Қазіргі киім үлгілеріне ұлттық ою-өрнектер арқылы сәндеу әдістері

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 91 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ

БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ КАФЕДРАСЫ

ҚАЗІРГІ КИІМ ҮЛГІЛЕРІНЕ ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕР АРҚЫЛЫ СӘНДЕУ ӘДІСТЕРІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В012000 «Кәсіптік оқыту» мамандығы

Түркістан 2016

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ

БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ КАФЕДРАСЫ

"Қорғауға жіберілді"

Кафедра меңгерушісі

Ауелбеков Е. Б., доцент м. а.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: ҚАЗІРГІ КИІМ ҮЛГІЛЕРІНЕ ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕР АРҚЫЛЫ СӘНДЕУ ӘДІСТЕРІ

^{5В012000 «Кәсіптік оқыту» мамандығы}

Орындаған: Қайырбекова А.

Ғылыми жетекшісі: п. ғ. д., профессор Г. Ғ. Еркибаева

Түркістан 2016

Аннотация

Дипломная работа посвящена методам обучения учащихся старших классов художественному украшению современной женской одежды на уроках технологии.

В работе дается анализ национального орнамента, дается анализ орнамента в трудах ученых, возможности обучения художественному украшению современной женской одежды на уроках технологии. Также рассматриваются методы и формы обучения художественному украшению современной женской одежды на уроках технологии.

Мазмұны

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР . . . 3

АНЫҚТАМАЛАР . . .

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР . . .

КІРІСПЕ . . .

1 ҚАЗІРГІ КИІМ ҮЛГІЛЕРІНЕ ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕР АРҚЫЛЫ СӘНДЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Ұлттық ою-өрнектерге сипаттама

1. 2 Ұлттық өнер мәселесі ғалымдар еңбектерінде алатын орны

1. 3Жоғары сынып оқушыларына киім үлгілерін көркемдеп сәндеуге үйретудің мүмкіндіктері

2 ҚАЗІРГІ КИІМ ҮЛГІЛЕРІН ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕР АРҚЫЛЫ КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ФОРМАЛАРЫ . . .

2. 1 8-сынып оқушыларын көркемдеп сәндеуді үйретудің мазмұны . . .

2. 2 Киім үлгілерін көркемдеп сәндеудің әдістері мен принціптері . . .

2. 3 Сабақ конспектісі . . .

3 ҚАЗІРГІ ӘЙЕЛ КИІМІН ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕР АРҚЫЛЫ СӘНДЕУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТ

3. 1 Қазіргі әйел киімін сәндеуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама

3. 2 Қазіргі әйел киімінің сызбасын сызу және модельдеу

3. 3 Қазіргі әйел киімінің өзіндік құнын есептеу

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Қосымшалар . . .

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда замана талабына сай, тәуелсіз мемлекетіміздегі жаңа қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен халықтық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, орта және жоғары білім беру ошақтары мен барша халықтың міндеті. Бұл процестің стратегиялық негіздері Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында (2007) : »Білім беру жүйесінің басты мақсаты, ұлттық мәдениетіміз бен халық педагогикасының негіздерінде, әрбір жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасау», - деп көрсетілген [1, б. ] .

Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасында: «Білім беру ісіндегі рухани дәстүрлерді сақтап, жаңаша жетілдіріп дамыта беру керек. Бұл жүйедегі оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі үзіліп қалды. Сіздер мен біздер тек болашақ буындарды ғана емес, жалпы адамзаттық қадір-қасиеттердің мәні мен маңызын түсінетін, жаны да, тәні де таза білімді азаматтар тәрбиелеуге міндеттіміз. Олардың отаншылдық сезімдерін тәрбиелеуде, білім берудің мектепке дейінгі жүйесі мен жоғарғы оқу аралықтарын үндестіре ұйымдастыру, көкейтесті мәселе болып табылады», - деп атап көрсеткен [2, б. ] .

Өскелең ұрпақты тәрбиелеу - келешек қоғам мұрагерлерін тәрбиелеу ісі. Ол мемелекеттік маңызы зор, аса жауапты іс. Дені сау, сезімі сергек, ақыл-ойы жетілген, Отанын шексіз сүйетін, «сегіз қырлы, бір сырлы» абзал азамат өсіру ісі халқымыздың ғасырлар бойғы ой-арманы. Осы арман дене, ақыл-ой, адамгершілік, кәсіптік және эстетикалық тәрбиенің дәстүрлі қазақ мәдениетінің түрлері арқылы ұрпақтан- ұрпаққа заманалар бойы халықтың салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарында марапатталып, сіңіріліп, іске асырылып отырды.

Қазіргі уақытта ұрпақ тәрбиесі туралы мәселеге, мүлдем жаңа психо-физиологиялық көзқараспен қарауды, замана сипаты ерекше талап етуде. Бүгінгі таңда жалпы адам тәрбиесіне де, халық педагогикасының тигізер әсерлерін, тіпті ештеңемен салыстыруға келмейді.

Қазақ халқының ұлттық мәдениетін сақтап, оны келер ұрпаққа жаңа көзқараспен жетілдіріп жеткізуде білім беру ісі басты құрал болып саналады. Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, оның қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.

Қазіргі білім берудің негізгі мақсаты − білімін, біліктілігін, дағдысын қалыптастыруға қол жеткізу ғана емес, ұлттық тәрбие негізінде ертеңгі қоғамның белсенді азаматы - бүгінгі оқушы тұлғасын қалыптастыру.

Бүгінгі жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде, жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін танып, дұрыс бағытта дамыту, әр түрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету және қоғам өмірін ізгілендіру мен демократияландыру жағдайында жаңа азаматты қазақтың ұлттық өнері арқылы қалыптастыру мәселесінің маңыздылығы мен көкейтестілігі күннен күнге артып отыр. Сондықтан, білім беру жүйесін реформалау саясаты ең біріншіден - еңбек, технология, кәсіптік білім беру сияқты өмір талабына қойылатын сұранысқа сәйкес жүргізу, екіншіден, оқу үрдісіндегі білім беру мен ұлттық тәрбие бірлігін сабақтастыра отырып, білімнің үйлесімділігімен қатар, әрбір оқушының дербес ерекшелігін ескеріп, қабілетіне, белсенділігіне сәйкес бағдар ұстау болып отыр. Бұдан ұлттық тәрбие мәселесіне бұрын соңды көңіл бөлінбеген деген ой туындамаса керек. Оған этнопедагогика саласындағы зерттеулер дәлел бола алады. Дегенмен де, қазіргі қоғамның ғылыми, әлеуметтік, практикалық талабына, тәрбие беру мақсатын жүзеге асыру қажеттілігіне сай, оқу-тәрбие үрдісінде жергілікті жердің экономикалық, экологиялық және этномәдени ерекшеліктерін ескере отырып, технология сабағында оқушыларға ұлттық тәрбие беру мәселелері әлі күнге дейін біржақты шешімін тапқан жоқ.

Өркениетті қоғам мен Қазақстан Республикасының гүлдене түсуі өскелең ұрпақтың рухани байлығы мен мәдениеттілігін, еркін ойлау қабілеті мен шығармашылығын, кәсіби біліктілігі мен білімділігін талап етеді.

Қай халықтың болса да рухани әлемі, ең алдымен оның дәстүрлі өнерінен көрінетіні мәлім. Сол себепті Қазақстан Республикасының білім беру мен тәрбиелеу саласының түбегейлі жаңаруы жағдайымен бүгінгі ұрпақ тәрбиесінің негізіне - қазақ халқының ғасырлар бойы жинақталған, уақыт сынынан өтіп, сараланған ұлттық тәлім-тәрбиесінің, сәндік қолөнерінің бай қазынасы, мол тәжірибесі алынып отырғаны мәлім. Өйткені жастардың ұлттық мәдениет пен дәстүрлердің негіздерін меңгергенде ғана жалпы адамзаттық мұраларды игеріп дүниеге дұрыс көзқарасы, озық ойлау жүйесі қалыптасатыны анық.

Ұлттық мәдениеттің маңызы және оның жеке тұлғаның рухани дамуына тигізер әсері туралы ой-пікірлердің қалыптасуына қазақ ғалымдары Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ж. Аймауытов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Жұмабаевтың қосқан үлесі зор [3; 4; 5; 6; 7; 8; 9] . Олардың еңбектерінде жас ұрпақтардың тәрбиесіне байланысты өзекті мәселелер бойынша өте құнды пікірлер айтылған.

Жас ұрпаққа ұлттық, патриоттық негізде эстетикалық тәрбие берудің негізгі құралдарының бірі - сәндік қолданбалы өнер. Ұлттық қолөнерінің тәрбиелік мүмкіндіктерін С. Қасиманов, А. Тәжімұратов, Ә. Марғұлан, Х. Арғынбаев, Ө. Жәнібеков және т. б. зерттеушілердің еңбектерінен көреміз [10; 11; 12; 13; 14] .

Қазақстанда жалпы білім беретін мектептерде бейнелеу өнері мен қолөнерін оқытудың теориялық, әдістемелік, тәжірибелік мәселелері Ә. Қамақов, С. Ұзақбаева, Қ. Әмірғазин, Е. Асылханов, Б. Әлмұханбетов, Ж. Балкенов, Қ. Ералин, О. Сатқанов, С. Жолдасбекова, т. б. еңбектерінде қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің тарихы және бейнелеу өнері арқылы ұлттық, эстетикалық тәрбие беруде халықтық педагогиканы басшылыққа ала отырып жүргізудің жолдарын қарастырған [1-23] .

Белсенді әдістер мәселесі төменгі еңбектерде орын тапқан: А. Әлімов »Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану»; А. К. Мынбаева, З. М. Садвокасова «Инновационные методы обучения, или как интересно преподавать: учебное пособие»; А. П. Панфилова «Игровое моделирование в деятельности педагога» [24; 25; 26] .

Жоғары сынып оқушыларына белсенді әдістер арқылы киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістері мәселесі төмендегі еңбектерде орын тапқан: «Тігін өндірісінің мататануы» (Мальцева Е. ) [27; 28] ; "Әйел және бала киімін конструкциялаудың негіздері"(Л. Н. Шершнева) [29] ; «Қазақ киімі». Альбом. «Қазақша киім табиғатына жүгінсек» (Жәнібеков Ө. ) [30] ; «Казахские национальные традиции в современной одежде» (Рассохина Э. ) [31] ; «Технология пошива» (Юдина Е. Н. ) [32] ; «Азбука вышивания» (Глинская Б. ) [33] ; «Практическая книга по моделированию женской одежды» (Бланк А. Ф., Фомина М. ) [34] ; «Костюм тарихы» (Жолдасбекова С. А. ) [35] және т. б.

Қазіргі білім беру ісінің басты шарттарының бірі болып оқушының өзіне керекті мәліметті өзі іздеп табуына үйретіп, олардың өз оқу траекторияларын өзінің таңдай білуі есептеледі. Осы тұрғыдан алып қарасақ оқушыларға білім, білік, дағдыны қалыптастыруда белсенді әдістердің маңызы зор.

Сондықтан оқушыларға белсенді әдістер арқылы жоғары сынып оқушыларына киімді жобалау және модельдеуді үйрету барысында біз окушылардың бойындағы әсемдікті түсіну және сезіну, эстетикалық көзқарасқа, ұқьптылыққа, сұлулыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке т. б. баулимыз. Сонымен қатар жан-жақты белсенді әдістер арқылы оқушылардың жобалау және модельдеу тұрғысынан танымын кеңейтіп, дағдысын қалыптастырамыз.

Бүгінде ел ішінде осындай он саусағынан өнер тамған, қолөнердің сан саласын жақсы меңгерген ісмерлер аз емес. Солардың бірі республика көлемінде танымал ұлттық киім үлгілерін тігетін Әсем Нұрсейітова, Ая Бапани, Гакку Күзембаева. Түрлі түсті киіз мата қиындыларын құрау, оюлап ою жұмысы ежелден - нәзік сезімді, ұлттық рухымызды көрсетеді. Оны әдемі де, нәзік көрсету үшін маржан тастармен, сумоншақтармен, кристал тастармен безендіреді. Тәж жасау үшін оған оюды дұрыс таңдай білу де маңызды. Егер де ою-өрнектерді қазіргі киім үлгілерінде жаңғырта берсек, ол тіпті ұлттық стиліміздің айнымас бөлшегі боларына сенімдімін. Бұл тәжді ұзатылып жатқан қыздарымыз арнайы тапсырыс беріп тіктіруде. Қазақ халқының тарихында ұзатылған қыз сәукеле кигенде, бетмоншағы міндетті түрде болған. Сол секілді бұл тәж түріне сол бетмоншақ қосылып тігіліледі. Ол қыздың сыпайылығы мен инабаттылығын көрсетіп тұрғандай.

«Ағаш көркі-жапырақ, адам көркі-шүберек» деп тегін айтылмаған. Жоғарғы талап-талғамға қарай әдемі киіне білудің өзі мәдениеттіліктің бір көрінісі десек, ХХІ ғасырдың басында тек әртіс, әншілерден ғана емес, қарапайым халық арасында осындай сәнді киім кие бастаған қыз - келіншектерімізді кездестіруге болады. Олардың осы кездегі тіккен, бұл киімдердің үлгілері қазіргі шеберлерді де таңқалдырары сөзсіз. Осынау әсем туындылардағы ұлттық ою-өрнек дегеніміз бір сөзбен айтқанда-дәлдік, есеп, тендік, теңдеу, үйлесім, жарасым, сәндік, көркемдік, парасаттылық, жылылық, сұлулық, ойлылық, ақылдылық, зеректік, көңілге шабыт, шаттық ұялатады десек артық айтқандық емес. Олар адамды ептілікке, іскерлікке, шеберлікке, икемділікке, дәлдікке баулиды, тәрбиелейді. Демек ұлттық ою-өрнек өнерге деген махаббат, сұлулыкқа деген құштарлық жиынтығы. Өйткені осыншама әсем оюды ойған адамның жүрегі жылы, нәзік болары айқын.

Қазіргі заманғы жастардың халық қолөнерін түсініп, заман талабына сәйкес пайдалана білуі көңіл қуантарлық жәйт. Осындай жастарымыз тұрғанда қазақ халқының мәдениеті жаңғырып, дами берері сөзсіз. Оның эстетикалық, этно-мәдени, қоғамдық мәні де орасан. Сондықтан әр қазақ мақтан тұтатын мол мәдениетіміздің елеулі бір саласына киім кию ғұрыптарымызды жатқызсақ болады. Шындығында да, әлемдегі озық өнер түрлерін сарапқа салар болсақ, қазақ өнері алдыңғы қатардан көрінері
даусыз. Себебі, қазақ дүниетанымы терең, мәдениеті бай, әрбір өнері көрнекті, көрген-түйгені мол үлгілі ұлт. Қазақ өнерінің әрбір туындысы өзгеге ұқсамайтын өзіндік ұлттық нақыштарға толы.

Мектепте білім беру үрдісімен таныса келе қазіргі заманғы педагогикалық технологияны пайдалану мәселесін зерттеуде конструкциялау мен модельдеуге қажетті деңгейде мән берілмей жатқанын байқауға болады. Оқушылардың әртүрлі пәндерден алған білімі қажетті деңгейде емес, бұл педагогикалық әрекетте қазіргі заманғы педагогикалық технологияны жүзеге асырудың әдістері мен рөлі туралы толық ұғымды қалыптастыруды қамтамасыз ете алмайды. Осы аталған мәселелерді зерттей келе біз өз диплом жұмысымыздың тақырыбын: «Қазіргі киім үлгілеріне ұлттық ою-өрнектер арқылы сәндеу әдістері», - деп таңдап алуға негіз болды.

Зерттеу мақсаты: оқушыларға қазақ халқының қазіргі заманғы киім үлгілерін ұлттық ою - өрнектер арқылы сәндеу әдістері туралы теориялық және практикалық тұрғыда түсінік беру.

Зерттеу нысаны: ортаңғы 8-9 сынып оқушыларын технология сабағында ұлттық қолөнерге баулу барысы.

Зерттеу пәні: Оқушыларға Қазақ халқының қолөнерін оқытудың әдістемесі

Зерттеу жұмысының міндеттері:

- Қазіргі киім үлгілерін ұлттық ою - өрнектер арқылы сәндеуді үйретудің теориялық негіздерін айқындау;

- Қазақ халқының ою - өрнектерінің мағынасы мен қолданылу тәсілдерін түсіндіру;

-Қазіргі заманауи киімдерді ұлттық нақышта безендірудің жолдарын практикалық тұрғыда көрсету;

Диплом жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.

1 ҚАЗІРГІ КИІМ ҮЛГІЛЕРІНЕ ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕР АРҚЫЛЫ СӘНДЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Ұлттық ою-өрнектерге сипаттама

Қазақ ұлттық ою-өрнек өнерінің атқаратын қызметіне (функциясына) мыналар жатады:

1. Тұрмысқа қажетті заттар мен бұйымдарды әшекейлеу;

- киіз үй жасауларын (баулар, құрлар, киіздер, текеметтер, тұс киіздер, сырмақтар, алашалар, кілемдер және т. б. ) ;

- тұрмыстық заттарын (сандықтар, жүкаяқтар, ыдыстар, асадалдар, ер-тұрмандар, қоржын-қалталар, дастарқан және т. б. ) ;

- киім-кешектерін (сәукеле, тақиялар, қалпақтар, етіктер, мәсілер, көйлектер, қамзолдар, шапандар, кимешектер, шалбарлар және т. б. ) ;

- әйелдер әшекейлерін (білезіктер, жүзіктер, сырғалар, алқалар, белдіктер және т. б. ) ;

2. Архитектуралық құрылыстарды әсемдеу:

- мазарларды (Қозы Көрпеш - Баян сұлу, Айша бибі, Қарахан, Домбауыл және т. б. ) ;

- мавзолейлерді (Арыстан баб, Ахмет Ясауи және т. б. ) ;

- үй құрылыстарын (Баб Ата, Тараз, Қасрибас, Сығанақ, Құлан қалашықтары және т. б. ) ;

- құлпытастарды (Қарағаш, Қамысбай және т. б. ) ;

- моншаларды (Отырар, Тараз және т. б. ) ;

3. Адам ойын бейнелі түрде жеткізу:

- ұзатылған қыздың ою-өрнек арқылы өз жағдайын ата-анасына хабарлауы;

- білезікке түсірілген ою-өрнек арқылы жігіттің қыз басының бос немесе бос еместігін білуі;

- құдағи жүзікке бейнеленген ою-өрнектерден қыз анасының жігіт анасына деген ризашылығын білдіруі;

- ұзатылған қыз жасауындағы өрнектерде әке-шешесі, ағайын-туғандарының қызына тілеген арман-тілектерінің берілуі және т. б. ;

4. Ертедегі халықтың дүниетанымдық көзқарасын білдіру:

- дүниенің пайда болуы, жаратылысы жөніндегі ой-пікірлері (от, су, ауа, тау), оюдың төрт бітімді бұйымға салынуы («төрт-мүйіз», «шаршы ою» т. б) .

- аспан әлеміне табынушылықты (космогониялық өрнектер) ;

- табиғат құбылыстарына сиынушылықты (өсімдік тектес, аң, құс тектес өрнектер және т. б. ) ;

5. Халықтың наным, сенімдерін көрсету:

- көз, тілден сақтану (тұмар, нәйзекі оюлары) ;

- қасиетті сандарды қадір түту («жеті гүл», «қырық-мүйіз») ;

- киелі зат, бұйым құбылыстарды қастерлеу («бауырсақ», «ботакөз» оюлары және т. б. ) ;

6. Халықтың тұрмыс-тіршілігін бейнелеу:

- мал шаруашылығы («қошқар мүйіз», «түйетабан» және т. б. ) ;

- егін шаруашылығы («арпабас», «бидайық» және т. б. ) ;

- сауда-саттық («бұқар теру», «кежім теру» және т. б. ) ;

7. Тек жақсылықтың нышанын білдіру:

- тоқтық, молшылықты (мүйіз оюлар және т. б. ) ;

- тыныштықты («көгершін» өрнегі және т. б. ) ;

- достық, сыйластықты (басқа ұлт өкілдерінің өрнегімен байланысы) ;

- еркіндікті («құсқанат», «құстұмсық» оюлары және т. б. ) .

Олай болса, «қазақ ұлттық ою-өрнегі» дегеніміз адам өміріне қажетті заттарды, бұйымдарды, архитектуралық құрылыстарды сәндеуде, халықтың тыныс-тіршілігін, қоршаған ортаға көзқарасын, одан алған эмоционалдық-эстетикалың әсерін және ой-арманын, тілек-мүддесін әсем талғаммен өзара үйлесімділікте бейнелі жеткізуге ықпал ететін нақыштар.

Ал, « қазақ ұлттық ою-өрнек өнері» бұған қарағанда кең ұғым. Өйткені, жоғарыда көрсетілген мүмкіндіктерінен басқа қазақ ұлттық ою-өрнектері қазақ халқының сәндік - қолданбалы өнерінің барлық түріне қатысады және әр түрінде әр түрлі өрнектелу әдістерімен ерекшеленеді. Сонымен, «қазақ ұлттық ою-өрнек өнері - қазақ халқының сәндік-қолданбалы өнері салаларының барлық туындыларында кездесетін ою-өрнек түрлері мен өрнектеу әдістерінің жиынтығы».

Қазақ ұлттық ою-өрнек өнері-бейнелеу өнерінің, оның ішінде сәндік-қолданбалы өнердің үлкен бір арнасы. Дей түрғанмен, бейнелеу өнерінің түпкі бастауы халықтың қолөнерінен өрбігендіктен, оған қоса қазақ халқының ою-өрнектері ежелден-ақ қолөнерінің өркендеуіне сәйкес дамығандықтан, ою-өрнек өнері-қолөнерінің негізгі саласы болып табылады.

Қазақ ұлттық ою-өрнектерінің қалыптасып, дамып отыруына әсер еткен жағдайлар былайша топтастырылады: әлеуметтік-экономикалық, табиғат, халықтың рухани өмірі.

Қазақ ұлттық ою-өрнектерінің мазмұндық ерекшеліктерін былайша топтастыруға болады: мағыналық ерекшелігі, бояу түрлеріне қарай ерекшеліктері, құрылымдық жүйенің ерекшеліктері, өрнектеу әдістеріне байланысты ерекшеліктері.

Қазақ ұлттық ою өрнектерінің қалыптасу жағдайлары

Ою - өрнектерге әсер ететін жағдайлар

Ою - өрнектердің пайда болуы

Ою - өрнектерге әсер ететін жағдайлар: Әлеуметтік-экономикалық жағдайлар

Ою - өрнектердің пайда болуы: Мал және егін шаруашылығымен айналысуына байланысты

Ою - өрнектерге әсер ететін жағдайлар: Табиғат жағдайларына

Ою - өрнектердің пайда болуы: Қазақтың кең дархан даласы, аң-құстарына, табиғатына, табиғаттың тылсым сырына байланысты

Ою - өрнектерге әсер ететін жағдайлар: Халықтың рухани өмірі. Ұлттық салт-дәстүр

Ою - өрнектердің пайда болуы: Қазақ халқының ерте кезден әдет-ғұрпы бойынша және наным- сенімдерге байланысты

Ою - халқымыздың көнеден келе жатқан өнерінің бірі болып табылады. Оюмен өрнектеу дәстүрі ежелден бері халқымыз арасында өте кең таралған және қазір де түрмысымызда қолданылады.

Шеберлер халық өнері бүйымдарын жасайтын негізгі материалдарға мал өнімдерін - жүнін, одан басылған киізді, терісін, сонымен қатар ағаш және металдарды қолданады. Металл өңдеуде зергерлердің эшекей жасайтын сүйікті металы күміс болған.

Қазақ ою түрлерінің саны өте көп. Қазақстан аумағында жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары барысында табылған қолданбалы өнер туындыларының барлығы да оюмен безендірілген болып келеді.

Қазақ оюының мотиві өсімдік әлемі элементтері, «ау стилі» зооморфтық формалары, геометриялық өрнектер, сонымен қатар космогоникалық символдар болып табылады.

Оюдың ашылмаған құпиялары элі де көп. Халқымыздың дәстүрлі бүйымдарының барлығында: қару-жарақ соғу өнерінде, киіз үй жарақтарында, зергерлік бүйымдарда, кілем тоқуда, алаша тоқуда, киіз бүйымдарда, қоржындарда, ыдыстарда, тоқыма киімдерде, тігуде, құрақ құрауда, қорытпа қүюда, қашап өрнек салуда оюмен безендіру кең қолданылған, үлкен өріс алған. Қазіргі кезде ғалымдар оюдың 230-ға жуық түрін тапты.

«Мүйіз» элементі барлық оюдың негізгі элементі болып саналады. Бүл элементте мүйіз тәріздес, доға тэріздес сызықтар басым болып келеді. «Мүйізді» қазақ оюының бастапқы элементі деп санауға болады, себебі оюдың басқа түрлері оның негізінде қаланған: «қошқармүйіз» - қошкар мүйізіне ұқсайтын ою; «арқармүйіз» - арқар мүйізіне ұқсайтын ою; «бұғымүйіз» - бұғы мүйізіне ұқсайтын ою; «қырықмүйіз» - көптармақты мүйізге ұқсайтын ою; «қосмүйіз» - екі мүйізге ұқсайтын ою; «сыңармүйіз» - бір мүйізге ұқсайтын ою; «сынықмүйіз» - сынған мүйізге ұқсайтын ою.

Сонымен қатар жануарлар мен құстар дене мүшелерінің жекелеген бөліктерін білдіретін оюлар: «төртқүлақ» - қүс табанына ұқсайтын ою; «түйетабан» - түйе табанына ұқсайтын ою; «сыңарөкше» - өкшеге ұқсайтын ою; «қосалқа» - қосарлы алқаға ұқсайтын ою; «қүсқанаты» - қүс қанатына ұқсайтын ою; «қазтабан» - қаздың табанына ұқсайтын ою.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.