Қаржылық қүқықтық нормалар және қаржылық қүқықтық қатынастар

Қоғамда пайда болатын қаржы қатынастары құқықтық реттеуді қажет етеді. Бұл орайда қаржы құқығы әр түрлі нормалары қолданалады.
Қаржы құқығы – бул қоғам дамуының итісті кезеніндеғі мемлекеттің міндеттерін жүзеге асыру үшін қажетті ақша қорларын жасау, бөлу және пайдалану процесінде пайда болатын қаржы қатынастарын реттейтін заң нормаларының жиынтығы болып табылады.
Ол біртекті қаржы қатынастарына жататын жеке бағыттар бойынша: бюджет құқығына, салық құқығына, шаруашылық құқығына межеленіп айырылады; қаржының кең ұғыныс тұрғысында жалпы ақша қатынастары ретінде баян етілуіне байланысты қаржы құқығына сонымен бірге валюта және сақтық заңнамасын, банк құқығын, мемлекеттік кредитті, ақша айналасын құқықтық реттеу сияқты бөлімдерді де қосады.
Қаржы құқығы қаржы-құқықтық нормалар-құқықтың негізгі бастапқ элементтері, яғни мемелекет белгілеген және қаржы қатынастарындағы мемелекеттік мәжбүрлеу (күштеу) шараларымен қамтамасыз етілген қылықтың қатаң белгілі бір ередесі пайдаланылады. Сөйтіп, қаржы-құқықтық нормалардың императивтік (әмірлік, бұйрықтық) сипаты болады. Қағида бойынша, олардың үзілді-кесілді нысанда көрінетін талаптары болады және оларды беталды өзгерте беруге жол берілмейді, қаржы қатынастары қатысушыларының құқықтары мен міндеттерінің ауқымын дәл анықтайды. Қаржы-құқықтық нормалар міндеттеушілік, тыйым салушылық және уәкілеттік (яғни белгілі бір іс-қимылдарды жасауға бағыттылған қаржы қатынастары қатысушыларының бекітуші құқықтары) болып бөлінеді.
Сөйтіп, базистік болып табылатын қаржы қатынастары қаржы- құқықтық нормаларды пайдаланған кезде қаржының құқықтық қатынастарына жаңғырады, олардың қатысушылары субъективті заңиқұқықтар мен міндеттілектер арқылы өзара байланыста болады, ал байланыстар семлекеттің мәжбүрлеуші күшімен қорғалады. Нормативтік-құқықтық қатынастардан тыс қаржылық қызмет орындалмайды. Жүзеге асуы мемлекеттің мәжбүрлеуші күшімен кепілдендірілген тек өзара байланысты заңи құқықтар мен міндеттіліктер кезінде болжанған кірістерді мемлекеттің алуы, оларды белгіленген мақсаттар бойынша бөлу және пайдалану мемлекеттік органдарға билік өкілеттіктері үйлестіріліп берілген, каржы құқықтық қатынастарың басқа қатысушыларының – кәсіпорындарының, ұйымдарадың, мекемелердін және азаматтардың орындауы үшін міндетті нұсқамалар шығаруға олардың құқы бар.

1. Худяков А.И. Финансовое право. РК. Общая часть.-Алматы: Жеты жаргы, 2001
2. Худяков А.И. Финансовое право. РК. Особенная часть.-Алматы: Жеты жаргы, 2002
3. Худяков А.И. Основы теории финансового права. РК. Общая часть.-Алматы: Жеты жаргы, 1995
4. Финансовое право. Учебник/Под ред. Химичевой Н.И.-М. Юрист.2000