Палееоолит дәуірі

Кіріспе
1. Палелоолит дәуірі
2. Ерте Палеолит адамдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Па¬ле¬олит (гр. Pa¬la¬ios – ежелгі және lit¬hos – тас) – ежелгі тас ғасы¬ры. Б. з. б. 2,6 млн. жыл¬дан – б. з. б. 10 мың жыл ара¬лығын қам¬ти¬ды. Па¬ле-олит ғылым¬да төменгі, ор¬таңғы және жоғарғы деп 3-ке бөлінеді. Төменгі не¬месе ежелгі па¬ле¬олит ша¬мамен б. з. б. 2 млн-нан 140 мың жылға, ор-таңғы па¬ле¬олит 140 мыңнан 40 мыңын¬шы, ал жоғарғы не¬месе кейінгі па¬ле-олит 40 мыңнан 10 мың жыл¬дыққа дейін со¬зыл¬ды. Па¬ле¬олит екі ке¬зеңге – ежелгі және соңғы па¬ле¬олит деп бөлінеді. Ежелгі па¬ле¬олит ірі-ірі үш ке-зеңге (мәде¬ни¬ет¬ке): ол¬ду¬вэй (б. з. б. 2,6 млн. жыл – 700 мың жыл), ашель (б. з. б. 700 мың жыл – 150–120 мың жыл) және мустье (б. з. б. 150 – 120 мың жыл – 35 – 30 мың жыл) ке¬зеңдеріне бөлінеді. Соңғы па¬ле¬олит б. з. б. 40 – 35 мыңжыл¬дықтан бас¬та¬лып, 10 мыңжыл¬мен аяқта¬лады. Па¬ле-олиттің ерек¬шелігі Ев¬ра¬зия мен Аф¬ри¬ка ай¬мақта¬рының сол дәуірдегі мәде-ни¬ет¬терінің едәуір ұқсас¬тығы бо¬лып та¬была¬ды. Алғашқы қауым ада¬мы жа-байы өсетін дәндерді, жеміс жи¬дек¬терді жи¬нап, жа¬ну¬ар¬ларды аулаған. Төменгі па¬ле¬олиттік ес¬керткіштер Қазақстан¬ның Жам¬был об¬лы¬сын¬дағы Қара¬та¬удан 50-жыл¬да¬ры та¬был¬ды (мұны тапқан Х. Ал¬пысба¬ев). Бөріқазған, Тәңірқазған және Тоқалы 1,2,3, со¬нымен бірге Шу өзенінің оң жағала¬уын¬дағы Қазанғап қоныс¬та¬ры белгілі. Бұл жер¬лерден көбіне¬се тас-тан жа¬салған шапқыш¬тар та¬былған. Ор¬таңғы па¬ле¬олиттің ес¬керткіштері Қазақстан¬ның бар¬лық ай¬мағынан та¬былған Оңтүстік және Шығыс Қазақстан¬нан, Маңғыс¬тау түбегінен мустье дәуірінің қоныс¬та¬ры та¬былған. Бұларға Са¬рысу өзені бойын¬дағы Мұзбел, Ертіс өзені, Қанай ауылы¬ның маңын¬дағы қоныс¬тар жа¬тады. Қаз¬ба жұмы¬сы кезінде би¬зон¬ның, ақбөкеннің, арқар¬дың, жа¬байы жылқының, т. б. сүйек¬тері, ал құрал¬дардан қырғыш¬тар, сүйір ұштықтар, пы¬шақ тәріздес плас¬ти¬налар ұшы¬рас¬ты. Жоғарғы па¬ле¬олит ес¬керткіштері Ор¬та¬лық және Шығыс Қазақстан¬нан да та¬былған. Бат¬пақ – 8, Семізбұғы, Қара¬бас – 3, Аг¬ренсор – 2 осын¬дай ес-керткіштер то¬бына жа¬тады.
Палеолит жәйлі әдебиеттерде «қол шапқыш» терминінің орнына екі беті де өңделгең құралды білдіретін «бифас» термині жиі қолданылып жүр. Бірақ «бифас» термині «қол шапқыштан» гөрі кеңірек ұғым. Олар орта, кейінгі ашельге және мустьеге тән және сонда кездеседі, сонымен қатар, шабуға емес, кесуге, қыруға арналған және сүңгінің үштығы есебінде қолданылды. Одан басқа осы кездері тас бүйымдарды шабатын құрал - кливер пайда болады. Шапқыш сияқты, ол да екі жағынан да қашалған құралға, яғни бифасқа жатады. Палеолит туралы әдебиеттерде кливерлерді кейде көлденең жүзді шапқыш, кескіш деп те атаған.

1. «Қазақстан тарихы» (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 1-том. — Алматы: Атамұра, 2010
2. “Қазақ Энциклопедиясы”, V-том
3. Қазақстан тарихы (Ерте заманнан қазіргі кезге дейін) 4-томдық. - Алматы. Т. 1, 1996.