсімдеу, нотариалдық іс-әрекетті тіркеуге қатысты тізімдемеге оны тіркеу және т.б.);
-әкімшілік-ұйымдастыру мәселеріне қатысты барлық құжаттар тізімдемесін жүргізу (бұйрықтар кітабы, қызмет ететін персоналдың жеке құрамына байланысты құжаттар және басқа құжаттар);
-азаматтар мен ұйымдардың өтініштері және хаттарымен (сұраныстарымен) жұмыс;
-нотариус істерінің номенклатурасын құрастыру істердің (нарядтар) орындалуынан соң топтастыру және құрастыру;
-нотариалдық кеңсе архивін жүргізу істі архивтік сақтау үшін тізім жасау; жою үшін құжаттарды іріктеу.
Әрбір нотариалдық әрекетке іс-жүргізу тәртібіне сәйкес жеке реттік нөмір беріледі. Нотариаттық іс-әрекет жасалып, тізімдемеге енгізілген нөмір нотариус беретін әрбір құжатта және куәландыру жазбасында көрсетіледі. Осындай тіркеу бірлігін талап ету нотариалдық іс-әрекеттердің тәртіптілігін, анықтылығын және заңдылығын қамтамасыз етілуі тиіс. Сонымен қатар аталған талап азаматтық айналым қалыптасушыларын қорғау үшін қажетті шарт болып табылады, себебі болашақта соттық дау пайда болған жағдайда азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушы адал ниетті адамдар тарапынан қолданылуы мүмкін.
Нотариустың іс-жүргізуді өз деңгейінде іске асыруы нотариалдық палаталарымен бірлесе жұмыс атқаратын уәкілетті мемлекеттік органдар тарапынан нотариус қызметінің мүмкіндігін бақылауға көмек көрсетеді.
Нотариалдық іс жүргізу Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітетін Нотариалдық іс жүргізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылады. Нұсқаулық талаптарының сақталуына бақылау жасауды аумақтық әділет органдары мен нотариат палаталары жүзеге асырады.
Жоғары заң білімі және әдетте заң мамандығы жөнінен кемінде екі жыл жұмыс стажы бар, мемлекеттік немесе жеке нотариус сынағынан өткен, Әділет аттестаттау комиссиясы аттестаттаған, нотариалдық қызметпен айналысу құқығына лицензия алған Қазақстан Республикасының азаматы ғана нотариус бола алады. Жекеше және мемлекеттік нотариустардың нотариалдық қызметті жүзеге асырған кездегі құқықтары, міндеттер тең болады. Олар ресімдеген құжаттардың бірдей заң күші болады.
Нотариустың көмекшілері мен сынақтан өтушілері болуы мүмкін. Қазақстан Республикасының азаматы ғана нотариустың көмекшісі бола алады. Нотариустың көмекшісі жеке практикамен айналысатын нотариуста еңбек шартының негізінде жұмыс істей алады. Нотариустың көмекшісі нотариустың тапсырмаларын нотариустың нұсқауымен және жауапкершілігімен орындауға ғана құқылы.
Нотариат қызметі туралы заңның 8-бабына сай нотариус мемлекеттік лицензия негізінде қызмет ете алады. Нотариалдық қызметпен айналысу құқығына аттестаттау қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі берген лицензия (нотариус лицензиясы) нотариусқа нотариалдық іс-әрекеттер жасауға уәкілдік береді. Нотариус лицензиясы алуға қажетті құжаттардың тізбесі лицензия беру мерзімі мен тәртібі тиісті нормативтік құқықтық актілермен белгіленеді. Нотариус лицензиясы мерзімі шектелмей берілетін басты лицензия болып табылады және ол Қазақстан Реслубликасының бүкіл аумағында қолданылады. Нотариус лицензиясын беру үшін алым алынады, оның мөлшері мен төлену тәртібі салық заңдарымен белгіленеді. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі жекеше нотариустар лицензияларының Мемлекеттік тізілімін жүргізеді және ведомстволық баспасөз органында нотариаттьіқ қызметпен айналысуға лицензия берілген адамдартуралы мәліметтер жарияланады. Ал, нотариалдық қызметті жүзеге асыруға үміткер адамдардың аттестаттаудан өту ережесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Нотариус лицензиясын беруден бас тарту себептері бар өйткені нотриалдық іс-жүргізу кезінде нотариустың жеке басы қасиеттеріне де назар аударылады. Нотариус қызметін атқару үшін лицензиясын беруден бас тарту негіздері ҚР лицензиялау туралы заңдармен белгіленеді. Нотариус лицензиясын беруден бас тартылған жағдайда өтініш иесіне ол қабылданған күннен бастап үш күн ішінде бастарту себептері көрсетіле отырып жазбаша түрде дәлелді шешім беріледі. Бас тарту туралы шешім жөнінде сотқа шағымдануға үміткердің құқығы бар.
Нотариалдық қызметте лицензияның күшін тоқтата тұратын жағдайларда кездеседі. Нотариус лицензиясының күшін азаматтардың арыздары, аумақтық әділет органдарының, прокуратура, тергеу, анықтау органдарының, сондай-ақ салық қызметінің ұсыныстары негізінде Қазақстан Республикасы әділет министрлігінің шешімімен тоқтата алады.
нотариустың біліктілік емтиханына жіберілуге және лицензия беруге не болған құжаттарда жалған немесе қасақана бұрмаланған ақпараттар беру айғақ ісін анықталғанда;
нотариус қылмыстық іс бойынша айыпталушы ретінде тартылган жағдайда;
нотариус паспорт деректері мен өзінің тұрғылықты жерінің өзгерістер туралы мәліметтерді олар өзгерген жағдайда аумақтық әділет органына бір ай ішіңде хабарламағанда тоқтатыла тұруы мүмкін.
Нотариус лицензиясының күшін тоқтата туру тоқтатылған кезеңде нотариалдық іс-әрекеттер жасалуына тыйым салуға әкеп соғады. Нотариус лицензиясының күшін тоқтата тұру немесе қалпына келтіру туралы шешім Қазақстан Ресеспубликасының Әділет министрлігінің ведомстволық баспасөз органында жарияланады. Нотариус лицензиясының күшін тоқтата тұру туралы шешім жөнінде сотқа шағымдануға болады.
Нотариат туралы ҚР заңнамасына сай нотариустың лицензиясын кері қайтарып алу негіздеріде қалыптасқан, өйткені кейде Нотариат қызметінің қағидаларына қайшы келетін жағдайлар туындауы мүмкүн. Әділет министрлігінің аттестаттау комиссиясының, прокуратура Органдарының, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің, не Республикалық нотариатгық палатаның талап қоюы бойынша сот шешімімен мынадай жағдайларда:
-мемлекеттік нотариус бірнеше рет тәртіптік жауапкершілікке тартылғанда;
-жекеше нотариус нотариустың ар –ождан кодексін бірнеше рет бұзғанда;
-нотариус нотариалдық іс-әрекеттер жасалған кезде заңдарды өрескел не бірнеше мәрте бұзғанда;
-лицензияның күшін тоқгата тұру себептері жойылмағанда нотариус лицензиясы кері қайтарылып алынады.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің шешімі бойынша мынадай жағдайларда:
-нотариус өз тілегімен өтініш бергенде;
-нотариус азаматтығын өзгерткенде;
-нотариус қайтыс болғанда;
-нотариус қылмыс жасағаны үшін сотталғанда, үкім заңды күшіне енгеннен кейін;
-нотариус заңдарда белгіленген тәртіппен әрекет жасау, денсаулық жағдайына байланысты нотариустың өз кәсіптік міндеттерін атқаруы мүмкін болмағанда (медициналық қорытынды негізінде);
-нотариус хабар-ошарсыз кеткен деп танылғанда немесе қайтыс болған деп жарияланғанда нотариус лицензиясының күші тоқтатылады.
Нотариус лицензиясының күшін тоқтату туралы ұсынысты тиісті нотариат палатасы мен аумақтық әділет органы енгізеді. Аумақтық әділет органы мен нотариалдық палата нотариус лицензиясының қүші тоқтатылған нотариустың оның құжаттарын басқа нотариусқа немесе тиісті мемлекеттік органдарға беру жөнінде, сондай-ақ лицензия қайтарып алу жөнінде шаралар қолдануға тиіс. Бұл заңдылықтар азаматтық құқықтық айналымда дау туындатпайтын қатынастарды реттеу үшін қолданылатын мәмілелердің заңдылығын қалыптастыратын нотаристың нотариалдық іс-әрекеттер жаасауы үшін негздері болып табылады.
Нотариалдық іс-әрекеттерді жүргізудің қалыптасқан тәртібі бар. Енді осы ережелерге тоқталып кетейік, өйткені нотариустың өндірістегі қызметі осы заңдылықтармен тығыз байланысты.
Нотариус өзінің нотариалдық іс-әрекеттерін тіркеу тізімдемесіне толтыруы тиіс, ал оның тәртібі мынадай тізімдемеден тұруы тиіс: нотариалдық іс-әрекеттің реттік нөмірі; оның жасаған күні; нотариалдық іс-әрекетті жасатып отырған азаматтар мен заңды тұлғалар немесе олардың өкілдері (ата-аналары, қамқоршылары, қорғаншылары, сенімхат бойынша әрекет етуші тұлғалар). Сонымен қатар өздері қол қойған азаматтардың фамилиясы, аты, әкесінің аты, аудармашылар туралы мәлімететр көрсетіледі;
нотариусқа өтініш білдірген адамның жеке басын куәландыратын құжат мәліметтері; куәландырылатын құжаттың атауы, қысқаша мазмұны.
Мәмілелерді тізімдемеге жазуда тек мәміле нысаны көрсетіледі, мысалы, пәтерді сатып алу, сату шарты автокөлікті сатуға берілген сенімхат, өсиет. Өйткені мәміленің толық мазмұны нотариустың ісінде қойылып, қалатын данада көрініс табады. Осындай тәртіппен нотариуспен берілген куәліктер (мұраға құқық туралы куәлік, азаматтың тірі табылғандығы туралы куәлік) де жазылады.
Егер құжаттағы қойылған қолдың түпнұсқалығы куәландырылатын болса, онда тізімдеме оның қысқаша мазмұны, сондай-ақ құжат берілетін ұйымның атауы көрсетіледі. Мысалы, АО АТФ банкіне пәтерді кепілге алуға келісім туралы өтініш, орналасқан жері Шымкент қаласы, Таукехан даңғылы, 6 үй, 37 пәтер.
Көшірменің дұрыстығын куәландыру барысында тізімдемеде құжаттың атауы, оның қысқаша мазмұны, құжат иесі болып табылатын адамның фамилиясы, аты, әкесінің аты, құжатты берген ұйымның атауы, құжат нөмірі және оның берілген уақыты жазылады. Мысалы, 2.04.1992 жыл Алматы қаласы, АХАТ берілген. Исаев Бекнур Серікұлының туу туралы куәлігінің көшірмесі, ІІ-В 332602. Егер құжат көшірмесі бірнеше бетте баяндалатын болса, онда барлық бет саны жазылады; нотариусқа төленген қаржы сомасы; өтініш білдірген адамның құжатты алғанын растайтын қолы; нотариалдық іс-әрекет туралы жазба тізімдемеге тек берілуі қажет құжатқа нотариус қол қойған соң ғана тиісті жазба енгізіледі. Жазбалар анық, таза және түсінікті болуы тиіс, ал жазылмаған жолдарды сызып тастау қажет. Тізімдемеде жасалған түзетулер сол жазбаның соңында ескертпе арқылы белгіленіп жазылуы тиіс. Тазарту және басқа механикалық әсер етуге жол бермейді. Бұндай ережелердің саұталмауы даулы істерге алып келеді.
Сонымен қатара, нотариалдық іс-әрекеттерді нөмірлеу барысында қателік анықталған жағдайда ол жөнінде нотариус қолы қойылған акт жазылып, тізімдемеге қосылады. Бұл тізімдемені нөмірлеу барысындағы алшақтықтар нотариус тарапынан статистикалық есеп даярлау кезінде ескерілуі тиіс. Нотариус, өз атынан және олардың тапсыруы бойынша нотариалдық іс-әрекеттер жасауы негізінде сот, прокуратура, тергеу және анықтау органдарының талап етуіне байланысты нотариус тізімдемеден үзінді беруге құқығы бар. Азаматтық, қылмыстық істер бойынша маңызы бар сұраныстар мен қаулылар нотариусқа сот орындаушыларынан да келіп түсуі мүмкін.
Нотариустың кейбір нотариалдық іс-әрекеттері қосымша кітаптарда тіркелуді қажет етеді. Мысалы, өсиеттер нотариалдық іс-әрекеттерді тіркеу тізімдемесіне қосымша өсиеттерді есепке алу туралы алфавиттік кітапқа тіркеледі, онда өсиет қалдырушылар фамилия бойынша есепке алынады. Мұндай қосымша есепке алу қажеттілігі өсиеттерді куәландыру сияқты нотариалдық іс-әрекет ерекшеліктерімен анықталады. Бұрын рәсімделген өсиет күшін жоюы мүмкін, бұл өсиет қалдырушының өмір бойы өз мүлкіне қатысты еркін ауыстыруға қатысты құқығының еркіндігін білдіреді. Өйткені оның соңынан жаңа өсиет құрастырылып, куәландырылуы мүмкін. Мұндай жағдайда соңғы өсиет әрекет етеді. Осы және басқа жағдайда да нотариалдық іс-әрекеттер тізімдемесінен басқа өсиеттердің жеке есепке алынуы қажет, себебі бұл өсиет сияқты іс-әрекетке қатысты қажетті ақпаратты іздеу барысын жеңілдетеді. Тергеу және сот органдарынан сұраныстар келіп түскен жағдайда өсиетті тіркеу мән-жайы тізімдемеге қарағанда алфавиттік кітап негізінде қарапайым әрі тез анықталады [5, 427 б.].
Ал енді дипломдық жұмысымыздың басты тақырыбы болып табылатын куәландыру жазбаларын толтыру тәртібіне тоқталып өтемін. Мәміле және куәландырылатын құжаттарда жазылатын нотариалдық куәландыру және куәландыру жазбаларының бірыңғай нысаны Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі тарапынан бекітіледі. Мұндай жағдайда нотариус тарапынан мұраға құқық иеленуге байланысты меншік құқығы туралы, азаматтың тірі екендігі фактісін және белгілі жерден табылғандығы туралы құжаттарды нотариустың сақтауына берілуге қатысты тиісті куәліктер беріледі. Мәмілелерді куәландыруда құжат көшірмелері және олардан алынған үзінді көшірмелерін куәландыруда құжаттардағы қойылған қолдардың түпнұсқалығын куәландыруда, бір тілден екінші тілге жасалған аударымның дұрыстығын растауда нотариус қолымен және мөрімен куәландыру жазбалар жасалады.
Куәландыру жазбасының мәтіні техникалық құралдар көмегімен (компьютер, басу машинкасы) басылуы немесе қолмен анықтап жазылып даярлануы мүмкін. Сондай-ақ нотариустар куәландыру жазбалары бар мастикалы штамптар қолданады. Куәландыру жазбаларында тізімдегі сияқты тазартуларға жол берілмейді, ал қосымша жазбалар мен түзетулер туралы ескертпе жазылып, қалған бос орындар сызылып тасталады. Куәландыру жазбасы құжаттың бетінде немесе оның артқы бетінде баяндалады. Егер куәландыру жазбасы құжатқа сыймайтын болса, онда ол жалғастырылады немесе толығымен құжатқа тапсырылған жеке қағаз бетінде баяндалады. Бұл жағдайда құжат мәтіні және куәландыру жазбасы баяндалған беттер бауланып, нөмірленіп, бет саны нотариус қолымен расталып, мөрімен бекітіледі.
Нотариалдық іс-жүргізу тәртібінің ерекшеліктері ол істерді (нарядтарды) қалыптастыру және номенклатура құрастыру. Барлық нотариалдық құжаттар – шарттар, сенімхаттар, куәліктер және оларды жасауға негіздеме болған құжаттар, сондай-ақ тізімдемелер мен тіркеу кітаптары нотариалдық кеңседе ол құжаттарға бөгде адамдардың қол жеткізуін шектеу және олардың сақталуын қамтамасыз ету жағдайында сақталады. Істерден (нарядтардан) қандай да бір құжаттарды алуға және беруге жол берілмейді. Құжаттарды прокуратура, тергеу, анықтау және сот органдары алған реттерде істе (нарядта) алынған құжаттың расталған көшірмесін қалдыру қажет.
Нотариатты тәртіппен рәсімделген құжат даналары олар орындалып болған соң белгілі ұқсас сұрақтарға қатысты құжаттар тобының жиынтығынан істер ретінде топтастырылады. Құжаттардың жіктелуі Әділет министірлігі және мемлекеттік архив (мұрағат) бекіткен, үлгі номенклатура негізінде анықталады. Ол нотариустың іс жүргізуінде қолданылатын мерзімі (нарядтар, істер, тізімдемелер, кітаптар, журналдар және т.б. нотариус қызметінде қолданылатын құжаттар) көрсетілген істердің жүйеленген атауларын білдіреді.
Нотариус істерінің номенклатурасы қажетті дана көлемінде басылып, ағымдағы жылдың 1 қаңтарынан бастап, қолданысқа енгізіледі. Егер бір жыл ішінде нотариалдық кеңседе номенклатурада көзделмген істер (нарядтар) енгізілуі қажет болса, онда олар номенклатураға қосымша енгізіледі. Ол үшін номенклатурада резервтік нөмірлер қарастырылады. Істер номенклатурасын жасауда және қажетті өзгерістер енгізуде нотариус номенклатура мазмұны жөнінде тиісті архивпен келісім жасайды. Номенклатураның бірінші данасы – нотариуста, екіншісі – нотариустың күнделікті қызметінде, үшіншісі – палата архивінде, төртіншісі – істер номенклатурасы туралы келісім жасалған архивте сақталады. Жыл аяқталысымен номенклатура соңында ашылған істердің (нарядтардың) саны туралы қорытынды жазба жазылады. Нотариалдық тәртіппен рәсімделген көпшілік құжаттардың даналары істерге тігіледі.
Әрбір нарядтың сыртқы бетінде олардың атаулары көрсетіледі, мысалы, сенімхаттар, мүлікті иеліктен алу және жылжымайтын мүлікті кепілге алу және оларды куәландыруда негізге алынған құжаттар, Нотариатты куәландырылған өсиеттер және т.б. Нарядтарды құрастыру барысында келесі ережелерді сақтау қажет: бекітілген істер номенклатурасына сәйкес, нарядтарға тек орындалған, дұрыс рәсімделген құжаттарды орналастыру; бір сұрақты шешуге қатысты барлық құжаттарды бірге орналастыру, нарядтарға оларға қатысы жоқ құжаттарды құжаттың жармсыз нұсқалары мен жобаларын қосуға жол берілмейді; нарядтарға бір іс жүргізу жылындағы құжаттарды ауысатын істерді қоспағанда топтастыру; нарядтарды бөлек құрастыру; нарядтағы бет саны 250-ден аспауы тиіс.
Мұраға қалдыруға қатысты істерді рәсімдеудің өзіндік ерекшелігі бар. Мұрагерлікке құқық немесе мұрадан бас тарту туралы өтініштер, мұраға қалдырылған мүлік есебінен шығындарды төлеуге өкім шығару, кредиторлар наразылығы мұраға қалдырылған мүлікті қорғау тараларын қабылдану туралы өтініштер кітабында тіркеледі. Тіркелген өтініштер негізінде қайтыс болған адамның атына жек мұрагерлік іс басталады, әрбір істің істер номенклатурасына сәйкес келетін өз индексі болады және ол мұрагерлік істерді есепке алу туралы алфавиттік (қосымша өтініштер, басқа мұрагерлер мен кредиторлардың өтініштері) тігіліп, мұрагерлік іс кітабында тіркеледі. Сонымен қатар мұрагерлік іске мұрагерлердан басқа тұлғалар мен мекемелерден алынған құжаттар (немесе олардың көшірмелері) нотариус және мұрагер арсындағы хат жазысу, мұраға құқық туралы куәлік данасы тігіледі.
Банк хабарламасы бойынша жылжымайтын мүлікті иеліктен алуға қатысты мекемелердің, ұйымдардың ссуда беруді ұйымдастыруға қатысты тыйым салулары арнайы тыйым салулар тізімдемесіне енгізіледі.
Осы зерттеу жұмысында, оның түрлі тарауларында нотариустардың нотариалдық іс-әрекеттерді жасауға қатысты тізімдемелерді толтыру мазмұны мен тәртібі сипатталатын болады. Бұл ақпараттың көлемі нормативтік тұрғыдан реттелген, алайда көптеген нотариустар мәлімет қаншалықты көп болса, соншалықты жақсы деген қағиданы барынша дұрыс ұстанады. Бұл әрине нотариалдық тәжірибенің аталған аясына қатысты рационалды ұстаным, себебі көп реттерде тізімдемеде бар ақпараттар нотариусқа келіп түскен сұраныстарды орындауға жеткілікті болып табылады.
1.2 Нотариалдық іс-әрекеттердің түрлері, оларды жүзеге асыру
Қазақстан Республикасының 1997 жылы қабылданған Нотариат туралы заңы бойынша нотариус міндетін атқарғысы келетін немесе атқаратын тұлғаларға үлкен талап қояды. Мұның барлығы толығымен орынды, себебі, нотариустың қатесінің құны адамның тағдырына, сондай-ақ үлкен ұйымдардың тағдырына да үлкен әсерін тигізуі мүмкін. Нотариусқа қойылатын маңызды талаптардың бірі – қазіргі заманғы Қазақстандық заңнаманы өте жоғары деңгейде білу, сот тәжірибесі мен оның талқылауын, сондай-ақ белгілі бір деңгейде шетелдік нормалар мен халықаралық жеке құқықтың нормаларын білу, жетілдіріп отыру.
Ресей Федерациясының президенті В.В. Путин нотариат туралы: Француз жүйесінде егер нотариус мөрін қойса, ол жай ғана заң емес, ол темір бетоннан жасалған шешім және нотариусқа қателесуге жол берілмейді, өйткені ондай жағдайда ол шығынның орнын толтыруға міндетті, деген сөзі нотариустарға қызметінде үлкен жауапкершіліктің жүктелетіндігін көрсетеді.
Сол сияқты Қазақстан Республикасының нотариаты да өз жұмысында өте жоғарғы деңгейде нотариустарға келген азаматтар мен ұйымдардың құқықтық кепілдігін қамтамасыз етуге ұмтылып заңдарымызды жетілдіру барысында. Кез келген нотариалдық іс-әрекет салалық және арнайы заң шығарушылық нормаларымен реттелетін күрделі заң процесі болып табылады. Бұл тәртіп, нормативтік реттеле отырып, белгілі бір жетістікке, заңды маңызды нәтижеге қол жеткізуге бағытталған. Ал, нотариус болса, осы іс-әрекеттердің құқықтық салдары үшін заңды түрде құзіретті және жауапты тұлға болып табылады.
Бүгінгі таңда нотариустар нотариат тарихына сирек үңіледі, дегенмен, біз дәл осы тарихи мәліметтерден қазіргі кездегі нормативтік ережелер, нотариалдық іс-әрекеттерді іске асыруға қатысты нормалар сол кезеңнен бастау алатындығын білуге міндеттіміз.
Төменде келтірілген цитата біздің уақытымыздан (ХІХ ғасырдың екінші жартысы) алыс болғандығы сонша, тіпті бүгінгі күн шындығы тұрғысынан алғанда орынсыз болуы да мүмкін. Алайда бұл тұжырымның мәніне терең үңілсек, біздің қазіргі жағдайымызда оның әлі де өзекті екендігі күмән тудырмайды. Сонымен Я. Гурлянд былай деп тұжырымдаған: Нотариус заңмен тыйым салынған мәмілелерді тіпті ол мәміленің күмәнді екендігі туралы өз сенімсіздігін тудырған, яғни заңды айналып өтіп, үшінші тұлғалардың мүддесіне нұқсан келтіру үшін жасалған мәмілелерді куәландырып растауға құқықсыз-деп бүгінгі күнге дейін, қазіргі таңдағы қоғамдағы болып отырған жаңа құбылыстарды заңдастыруда нотаристың алар ролі зор екендігін көруге болады.
Бұл жолдардың авторынан біздерді жүзден астам жыл алыстатып тұр, бірақ бұл жерде мәмілелер туралы сөз болып отырғанымен, біз бұл жерде автор (нотариалдық негізде куәландырылатын) қазіргі заманғы тар мағыналы ұғымдағы мәмілелер кез-келген нотариалдық іс-әрекеттерге таралатын талаптар жөнінде айтып отыр деп тұжырымдаймыз.
Қолданыстағы отандық заңнама мемлекеттік және жеке практикамен айналысушы нотариустардың өкілеттілігін реттейді және олардың іске асыратын нотариалдық іс-әрекеттері арнайы нормативтік актіде бекітілген. Қазақстан Республикасының Нотариат туралы заңының 34 бабына сәйкес, нотариус келесі нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асыра алады: мәмілелерді куәландырады; шаруашылық серіктестіктерінің құрылтай құжаттарын куәландырады; мұрагерлік мүлікті қорғауға шаралар қолданады; мұраға құқық туралы куәлікгер береді; ерлізайыптылардың және ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге адамдардың ортақ мүліктегі үлеске меншік құқығы туралы куәліктер береді; мүлікті иеліктен алуға тыйым салады және салынған тыйымды алып тастайды; құжаттардың көшірмелері мен олардан алынған үзінділердің дұрыстығын куәландырады; құжаттарға қойылған қолдың түпнұсқалығын куәландырады; құжаттардың бір тілден екінші тілге дұрыс аударылғанын куәландырады; азаматтың тірі екендігі айғақісін куәландырады; азаматтың белгілі бір жерде болу айғақісін куәландырады; құжаттардың берілген уақытын куәландырады; жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін-басқа жеке және заңды тұлғаларға береді; ақшаны депозитке қабылдайды; вексель наразылықтарын жасайды; сақтауға құжаттар және бағалы қағаздар қабылдайды; теңіз наразылықтарын жасайды; дәлелдемелерді қамтамасыз етеді [6]. Қазақстан Республикасының заңымен нотариус жүзеге асыра алатын басқа да іс-әрекеттер көзделуі мүмкін.
Қазіргі күні Қазақстан Республикасында нотариустары жоқ елді мекендер (әсіресе ауылды аймақтар) бар, және кейбір нотариалдық әрекеттерді атқарушы билік органдарының лауазымды тұлғалары жүзеге асырады. Олар жүзеге асыратын нотариалдық іс-әрекеттердің тізімі көп емес, бірақ ауылдық жерлерде тұратын тұлғаларға құқықтық көмек көрсету мақсатында Қазақстан Республикасының Нотариат туралы заңының 35-бабына сәйкес, ол іс-әрекеттердің тізімі берілген. Жергілікті атқарушы билік органының лауазымды тұлғасы сол елді мекенде нотариус болмаған кезде ҚР Нотариат туралы заңына сәйкес, келесі нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асыруға құқылы. Атап айтсақ;
- өсиетті куәландырады;
- сенімхаттарды куәландырады;
- құжаттардан көшірмелердің дұрыстығын куәландырады;
- өтініштегі қолдың түпнұсқалығын куәландырады.
Бұл тізім түпкілікті болып табылмайды, себебі Қазақстан Республикасының заң актілерінде аталған санаттағы лауазымды адамдар жасайтын өзге де нотариалдық іс-әрекеттер көзделуі мүмкін. Қазақстан Республикасының атынан басқа ел аумағында нотариалдық іс-әрекеттер жасау консулдық қызметті жүзеге асыратын лауазымды адамға жүктеледі. Ол келесі нотариалдық іс-әрекеттерді жасайды:
1.Қазақстан Республикасының аумағындағы жылжымайтын мүлікті иеліктен алу туралы шарттардан басқа мәмілілерді куәландырады;
2.Мұраға құқық туралы куәліктер береді;
3.Ерлі-зайыптылар мен ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге де адамдардың ортақ мүліктегі үлеке меншік құығы туралы куәліктер;
4.Құжаттардың көшірмелері мен олардан алынған үзінділердің дұрыстығын куәландырады;
Қолданыстағы заңнамамен консулдік қызметті жүзеге асыратын лауазымды адам жасайтын өзге де нотариалдық іс-әрекеттер көзделуі мүмкін.
Ережеге сәйкес нотариус өзіне жүгінген тұлғалардың мүддесін сәйкес нотариалдық іс-әрекеттерді жасайды.
Нотариат туралы Заңмен және Қазақстан Республикасында нотариалдық іс-әрекеттерді жасау тәртібі туралы нұсқаулықпен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы нормативтік актілерімен көзделген жағдайлар ғана ерекше іс-әрекеттер болып табылады. Бұл жерде аймақтық қызмет шегінде жасалатын нотариалдық іс-әрекеттер туралы сөз қозғалып отыр. Ондай нотариалдық іс-әрекеттер қатарына мыналар жатады;
1. Мұрагерлік мүлікті қорғауға қатысты шаралар қолдану;
2. Мұраға құқық туралы куәлік беру;
3. Ерлі-зайыптылардың және ортақ бірлескен меншік құқығындағы мүлкі бар өзге адамдардың ортақ мүліктегі үлеске меншік құқығы туралы куәлік беру;
4. Тіркелуге жататын жылжымайтын мүлікті иеліктен алу және кепілге беру құқығы туралы шарттарды куәландыру;
5. Тұрғын үй құрылысы (құрылыс шарты) туралы шарттарды куәландыру, және т,б, заңда көрсетілген әрекеттер.
Барлық нотариалдық әрекеттер жеке нотариалдық қызметпен айналысушы нотариустың нотариалдық кеңсесінде немесе офисінде жасалады. Ал, белгілі (ауырып қалуы, мүгедектік, кәрілік, жастық немесе т.с.с.) нотариусқа өз бетімен келе алмайтын азаматтарға бұл ережеден заңдылық негізінде ерекшеліктер берілген. Сонымен қатар нотариус қалыптасқан жағдайларға орай өз кеңсесінен басқа жерде, егер ол оны себепті мақсатты деп тапса (айталық ол үлкен топты құрайтын белгілі ұйымда, мекемеде, жұмыс істейтін, сол себепті жұмыс уақытында нотариусқа бір мезгілде келу мүмкіндігі жоқ тұлғалардың қолдарының растығын куәландырады) нотариалдық іс-әрекет жасай алады. Мұндай жағдайда нотариус осы тұлғалардың келген орнында – үйде, ауруханада, мекемеде және т.б. нотариалдық іс-әрекетті жүзеге асырады.
Егер нотариалдық іс-әрекет жеке тәжірибемен айналысушы нотариус тарапынан нотариалдық кеңсенің немесе офистің аумағынан тыс жерлерде жасалса, онда куәландырушы жазба мәтіні мен нотариалдық іс-әрекеттерді тіркеуге арналған реестрде (тізімде) оның жасалған орны мен уақыты жазылады.
Нотариус өз қызметін атқару кезінде азаматтардың іс-әрекет қабілеттілігі мен заңды тұлға өкілінің жеке басын анықтайды. Мұндай мақсатта ұсынылған құжаттар нотариалдық қызмет көрсетуге өтініш жасаған азаматтың жеке басына қатысты кез-келген күдікті туындатпауы (жоққа шығаруы) тиіс. Тұлғалардың бірнеше түріне тоқталғанымыз дұрыс болар, өйткені нотраиалдық әркеттер тікелей осы тұлғалардын қатысуымен рәсімделеді.
Қазақстан Республикасы азаматының жеке басы Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары немесе Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі тарапынан берілген Қазақстан Республикасы азаматының паспорты немесе жеке куәлігі бойынша анықталады. Жасы 16-ға толмаған, яғни кәмелеттік жасқа толмаған жасөспірімнің жеке тұлғасы тууы туралы куәлігі негізінде ата-анасымен (асыраушысымен) расталады. Кәмелетке толмағандардың жеке басы сондай-ақ оның өзімен (паспорт, жек куәлігі сияқты) қажетті құжаттарын көрсету арқылы расталады.
Әскери қызметтегілердің жеке басы әскери қызметкердің жеке куәлігі немесе әскери бөлімше басқармасы немесе әскери комиссариат тарапынан берілетін әскери билет негізінде анықталады.
Қазақстан Республикасында тұрақты өмір сүретін азаматтығы жоқ азаматтың жеке басы Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының белгі соғуы бойынша азаматтығы жоқ азаматтың жеке куәлігі негізінде анықталады.
Қазақстан Республикасының аумағында уақытша тұратын азаматтығы жоқ тұлғаның жеке басы ол тұратын елдің уәкілетті органдары берген Қазақстан Республикасының ішкі істкр органдарында тиісті тәртіппен тіркелген оның жеке басын танытатын нақты құжат негізінде анықталады.
Қазақстан Рееспубликасы аумағында тұрақты өмір сүретін шетелдік азаматтың жеке басы қолданыстағы ұлттық паспорт және Қазақстан Республикасында тұру құқығын беретін құжат негізінде анықталады. Қазақстан Республикасы аумағында уақытша тұратын шетелдік азаматтың жеке басы нақты ұлттық паспорт немесе оны ауыстыратын тиісті тәртіппен тіркелген құжат негізінде анықталады.
Сонымен қатар нотариус мәмілеге қатысушы азаматтардың әрекет қабілеттілігі мен заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігін анықтап алуы қажет. Егер мәміле уәкіл тарапынан жасалатын болса, онда нотариус оған берілген өкілдіктерді мұқият тексереді.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 17-бабына сәйкес, азаматтардың әрекет қабілеттілігі дегеніміз – азаматтың өз әрекеттері мен азаматтық құқытарға ие болуға және оны жүзеге асыруға, өзі үшін азаматтық міндеттер жасап, оларды орындауға қабілеттілігі кәмелетке толғанда, яғни он сегіз жасқа толғаннан кейін толық көлемінде пайда болады. Жеке тұлғаның әрекет қабілеттілігін нотариус оның жеке басын куәландыратын құжатында көрсетілген жасымен, сондай-ақ азаматпен әңгімелесу барысында анықтайды.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасы азаматтарының әрекет қабілеттілігі төмендегідей бөлінеді:
- толық әрекет қабілеттілікке ие тұлғалар, яғни он сегіз жасқа толған адамдар немесе он сегізге толмаған бірақ заңда қарастырылған тәртіппен (он сегіз жасқа дейін некеге тұру) толық көлемде әрекет қабілеттілікке ие болғандар (ҚР АК 17-б.);
- толық емес әрекет қабілеттілікке ие тұлғалар – 14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған азаматтар;
- жас әрекетке қабілетсіз азаматтар – 14 жасқа дейінгі тұлғалар;
- әрекет қабілетсіздер – сот арқылы әрекет қабілетсіз деп танылғандар, яғни жүйке ауруына, немесе ақыл-есініңкемдігі салдарынан әрекеттерінің мәнін түсінбейтін немесе оларды басқара алмайтын азаматтар;
- шектеулі әрекет қабілеттілікке ие азаматтар – яғни спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарға салыну салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтардың әрекет қабілеттілігін сот шектеген азаматтар.
Азаматтардың әрекет қабілеттіктеріне сай олардың қатысуымен жасалатын нотариалдық іс-әрекеттерді жасау тәртібі анықталады. Соның ішінде мәмілеге қатысушылардың қайсы бірі жүйке ауруы немесе ақыл-есінің кемдігі салдарынан өз іс-әрекетінің мәнін түсінбей қалуы туралы нотариустың негіздемесі болуы мүмкін немесе спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарына салыну салдарынан өзінің отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтар бола тұрып, өзінің әрекет қабілетсіз немесе шектелген әрекет қабілеттілікке ие екендігі туралы мәліметтен хабарсыз болуы мүмкін. Мұндай жағдайда нотариус нотариалдық іс-әрекетті жүзеге асыруды нотариалдық іс-әрекет жасауды кейінге қалдыру туралы қаулы шығарады [7].
Осы мерзім аралығында ол азаматты әрекет қабілетсіз немесе шектеулі әрекет қабілеттілікке ие деп тану туралы сот шешімінің бар немесе жоқ екендігін анықтайды. Егер сот тарапынан мұндай шешім қабылданбаған болса, онда ҚР азаматтық іс жүргізу заңдылығына сәйкес нотариус өз ұстанымы жөнінде тиісті тұлғаға немесе ұйымға хабарлама жасап, сот алдында азаматты әрекет қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп тану жөнінде шешім қабылдау туралы мәселе көтереді. Қабылданған шешімге сәйкес нотариус мәмілені рәсімдеуге байланысты сұрақтарды өз бетінше шешеді немесе көзделген нотариалдық іс-әрекетті тоқтатады.
Нотариус үшін заңды тұлғаның да құқық қабілеттілігі өте маңызды – бұл оның азаматтық құқықтарға ие болу қабілеті және соған байланысты туындайтын заңды міндеттемелерді орындай алуын білдіреді. Заңды тұлғалардың құқық қабілеттілігі жалпы және арнайы түрлерге бөлінеді. Заңды тұлғаның жалпы құқық қабілеттілігі ұғымына оның өз қызмет мақсаттарына сәйкес өзінің құрылтай құжаттарында көзделген азаматтық құқықтарына және солармен байланысты міндеттемелерге ие болуы жатады. Мемлекеттік мекемелерден басқа коммерциялық ұйымдар заң актілерімен және құрылтай құжаттарымен тыйым салынбаған қызмет түрлерімен айналысқаны үшін қажетті азаматтық құқықтарға ие және соған сәйкес міндеттемелерге ие болады.
Арнайы құқық қабілеттілікке ие заңды тұлғалар жекелеген қызмет түрлерімен айналысуы үшін арнайы рұқсат-лицензия негізінде әрекет жасай алады. Ондай қызмет түрлері заңмен анықталады. Лицензия алуды қажет ететін қызмет түрімен айналысушы заңды тұлғалардың қызмет ету құқығы лицензия алынған сәттен басталады. Бұл құқық лицензияда көрсетілген мерзім аралығында ғана жүзеге асырылып, лицензия мерзімі аяқталған соң, егер заңда немесе өзге құқықтық актілерде анықталмаса тоқтатылады. Жасалатын іс-әрекеттің сипаты (куәландырылатын мәміленің) дәл осы лицензияланатын қызметпен байланысты болса, онда бұл сәт өте маңызды мәнге ие.
Заңды тұлғаның жалпы құқық қабілеттілігі оның құрылған сәтінен (мемлекеттік тіркелу) басталып, оны тарату процедурасы аяқталған сәтте тоқтатылады (заңды тұлғалардың ортақ мемлекеттік тізімдемесіне (реестріне) тарату туралы жазба енгізілген соң).
Нотариустың іс-әрекеттерінің ең маңызды түрлерінің бірі куәландырылатын құжаттарға қол қою тәртібі. Өйткені нотариалдық тәртіппен ресімделетін құжаттарға нотариустың тікелей қатысуымен қол қойылуы маңызды нормативтік талап болып табылады. Егер куәландырылатын құжатқа нотариус жоқ кезде қол қойылса, онда қол қойған адам ол құжатқа дәл өзінің қол қойғанын мақұлдауы тиіс. Кейбір нотариалдық іс-әректтерге, мысалы, өсиет бойынша, мүлікті иеліктен алу туралы мәмілелерге және т.б. бұл ереже таралмайды, себебі мұндай мәмілелерге қатысты құжаттар тек нотариус қатысқан жағдайда қол қойылады [8, 6 б.].
Дегенмен, дене жарақаттары ауыруы немесе басқа мән-жайлар себебінен азамат қол қоя алмаған жағдайда оның тапсыруы бойынша сол азаматтың және нотариустың қатысуымен мәміле, өтініш немесе басқа да құжатқа әрекет қабілеттілігі бар азамат қол қояды. Мұндай жағдайда сол құжаттың мәтініне және куәландыру жазбасында нотариусқа өтініш білдірген азаматтың өз қолын қоймауының себебі көрсетілуі тиіс.
Нотариус нотариалдық іс-әрекетті жасау жөнінде жүгінген азамат сауатсыз не соқыр болса, онда нотариус оған құжат мәтінін оқып береді де, ол құжатқа тиісті белгі қойылады.
Егер нотариусқа өтініш білдірген адам уақытша мылқау немесе саңырау болса, онда мұндай мәмілелерді жасауға сауатты (ым тілін білетін) адам қатысып, саңырау азаматпен түсінісіп, мәміленің мазмұны жүгінген азамат еркіне сәйкес келетіндігін растап, қол қояды. Егер азамат нотариалдық іс-әрекет жүргізілетін тілді білмейтін болса, онда куәландыратын құжаттың мәтінін сол тілді білетін нотариус немесе аудармашы аударып, ол жөнінде құжатқа белгі қойылады.
Қазіргі таңда нотариалдық іс-әрекеттерді жүзеге асыруға ұсынылатын және оларды жасау барысында құрастырылатын құжаттарға қойылатын талаптарды орнықтыру, жаңарту, дұрыс қолдану туралы мәселелердің төңірегінде біраз ой-пікірледі тәжрибені айтып кетуіміз керек. Себебі, нотариалдық іс-әрекет жасау үшін ұсынылатын құжаттарға қатысты талаптарды сақтау нотариус қызметіндегі негізгі ережелердің бірі болып табылады:
-Нотариус өшіріп тасталған, қосылып жазылған, сызылған сөздері бар, қарындашпен жазылған құжаттарды,сондай-ақ мөрі оқылмайтын құжаттарды растауға, куәландыруға қабылдамайды.
-Егер нотариусқа ұсынылған құжаттар екі немесе одан көп беттен тұратын болса, олар тігіліп, бауланып беттеріне рет саны қойылып, ал бауланып тігілген беттер құжатты берген ұйымның лауазымды адамының қолымен және мөрімен бекітілуі қажет.
-Нотариатты түрде куәландыратын мәмілелердің мәтіндері компьютерлік техникада басылған немесе анық, түсінікті түрде жазылған болуы тиіс. Қосымша жазбалар мен түзетулерге қатысушылар қолының алдында ескертпе беріліп, куәландыру жазбасында ол ескертпе қайталануы тиіс және ол енгізілген түзетулер қателесіп жазылған қосымша жазбалар, сызылып тасталған сөздер алғашқы жазылған түріндегідей анық оқылатын деңгейде болуы керек [9, 147 б.].
Нотариус куәландыратын құжаттар мәтіні Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сай келуі қажет. Егер куәландыруға ұсынылған құжаттың мәтіні қолданыстағы заңнамаға қайшы келетін болса немесе заңды тұрғыдан сауатсыз баяндалса, онда нотариус оған өтініш білдірген тұлғаларға мәтінді түзету, иә болмаса жаңа құжат ұсыну туралы кеңес береді.
Нотариалды куәландырып, растауға ұсынылған құжат мәтінінде оның мазмұнына қатысты күндер мен мерзімдер бір реттен кем емес сөзбен анықталып жазылуы керек. Нотариалдық іс-әрекетті жасау барысында азаматтың немесе лауазымды адамның қолданыстағы заңнама нормаларын бұзғанын байқаса, онда нотариус тиісті ұйымдарға немесе прокурорға қажетті шаралар қолдану туралы хабарлайды. Егер куәландыруға ұсынылған құжаттың түпнұсқа екендігінен күмәнді болса, нотариус құжатты растауды тоқтата тұрып, оны сараптама жасауға жіберуге құқысы бар. Ол туралы нотариус қаулы шығарады, қаулыда төмендегі мән-жайлар қамтылуы қажет:
а) қаулының шығарылған күні;
б) нотариустың фамилиясы, аты-жөні;
в) құжаттың атауы, оның кімнің атына берілгендігі;
г)құжатты ұсынған тұлғаның фамилиясы, аты, әкесінің аты және тұратын жер;
д) құжатты сараптамаға жіберу туралы қажеттілік тудырған мән-жайлар;
е)сараптамалық мекеменің аталуы немесе құжат жөнетілген сарапшының аты-жөні;
ж) сарапшының шешуіне ұсынылған сұрақтар [10].
Мәмілелерді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz