Палееоолит дәуірі

Жоспар

Кіріспе

1. Па­ле­оолит дәуірі
2. Ерте Палеолит адамдары

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Па­ле­оолит дәуірі

Па­ле­олит (гр. Pa­la­ios - ежелгі және lit­hos - тас) - ежелгі тас ғасы­ры. Б. з. б. 2, 6 млн. жыл­дан - б. з. б. 10 мың жыл ара­лығын қам­ти­ды. Па­ле­олит ғылым­да төменгі, ор­таңғы және жоғарғы деп 3-ке бөлінеді. Төменгі не­месе ежелгі па­ле­олит ша­мамен б. з. б. 2 млн-нан 140 мың жылға, ор­таңғы па­ле­олит 140 мыңнан 40 мыңын­шы, ал жоғарғы не­месе кейінгі па­ле­олит 40 мыңнан 10 мың жыл­дыққа дейін со­зыл­ды. Па­ле­олит екі ке­зеңге - ежелгі және соңғы па­ле­олит деп бөлінеді. Ежелгі па­ле­олит ірі-ірі үш ке­зеңге (мәде­ни­ет­ке) : ол­ду­вэй (б. з. б. 2, 6 млн. жыл - 700 мың жыл), ашель (б. з. б. 700 мың жыл - 150-120 мың жыл) және мустье (б. з. б. 150 - 120 мың жыл - 35 - 30 мың жыл) ке­зеңдеріне бөлінеді. Соңғы па­ле­олит б. з. б. 40 - 35 мыңжыл­дықтан бас­та­лып, 10 мыңжыл­мен аяқта­лады. Па­ле­олиттің ерек­шелігі Ев­ра­зия мен Аф­ри­ка ай­мақта­рының сол дәуірдегі мәде­ни­ет­терінің едәуір ұқсас­тығы бо­лып та­была­ды. Алғашқы қауым ада­мы жа­байы өсетін дәндерді, жеміс жи­дек­терді жи­нап, жа­ну­ар­ларды аулаған. Төменгі па­ле­олиттік ес­керткіштер Қазақстан­ның Жам­был об­лы­сын­дағы Қара­та­удан 50-жыл­да­ры та­был­ды (мұны тапқан Х. Ал­пысба­ев) . Бөріқазған, Тәңірқазған және Тоқалы 1, 2, 3, со­нымен бірге Шу өзенінің оң жағала­уын­дағы Қазанғап қоныс­та­ры белгілі. Бұл жер­лерден көбіне­се тас­тан жа­салған шапқыш­тар та­былған. Ор­таңғы па­ле­олиттің ес­керткіштері Қазақстан­ның бар­лық ай­мағынан та­былған Оңтүстік және Шығыс Қазақстан­нан, Маңғыс­тау түбегінен мустье дәуірінің қоныс­та­ры та­былған. Бұларға Са­рысу өзені бойын­дағы Мұзбел, Ертіс өзені, Қанай ауылы­ның маңын­дағы қоныс­тар жа­тады. Қаз­ба жұмы­сы кезінде би­зон­ның, ақбөкеннің, арқар­дың, жа­байы жылқының, т. б. сүйек­тері, ал құрал­дардан қырғыш­тар, сүйір ұштықтар, пы­шақ тәріздес плас­ти­налар ұшы­рас­ты. Жоғарғы па­ле­олит ес­керткіштері Ор­та­лық және Шығыс Қазақстан­нан да та­былған. Бат­пақ - 8, Семізбұғы, Қара­бас - 3, Аг­ренсор - 2 осын­дай ес­керткіштер то­бына жа­тады.

Палеолит жәйлі әдебиеттерде «қол шапқыш» терминінің орнына екі беті де өңделгең құралды білдіретін «бифас» термині жиі қолданылып жүр. Бірақ «бифас» термині «қол шапқыштан» гөрі кеңірек ұғым. Олар орта, кейінгі ашельге және мустьеге тән және сонда кездеседі, сонымен қатар, шабуға емес, кесуге, қыруға арналған және сүңгінің үштығы есебінде қолданылды. Одан басқа осы кездері тас бүйымдарды шабатын құрал - кливер пайда болады. Шапқыш сияқты, ол да екі жағынан да қашалған құралға, яғни бифасқа жатады. Палеолит туралы әдебиеттерде кливерлерді кейде көлденең жүзді шапқыш, кескіш деп те атаған.

Ертедегі палеолит үшін леваллуа техникасының таралуы ірі техникалык төңкеріс болды. Орта және соңғы ашель тас жинақтарында өткен дәуірде-ақ пайда болған майда құралдар - қырғыш, жонғыш, бұрғы т. б. болды. Бұл кезеңнің ескерткіштерінде тас шоқпарлар, найзалар т. б. кездеседі.

Соңғы ашель дәуірі көптеген зерттеушілер орта палеолит деп белгілеген мустьемен ауысты. Қазақстан үшін мустье 150-120 - 40-35 мың жылдар аралығында өтті. Ашельдің соңында және мустьелік дәуірге кешкенде адамның физикалық құрылысында түбірлі өзгерістер болған деп есептеледі. Осы кезде ежелгі "Ноmo erеktus" ("тiк жүрген адам") архантроптары палеоантроптарға айналған. Бұл - ғылымда белгілі мустьелік неандарталь адамдарының уақыты.

Сонғы палеолит (40-35 мың жыл - б. з. д. 10-мыңжылдық) . Бұл адамның жер шарындағы климаттық аймақтарда кеңінен орналасу және нәсілдердің, нәсіл топтарының қалыптасу уақыты болды.

Ойлауға қабілетті адамның пайда болуы мен соңғы палеолит дәуіріндегі адам қоғамының материалдық және рухани мәдениетінің әрі қарай дамуы арасында тура байланыстың болуы әбден мүмкін. Бұл құбылыс қоғамдық қарым-қатынастың ілгері дамуымен, рулық қоғам қалыптасу үдерісімен, адамдар ұжымындагы қогамдық ұйымның алғашқы айырықша формасы - рулықтың (алғашқы туыстық рудың) пайда болуымен тығыз байланысты. Туыстық ұйым барлық жерде аналык жүйелі және аналык тарапты болған, ал әйел қоғамда жоғары орында тұрған деп пайымдалады. Осылайша аналық ру, өзара қандық туыстық байланыспен және анасы бойынша есептелетін туыстық арқылы бірігетін адамдардың экзогамдық тобын құрды. Әйелдердің қоғамдық өмірдегі жоғарғы жағдайы отбасындағы қауымдық шаруашылыктың ерекшеліктерінен, әйелдердің ұрпақ жалғастыратын ролінен келіп шыққан еді.

Ертедегі адамдардың идеологиялық танымдарындағы ошақтың ұйтқысы, оның басшысы ғана емес берекелі сақтаушысы да болған әйелдерге табыну ғұрпы кездейсоқ құбылыс емес.

Соңғы палеолит дәуіріндегі адамдардың дүние танымы күрделілене бастады. Осы кезде жануарлардың бейне-сипатын меңгеру арқылы оларға билік ету сенімі арқылы шыққан жатқан аңшылық магия кең тарала бастады. Осы ғұрыптың, яғни аңшылық магиясының әмбебаптық құралы ретінде сол кезде алғашқы қауымдық өнер пайда болған деп пайымдалады. Оның басты тақырыбы әртүрлі жануарларды бейнелеу. ою-өрнек және мүсіндеу (скульптура) болған. Алғашқы өнердің туындыларының ішінде қасиетті жердің, ананың берекелілігі мен кұнарлылығын бейнелейтін сүйектен немесе жұмсақ тастан ойылған әйелдер мүсіндері тарайды.

Палеолитпен салыстырғанда түрлі сүйек индустриясы қалыптасады. Мезолиттік уақыттың тұрақтарында әртүрлі сүйек және мүйізден жасалған гарпундар, садақтар мен сүнгілердің ұштары, пышақтар, қанжарлар, балта мен шот және оларға муфталар, т. б. көптеп кездеседі. Осы құралдардың кейбір түрлері мезолитте ғана жасалынған.

Өнердің сипаттарында да өзгерістер болды. Соңғы палеолитке тән жартастарға жазу біршама азаяды. Өнерде шартты-тұспалды сипаттағы бағыт ұлғаяды. Геометриялық оюлар кеңінен таралады. Оюдың негізгі элементтері түрлі сызықтар, нүктелер, штрихтер, "шыршалар", иректер, торлар, т. б. болды. Оюды жүргізуде көбіне ойып түсіру және бұрғылау техникасы пайдаланылды. Зооморфты және антропоморфты бейнелерден тұратын ұсақ пластика кеңінен таралды.

Соңғы палеолитпен салыстырғанда қоныстану түрақтары да өзгеріп отырған. Көптеген мезолиттік қоныстар көбіне кедей бұйымдарымен, жұқа мәдени қабатьшен ерекшеленетін уақытша, маусымдық тұрақтарда тұрды. Ірі қоныстар өте аз кездеседі. Қазба кезінде табылған уйлер қалдығы әдетте қарапайым күрке тәріздес құрылыс болып келеді, ал соңғы палеолитке тән жертөле немесе жартылай жертөлелер тек солтүстіктегі суық аймақтарда кездеседі.

Ерте Палеолит адамдары

Ерте Палеолит адамдары- б. з. д. 2млн-140 мың жылдықтар.
Адамдардың еңбек құралдары тастан жасалғандықтан бұл кезең Тас ғасыры (б. з. б. 800-140 мың. жыл) деп аталады.

Төменгі Палеолитте тасты жару үшін Жұмыр тасты қолданған.
Тұрақтары: Шабақты, Бөріқазған, Тәңірқазған тұрақтары (Оңт Қаз табылған) .
Алғашқы қауымдық құрлыста Қазақстан жерінде: Мамонттар Мүйіз тұмсықтар, Бейзондар т. б. жануарлар өмір сүрген.

Б. з. б. 100-80 мың жылдай бұрын Мұз басу дәуірі басталды. Тек б. з. б. 12 мыңыншы жылы ғана ауа-райы жылынды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс