Экономикалық қатынастар жүйесіндегі еңбекақының рөлі

Жоспар
Кіріспе

1. Еңбекақының мәні, түрлері жүйесі
2. Еңбекақыны реформалау
3. Еңбекақыны төлеуді мемлекет тарапынан реттеу

Жалақы - еңбек құнынын (бағасының) ақшалай өлшемі. Қазақстан Республикасының аралас әлеуметтік бағытталған рыноктық экономикаға көшу кезінде минимальды деңгейдегі еңбек ақыны мемлекет кепілдендіреді және жоғарғы деңгейдегі еңбек ақыға шек қойылмайды. Бұл еңбекті материалды ынталандырудың және еңбек өнімділігін арттырудың басты кұралы болып, коғамдық өндірісті тиімді дамытуға ықпал етеді.
Жалақыны дифференциялау және оның принциптері. Еңбек ақы деңгейі халық шаруашылығы саласы және аясына қарай өзіндік ерекшілігімен айқындалып, ал бес принципке негізделген. Бірінші принцип — еңбектің күрделігі. Күрделі, біліктілікті (квалификацияланған) еңбек жай еңбекке қарағанда молдау құнды құрайды және оған еңбек ақы жоғары болуы тиіс.
Екінші принцип, еңбек жағдайына қарай жіктеу. Еңбек жағдайы жеңіл және ауыр; қалыпты және зиянды болуы мүмкін. Сондықтан қалыпты жағдайда еңбек еткеңдерге қарағанда, ауыр әрі зиянды жұмыс істейтіндер жалақыны көп алуы қажет.
Үшінші принцип, еліміздің дамуын байқататын экономиқаның ең қажетті салаларында басқаларына қарағанда өсім мен ақы төлеу жоғары болады.
Төртінші принцип, экономикалық аудан мен аймақтың табиғи -климаттық жағдайының өзгешелігімен байланысты. Еңбек ақыға әртүрлі экономикалық аймақтарда аудандық коэффициент белгіленіп, жалақыға қосымша түрінде қосылады. Қазақстан Республикасында бұл коэффициент 1,15-ті құрайды. Демек, елімізде барлық салаларда жұмыс істейтіндер жалақысына 15% қосымша қосып алады.
Қазақстан Республикасы 1996 жылғы 9-шы қаңтардағы "Қазақстан Республикасы экономика саласындағы жұмысшыларға еңбек ақы төлеу туралы" қаулысына сай, жалақыны есептегенде қолданып жүрген салалық, аудандық коэффициенттер размері сақталады. Таулы, құмды және сусыз жерлердегі жұмыс үшін, экономикалық келеңсіз аймақты тұратындарға коэффициенттер сақталады.
Бесінші принцип, жұмыскер өзі еңбек ететін жердегі және жалпы ұжымның еңбек нәтижесімен байланысты.
Жалақыны ұйымдастырудың негізгі принциптері тарифтік жүйеде бейнеленгегі. Еңбек сыйпатының сандық және сапалығын есепке ала отырып, тарифтік жүйе жалақыны ұйымдастырады және реттейді. Тарифтік жүйеге тарифтік-квалификациялық анықтама, тарифтік сетка және тарифтік өсім енеді.
Тарифтік-квалификациялық анықтамаға шаруашылық саласының көптеген жұмыс түрлерінің сипаттамасы мен тізімі кіреді. Жұмыстың барлық түрі күрделілігіне қарай разрядқа бөлінеді және жұмыс аткарушының білімі мен орындау іскерлігіне талаптар көрсетіледі.
Тарифтік сетка кез келген саладағы маман еңбегінің біліктілігі мен біліксіздігінің арасын айқындауға қызмет етеді. Сетка белгілі сандық разрядтардан тұрады және оған сай келетін коэффициенттер болуы керек.
Тарифтік ставка жұмыскердің разрядқа байланысты уақыт өлшемінде (сағат, күн) еңбек ақы размерін айқындауға қызмет жасайды. Тарифтік коэффициент әртүрлі разрядтын ставкасы қанша ретке өскендігін 1-ші разряд ставкасымен салыстыра көрсетеді.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Экономикалық қатынастар жүйесіндегі еңбекақының рөлі

Жоспар

Еңбекақының мәні, түрлері жүйесі
Еңбекақыны реформалау
Еңбекақыны төлеуді мемлекет тарапынан реттеу

Еңбекақының мәні, түрлері жүйесі

Жалақы - еңбек құнынын (бағасының) ақшалай өлшемі. Қазақстан Республикасының аралас әлеуметтік бағытталған рыноктық экономикаға көшу кезінде минимальды деңгейдегі еңбек ақыны мемлекет кепілдендіреді және жоғарғы деңгейдегі еңбек ақыға шек қойылмайды. Бұл еңбекті материалды ынталандырудың және еңбек өнімділігін арттырудың басты кұралы болып, коғамдық өндірісті тиімді дамытуға ықпал етеді.
Жалақыны дифференциялау және оның принциптері. Еңбек ақы деңгейі халық шаруашылығы саласы және аясына қарай өзіндік ерекшілігімен айқындалып, ал бес принципке негізделген. Бірінші принцип —еңбектің күрделігі. Күрделі, біліктілікті (квалификацияланған) еңбек жай еңбекке қарағанда молдау құнды құрайды және оған еңбек ақы жоғары болуы тиіс.
Екінші принцип, еңбек жағдайына қарай жіктеу. Еңбек жағдайы жеңіл және ауыр; қалыпты және зиянды болуы мүмкін. Сондықтан қалыпты жағдайда еңбек еткеңдерге қарағанда, ауыр әрі зиянды жұмыс істейтіндер жалақыны көп алуы қажет.
Үшінші принцип, еліміздің дамуын байқататын экономиқаның ең қажетті салаларында басқаларына қарағанда өсім мен ақы төлеу жоғары болады.
Төртінші принцип, экономикалық аудан мен аймақтың табиғи -климаттық жағдайының өзгешелігімен байланысты. Еңбек ақыға әртүрлі экономикалық аймақтарда аудандық коэффициент белгіленіп, жалақыға қосымша түрінде қосылады. Қазақстан Республикасында бұл коэффициент 1,15-ті құрайды. Демек, елімізде барлық салаларда жұмыс істейтіндер жалақысына 15% қосымша қосып алады.
Қазақстан Республикасы 1996 жылғы 9-шы қаңтардағы "Қазақстан Республикасы экономика саласындағы жұмысшыларға еңбек ақы төлеу туралы" қаулысына сай, жалақыны есептегенде қолданып жүрген салалық, аудандық коэффициенттер размері сақталады. Таулы, құмды және сусыз жерлердегі жұмыс үшін, экономикалық келеңсіз аймақты тұратындарға коэффициенттер сақталады.
Бесінші принцип, жұмыскер өзі еңбек ететін жердегі және жалпы ұжымның еңбек нәтижесімен байланысты.
Жалақыны ұйымдастырудың негізгі принциптері тарифтік жүйеде бейнеленгегі. Еңбек сыйпатының сандық және сапалығын есепке ала отырып, тарифтік жүйе жалақыны ұйымдастырады және реттейді. Тарифтік жүйеге тарифтік-квалификациялық анықтама, тарифтік сетка және тарифтік өсім енеді.
Тарифтік-квалификациялық анықтамаға шаруашылық саласының көптеген жұмыс түрлерінің сипаттамасы мен тізімі кіреді. Жұмыстың барлық түрі күрделілігіне қарай разрядқа бөлінеді және жұмыс аткарушының білімі мен орындау іскерлігіне талаптар көрсетіледі.
Тарифтік сетка кез келген саладағы маман еңбегінің біліктілігі мен біліксіздігінің арасын айқындауға қызмет етеді. Сетка белгілі сандық разрядтардан тұрады және оған сай келетін коэффициенттер болуы керек.
Тарифтік ставка жұмыскердің разрядқа байланысты уақыт өлшемінде (сағат, күн) еңбек ақы размерін айқындауға қызмет жасайды. Тарифтік коэффициент әртүрлі разрядтын ставкасы қанша ретке өскендігін 1-ші разряд ставкасымен салыстыра көрсетеді.

Кесте 29-1.

Минимал -
ды
жалақы
деңгейі
Разрядтар

1 2 3 4 56 78 9 10
6 7 {
9 10

Тарифтік коэффициенттер

1.00 1.07 1.15 1.24 1.33 1.43 1.54 1.66 1.78 1.91
1.43 1.54 1.
56 1.78 1.91

Разрядтар
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Тарифтік коэффициенттер
2.05
2.20
2.37
2.55
2.74
2.95
3.17
3.41
3.67
3.94
4.24

Ескерту:

а) жұмысшыларға разряд диапазоны 1-ден 8-ші разряд арасыңда;
б) мұғалімдерге 6-дан 13-ші разряд арасында:
в) Жоғарғы оку орындарындағы оқытушыларға 11-ден 21-ші разряд
арасында.
Үкідметтің 1996 жылғы 9-шы қаңтардағы "Қазақстан Республикасы
экономика саласындағы жұмысшыларға еңбек ақы төлеу жайлы"
қаулысында. 1996 жылы қаңтардан бастап біркелкі тарифтік сетка
өндірілген.
Халық шаруашылығындағы жұмысшы және қызметкерлерге кәсіптік-біліктілік топтар (разрядтар; боиынша біркелкі тарифтік сетка:
Қаулыда еңбек ақының минималды мөлшері көрсетілген. Жұмыс беруші жұмыскерге одан төмен төлемеуі керек. Біркелкі тарифтік жұйенің (БТЖ) бірінші разрядының ставкасы осы минимумды көрсетеді.
Жалақының 1997-ші жылғы минималды мөлшері мынандай:
1-ші қаңтардан —теңге
1-ші сәуірден —теңге
1-ші шілдеден —теңге
1-ші қазаннан —теңге
Мысалы, 18-ші разрядтағы жұмыскерге жалақы төленуін есептеп көрейік. Айталық, 1997 жылдын қаңтарынан 18-ші разрядпен республикадағы жалақы мынаған тең: 2030 х 3.41=6922 теңге 30 тиын, оған 15% аудандық (қазақстандық) қосымшаны қосыныз 6922 х 1.15 = 7960 теңге 64 тиын.
Осылайша еңбек ақы бюджеттік ұйымдағы жұмыскерлерге (жоғарғы оку орны, мектеп, аурухана) төленеді. Кәсіпорындағы жұмысшыларға 1-ші мен 8-ші разряд аралығы қолданылады.
Мемлекеттік емес кәсіпорында тарифтік ставканы, тарифтік коэффициентті және лауазыма қызметкердің айлығын кәсіпорын өз шешімімен белгілейді. Мемлекеттік тарифтік жүйе жұмысты тарификациялау процесіңде жай бағыт сілтеу үшін керек. Және әртүрлі біліктіліктегі (квалификациядағы) жұмыскердің минималды жалақысын белгілеуге қажет:
Қазіргі кезде барлық әлемдік қауымдастық елдерінде жалақының негізінен екі түрі қолданылады: мерзімді және кесімді. Біздің елдің жағдайында олардың әрқайсысы жүйелерге жіктеледі. Мерзімді жалақы нақты істелген жұмыс уақытының шамасына байланысты төленеді. Кесімді жалақы қажетті сапада шығарылған өнімнің мөлшеріне қарай төленеді. Жұмыскерлердің еңбегін нормалау мен есептеу қиынға түскенде мерзімді жалақыны қолданады. Шығарылған жеке өнім (табыс) жұмыскердің өзіне ғана емес бүкіл технологиялық процеспен (мысалы, химиялық тұтқаның операторы, ашытқыны шығаратын оператор т.б.) байланысты болғанда мерзімді жалақы қолданылады. Мерзімді жалақы инженер-техник жұмыскерлерге, қызметкер, краншы, электрик, наладчиктер т.б. төленеді.
Өнімнің сандық мөлшерін өндірістік болімше мен операцияларда ұлғайту қажет болғанда кесімді жалақы өндіріледі (кесте 29-2 қараңыз).
Номиналды жалақы —жұмыскердің өзінің енбегіне алатын ақшалай сомасы. Жұмыскер өзінің номинальды жалақысына бүгін және ертең қандай тауарды, қызмет көрсетуді қандай мөлшерде жасай алуын нақты жалақыға жатқызамыз. Осы кұбылыс нарыққа өту кезінен және қарқынды инфляцияда қатты сезіледі. Егер ақшалай (номиналды) жалақы-өспесе, онда ол жалақыны төмендетумен пара-пар. Осындай кұбылыс транспорт қызметіне, байланысқа, тұрғын үй-тұрмыс қызметіне баға өскенде және салық өскенде болады.

Кесте 29-2.

Жалақының түрі Төленетін ақының сыйпаттамасы мен жүйесі
1. Мерзімді түрі:
а) жай мерзімді
ИТЖ-ның (ИТР) жұмыс істеген уақыты үшін, жұмысшыларға тарифтік ставка бойынша төленетін жалақысы
ә) мерзімді-сыйлықты
ИТЖ-ға айлықтан басқа, ал жұмысшыларға тарифтік ставкадан баска сыйлықтар беріледі.
2. Кесімді (жеке және ұжымдық) түрі:
а) тікелей кесімді
Әрбір өнім мөлшері бірдей бағамен төленеді.
ә) кесімді-сыйлық
Сапа, үнемдегені үшін және (жұмысты) өнімді артық орындағаны үшін сыйлық қосылады.
б) кесімді прогрессивті
Әрбір шығарған затқа норманы артық, орындағаны үшін ақы прогрессивті өсім бағамен төленеді.
в) ұжымдық-кесімді
Металлургия, өндірісінде, легтік автомобиль жасауда құрастыру желілерінде қолданады. Әрбір бөлімше, желі мүшесінің жалақысы барлық ұжым ендірген өнім көлеміне байланысты.
г) аккордық жүйе жалақысы —кесімді жалақының өзгерген түрі болып табылады.
Бұл жүйе бойынша ақы төлеу жұмысшылардың бір немесе топтарына әуелден жалақымың жалпы сомасы объект, агрегат, жұмыс көлеміне байланысты көрсетіледі.

Тұрғындардың ақшалай табысын индексациялау негізінде оларды әлеуметтік қорғау қажеттілігі туады. "Тұрғындардың ақшалай табысын тұтыну тауарына және қызмет көрсетуге бағаның өсуіне байланысты индексациялау" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, 1991 жылы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.