Қоршаған ортаның қазіргі заманғы проблемалары

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қоршаған ортаның қазіргі заманғы проблемалары

Адамдардың кінәсінен қоршаған ортаға талай-талай қиянат жасалып келеді, олардың зардаптары әлемге әйгілі. Мысалы, XX ғасырдың ортасында Мэскеулік «білгіштер» Каспий теңізінің суы азаймас үшін Қарабұғаз шығанағын топырақтан бөгет салып-теңізден бөліп тастауды ұсынды. Бөгет салушылар теңізді сақтауды ойлағанымен шығанақтың қоршаған ортаға әсерін ескермеді. Кеуіп қалған шығанақтан жыл сайын 120-140 миллион тонна шаң мен тозаң, тұз қалдықтарын жел мен дауыл көтеріп Қазакстан, Түрікменстан, Түркия, Иран, Қытай, Ресей, Украина тағы басқа елдерге жеткізіп жатады.

Ақылға сыймайтын бұл бөгет экономикаға көп зиян келтірді, шөптің, егіннің өсімі азайды. Мал өнімдері кеміді, ауыру-сырқау мен өлім-жітім көбейді.

Арада 25-30 жыл өткен соң Каспийдің суы қайта көтеріліп, жағадағы елді мекендерді, кәсіпорындарды баса бастады. Сөйтіп теңіз суының көбеюі мен азаюы Қарабүғаз шығанағы-на байланысты еместігі айқын болды. Ол тек жер шарының эволюциялық даму заңына тән құбылыс еді. Әрбір 60 -70 жылда теңіз суы көтеріліп немесе төмендеп тү. руы ғасырлар бойы қайталанып келе жатқан құбылыс.

Теңіз суы көтеріле бастасымен бөгетті бұзып Қарабұғазға қайтадан су жіберілді. Сөйтіп қыруар қаражат пен күш бөгет салуға, оны бүзуға жұмсалып зая кетті.

Міне осылай, табиғат заңдарын білмеу, біле тұра онымен санаспау бос шығынға ұрындырып, қоршаған ортаға кеселін тигізіп, адамдардың өмір сүруін қиындататына тағы бір рет дәлелденеді.

Осындай мысалды Арал теңізіне байланысты да келтіруге болар еді. "Мақта тәуелсіздігіне жетеміз" деген ұранмен Орта Азия мен Қазақстанда егістік көлемі үлғайтылып, көптеген таяз каналдар мен су қоймалары салынды. Сырдария мен Амударияның суы түгелдей мақта суаруға жұмсалды. Сөйтіп Аралға су келмей, құрғап, құруға айналды.

Теңіз суы тартылғасын ондағы балық пен жануарлар дүниесі жойыла бастады. Жағадағы балықшылар жұмыссыз қалып, туған жерін, ата қонысын тастап басқа жаққа көшуге мәжбүр болды. Сонда ғана Арал апаты туралы айтыла бастады, ал оған дейін келе жатқан апатты көрмегендей ешкім жұмған аузын ашқан жоқ.

Теңіз өлуге қалғанда мақта егісін азайтып, таяз су қоймаларын жойып, Аралға құятын су мөлшерін көбейту шаралары алына бастады. Егер осы шаралар 15-20 жыл бұрын жүргізілсе, мүмкін Арал апаты болмаған да болар еді. Бүгінгі мақтаны ойлап, теңіздің болашағын, қоршаған ортаның жагдайын, ондағы халықтың қамын ойламау өрескел қате болды.

Болар іс болып, Арал апатқа ұшыраған соң теңізді қорғау, қалпына келтіру туралы көп сөз айтылып жүр. Кім білсін, уақыт өтіп кетіп, бұл тек құрғақ қиял болмаса. Мамандардың есебіне қарағанда Аралдың жағдайын онан әрі құлдыратпай, ақырындап суын көбейтуге ондаған миллиард теңге керек. Ондай мүмкіндік Өзбекстанда да, Қазақстанда да жоқ. Апаттың халықаралық зиянын ескеріп жақында ГФР, АҚШ, Жапония қаржы бөлетіндерін хабарлады. Ал көп жыл бойы тегін мақтаның қызығын көрген Ресей мемлекетінің Аралға көмектесуге қаржысы да, құштары да жоқ көрінеді.

Арал мен Каспийдің тағдыры адамдар үшін сабақ болып, табиғатпен арақатынасты жақсарту жолдарын іздестіретін уақыт келді. Өзіміздің іс-әрекетіміз қоршаған ортаға қандай әсер жасайтынын күнілгері біліп, зиянды жақтарын болдырмауды ойластыру қажет- ақ.

Жер жүзінде экологиялық дағдарыс басталды, қоршаған орта адамдар өмір сүруіне қолайсыз қалге түсті деген қағнда-лар көп айтылатын болды. Әрине, мүндай жағдай бір жылда, болмаса он жылда пайда болған жоқ. Адамдар әрқашанда қор-шаған ортаға өздерінің әсерін тигізетін. Жидек пен жеміс жи-нағанда, аң мен қүс аулағанда, орманды өртен егістік жер эзірлегенде қоршаған ортаға зиян келіп жататын. Бірақ бұл зиянның көлемі аз болатын да, табиғат өздігінен реттеліп, қалпына келетін. Сейтіп адамдар жасаған зиян тез жойыльш, табиғатта қалыптасқан тепе-тендік көп бузылмайтыв.

XX ғасырдың екінші жартысынан бастап жағдай күрт өзгерді. Өнеркәсіп көлемі бірнеше есе өсті, шикізаттың жаңа түрлері іске қосылды, энергия қуатын, жер қойнауы мен теңіз байлықтарын пайдалану кобейді.

Ғылыми-технкалық прогресс адамдарға жаңа қүралдар, мәшинелер, химиялық заттар шығаруға, олардың үлкен күшке айналуына көмектесті.

Осының арқасында адамдардың күші мен мүмкіншілігі, олардың қоршаған ортаға жасайтын әсері де арта түсті. Енді оны табвғатта болып жататын үлкен қүбылыстармен - жа-нартаулар атқылауы, су тасқыны, жер сілкінуі, дауыл сияқты сұрапыл күшті апаттармен салыстыруға болады.

Табиғатты өзгерту, байлықтарын пайдалану қазір өзінің шегіне жеткенге үқсайды. Мұны елемей қоршаған ортаны осы қарқынмен тонай берсек, табиғат өздігінен қалпына келу мүмкіншілігінен айырылып, жер бетіндегі тіршілікке үлкен қауіп төнеді.

Дүние жүзінде экологиялық дағдарыстың басталуына мы-налар себеп болады:

Бірінші - соңғы дүниежүзілік соғысқа дейін өнеркәсібі дамыған 10-15 мемлекет болса, соғыстан кейін отаршылдық жүйе күйреп тәуелсіздік алған елдер өнеркәсіпті дамыту жылына түсті. Әр ел өзінің қазбалы кендерін пайдаланып, зауыт пен фабрикалар салып, жол қатынастарын тәртіпке келтірді. Жаппай өнеркәсіппен айналысу қоршаған ортаға зиянды болып, айналаны уытты қалдықтар басып кетті. Соңғы жылдары халықтар, мелекеттер арасында азды-көпті үлкенді-кішілі соғыстар, соғыс әрекеттері де болып тұр. Мұның да табиғатқа, экологиялық жағдайға тигізер зияны мен залалы көп-ақ.

Екінші - соңғы 40- 50 жылда жер бетіндегі халық саны тез өсе бастады. Егер 1700 жылы олардың саны 600 миллион болса, 1850 жылы 1 миллиард 200 миллионға жетті, немесе 150 жылда екі есе көбейді, 1950 жылы 2 миллиард 500 миллион болды, немесе 100 жылда екі есе өсті. Ал келесі екі есе өсу үшін бар болғаны 35 жыл қажет болды, 1986 жылдың орта-сында халық саны 5 миллиардтан асты.

Халықтың тез өсуі азық-түлік пен түтыну тауарларын ендіруді тездетіп, тиісті өнеркәсіп орындарын көптен салуды талап етті. Бүл да қоршаған ортаға, бүкіл табиғатқа қосымша ауыртпалық болды.

Үшінші - соңғы жылдары қалалардың саны, олардың тү_рғыңдары тез өсуде. Егер 1900 жылы қала түрғындары 300 миллион, 1950 жылы 700 миллион 1980 жылы 1 миллиард 800 миллион болса, 2000 жылы - 3 миллиард 300 миллионға же-теді деп күтілуде. Сөйтіп 100 жылда қала тұрғындары 11 есе өсетін болады.

Осыншама көп адамдардың колемі тар қалаларға жиналуы ондағы ауаға, су қорларына, топыраққа үлкен зиян келтіріп, табиғаттың азып-тозуына, ластанып, істен шығуына әкеледі.

Әрине бүл айтылғандардан табиғат қорларын пайдаланбай, тек күзетіп отыру керек деген қорытынды шықпайды, олай деп ешкімде ойламайды. Өйткені табиғатпен арақатынас тоқ-таса адамдар өмір сүре алмайды, олардың өсіп өркендеуі мүмкін еімес. Қоғаммен табиғат эрдайым арақатынаста болып, бірге өсіп жетіледі. Бірақ сол арақатынас ақылға сыйымды, табиғатқа зиянсыз болуы қажет.

Адамдар әрқашанда табиғатка тәуелді, оның байлықтары-мен күн көріп, керегіне жаратады, өкінішке орай, соңғы кез-де осы тәуелділікті үмытып, табиғатты бағындырамыз деген эуре-сарсан көбейіп кетті.

Ф. Энгельс «Табиғат диалектикасы» деген еңбегінде «та-биғатты жеңдік деп токнейлсімейік. Өйткені әрбір жеңісіміз үшін табиғат бізден кегін алып отырады. Осындай жеңістін ағы біз күтпеген жағдайға, нәтижеге ұрындырып, оның маңызын жоққа шығарады»- деп көрсеткен болатын.

Үнемі табиғаттың жағдайын нашарлатып, байлықтарын шашып-төгіп пайдалануға болмайды. Келешекті ойламай күн көру ағаттық болар еді. Табиғатты қорғау, қалпына келтіру мәселелерін ақылмен, білгірлікпен және ұтымды жолмен жүргізудің өзіміз үшін де, келесі ұрпақтар үшін де маңызы зор.

Табиғат байлықтарына дүние жинау, баю көзі деп қарау дұрыс емес. Тезірек баю үшін оңайын, тәуірін таңдап алып, қалғанын шашып-төгіп, ойран-асыр салуға, өсімдіктер мен жа-нуарлар дүниесіне зиян тигізіп, айналаны қалдықтармен тол-тыруға ешкімнің де құқығы жоқ. Қоршаған орта жеке кісінің, жеке үжымның байлығы емес, бүкіл халықтың, елдің байлығы мен болашағы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.