Кітапхана қоры негізінде мәліметтерге BDE технологиясы арқылы қатынау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫНА ШОЛУ
ЖАСАУ 5
1.1 Кітапханалық жүйелер 10
1.2 АКАЖ (автоматтандырылған кітапханалық . ақпараттық
жүйелер) бағдарламасының жұмыс сатысы 11
2 МӘЛІМЕТТЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ӘЗІРЛЕМЕ ҮШІН
ҚОЛАЙЛЫ АСПАПТАМАНЫ ТАҢДАУ 13
2.1 Әзірленетін автоматтандырылған жұмыс орындарының кызметі 13
2.2 Құрылымдық сызбаны анықтау 13
2.3 Бағдарламалық құралды таңдау 15
2.4 САSЕ технологиясы 16
3 МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН БАСҚАРУ
ЖҮЙЕСІ 18
3.1 Мәліметтер қорының негізгі түсініктері 18
3.2 Мәліметтер қорының объектілері 23
3.3 Мәліметтер қорын жобалау 24
4. ЛОГИКАЛЫҚ СЫЗБАНЫ АНЫҚТАУ 27
4.1 Логикалық жобалау 27
4.2 Автоматтандырылған жұмыс орындарының құру мақсатын анықтау 28
4.3 Кестелерді дайындау 28
4.4 Delphi және мәліметтер қоры сервері BDE технологиясымен қатынау 33
ҚОРЫТЫНДЫ 44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 45
ҚОСЫМША А «Кітапхана» автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру 47
КІРІСПЕ 4
1 АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫНА ШОЛУ
ЖАСАУ 5
1.1 Кітапханалық жүйелер 10
1.2 АКАЖ (автоматтандырылған кітапханалық . ақпараттық
жүйелер) бағдарламасының жұмыс сатысы 11
2 МӘЛІМЕТТЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ӘЗІРЛЕМЕ ҮШІН
ҚОЛАЙЛЫ АСПАПТАМАНЫ ТАҢДАУ 13
2.1 Әзірленетін автоматтандырылған жұмыс орындарының кызметі 13
2.2 Құрылымдық сызбаны анықтау 13
2.3 Бағдарламалық құралды таңдау 15
2.4 САSЕ технологиясы 16
3 МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН БАСҚАРУ
ЖҮЙЕСІ 18
3.1 Мәліметтер қорының негізгі түсініктері 18
3.2 Мәліметтер қорының объектілері 23
3.3 Мәліметтер қорын жобалау 24
4. ЛОГИКАЛЫҚ СЫЗБАНЫ АНЫҚТАУ 27
4.1 Логикалық жобалау 27
4.2 Автоматтандырылған жұмыс орындарының құру мақсатын анықтау 28
4.3 Кестелерді дайындау 28
4.4 Delphi және мәліметтер қоры сервері BDE технологиясымен қатынау 33
ҚОРЫТЫНДЫ 44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 45
ҚОСЫМША А «Кітапхана» автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру 47
КІРІСПЕ
Соңғы кездері есептеуіш техника құралдарын әр түрлі жұмыс орындарда қолдану қызығушылығы арта түсуде. Бұл есептеуіш құралдар дегеніміз ең әуелгі ретте қазіргі дербес электронды есептеуіш машиналарды білдіреді. Бұл электронды есептеуіш машиналар адамның еңбек ететін әртүрлі салаларында ақпаратты өңдеуді автоматтандырудың ыңғайлы ортасы болып табылады. Дербес компьютерлер ауқымы оларды тікелей пайдаланушының жұмыс орнына орналастыруға мүмкіндік береді. Сонымен ақпаратты жинақтау, өңдеу және тарату мәселелері адамзат алдында оның барлық даму кезеңдерінде маңызды болып табылады.
XXI ғасырдағы адамзат өркениетінің дамуындағы ғаламдық ө згерістер оны жаңа кезеңге компьютерленген еңбек құралдары мен ақпараттық технологияларды кеңінен колданатын қоғамға әкелді.
Мұндай қоғамдағы ақпарат адам қызметінің негізгі өнімдерінің бipi болып табылады, ал үлкен көлемді ақпараттық қоры бар кітапханалар мазмұнын байыта отырып және кызметіндегі библиографиялық ақпаратпен қатар аналитикалық, сондай - ақ дәстүрлі және жаңа өнімдер құруды қоса, олар өндіретін ақпараттық өнім түрлерін кеңейте отырып акпараттық жүйе даму үрдісіне енуі қажет. Осының барлығына, кітапханалық үрдістерді автоматтандырылған кешендік бағдарламаларды құру кәзіргі кездегі ең маңызды сұрақтардың бipi болмақ.
Қолданушылар кітапханадан өзіне қажетті кез - келген ақпаратты алуға болады. Қaзip ақпараттың мөлшерден тыс көптігі жағдайында кітапханалық қор құру, ақпараттың - библиографикалық жене абономенттік қызмет көрсету сияқты негізгі функцияларды атқару күннен - күнге күрделенуде.
Тәжірибе жүзінде бұл кітапханадағы жаңа түсімдерді өңдеуді орындауда картотекаларды, басылымдарды, тізімдерді, тапсырыстарды, есептік құжаттамаларды дайындау бойынша қызметкерлердің уақытын үнемдеумен қатар, бip сарынды жұмыстан босату, түсімдер туралы мәліметтер қорын кұру
және көшірме жасау бойынша операцияларды орындауды білдіреді. Ең бастысы - кітапхана оқырмандарды отандық және дүние жүзілік ақпараттық кеңістікке шығу мүмкіндігімен қамтамасыздандырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: «Кітапхана» автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру. Осы мақсатқа жетү үшін келесі міндеттер қойылды:
1) «Кітапхана» пәндік аймағына талдау жасау;
2) «Кітапхана» мәліметтер қорының құрылымын жобалау;
3) Microsoft Access ортасында мәліметтер қоры жүйелерін құру;
4) Мәліметтер қорын толтыру;
5) Мәліметтер қорымен жұмыс жасау үшін клиенттік қолданбаны әзірлеу, мәліметтерді енгізу, өзгерту, түзету, сақтауды қамсыздандыру.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Кітапхана жұмысын автоматтандыру арқылы кітапханалық басылымдар (анықтамалықтар, мақалалар жинағы және т.б) туралы ақпаратты, әр басылымның жекелеген даналарының (түптеулерінің) орны туралы ақпаратты, кітап айналымы туралы мәліметтер мен оқырмандар жайлы деректерді енгізуге, сақтауға және өңдеуге арналған бағдарлама құрып кітапхана кызметкерлерінің жұмысын жеңілдету болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік құндылығы: Кітапханадағы жана түсімдерді өңдеуді орындауда, картотекаларды, басылымдарды, тапсырыстарды, есептік құжаттарды дайындау бойынша қызметкерлердің жұмыстан жеңілдетіп, жаңа түсімдер туралы мәліметтер қорын құру бойынша операцияларды орындау.
Дипломдық жұмыс кipicпe, 4 бөлiмнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыстың жалпы көлемі 52 бет.
Соңғы кездері есептеуіш техника құралдарын әр түрлі жұмыс орындарда қолдану қызығушылығы арта түсуде. Бұл есептеуіш құралдар дегеніміз ең әуелгі ретте қазіргі дербес электронды есептеуіш машиналарды білдіреді. Бұл электронды есептеуіш машиналар адамның еңбек ететін әртүрлі салаларында ақпаратты өңдеуді автоматтандырудың ыңғайлы ортасы болып табылады. Дербес компьютерлер ауқымы оларды тікелей пайдаланушының жұмыс орнына орналастыруға мүмкіндік береді. Сонымен ақпаратты жинақтау, өңдеу және тарату мәселелері адамзат алдында оның барлық даму кезеңдерінде маңызды болып табылады.
XXI ғасырдағы адамзат өркениетінің дамуындағы ғаламдық ө згерістер оны жаңа кезеңге компьютерленген еңбек құралдары мен ақпараттық технологияларды кеңінен колданатын қоғамға әкелді.
Мұндай қоғамдағы ақпарат адам қызметінің негізгі өнімдерінің бipi болып табылады, ал үлкен көлемді ақпараттық қоры бар кітапханалар мазмұнын байыта отырып және кызметіндегі библиографиялық ақпаратпен қатар аналитикалық, сондай - ақ дәстүрлі және жаңа өнімдер құруды қоса, олар өндіретін ақпараттық өнім түрлерін кеңейте отырып акпараттық жүйе даму үрдісіне енуі қажет. Осының барлығына, кітапханалық үрдістерді автоматтандырылған кешендік бағдарламаларды құру кәзіргі кездегі ең маңызды сұрақтардың бipi болмақ.
Қолданушылар кітапханадан өзіне қажетті кез - келген ақпаратты алуға болады. Қaзip ақпараттың мөлшерден тыс көптігі жағдайында кітапханалық қор құру, ақпараттың - библиографикалық жене абономенттік қызмет көрсету сияқты негізгі функцияларды атқару күннен - күнге күрделенуде.
Тәжірибе жүзінде бұл кітапханадағы жаңа түсімдерді өңдеуді орындауда картотекаларды, басылымдарды, тізімдерді, тапсырыстарды, есептік құжаттамаларды дайындау бойынша қызметкерлердің уақытын үнемдеумен қатар, бip сарынды жұмыстан босату, түсімдер туралы мәліметтер қорын кұру
және көшірме жасау бойынша операцияларды орындауды білдіреді. Ең бастысы - кітапхана оқырмандарды отандық және дүние жүзілік ақпараттық кеңістікке шығу мүмкіндігімен қамтамасыздандырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: «Кітапхана» автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру. Осы мақсатқа жетү үшін келесі міндеттер қойылды:
1) «Кітапхана» пәндік аймағына талдау жасау;
2) «Кітапхана» мәліметтер қорының құрылымын жобалау;
3) Microsoft Access ортасында мәліметтер қоры жүйелерін құру;
4) Мәліметтер қорын толтыру;
5) Мәліметтер қорымен жұмыс жасау үшін клиенттік қолданбаны әзірлеу, мәліметтерді енгізу, өзгерту, түзету, сақтауды қамсыздандыру.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Кітапхана жұмысын автоматтандыру арқылы кітапханалық басылымдар (анықтамалықтар, мақалалар жинағы және т.б) туралы ақпаратты, әр басылымның жекелеген даналарының (түптеулерінің) орны туралы ақпаратты, кітап айналымы туралы мәліметтер мен оқырмандар жайлы деректерді енгізуге, сақтауға және өңдеуге арналған бағдарлама құрып кітапхана кызметкерлерінің жұмысын жеңілдету болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік құндылығы: Кітапханадағы жана түсімдерді өңдеуді орындауда, картотекаларды, басылымдарды, тапсырыстарды, есептік құжаттарды дайындау бойынша қызметкерлердің жұмыстан жеңілдетіп, жаңа түсімдер туралы мәліметтер қорын құру бойынша операцияларды орындау.
Дипломдық жұмыс кipicпe, 4 бөлiмнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыстың жалпы көлемі 52 бет.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Соңғы кездері есептеуіш техника құралдарын әр түрлі жұмыс орындарда
қолдану қызығушылығы арта түсуде. Бұл есептеуіш құралдар дегеніміз ең
әуелгі ретте қазіргі дербес электронды есептеуіш машиналарды білдіреді. Бұл
электронды есептеуіш машиналар адамның еңбек ететін әртүрлі салаларында
ақпаратты өңдеуді автоматтандырудың ыңғайлы ортасы болып табылады. Дербес
компьютерлер ауқымы оларды тікелей пайдаланушының жұмыс орнына
орналастыруға мүмкіндік береді. Сонымен ақпаратты жинақтау, өңдеу және
тарату мәселелері адамзат алдында оның барлық даму кезеңдерінде маңызды
болып табылады.
XXI ғасырдағы адамзат өркениетінің дамуындағы ғаламдық ө згерістер
оны жаңа кезеңге компьютерленген еңбек құралдары мен ақпараттық
технологияларды кеңінен колданатын қоғамға әкелді.
Мұндай қоғамдағы ақпарат адам қызметінің негізгі өнімдерінің бipi
болып табылады, ал үлкен көлемді ақпараттық қоры бар кітапханалар мазмұнын
байыта отырып және кызметіндегі библиографиялық ақпаратпен қатар
аналитикалық, сондай - ақ дәстүрлі және жаңа өнімдер құруды қоса, олар
өндіретін ақпараттық өнім түрлерін кеңейте отырып акпараттық жүйе даму
үрдісіне енуі қажет. Осының барлығына, кітапханалық үрдістерді
автоматтандырылған кешендік бағдарламаларды құру кәзіргі кездегі ең маңызды
сұрақтардың бipi болмақ.
Қолданушылар кітапханадан өзіне қажетті кез - келген ақпаратты алуға
болады. Қaзip ақпараттың мөлшерден тыс көптігі жағдайында кітапханалық қор
құру, ақпараттың - библиографикалық жене абономенттік қызмет көрсету сияқты
негізгі функцияларды атқару күннен - күнге күрделенуде.
Тәжірибе жүзінде бұл кітапханадағы жаңа түсімдерді өңдеуді орындауда
картотекаларды, басылымдарды, тізімдерді, тапсырыстарды, есептік
құжаттамаларды дайындау бойынша қызметкерлердің уақытын үнемдеумен қатар,
бip сарынды жұмыстан босату, түсімдер туралы мәліметтер қорын кұру
және көшірме жасау бойынша операцияларды орындауды білдіреді. Ең бастысы -
кітапхана оқырмандарды отандық және дүние жүзілік ақпараттық кеңістікке
шығу мүмкіндігімен қамтамасыздандырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Кітапхана автоматтандырылған ақпараттық
жүйесін құру. Осы мақсатқа жетү үшін келесі міндеттер қойылды:
1) Кітапхана пәндік аймағына талдау жасау;
2) Кітапхана мәліметтер қорының құрылымын жобалау;
3) Microsoft Access ортасында мәліметтер қоры жүйелерін құру;
4) Мәліметтер қорын толтыру;
5) Мәліметтер қорымен жұмыс жасау үшін клиенттік қолданбаны
әзірлеу, мәліметтерді енгізу, өзгерту, түзету, сақтауды
қамсыздандыру.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Кітапхана жұмысын автоматтандыру
арқылы кітапханалық басылымдар (анықтамалықтар, мақалалар жинағы және т.б)
туралы ақпаратты, әр басылымның жекелеген даналарының (түптеулерінің) орны
туралы ақпаратты, кітап айналымы туралы мәліметтер мен оқырмандар жайлы
деректерді енгізуге, сақтауға және өңдеуге арналған бағдарлама құрып
кітапхана кызметкерлерінің жұмысын жеңілдету болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік құндылығы: Кітапханадағы жана
түсімдерді өңдеуді орындауда, картотекаларды, басылымдарды, тапсырыстарды,
есептік құжаттарды дайындау бойынша қызметкерлердің жұмыстан жеңілдетіп,
жаңа түсімдер туралы мәліметтер қорын құру бойынша операцияларды орындау.
Дипломдық жұмыс кipicпe, 4 бөлiмнен, қорытынды және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыстың жалпы көлемі 52 бет.
1 АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫНА ШОЛУ ЖАСАУ
Басқаруды автоматтандыру құралдарын енгізудің қазіргі заманғы
масштабтары мен қарқыны практикалық, әрі теориялық сипаттағы мәліметтерді
жан жақты зерттеу мен жалпыландыруға байланысты кешенді зертеулер өткізуді
міндеттейді.
Мамандар АЖО - ның мәнін талдай отырып, оларды тікелей мамандардың
жұмыс орындарындай орналасқан және олардың жұмысын автоматтандыруға
арналған кәсіптік - бағытталған кіші есептеуіш жүйелер ретінде анықтайды.
Басқарудың әрбір элементі үшін олардың функционалдық қызметіне сәйкес
автоматтандырылған жұмыс орындарын қарастыру қажет. Алайда АЖО құру
ұстанымдары жалпыға ортақ болуға тиіс (жүйелік, икемділік, тұрақтылық,
тиімділік).
Мұндағы жүйелік ұстанымға сүйенсек, АЖО құрылымдары функционалды
қызметі бойынша анықталатын жүйелер ретінде қарастырған жөн. Икемділік
ұстанымы барлық қосымша жүйелердің құрылу модульдігі мен олардың
элементтеріне байланысты жүйенің мүмкін қайта құрылуына бейімділігін
білдіреді. Тұрақтылық ұстанымы келесіден тұрады: АЖО жүйесі негізгі
функцияларды ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен тәуелсіз атқаруға тиіс,
яғни оның жекеленген бөліктеріндегі ақаулар оңай жөнделуі, ал жүйенің
жұмысқа қабілеттілігі - жылдам қалпына келтірілуі тиіс. АЖО тиімділігін
жүйенің құрылуы және пайдалануы бойынша шығындарға жатқызылатын, жоғарыда
көрсетілген ұстанымдарды жүзеге асыру деңгейінің интегралдық көрсеткіші
ретінде қарастырған жөн. Орталығы ЭЕМ болып табылатын, ақпаратты өңдеудің
адамдық және машиналық құралдарының арасында функциялар мен жүктемелерді
дұрыс бөлген жағдайда ғана АЖО тиімділігін ғана емес, сонымен қатар
мамандардың әлеументтік қолайлылығын арттыру құралы болады.
Енді дербес ЭЕМ негізіндегі АЖО дамуының күйімен келешегін
қарастырып, одан кейін АЖО техникалық және бағдарламалық қамсыздандырылуы
жайлы мәселелерге тоқталамыз.
Электрониканың дамуы есептеуіш машиналарының жаңа класы - дербес ЭЕМ
(ДЭЕМ) пайда болуына әкелді. ДЭЕМ басты артықшылығы - салыстырмалы түрде
бағасының төмендігі және жоғары өнімділігі. Мысалы, егер 60 - жылдардың
басындағы үлкен ЭЕМ, 70-жылдардың басындағы мини-ЭЕМ мен 80-жылдардағы ДЭЕМ
сипаттамаларына талдау жасасақ, өнімділігі шамамен алғанда бірдей. ДЭЕМ
бағасының төмендігі, сенімділігі, қызмет көрсетуімен қымбат болуы, қызмет
көрсетуі мен өзара әрекеттесудегі күрделілігі үшін қолданылмаған адамның
қызмет салаларында, қолданылуы аясының кеңуіне мүмкіндік береді. Мұндай
салаларға ДЭЕМ қолдану ақпаратты өңдеумен байланысты мамандардың қызмет
өнімділігін шынымен арттыруға мүмкіндік беретін мекемелік қызмет түрі
жатады. Бұл аспект басқару еңбегінің өнімділігі қазірге дейін өте төмен
қарқынмен өсуіне байланысты өзекті болып табылады. Осылайша соңғы 30 жыл
ішінде ол 2 - 3 есе, ал өнеркәсіпте 14 - 15 есеге артты. Қазіргі күнде
әртүрлі кәсіптегі мамандардың ойлау және басқару еңбегін интенсификациялау
үшін ДЭЕМ негізінде жұмыс істейтін АЖО әзірленіп, кеңінен қолданысқа енуде.
ДЭЕМ қолданудың анағұрлым тиімді ұйымдастыру формасы олардың
негізінде нақты мамандардың (экономистердің, статистиктердің,
бухгалтерлердің, басшылардың) АЖО құру болып табылады, өйткені мұндай форма
адам мен машина арасындағы қатынастардағы психологиялық бөгетті
болдырмайды.
Жинақталған тәжірибе көрсеткендей, АЖО келесі талаптарға сай болуы
тиіс:
1) маманның ақпараттық және есептеуіштік қажеттіліктерін уақытында
қанағаттандыру;
2) колданушының сұранысына жауап беру уақытының минималдылығы;
3) қолданушының дайындық деңгейі мен оның кәсіптік сұраныстарын
бейімделуі;
4) АЖО - да жұмыс істеу тәсілдерін меңгерудегі қарапайымдылық және қарым -
қатынастың жеңілдігі, сенімділігі және қызмет көрсетуінің
қарапайымдылығы;
5) қолданушыға катысты ұстамдылық;
6) қолданушыны жылдам үйрету мүмкіндігі;
7) есептеуіш желі құрамында жұмыс істеу мүмкіндігі; АЖО жалпыланған
сызбасы төменде көрсетілген.
Сызба1 Автоматтандырылған жұмыс орнының сызбасы
Жалпы бағдарламалық қамсыздандыру (БҚ) есептеуіш техниканың қызмет
етуін, жаңа бағдарламаларды әзірлеу және қосуды қамтамасыз етеді. Мұнда
операциялық жүйелер, бағдарламалау жүйелерімен қызмет көрсету
бағдарламалары жатады.
АЖО кәсіптік бағыты БҚ функционалдық бөлігі (БҚФ) бойынша анықталады.
Мұнда нақты маманға бағыт жасалады, белгілі бір пәндік аймақтардың
есептердің шешілуі қамсыздандырылады. БҚФ әзірлеу барысында адам - машина
өзара әрекетін ұйымдастыру мәселелеріне басты назар аударылады. Қолданушы
пайдалы, маңызды іспен айналысатындығын сезе алған жағдайда ғана, оған ЭЕМ
- да жұмыс істеген кызықты, әрі тартымды. Кері жағдайда, ол өзін қолайсыз
сезінеді. Маман емес адам қандай да бір сиқырлы командаларды, символдарды
білмегендігі үшін өзін төмен санауы мүмкін.
Енді АЖО-ны әзірлеудің екі тәсілін қарастырайық, типтік функцияларды
автоматтандыруды білдіреді.
Функционалдық БҚ (ФБҚ) қолданудың нақты шарттарына қалайша
бейімделетінін қарастырайық. Іскерлік ақпаратты өңдеумен және басқарудың
шешімдер қабылдаумен байланысты әртүрлі мамандықтар үшін арналған АЖО-да
негізгі болып табылатын бағдарламалық құралдарды атап өтейік. Алғашқы болып
техникалық қызметкерлердің орындайтын функцияларының формализациясымен
байланысты техникалық қызметкерлердің еңбегін автоматтандыруға арналған
бағдарламалық құралдар пайда болды. Мысалы, мәтіндік редакторлар
(процессорлар). Олар ақпаратты жылдам енгізуге, оны редакциялауға мүмкіндік
береді, қателерді өзі табады, мәтінді баспаға шығаруға, әзірлеуге
көмектеседі. Мәтіндік редакторларды қолдану машиналар еңбегін өнімділігін
арттыруға мүмкіндік береді.
Мамандарға әртүрлі құжаттарды әзірлеу үшін қажетті мәліметтерді табу
үшін үлкен көлемдегі деректермен жұмыс істеуге тура келеді. Мұндай жұмыс
түрлерін жеңілдету үшін мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ, Dbase,
Oracle және т.б) жасалады.
МҚБЖ үлкен көлемдегі ақпаратты сақтауға және ең бастысы кажетті
мәліметтерді жылдам табуға мүмкіндік береді. Мысалы, картотекамен жұмыс
жасау барысында қажетті ақпаратты табу үшін мәліметтердің үлкен архивтерін
әсіресе карточкалар керекті белгі бойынша сұрыпталмаған болса үнемі карап
отыру керек.
МҚБЖ бұл мәселені санаулы секундтарда - ақ шешеді. Экономикалық
ақпарат кестелік құжаттар түрінде берілгендіктен мамандардың көпшілігінің
қызметі әр түрлі кестелерді өңдеумен байланысты. ІФК (ірі форматты
электрондық кестелер) осыған ұқсас кестелерді жасауға көмектеседі. Олар
бастапкы мәліметтерді өзгерткенде барлық қорытынды және аралық мәліметтерді
өздері есептейтіндіктен өте қолайлы.
Қазіргі уақытта мәтіндік редакторлардың, кестелердің және графикалық
редакторлардың мүмкіндіктерін жинақтаған интегралданған пакеттерді құру
тенденциясы бақыланады. Негізінен бірдей операцияларды - мәліметтерді құру
және өңдеуге орындауға арналған түрлі бағдарламалардың көп болуы ақпараттың
үш негізгі түріне сандык, мәтіндік және графикалық болуымен байланысты.
Ақпаратты сақтау үшін көп жағдайда аталған мәліметтер типтерінің барлығын
бір бүтінге біріктіруге мүмкіндік беретін МҚБЖ қолданылады. Қазір
ақпараттың басқа екі түрі: дыбыстық және бейнеақпарат қарқынды даму
үстінде. Олар үшін өз редакторлары құрылды және жуық арада бұл ақпарат
түрлері көптеген мәліметтер қорының ажырамас бөлігіне айналады.
Қазіргі заманғы функционалдық БҚ әртүрлі мамандықтағы қызметкерлердің
қойған талаптарын барлығына жауап бергенімен, бәрі бір жетіспеушілік
байқалады. Сондықтан мұндай БҚ артықшылығы - оны өзгерту мен толықтыру
мүмкіндігі болып табылады. АЖО басқа жаңа бағдарламалық құралдарды
әзірлеуге келсек, ол екі бағыт бойынша жүргізіледі: жаңа мамандықтарға
арналған жаңа БҚ жасау және қолданыстағы мамандықтарға арналған БҚ
мамандандыру. Бүгінгі таңда кәсіптік қызметтегі АЖО құруға өту тендендиясы
байқалады. Ол келесіден көрінеді:
1) шешілетін мәселелерді есепке алу;
2) өзге қызметкерлермен өзара әрекеттесу;
3) кәсіптік әдет дағдыларды, бейімділіктерді есепке алу;
4) тек ФБҚ ғана емес, сондай - ақ арнаулы техникалық қүралдарды
(тышқан, желі, телефон номерлерін автоматты түрде теру және т.б)
әзірлеу.
Мамандарды мұндай АЖО-мен жабдықтау тиімді жоспарлау мен басқаруға
қажетті мекеме қызметкерлерінің еңбек өнімділігін арттыруға, олардың санын
азайтуға, сонымен қатар экономикалық ақпаратты өңдеу және оның заңдылығын
жылдамдығын арттыруға мүмкіндік береді.
1.1 Кітапханалық жүйелер
Жаңа ақпараттық технологияларды енгізудегі ҚР кітапханалар Ассоция
ролі. ҚР 2030 жылғы ұлттық даму стратегиясына сәйкес барлық тұрғындарға тең
және демократиялық жағдайлар туғызу үшін біздің қоғамымызда ірі ғылыми -
техникалық жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар туралы
мәселелерді шешуде.
Осы бағыттағы ҚР министрлер кабинетінің ҚР ғылыми - техникалық
ақпараттар жүйесінің мемлекеттік дамуы бағдарламасы негізінде ғылыми және
жаңа технологиялар министрлігінде жүзеге асырылады. Бағдарламаны жүзеге
асырушылар Қазақ ұлттық ғылыми - зерттеу институтымен қатар 31 ұйым,
ақпараттық орталықтар мен республика кітапханалары. Осыған байланысты
республика алдында ұлттық ақпараттық саясат жасау, әрі оны жүзеге асыру
тапсырмасы берілген.
Кітапхананың мемлекеттік ақпараттық және мәдени саясатының өзгеруіне
байланысты кітапханалар өз дамуының жаңа сатысына өтті. Мұнда кітапханалар
әлемдік ақпарат көздерінде тұрғындардың ақпараттық - коммуникативті орнына
айналдыруға мүмкіндік туғызды. Ақпараттандыру саласындағы облыс
кітапханаларының алғашқы тапсырмасы ұлттық ақпараттық ресурстарды сақтап,
әрі оны жүзеге асыру. Бұл ақпарат көздерін сандық үлгіге ауыстару ғана
емес, оларды басқа да кітапханалар арасында алмастыру, яғни жер шарының әр
түпкіріндегі адамдар өздеріне қажетті ақпаратты алуға мүмкіншілік туғызу.
ҚР кітапханалар Ассоциаясы жаңа технологияларды туғызу мақсатында әлемдік
кітапханалардың электронды массивитерімен байланыс орнатады. Бұл үшін
барлық кітапханаларды интернет желісіне қосу қажет. Кітапханалар жаңа
ақпараттық технологияларды енгізумен қатар ақпараттың сандық әрі баспа
түрін сәйкестендіріп, білімді алмастыруды дәстүрлі әрі жаңа үлгілермен
қамтамасыз ету қажет. Әлемдік ақпараттық интернет желісіне қосылу
кітапхананың қажеттігіне орай жасалынған. ҚР ұлттық кітапханасында
кітапхана үрдістерін автоматтандыру үрдістері 1991 жылдан басталды. Бүгінгі
күні қазақ және орыс тілдеріндегі 1 млн - нан астам ақпараттық мәліметтер
қоры құрылған. Назар аударатын тағы бір мәселе электрондық каталогты іздеу
мүмкіндігін туғызатын бұл лингвистикалық қамсыздандыру. Лингвистикалық
қамсыздандыру іздеу құралдарының жиынынан тұрады. Электрондык каталогты
(ЭК) лингвистикалық қамсыздандыру (ЛҚ) әрқашан даму үстінде болуы шарт.
1.2 АКАЖ (автоматтандырылған кітапханалық - ақпараттық жүйелер)
бағдарламасының жұмыс сатысы.
1999 - жылдан бастап ҚР ұлттық кітапханасында АКАЖ бағдарламасын
жүзеге асыратын және Windows ортасындағы АКАЖ бағдарламасын жүзеге асыратын
компьютер орталығы құрылды.
1989 - жылы ҚР ұлттық кітапханасының тапсырысы бойынша АКАЖ
бағдарламасын қайта өңдеу басталды. 1992 жылы электрондық каталогтар мен
тақырыптық құжаттар қоры жасала бастады. Қазіргі уақытта 4 электронды
каталог пен 30 - ға жуық тақырыптық мәліметтер қоры жасалынды. Атап
айтқанда Қазақстан, Өткенде және болашақта, Н. Назарбаев ҚР - ның
алғашқы президенті, Қазақстан астаналары, Абай, Әуезов және басқалар
оқырмандар арасында үлкен сұраныспен пайдаланылады. АКАЖ жүйесі кешенді
автоматтандыру принципіне негізделіп жасалған, яғни кітапхана бір уақытта
өзіндік кітапханалық қызметтері бар ақпараттық жүйе және әкімшілік
шаруашылық басқару миханизмі бар мекеме ретінде қарастырылады. Сонымен
қатар ақпараттық, бағдарламалық, лингвистикалық және техникалық құралдардың
бір тұтас жүйесі қамтамасыз етілген. Ал кітапхана ішіндегі жеке үрдістер
мен амалдар бірыңғай технологиялық кешен түрінде жүзеге асырылады. Жүйе
принципі негізінде барлық технологиялық кітапханалық үрдістерде бірыңғай
ақпараттық қор құрылады. АКАЖ негізінде карточкаларды жасау мен тақырыптық
тізімдерді жасау автоматты түрге көшірілген. Санаулы уақыт ішінде
кітапханашы іздеу жүргізіп тақырып бойынша тақырыптық сөздіктерді шығарып
бере алады. Бағдарлама ең қиын кітапханалық үрдістердің бірі кітапханалық
көрсеткішті барлық қосымша кітапханалық көрсеткіштермен бірге баспаға
автоматты түрде дайындап бере алады. Бұл үрдіс толық игерілгендіктен,
кітапхана қызметкерлері осы АКАЖ бағдарламасының артықшылықтарын басқа
бағдарламаларда қолдануда.
2 МӘЛІМЕТТЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ӘЗІРЛЕМЕ ҮШІН ҚОЛАЙЛЫ
АСПАПТАРДЫ ТАҢДАУ
2.1 Әзірленетін АЖО қызметі
Жасалатын (әзірленетін) АЖО кітапханалық басылымдар (монографиялар,
анықтамалықтар, мақалалар жинағы және т.б) туралы ақпаратты, әр басылымның
жекелеген даналарының орны туралы ақпаратты, кітап айналымы туралы
мәліметтер мен оқырмандар жайлы деректерді енгізуге, сақтауға және өңдеуге
арналған. Мұндай АЖО жүзеге асыру кітапхана кызметкерлерінің жұмысын
айтарлықтай жеңілдетуге мүмкіндік береді;
1) қажетті ақпаратты жылдам және оперативті алуға көмектеседі;
2) мәліметтерді енгізуді жеңілдетеді;
3) есептерді (отчет) жылдам алуға мүмкіндік береді;
4) оқырманға басылым туралы ақпаратты жылдам және дәл табуға
мүмкіндік береді.
2.2 Құрылымдық сызбаны анықтау
Жаңа қолданбаны әзірлеу барысында кестелердің дұрыс құрылымын
дайындау қажет. Нашар құрылым кейбір функцялардың жүзеге асырылуының
тиімсіздігіне әкеп соғады. Кестелердің жақсы ойластырылған жиыны ағымдық
мәселені шешуге көмектесіп қана қоймайды, сондай - ақ келешектегі
жетілдірулер мен толықтыруларға дайындайды және ең бастысы, бағдарламаны
жазу уақытын азайтады, сұраныстар мен SQL - операторларды қолдана отырып,
мәліметтерді шақыруға және өңдеуге мүмкіндік береді.
Мәліметтер қорына әрқашан аса үлкен, тоқтап қалған және мөлшерден тыс
күрделі жүйелерге айналу қаупі төніп тұрады. Жаңа функциялар мәліметтер
қорына жаңа сұраныстар тудырады, ал бұл оның элементтерінің арасындағы
логикалық байланыстар жиынын арттырады. Осыған байланысты мәліметтерді
ұйымдастырудың қарапайым және анық сызбаларын ойластыру және қолдану қажет.
Ең алдымен, теория негізінде байланыстырушы өрістер көмегімен
жекелеген кестелер арасындағы қатынастарды анықтау жатады. Теория бұл
катынастардың белгілі бір санын кажет етпейді және қарастырмайды, бірақ әр
бір кесте кем дегенде басқа біреуімен байланысты болғандықтан, мәліметтер
қорындағы барлық кестелер бір - бірімен тікелей немесе жанама байланысқан
болып табылады. Теориядағы тұжырым бойынша, егер мәліметтер нормализациялау
ережелерге сай ұйымдастырылса, мәліметтерді басқару өте қарапайым болады.
Кестелердің бірінші нормальды формасын алу үшін қайталанатын өрістер мен
құрамды мәндер болмауы тиіс. Екінші нормальды форманы алу үшін әр бір
кілттік емес өрістің алғашқы кілттік өрістерінің толық жиынтығынан
тәуелділігі қажет. Жоғарыда сипатталған нормализациялаудың ережелері
төменде келтірілгсн тәсілдердің бірінен катынастардың араларын тиімді
байланыстыруға көмектеседі:
Біреуден - көпке. Әрбір А мәніне 0, 1 немесе бірнеше В мәні сәйкес
келеді.
1 М
Сызба 2 Біреуден көпке байланысы.
Яғни бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі бірнеше
жазба сәйкес келген жағдайда;
Біреуден - біреуге. Әрбір А мәнінің 0 немесе 1 В мәні сәйкес
келеді.
1 1
Сызба 3 Біреуден біреуге байланысы
Бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі тек бір ғана
жазба сәйкес келгенде;
Көптен - көпке. Әрбір А мәні бірнеше В мәніне сәйкес келеді.
М М
Сызба 4 Көптен көпке байланысы
Бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі бірнеше жазба
сәйкес болғанда және керісінше.
Көп жағдайда екі кесте арасында бірдің – көпке катынасы
қолданылады. Бір немесе бірнеше кестеге сұраныс нәтижесі де кесте түрінде
көрсетіледі (беріледі). Әр кестеде жазбаны уникальды анықтайтын өз кілті
немесе идентификаторы болуы тиіс. Объект туралы жазбалар жинағында мәндері
объект туралы жазбалары идентификациялайтын біреуден көп элементі болуы
мүмкін. Мұндай элементтердің әрқайсысы кілт болып табылады және олардың
бірі, әдетте алғашқы кілт ретінде таңдалады. Алғашкы кілт болып
табылмайтын мәліметтер элементі амрибуттар деп аталады. Объект туралы
жазбада атрибуттардың мәні алғашқы кілттердің мәндерімен
идентификакацияланады. Сондай-ақ реляциялық мәліметтер қорында белгілі бір
атрибуттардың сәйкес келетін мәндеріне негізделген сұраныстардан немесе
түрлі кестелерден ақпараттарды біріктіруге болады.
Реляциялық үлгінің негізгі артықшылығы - бұл жаңа функциялар немесе
қолданбалар талап ететін болса, мәліметтердің жаңа элементтерін қосу
мүмкіндігі. Кез келген жағдайда мәліметтердің реляциялық үлгісі өзгелерден
ерекшелігі - ескі қосымша жүйелерді бұзбай - ақ жаңа мәліметтер мен жаңа
байланыстарды жинақтай алуға қабілеттілігімен қолайлы.
2.3 Бағдарламалық құралды таңдау
Қазіргі таңда Turbo Pascal тілінің даму нәтижесі болып табылатын
Object Pascal тілінің негізінде құрылған Delphi объектілі - бағытталған
бағдарламалау жүйесі қолданушылар аясында ерекше танымалдылыққа ие. Бұл
танымалдылық ең алдымен қолданудағы және оқып - үйренудегі қарапайымдылығы
және жеңілділігімен байланысты. Delphi ортасы әдеттегі және көрнекі
бағдарламалау технологияларын қолдану негізінде жасалған әр түрлі күнделік
деңгейімен мәліметтер қорын басқару жүйесімен (МҚБЖ) жұмыс жасауға
мүмкіндік береді. Delphi дегеніміз Windows операциялық жүйесінде жұмыс
жасауға бағытталған бағдарламаларды әзірлеу ортасы. Delphi нағыз МҚБЖ болып
табылмағанымен, ол қазіргі заманғы МҚБЖ дамыған мүмкіншіліктеріне де ие.
Delphi ұсынатын құралдар локальды және клиент - серверлік мәліметтер қорын
құрумен (МҚ) жүргізуді, сонымен қатар кез - келген МҚ жұмыс істеуге
арналған қолданбаларды әзірлеуді камтамасыздандырады. Алайда әр түрлі
қызметтегі қолданбаларды, оның ішінде МҚ қолданбаларын құру бойынша Delphi
мүмкіндіктері арнаулы МҚБЖ мүмкіндіктерінен кем емес, ал көп жағдайда
олардан артық болады. МҚБЖ - не қатынау жоғары тиімділікпен жүргізіледі.
2.4 CASE – технологиясы
Компьютерлік техниканың дамуымен ақпараттық жүйенің күрделілігі және
мәліметтер қоры көлемі бірте – бірте жоғарлап келеді. Қазіргі кезде мұндай
жүйелерді құру арнайы әдістемелер мен құралдарды талап ететін құрушылар
ұжымының негізі міндеттерінің бірі болып табылады. Ақпараттық жүйе құруды
келесі кезеңдерге бөлуге болады:
1) пәндік аймақты талдау кезеңі;
2) құру кезеңі;
3) тікелей кодтау кезеңі;
4) тестілеу және сүйемелдеу кезеңі;
Жүйенің күрделілігінің жоғарылауына байланысты оны құру барысында
қателер ықтималдылығыда жоғарылайды. Мұндай қателер құны айтарлықтай жоғары
болады. Ағымдық сатыда пайда болған қателерді түзеуге қарағанда жүйені құру
кезінде жіберілген қателерді түзеу әлденеше рет құндырақ болып келеді.
Сондықтан құруды талдау және жобалау кезеңдерінің алдынғы кезеңдерінің
ерекшеліктері маңызды болып келеді.
Күрделі жүйелерді құру кезінде, оны осындай жүйелердің өмірлік
циклімен салыстыра отырып құру, уақытына сай қысқарту, ұйымдастырудың
маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Айта кетерлік жайт, ұжымдық
жұмысты ұйымдастыру ерекше тәсілді қажет етеді.
Құрушы нақты өмірде болып жатқан үрдістерден хабардар болуға тиіс.
Сондықтан, жобаның алғашқы материалдардан ұйымдастырылу әдістемесі дайын
жобаға өзгертулерді жылдам енгізуге мүмкіндік береді. Бұл жерде жобаның
есептелінген құжаттылығы айтарлықтай роль ойнайды.
Ақпараттық жүйенің автоматты жобалануы болып – CASE (ағылшынша
Computer-Aided Softwer System Engineering) құралы деп аталады. CASE –
құралы қолданба коды генерациялайтын формальданған модель түрінде
сипатталатын пәндік аймағына негізделген. Қазіргі кезде құруды
автоматтандырудың көптеген құралдары бар және олар мәліметтер қорын құруға,
клиенттік қолданбалар құруға да арналған.
3 МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН
БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ
3.1 Мәліметтер қорының негізгі түсініктері
Мәліметтер қоры дегеніміз – ақпаратты сақтауға және жинақтауға
арналған ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш мәліметтер қоры ұғымы қалыптасқан
кезде онда шындығында мәліметтер сақталатын. Бірақ қазіргі кездегі көптеген
мәліметтер қорын басқару жүйелері өздерінің құрлымдарында тек мәліметтерді
ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және де басқа да ақпараттық -
бағдарламалық кешендермен қарым – қатынасының әдістерін де қамтиды.
Қазіргі таңда адам іс әрекетінің барлық салаларына компьютерлік
технология кеңінен қолданылатын болды, сонымен қатар оның маңыздылығы арта
түсіп отыр. Осыған байланысты жаңа бағдарламалаудың жаңа тасқыны, көптеген
адамдарға кәсіптік ақпараттық технология құралдарын жоғары дәрежеде қажет
екендігін көрсетеді. Осы орайда мәліметтерді автоматтандыру, деректер қорын
басқару және мәліметтердің түрленіп тасымалдануы бүгінгі өмірдің өзекті
қажеттілігіне, сұранымына айналды.
Microsoft Access жүйесінің мәліметтер қорын жобалауға және оны
пайдалануға да ыңғайлы жақсы мүмкіндіктер бар.
Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек мәліметтер ғана
емес, ақпарат та сақталады деп айта аламыз. Осы айтылғанды мысалмен
түсіндіре кетелік. Ол үшін үлкен банкінің мәліметтер қорын қарастырайық.
Мұнда тұтынушы туралы, оның адресі жайлы, қаржылық амалдарды, несие алу
тарихы және т.б. мәліметтер бар. Бұл мәліметтер қорына көптеген банк
қызметкерлері қатынай алады, бірақ олардың іштерінде тұтаста базаға кіріп,
оған өзгерістер енгізе алатын қызметкер жоқ.
Сонымен қатар әрбір қызметкердің өзіне берілген нақты мәліметтермен
жұмыс істеуін қамтамасыз ететін мәліметтер қорының әдістері мен құралдары
да бар.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі дегеніміз - жаңа мәліметтер қорын
құруға, оны мәліметтермен толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды
реттеуге, безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға немесе байланыс
араларына жөнелтуге арналған бағдарламалық құрылдар кешені.
Дүние жүзінде мәліметтер қорын басқару жүйелерінің түрі өте көп.
Олардың әрбіреуінің түрлі объектілермен жұмыс істеу ерекшеліктеріне,
қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешелігіне қарамастан, оларда ортақ
ұғымдар кешені қалыптасқан. Солардың ішінен Microsoft Office
бағдарламасының құрамына енетін Microsoft Access мәліметтер қорын басқару
жүйесі таңдалынып отыр.
Сондықтан да тек бір ғана мәліметтер қорын басқару жүйесі
қарастырылып отыр. Солардың ішінен Microsoft Office бағдарламасының
құрамына енетін Microsoft Access 2003 мәліметтер базасын басқару жүйесін
таңдалынып алынды.
Қарапайым мәліметтер қорының құрылымы. Қорға ешқандай мәліметтер
енгізілмеген жағдайда ол мәліметтер қоры болып қала береді. Өйткені онда
мәліметтер болмаған күннің өзінде де, қандай да бір ақпарат бар – бұл
мәліметтер қорының құрлымы. Ол мәліметтерді енгізудің және сақтаудың
әдістерін анықтап береді.
Мәліметтер қоры көптеген объектілерден тұрады, бірақ солардың ең
негізгісі кесте болып табылады. Ең қарапайым мәліметтер қоры бір ғана
кестеден тұрады. Сәйкесінше, ең қарапайым мәліметтер қорының құрылымы сол
кестенің құрлымымен анықталады.
Мәліметтер қоры өрістерінің қасиеттері. Өрістер мәліметтер қорының
құрылымына ғана емес, сонымен қатар мәліметтердің толық қасиеттерін де
анықтайды. Төменде Microsoft Access 2003 мәліметтер қорын басқару
жүйесіндегі кесте өрісінің негізгі қасиеттері келтірілген:
Сурет 1 Конструктор бланкісіндегі өріс қасиеттері
Өріс атауы – мәліметтер қорының автоматтандыру операцияларын
қолданғанда осы өрістің элементтеріне қандай қатынаста болу керектігін
анықтайды;
Өріс типі – берілген өрістегі мәліметтер типін анықайды;
Өріс өлшемі – берілген өріске енгізілген символдардың ақырғы
ұзындығын анықтайды;
Енгізу қалқасы – енгізудің түрін анықтайды (енгізуді автоматтандыру
құралы);
Қолтаңба – берілген өріс үшін кесте бағанының тақырыбын анықтайды
(егер қолтаңба көрсетілмесе, онда баған тақырыбына өріс атауы қасиеті
пайдаланылады);
Үнсіз келісім бойынша қабылданатын мән – ұяшыққа автоматты түрде
енгізілетін мән (енгізуді автоматтандыру құралы);
Мәнге қойылатын шарт – мәліметтерді енгізудің дұрыстығын тексеру үшін
қолданылатын шектеу;
Қате туралы хабар – қате мәліметтерді енгізу кезінде пайда болатын
ескерту (Мәнге қойылатын шарт қасиеті берілген кезде тексеру автоматты
түрде жүзеге асырылады);
Міндетті өріс – мәліметтер қорын толтырғанда берілген өрісті міндетті
түрде толтыру қажеттігін анықтайтын қасиет;
Бос жолдар – бос жолдан тұратын мәліметтерді енгізуге рұқсат беретін
қасиет;
Индекстелген өріс – егер өріске осы қасиет берілсе, онда осы өрісте
сақталынған жазбаларды сұрыптаумен, іздестірумен байланысты амалдар
жылдамдатылады. Индекстелген өрістер үшін жазбалардағы мәндердің
қайталануын тексеруді ұйымдастыруға болады.
Жоғарыда айтылған өрістер қасиеті негізінен мәтіндік типті өріске
қатысты. Бұған басқа типті өрістер осы қасиеттерге ие болуы және болмауы
мүмкін. Өрістердің кейбір типтері тек өздеріне ғана тән қасиеттерге ие бола
алады. Мысалы, нақты сандармен берілген мәліметтерге ғана тән қасиет –
үтірден кейінгі белгілер санын көрсету.
Ал суреттерді, бейнеклиптерді, дыбыстық жазбаларды сақтауға арналған
өрістер бұл қасиеттердің көбіне ие бола алмайды.
Мәліметтер типі. Мәліметтер қорының кестесі көптеген мәліметтер
типімен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Олар:
Сурет 2 Конструктор бланкісіндегі көрсетілген мәліметтер типі
Мәтіндік - өлшемі ақырлы кәдімгі мәтіндік ақпаратты сақтауға арналған
мәліметтер типі (255 символға дейін);
МЕМО өрісі – (65535 символға дейінгі) үлкен көлемді мәтінді сақтауға
арналған мәліметтер типі. Шын мәнінде мәтін өрісте көрсетілмейді, ол
мәліметтер қорының басқа жерінде сақталады да, өрісте оның тұрған жері
көрсетіледі, бірақ қолданушыға мұндай айырмашылық білінбейді;
Сандық – нақты сандарды сақтауға арналған мәліметтер типі;
Мерзімі уақыты – күнтізбе бойынша күнін, айын және уақытты сақтауға
арналған мәліметтер типі;
Қаржылық – қаржылық шаманы сақтауға арналған мәліметтер типі;
Санауыш – жазбаларды автоматты түрде нөмірлеуге арналған мәліметтер
типі;
Логикалық – логикалық мәліметтерді сақтауға арналған типі (Иә немесе
Жоқ деген мәндерді қабылдайды);
OLE объектілер өрісі - әртүрлі объектілерді (мультимедиялық,
графикалық, символдық) сақтауға арналған мәліметтер типі. Бұл да MEMO өрісі
сияқтв басқа жерде сақталады, OLE объектілері өрісінде оның тұрған жері
көрсетіледі;
Гиперсілтеме – интернеттің Web – объектілерінің URL– адрестерін
сақтауға арналған өріс. Сілтемені тышқанның батырмасымен шерткенде
автоматты түрде броузер жүктелініп, терезеге Web – объекті шығады;
Ауыстырулар шебері – бұл арнаулы емес мәліметтер типі. Бұл
объектілердің көмегімен мәліметтерді енгізуді автоматтандыруды дайын
тізімнен таңдап алатындай етіп ұйымдастыруға болады.
Сурет 3 Microsoft Access 2003 ортасындағы құрылған кесте
3.2 Мәліметтер қорының объектілері
Micrоsoft Access 2003 мәліметтер қоры басқару жүйесі жеті түрлі
обьектілерді құруға және қолдануға мүмкіндік береді.
Кестелер. Бұл кез-келген мәліметтер қорының негізгі обьектісі болып
табылады. Біріншіден, кестелерде мәліметтер қорындағы барлық ақпарат
сақталады, екіншіден кестелер мәліметтер қорының құрылымын анықтайды.
Сұраныс. Бұл обьекті кестедегі мәліметтерді қолданушыға ыңғайлы түрде
шығарып береді. Сұраныстың көмегімен мәліметтерді сұрыптау, сүзгілеу
амалдары орындалады. Сұраныстың көмегімен бұрыннан бар кестенің негізінде
жаңа кесте құрылады, басқа мәліметтер көзінен импортталады, кестелерден
қарапайым есептеулер жүргізіледі.
Жаңадан қолданушылар сұраныстың рөлін аса терең түсінбейді, өйткені
сол операцияларды кестеменде жүргізуге болады деп ойлайды. Бірақ жай
кестелермен жұмыс істегенде кез-келген уақытта ондағы мәліметтерді
байқаусызда жоғалтып алуымыз мүмкін. Ал сұраныстың көмегімен ол кестелерге
қатынау шектелінеді. Мысалы, банклерде қызметкерлердің біреуі клиенттер
туралы мәліметі бар кестеге, ал екіншісі олардың есеп-шотына, үшіншілері
банктегі активтер кестесіне қатынай алады.
Сұраныстың ерекшеліктері – олар негізгі кестелердегі мәліметтердің
негізінде уақытша қортынды кесте құрады. Негізгі кестемен жүмыс істегенде
біз қатқыл дискімен жұмыс істейміз, ал оған кез-келген кезде қатынау көп
уақытты алады. Ал сұраныстың кестеде біз тек экрандағы бейнемен жұмыс
істейміз, ал оған қатанау тез уақытта жүзеге асырылады.
Қалыптар. Қолданушы қосымшаныңдиалгтық интерфейсін құру үшін
қолданылатын негізгі құрал болып табылады.
Есептер. Ол нәтижелік құжаттарды құрастыру үшін қолданылады, яғни
қойылған есептің шешімін нәтижесін алу үшін, оны баспаға шығару үшін қажет.
Беттер. Ол берілгендер қолданушының диалогтық байланысын қамтамасыз
етеді. Web беттері берілгендерді қарауға және өңдеуге және мәліметтерді
енгізу үшін қажет, яғни мәліметтер қорының динамикалық байланысын жүзеге
асырады.
Макростар. Объектінің белгілі бір ақпаратының орындалуы үшін қажетті
амалдар тізбегінің сипаттамасынан тұратын бағдарламада әрбір қимыл немесе
амал макрокомандаларының көмегімен орындалады.
Макросты құру диалогтық режимде жүзеге асырылады. Мұнда қажетті
макрокомандалар таңдалады. Макростың орындалуы кезінде қолданылатын
параметрлер беріледі.
Модульдер. Модульдер VBA тілінің процедураларынан тұрады. Оқиғаларды
өңдеу үшін процедуралар құруға болады, сол сияқты қолданушы қажетінше
процедура функцияны құрып алуына болады.
3.3 Мәліметтер қорын жобалау
Мәліметтер қорымен жұмыс жасау режимі:
Әдетте мәліметтер қорымен жұмыс істейтіндерді екі категорияға бөлуге
болады.
1) категориядағы мәліметтер қорымен жұмыс атқарушылар – жобалаушылар.
Олардың міндеті тапсырыс берушінің мақсатына сай мәліметтер
базасының кестелерінің құрылымын анықтап беру. Жобалаушы
мәліметтер базасын нақты мәліметтер мен толтырмайды.
2) категориядағы мәліметтер қорымен жұмыс атқарушылар – қолданушылар.
Олар жобалаушы құрған дайын мәліметтер базасын толтырумен
айналысады.
Осыған сәйкес мәліметтер қорымен жұмыс істеудің екі режимі бар:
біріншісі мәліметтер қорын құрып, оның құрылымын өзгертіп, оның
обьектілірін құруға арналған болса, екіншісі дайын мәліметтер қорын
пайдалануға арналған.
Қазіргі кезде ақпараттардың толассыз көбеюі салдарынан мәліметтер
қорын технологиясын кез – келген мекеме мен өндіріс орнына пайдалану
қажеттілігі туып отыр.
Сондықтан қай саладағы маман иесі болмасын ол ерте ме, кеш пе, не
қолданушы, не тапсырыс беруші болып табылады.
Мәліметтер схемасын даярлау, тапсырыс берушінің тұтынатын
мәліметтерінің негізгі бөлігін анықтап алып, мәліметтер қорының құрылымын
дайындауға кірісеміз. Мәліметтер қорын оның негізгі обьектісі –
кестелерінің құрылымын дайындаудан бастайды.
1) жұмыс негізгі өрістер тізімін құрудан басталады (олардың саны жүздеген
өрістерді қамтуы мүмкін).
2) әр өріске қандай мәлімет орналасқанына қарай ондағы мәліметтердің
типтері анықталады.
3) жалпы тізімдегі өрістерді негізгікестелерге орналастырады. Егер
кестенің қайсы бір өрісіндегі жазбалар қайталанатын болса, онда бұл
кестені екі бөлікке бөледі.
4) әрбір кестеде түйінді өріс белгіленеді. Мұндай өріс ретінде мәліметтер
қайталануы мүмкін емес өріс алынады. Мысалы, оқырмандар туралы кестеде
мұндай өріс ретінде оқырман билетінің нөмірін алуға болады. Егер
өрістер тізімінде мұндай өріс болмаса, оны әдейлеп құруға болады.
5) қағаз бен қарындаштың көмегімен кестелер аралығындағы баланысты сызып
көрсетеді. Мысалы, келесі суретте Отырар кітапханасы мәліметтер қорына
кіретін кестелердің өзара байланысын қарастырайық. Түйінді өрістер бұл
кестелерде майлы әріптерменкөрсетілген. Бұл сызба мәліметтер сызбасы
деп аталады.
Кестелер арасындағы байланыс бірнеше типті болады: бірден біреуге
және бірден көпке.
Бір жағында әрқашан да түйінді өріс тұрады (қайталанбайтын, айрықша
мәнді). Көп жағындағы сол өрістің мәні бірінші рет қайталанады. Мысалы,
Кітап авторлары кестесіндегі Тіркелу нөмірі өрісі түйінді болып табылады.
Өйткені әрбір кітаптың тіркелу нөмірі қайталанбайды.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі мен мәліметтер қорының негізгі
қасиеттері төмендегідей:
1) мәліметтердің үлгілерінің әртүрлі обьектілерінде екінші бір
жақтығын мәліметтердің бір рет енгізілуін және олардың
түзетулерінің қарапайымдылығын қамтамасыздандыру;
2) мәліметтердің қарама - қайшылықсыздығы;
3) мәліметтер қорының бүтінділігі
4) көпаспектілі рұқсаттың болуына мүмкіншілік;
5) мәліметтердің мүмкін емес таңдаулары және олардың әртүрлі
есептеулер мен қолданушының қосымшасы ретінде қолданылуы;
6) мәліметтерді қауіпсіздік жағдайларда (аппаратық және
бағдарламалық ақау, қолданушылардың қателері) қорғау және
қайта құру;
7) мәліметтер қорының құрлымын мәліметтерді қайта қайталап
жүктемей-ақ модификациялау мүмкіндігі;
Мәліметтер қорын басқару жүйесі әртүрлі пәндік облыста
қолданушылардың тәжрибелік қосымшаларын құрудың негізі болып саналады.
4 ЛОГИКАЛЫҚ СЫЗБАНЫ АНЫҚТАУ
Кез келген АЖО толық жобалау - жобалаудың кейбір ерекшеліктері немесе
кезеңдеріне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
Төменде АЖО Delphi ортасында әзірленетіндей, негізгі жобалау
кезеңдері келтірілген.
1) Логикалық жобалау.
а) АЖО ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Соңғы кездері есептеуіш техника құралдарын әр түрлі жұмыс орындарда
қолдану қызығушылығы арта түсуде. Бұл есептеуіш құралдар дегеніміз ең
әуелгі ретте қазіргі дербес электронды есептеуіш машиналарды білдіреді. Бұл
электронды есептеуіш машиналар адамның еңбек ететін әртүрлі салаларында
ақпаратты өңдеуді автоматтандырудың ыңғайлы ортасы болып табылады. Дербес
компьютерлер ауқымы оларды тікелей пайдаланушының жұмыс орнына
орналастыруға мүмкіндік береді. Сонымен ақпаратты жинақтау, өңдеу және
тарату мәселелері адамзат алдында оның барлық даму кезеңдерінде маңызды
болып табылады.
XXI ғасырдағы адамзат өркениетінің дамуындағы ғаламдық ө згерістер
оны жаңа кезеңге компьютерленген еңбек құралдары мен ақпараттық
технологияларды кеңінен колданатын қоғамға әкелді.
Мұндай қоғамдағы ақпарат адам қызметінің негізгі өнімдерінің бipi
болып табылады, ал үлкен көлемді ақпараттық қоры бар кітапханалар мазмұнын
байыта отырып және кызметіндегі библиографиялық ақпаратпен қатар
аналитикалық, сондай - ақ дәстүрлі және жаңа өнімдер құруды қоса, олар
өндіретін ақпараттық өнім түрлерін кеңейте отырып акпараттық жүйе даму
үрдісіне енуі қажет. Осының барлығына, кітапханалық үрдістерді
автоматтандырылған кешендік бағдарламаларды құру кәзіргі кездегі ең маңызды
сұрақтардың бipi болмақ.
Қолданушылар кітапханадан өзіне қажетті кез - келген ақпаратты алуға
болады. Қaзip ақпараттың мөлшерден тыс көптігі жағдайында кітапханалық қор
құру, ақпараттың - библиографикалық жене абономенттік қызмет көрсету сияқты
негізгі функцияларды атқару күннен - күнге күрделенуде.
Тәжірибе жүзінде бұл кітапханадағы жаңа түсімдерді өңдеуді орындауда
картотекаларды, басылымдарды, тізімдерді, тапсырыстарды, есептік
құжаттамаларды дайындау бойынша қызметкерлердің уақытын үнемдеумен қатар,
бip сарынды жұмыстан босату, түсімдер туралы мәліметтер қорын кұру
және көшірме жасау бойынша операцияларды орындауды білдіреді. Ең бастысы -
кітапхана оқырмандарды отандық және дүние жүзілік ақпараттық кеңістікке
шығу мүмкіндігімен қамтамасыздандырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Кітапхана автоматтандырылған ақпараттық
жүйесін құру. Осы мақсатқа жетү үшін келесі міндеттер қойылды:
1) Кітапхана пәндік аймағына талдау жасау;
2) Кітапхана мәліметтер қорының құрылымын жобалау;
3) Microsoft Access ортасында мәліметтер қоры жүйелерін құру;
4) Мәліметтер қорын толтыру;
5) Мәліметтер қорымен жұмыс жасау үшін клиенттік қолданбаны
әзірлеу, мәліметтерді енгізу, өзгерту, түзету, сақтауды
қамсыздандыру.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Кітапхана жұмысын автоматтандыру
арқылы кітапханалық басылымдар (анықтамалықтар, мақалалар жинағы және т.б)
туралы ақпаратты, әр басылымның жекелеген даналарының (түптеулерінің) орны
туралы ақпаратты, кітап айналымы туралы мәліметтер мен оқырмандар жайлы
деректерді енгізуге, сақтауға және өңдеуге арналған бағдарлама құрып
кітапхана кызметкерлерінің жұмысын жеңілдету болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік құндылығы: Кітапханадағы жана
түсімдерді өңдеуді орындауда, картотекаларды, басылымдарды, тапсырыстарды,
есептік құжаттарды дайындау бойынша қызметкерлердің жұмыстан жеңілдетіп,
жаңа түсімдер туралы мәліметтер қорын құру бойынша операцияларды орындау.
Дипломдық жұмыс кipicпe, 4 бөлiмнен, қорытынды және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Дипломдық жұмыстың жалпы көлемі 52 бет.
1 АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫНА ШОЛУ ЖАСАУ
Басқаруды автоматтандыру құралдарын енгізудің қазіргі заманғы
масштабтары мен қарқыны практикалық, әрі теориялық сипаттағы мәліметтерді
жан жақты зерттеу мен жалпыландыруға байланысты кешенді зертеулер өткізуді
міндеттейді.
Мамандар АЖО - ның мәнін талдай отырып, оларды тікелей мамандардың
жұмыс орындарындай орналасқан және олардың жұмысын автоматтандыруға
арналған кәсіптік - бағытталған кіші есептеуіш жүйелер ретінде анықтайды.
Басқарудың әрбір элементі үшін олардың функционалдық қызметіне сәйкес
автоматтандырылған жұмыс орындарын қарастыру қажет. Алайда АЖО құру
ұстанымдары жалпыға ортақ болуға тиіс (жүйелік, икемділік, тұрақтылық,
тиімділік).
Мұндағы жүйелік ұстанымға сүйенсек, АЖО құрылымдары функционалды
қызметі бойынша анықталатын жүйелер ретінде қарастырған жөн. Икемділік
ұстанымы барлық қосымша жүйелердің құрылу модульдігі мен олардың
элементтеріне байланысты жүйенің мүмкін қайта құрылуына бейімділігін
білдіреді. Тұрақтылық ұстанымы келесіден тұрады: АЖО жүйесі негізгі
функцияларды ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен тәуелсіз атқаруға тиіс,
яғни оның жекеленген бөліктеріндегі ақаулар оңай жөнделуі, ал жүйенің
жұмысқа қабілеттілігі - жылдам қалпына келтірілуі тиіс. АЖО тиімділігін
жүйенің құрылуы және пайдалануы бойынша шығындарға жатқызылатын, жоғарыда
көрсетілген ұстанымдарды жүзеге асыру деңгейінің интегралдық көрсеткіші
ретінде қарастырған жөн. Орталығы ЭЕМ болып табылатын, ақпаратты өңдеудің
адамдық және машиналық құралдарының арасында функциялар мен жүктемелерді
дұрыс бөлген жағдайда ғана АЖО тиімділігін ғана емес, сонымен қатар
мамандардың әлеументтік қолайлылығын арттыру құралы болады.
Енді дербес ЭЕМ негізіндегі АЖО дамуының күйімен келешегін
қарастырып, одан кейін АЖО техникалық және бағдарламалық қамсыздандырылуы
жайлы мәселелерге тоқталамыз.
Электрониканың дамуы есептеуіш машиналарының жаңа класы - дербес ЭЕМ
(ДЭЕМ) пайда болуына әкелді. ДЭЕМ басты артықшылығы - салыстырмалы түрде
бағасының төмендігі және жоғары өнімділігі. Мысалы, егер 60 - жылдардың
басындағы үлкен ЭЕМ, 70-жылдардың басындағы мини-ЭЕМ мен 80-жылдардағы ДЭЕМ
сипаттамаларына талдау жасасақ, өнімділігі шамамен алғанда бірдей. ДЭЕМ
бағасының төмендігі, сенімділігі, қызмет көрсетуімен қымбат болуы, қызмет
көрсетуі мен өзара әрекеттесудегі күрделілігі үшін қолданылмаған адамның
қызмет салаларында, қолданылуы аясының кеңуіне мүмкіндік береді. Мұндай
салаларға ДЭЕМ қолдану ақпаратты өңдеумен байланысты мамандардың қызмет
өнімділігін шынымен арттыруға мүмкіндік беретін мекемелік қызмет түрі
жатады. Бұл аспект басқару еңбегінің өнімділігі қазірге дейін өте төмен
қарқынмен өсуіне байланысты өзекті болып табылады. Осылайша соңғы 30 жыл
ішінде ол 2 - 3 есе, ал өнеркәсіпте 14 - 15 есеге артты. Қазіргі күнде
әртүрлі кәсіптегі мамандардың ойлау және басқару еңбегін интенсификациялау
үшін ДЭЕМ негізінде жұмыс істейтін АЖО әзірленіп, кеңінен қолданысқа енуде.
ДЭЕМ қолданудың анағұрлым тиімді ұйымдастыру формасы олардың
негізінде нақты мамандардың (экономистердің, статистиктердің,
бухгалтерлердің, басшылардың) АЖО құру болып табылады, өйткені мұндай форма
адам мен машина арасындағы қатынастардағы психологиялық бөгетті
болдырмайды.
Жинақталған тәжірибе көрсеткендей, АЖО келесі талаптарға сай болуы
тиіс:
1) маманның ақпараттық және есептеуіштік қажеттіліктерін уақытында
қанағаттандыру;
2) колданушының сұранысына жауап беру уақытының минималдылығы;
3) қолданушының дайындық деңгейі мен оның кәсіптік сұраныстарын
бейімделуі;
4) АЖО - да жұмыс істеу тәсілдерін меңгерудегі қарапайымдылық және қарым -
қатынастың жеңілдігі, сенімділігі және қызмет көрсетуінің
қарапайымдылығы;
5) қолданушыға катысты ұстамдылық;
6) қолданушыны жылдам үйрету мүмкіндігі;
7) есептеуіш желі құрамында жұмыс істеу мүмкіндігі; АЖО жалпыланған
сызбасы төменде көрсетілген.
Сызба1 Автоматтандырылған жұмыс орнының сызбасы
Жалпы бағдарламалық қамсыздандыру (БҚ) есептеуіш техниканың қызмет
етуін, жаңа бағдарламаларды әзірлеу және қосуды қамтамасыз етеді. Мұнда
операциялық жүйелер, бағдарламалау жүйелерімен қызмет көрсету
бағдарламалары жатады.
АЖО кәсіптік бағыты БҚ функционалдық бөлігі (БҚФ) бойынша анықталады.
Мұнда нақты маманға бағыт жасалады, белгілі бір пәндік аймақтардың
есептердің шешілуі қамсыздандырылады. БҚФ әзірлеу барысында адам - машина
өзара әрекетін ұйымдастыру мәселелеріне басты назар аударылады. Қолданушы
пайдалы, маңызды іспен айналысатындығын сезе алған жағдайда ғана, оған ЭЕМ
- да жұмыс істеген кызықты, әрі тартымды. Кері жағдайда, ол өзін қолайсыз
сезінеді. Маман емес адам қандай да бір сиқырлы командаларды, символдарды
білмегендігі үшін өзін төмен санауы мүмкін.
Енді АЖО-ны әзірлеудің екі тәсілін қарастырайық, типтік функцияларды
автоматтандыруды білдіреді.
Функционалдық БҚ (ФБҚ) қолданудың нақты шарттарына қалайша
бейімделетінін қарастырайық. Іскерлік ақпаратты өңдеумен және басқарудың
шешімдер қабылдаумен байланысты әртүрлі мамандықтар үшін арналған АЖО-да
негізгі болып табылатын бағдарламалық құралдарды атап өтейік. Алғашқы болып
техникалық қызметкерлердің орындайтын функцияларының формализациясымен
байланысты техникалық қызметкерлердің еңбегін автоматтандыруға арналған
бағдарламалық құралдар пайда болды. Мысалы, мәтіндік редакторлар
(процессорлар). Олар ақпаратты жылдам енгізуге, оны редакциялауға мүмкіндік
береді, қателерді өзі табады, мәтінді баспаға шығаруға, әзірлеуге
көмектеседі. Мәтіндік редакторларды қолдану машиналар еңбегін өнімділігін
арттыруға мүмкіндік береді.
Мамандарға әртүрлі құжаттарды әзірлеу үшін қажетті мәліметтерді табу
үшін үлкен көлемдегі деректермен жұмыс істеуге тура келеді. Мұндай жұмыс
түрлерін жеңілдету үшін мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ, Dbase,
Oracle және т.б) жасалады.
МҚБЖ үлкен көлемдегі ақпаратты сақтауға және ең бастысы кажетті
мәліметтерді жылдам табуға мүмкіндік береді. Мысалы, картотекамен жұмыс
жасау барысында қажетті ақпаратты табу үшін мәліметтердің үлкен архивтерін
әсіресе карточкалар керекті белгі бойынша сұрыпталмаған болса үнемі карап
отыру керек.
МҚБЖ бұл мәселені санаулы секундтарда - ақ шешеді. Экономикалық
ақпарат кестелік құжаттар түрінде берілгендіктен мамандардың көпшілігінің
қызметі әр түрлі кестелерді өңдеумен байланысты. ІФК (ірі форматты
электрондық кестелер) осыған ұқсас кестелерді жасауға көмектеседі. Олар
бастапкы мәліметтерді өзгерткенде барлық қорытынды және аралық мәліметтерді
өздері есептейтіндіктен өте қолайлы.
Қазіргі уақытта мәтіндік редакторлардың, кестелердің және графикалық
редакторлардың мүмкіндіктерін жинақтаған интегралданған пакеттерді құру
тенденциясы бақыланады. Негізінен бірдей операцияларды - мәліметтерді құру
және өңдеуге орындауға арналған түрлі бағдарламалардың көп болуы ақпараттың
үш негізгі түріне сандык, мәтіндік және графикалық болуымен байланысты.
Ақпаратты сақтау үшін көп жағдайда аталған мәліметтер типтерінің барлығын
бір бүтінге біріктіруге мүмкіндік беретін МҚБЖ қолданылады. Қазір
ақпараттың басқа екі түрі: дыбыстық және бейнеақпарат қарқынды даму
үстінде. Олар үшін өз редакторлары құрылды және жуық арада бұл ақпарат
түрлері көптеген мәліметтер қорының ажырамас бөлігіне айналады.
Қазіргі заманғы функционалдық БҚ әртүрлі мамандықтағы қызметкерлердің
қойған талаптарын барлығына жауап бергенімен, бәрі бір жетіспеушілік
байқалады. Сондықтан мұндай БҚ артықшылығы - оны өзгерту мен толықтыру
мүмкіндігі болып табылады. АЖО басқа жаңа бағдарламалық құралдарды
әзірлеуге келсек, ол екі бағыт бойынша жүргізіледі: жаңа мамандықтарға
арналған жаңа БҚ жасау және қолданыстағы мамандықтарға арналған БҚ
мамандандыру. Бүгінгі таңда кәсіптік қызметтегі АЖО құруға өту тендендиясы
байқалады. Ол келесіден көрінеді:
1) шешілетін мәселелерді есепке алу;
2) өзге қызметкерлермен өзара әрекеттесу;
3) кәсіптік әдет дағдыларды, бейімділіктерді есепке алу;
4) тек ФБҚ ғана емес, сондай - ақ арнаулы техникалық қүралдарды
(тышқан, желі, телефон номерлерін автоматты түрде теру және т.б)
әзірлеу.
Мамандарды мұндай АЖО-мен жабдықтау тиімді жоспарлау мен басқаруға
қажетті мекеме қызметкерлерінің еңбек өнімділігін арттыруға, олардың санын
азайтуға, сонымен қатар экономикалық ақпаратты өңдеу және оның заңдылығын
жылдамдығын арттыруға мүмкіндік береді.
1.1 Кітапханалық жүйелер
Жаңа ақпараттық технологияларды енгізудегі ҚР кітапханалар Ассоция
ролі. ҚР 2030 жылғы ұлттық даму стратегиясына сәйкес барлық тұрғындарға тең
және демократиялық жағдайлар туғызу үшін біздің қоғамымызда ірі ғылыми -
техникалық жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар туралы
мәселелерді шешуде.
Осы бағыттағы ҚР министрлер кабинетінің ҚР ғылыми - техникалық
ақпараттар жүйесінің мемлекеттік дамуы бағдарламасы негізінде ғылыми және
жаңа технологиялар министрлігінде жүзеге асырылады. Бағдарламаны жүзеге
асырушылар Қазақ ұлттық ғылыми - зерттеу институтымен қатар 31 ұйым,
ақпараттық орталықтар мен республика кітапханалары. Осыған байланысты
республика алдында ұлттық ақпараттық саясат жасау, әрі оны жүзеге асыру
тапсырмасы берілген.
Кітапхананың мемлекеттік ақпараттық және мәдени саясатының өзгеруіне
байланысты кітапханалар өз дамуының жаңа сатысына өтті. Мұнда кітапханалар
әлемдік ақпарат көздерінде тұрғындардың ақпараттық - коммуникативті орнына
айналдыруға мүмкіндік туғызды. Ақпараттандыру саласындағы облыс
кітапханаларының алғашқы тапсырмасы ұлттық ақпараттық ресурстарды сақтап,
әрі оны жүзеге асыру. Бұл ақпарат көздерін сандық үлгіге ауыстару ғана
емес, оларды басқа да кітапханалар арасында алмастыру, яғни жер шарының әр
түпкіріндегі адамдар өздеріне қажетті ақпаратты алуға мүмкіншілік туғызу.
ҚР кітапханалар Ассоциаясы жаңа технологияларды туғызу мақсатында әлемдік
кітапханалардың электронды массивитерімен байланыс орнатады. Бұл үшін
барлық кітапханаларды интернет желісіне қосу қажет. Кітапханалар жаңа
ақпараттық технологияларды енгізумен қатар ақпараттың сандық әрі баспа
түрін сәйкестендіріп, білімді алмастыруды дәстүрлі әрі жаңа үлгілермен
қамтамасыз ету қажет. Әлемдік ақпараттық интернет желісіне қосылу
кітапхананың қажеттігіне орай жасалынған. ҚР ұлттық кітапханасында
кітапхана үрдістерін автоматтандыру үрдістері 1991 жылдан басталды. Бүгінгі
күні қазақ және орыс тілдеріндегі 1 млн - нан астам ақпараттық мәліметтер
қоры құрылған. Назар аударатын тағы бір мәселе электрондық каталогты іздеу
мүмкіндігін туғызатын бұл лингвистикалық қамсыздандыру. Лингвистикалық
қамсыздандыру іздеу құралдарының жиынынан тұрады. Электрондык каталогты
(ЭК) лингвистикалық қамсыздандыру (ЛҚ) әрқашан даму үстінде болуы шарт.
1.2 АКАЖ (автоматтандырылған кітапханалық - ақпараттық жүйелер)
бағдарламасының жұмыс сатысы.
1999 - жылдан бастап ҚР ұлттық кітапханасында АКАЖ бағдарламасын
жүзеге асыратын және Windows ортасындағы АКАЖ бағдарламасын жүзеге асыратын
компьютер орталығы құрылды.
1989 - жылы ҚР ұлттық кітапханасының тапсырысы бойынша АКАЖ
бағдарламасын қайта өңдеу басталды. 1992 жылы электрондық каталогтар мен
тақырыптық құжаттар қоры жасала бастады. Қазіргі уақытта 4 электронды
каталог пен 30 - ға жуық тақырыптық мәліметтер қоры жасалынды. Атап
айтқанда Қазақстан, Өткенде және болашақта, Н. Назарбаев ҚР - ның
алғашқы президенті, Қазақстан астаналары, Абай, Әуезов және басқалар
оқырмандар арасында үлкен сұраныспен пайдаланылады. АКАЖ жүйесі кешенді
автоматтандыру принципіне негізделіп жасалған, яғни кітапхана бір уақытта
өзіндік кітапханалық қызметтері бар ақпараттық жүйе және әкімшілік
шаруашылық басқару миханизмі бар мекеме ретінде қарастырылады. Сонымен
қатар ақпараттық, бағдарламалық, лингвистикалық және техникалық құралдардың
бір тұтас жүйесі қамтамасыз етілген. Ал кітапхана ішіндегі жеке үрдістер
мен амалдар бірыңғай технологиялық кешен түрінде жүзеге асырылады. Жүйе
принципі негізінде барлық технологиялық кітапханалық үрдістерде бірыңғай
ақпараттық қор құрылады. АКАЖ негізінде карточкаларды жасау мен тақырыптық
тізімдерді жасау автоматты түрге көшірілген. Санаулы уақыт ішінде
кітапханашы іздеу жүргізіп тақырып бойынша тақырыптық сөздіктерді шығарып
бере алады. Бағдарлама ең қиын кітапханалық үрдістердің бірі кітапханалық
көрсеткішті барлық қосымша кітапханалық көрсеткіштермен бірге баспаға
автоматты түрде дайындап бере алады. Бұл үрдіс толық игерілгендіктен,
кітапхана қызметкерлері осы АКАЖ бағдарламасының артықшылықтарын басқа
бағдарламаларда қолдануда.
2 МӘЛІМЕТТЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ӘЗІРЛЕМЕ ҮШІН ҚОЛАЙЛЫ
АСПАПТАРДЫ ТАҢДАУ
2.1 Әзірленетін АЖО қызметі
Жасалатын (әзірленетін) АЖО кітапханалық басылымдар (монографиялар,
анықтамалықтар, мақалалар жинағы және т.б) туралы ақпаратты, әр басылымның
жекелеген даналарының орны туралы ақпаратты, кітап айналымы туралы
мәліметтер мен оқырмандар жайлы деректерді енгізуге, сақтауға және өңдеуге
арналған. Мұндай АЖО жүзеге асыру кітапхана кызметкерлерінің жұмысын
айтарлықтай жеңілдетуге мүмкіндік береді;
1) қажетті ақпаратты жылдам және оперативті алуға көмектеседі;
2) мәліметтерді енгізуді жеңілдетеді;
3) есептерді (отчет) жылдам алуға мүмкіндік береді;
4) оқырманға басылым туралы ақпаратты жылдам және дәл табуға
мүмкіндік береді.
2.2 Құрылымдық сызбаны анықтау
Жаңа қолданбаны әзірлеу барысында кестелердің дұрыс құрылымын
дайындау қажет. Нашар құрылым кейбір функцялардың жүзеге асырылуының
тиімсіздігіне әкеп соғады. Кестелердің жақсы ойластырылған жиыны ағымдық
мәселені шешуге көмектесіп қана қоймайды, сондай - ақ келешектегі
жетілдірулер мен толықтыруларға дайындайды және ең бастысы, бағдарламаны
жазу уақытын азайтады, сұраныстар мен SQL - операторларды қолдана отырып,
мәліметтерді шақыруға және өңдеуге мүмкіндік береді.
Мәліметтер қорына әрқашан аса үлкен, тоқтап қалған және мөлшерден тыс
күрделі жүйелерге айналу қаупі төніп тұрады. Жаңа функциялар мәліметтер
қорына жаңа сұраныстар тудырады, ал бұл оның элементтерінің арасындағы
логикалық байланыстар жиынын арттырады. Осыған байланысты мәліметтерді
ұйымдастырудың қарапайым және анық сызбаларын ойластыру және қолдану қажет.
Ең алдымен, теория негізінде байланыстырушы өрістер көмегімен
жекелеген кестелер арасындағы қатынастарды анықтау жатады. Теория бұл
катынастардың белгілі бір санын кажет етпейді және қарастырмайды, бірақ әр
бір кесте кем дегенде басқа біреуімен байланысты болғандықтан, мәліметтер
қорындағы барлық кестелер бір - бірімен тікелей немесе жанама байланысқан
болып табылады. Теориядағы тұжырым бойынша, егер мәліметтер нормализациялау
ережелерге сай ұйымдастырылса, мәліметтерді басқару өте қарапайым болады.
Кестелердің бірінші нормальды формасын алу үшін қайталанатын өрістер мен
құрамды мәндер болмауы тиіс. Екінші нормальды форманы алу үшін әр бір
кілттік емес өрістің алғашқы кілттік өрістерінің толық жиынтығынан
тәуелділігі қажет. Жоғарыда сипатталған нормализациялаудың ережелері
төменде келтірілгсн тәсілдердің бірінен катынастардың араларын тиімді
байланыстыруға көмектеседі:
Біреуден - көпке. Әрбір А мәніне 0, 1 немесе бірнеше В мәні сәйкес
келеді.
1 М
Сызба 2 Біреуден көпке байланысы.
Яғни бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі бірнеше
жазба сәйкес келген жағдайда;
Біреуден - біреуге. Әрбір А мәнінің 0 немесе 1 В мәні сәйкес
келеді.
1 1
Сызба 3 Біреуден біреуге байланысы
Бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі тек бір ғана
жазба сәйкес келгенде;
Көптен - көпке. Әрбір А мәні бірнеше В мәніне сәйкес келеді.
М М
Сызба 4 Көптен көпке байланысы
Бірінші кестедегі кез келген жазбаға екінші кестедегі бірнеше жазба
сәйкес болғанда және керісінше.
Көп жағдайда екі кесте арасында бірдің – көпке катынасы
қолданылады. Бір немесе бірнеше кестеге сұраныс нәтижесі де кесте түрінде
көрсетіледі (беріледі). Әр кестеде жазбаны уникальды анықтайтын өз кілті
немесе идентификаторы болуы тиіс. Объект туралы жазбалар жинағында мәндері
объект туралы жазбалары идентификациялайтын біреуден көп элементі болуы
мүмкін. Мұндай элементтердің әрқайсысы кілт болып табылады және олардың
бірі, әдетте алғашқы кілт ретінде таңдалады. Алғашкы кілт болып
табылмайтын мәліметтер элементі амрибуттар деп аталады. Объект туралы
жазбада атрибуттардың мәні алғашқы кілттердің мәндерімен
идентификакацияланады. Сондай-ақ реляциялық мәліметтер қорында белгілі бір
атрибуттардың сәйкес келетін мәндеріне негізделген сұраныстардан немесе
түрлі кестелерден ақпараттарды біріктіруге болады.
Реляциялық үлгінің негізгі артықшылығы - бұл жаңа функциялар немесе
қолданбалар талап ететін болса, мәліметтердің жаңа элементтерін қосу
мүмкіндігі. Кез келген жағдайда мәліметтердің реляциялық үлгісі өзгелерден
ерекшелігі - ескі қосымша жүйелерді бұзбай - ақ жаңа мәліметтер мен жаңа
байланыстарды жинақтай алуға қабілеттілігімен қолайлы.
2.3 Бағдарламалық құралды таңдау
Қазіргі таңда Turbo Pascal тілінің даму нәтижесі болып табылатын
Object Pascal тілінің негізінде құрылған Delphi объектілі - бағытталған
бағдарламалау жүйесі қолданушылар аясында ерекше танымалдылыққа ие. Бұл
танымалдылық ең алдымен қолданудағы және оқып - үйренудегі қарапайымдылығы
және жеңілділігімен байланысты. Delphi ортасы әдеттегі және көрнекі
бағдарламалау технологияларын қолдану негізінде жасалған әр түрлі күнделік
деңгейімен мәліметтер қорын басқару жүйесімен (МҚБЖ) жұмыс жасауға
мүмкіндік береді. Delphi дегеніміз Windows операциялық жүйесінде жұмыс
жасауға бағытталған бағдарламаларды әзірлеу ортасы. Delphi нағыз МҚБЖ болып
табылмағанымен, ол қазіргі заманғы МҚБЖ дамыған мүмкіншіліктеріне де ие.
Delphi ұсынатын құралдар локальды және клиент - серверлік мәліметтер қорын
құрумен (МҚ) жүргізуді, сонымен қатар кез - келген МҚ жұмыс істеуге
арналған қолданбаларды әзірлеуді камтамасыздандырады. Алайда әр түрлі
қызметтегі қолданбаларды, оның ішінде МҚ қолданбаларын құру бойынша Delphi
мүмкіндіктері арнаулы МҚБЖ мүмкіндіктерінен кем емес, ал көп жағдайда
олардан артық болады. МҚБЖ - не қатынау жоғары тиімділікпен жүргізіледі.
2.4 CASE – технологиясы
Компьютерлік техниканың дамуымен ақпараттық жүйенің күрделілігі және
мәліметтер қоры көлемі бірте – бірте жоғарлап келеді. Қазіргі кезде мұндай
жүйелерді құру арнайы әдістемелер мен құралдарды талап ететін құрушылар
ұжымының негізі міндеттерінің бірі болып табылады. Ақпараттық жүйе құруды
келесі кезеңдерге бөлуге болады:
1) пәндік аймақты талдау кезеңі;
2) құру кезеңі;
3) тікелей кодтау кезеңі;
4) тестілеу және сүйемелдеу кезеңі;
Жүйенің күрделілігінің жоғарылауына байланысты оны құру барысында
қателер ықтималдылығыда жоғарылайды. Мұндай қателер құны айтарлықтай жоғары
болады. Ағымдық сатыда пайда болған қателерді түзеуге қарағанда жүйені құру
кезінде жіберілген қателерді түзеу әлденеше рет құндырақ болып келеді.
Сондықтан құруды талдау және жобалау кезеңдерінің алдынғы кезеңдерінің
ерекшеліктері маңызды болып келеді.
Күрделі жүйелерді құру кезінде, оны осындай жүйелердің өмірлік
циклімен салыстыра отырып құру, уақытына сай қысқарту, ұйымдастырудың
маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Айта кетерлік жайт, ұжымдық
жұмысты ұйымдастыру ерекше тәсілді қажет етеді.
Құрушы нақты өмірде болып жатқан үрдістерден хабардар болуға тиіс.
Сондықтан, жобаның алғашқы материалдардан ұйымдастырылу әдістемесі дайын
жобаға өзгертулерді жылдам енгізуге мүмкіндік береді. Бұл жерде жобаның
есептелінген құжаттылығы айтарлықтай роль ойнайды.
Ақпараттық жүйенің автоматты жобалануы болып – CASE (ағылшынша
Computer-Aided Softwer System Engineering) құралы деп аталады. CASE –
құралы қолданба коды генерациялайтын формальданған модель түрінде
сипатталатын пәндік аймағына негізделген. Қазіргі кезде құруды
автоматтандырудың көптеген құралдары бар және олар мәліметтер қорын құруға,
клиенттік қолданбалар құруға да арналған.
3 МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫН
БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ
3.1 Мәліметтер қорының негізгі түсініктері
Мәліметтер қоры дегеніміз – ақпаратты сақтауға және жинақтауға
арналған ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш мәліметтер қоры ұғымы қалыптасқан
кезде онда шындығында мәліметтер сақталатын. Бірақ қазіргі кездегі көптеген
мәліметтер қорын басқару жүйелері өздерінің құрлымдарында тек мәліметтерді
ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және де басқа да ақпараттық -
бағдарламалық кешендермен қарым – қатынасының әдістерін де қамтиды.
Қазіргі таңда адам іс әрекетінің барлық салаларына компьютерлік
технология кеңінен қолданылатын болды, сонымен қатар оның маңыздылығы арта
түсіп отыр. Осыған байланысты жаңа бағдарламалаудың жаңа тасқыны, көптеген
адамдарға кәсіптік ақпараттық технология құралдарын жоғары дәрежеде қажет
екендігін көрсетеді. Осы орайда мәліметтерді автоматтандыру, деректер қорын
басқару және мәліметтердің түрленіп тасымалдануы бүгінгі өмірдің өзекті
қажеттілігіне, сұранымына айналды.
Microsoft Access жүйесінің мәліметтер қорын жобалауға және оны
пайдалануға да ыңғайлы жақсы мүмкіндіктер бар.
Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек мәліметтер ғана
емес, ақпарат та сақталады деп айта аламыз. Осы айтылғанды мысалмен
түсіндіре кетелік. Ол үшін үлкен банкінің мәліметтер қорын қарастырайық.
Мұнда тұтынушы туралы, оның адресі жайлы, қаржылық амалдарды, несие алу
тарихы және т.б. мәліметтер бар. Бұл мәліметтер қорына көптеген банк
қызметкерлері қатынай алады, бірақ олардың іштерінде тұтаста базаға кіріп,
оған өзгерістер енгізе алатын қызметкер жоқ.
Сонымен қатар әрбір қызметкердің өзіне берілген нақты мәліметтермен
жұмыс істеуін қамтамасыз ететін мәліметтер қорының әдістері мен құралдары
да бар.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі дегеніміз - жаңа мәліметтер қорын
құруға, оны мәліметтермен толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды
реттеуге, безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға немесе байланыс
араларына жөнелтуге арналған бағдарламалық құрылдар кешені.
Дүние жүзінде мәліметтер қорын басқару жүйелерінің түрі өте көп.
Олардың әрбіреуінің түрлі объектілермен жұмыс істеу ерекшеліктеріне,
қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешелігіне қарамастан, оларда ортақ
ұғымдар кешені қалыптасқан. Солардың ішінен Microsoft Office
бағдарламасының құрамына енетін Microsoft Access мәліметтер қорын басқару
жүйесі таңдалынып отыр.
Сондықтан да тек бір ғана мәліметтер қорын басқару жүйесі
қарастырылып отыр. Солардың ішінен Microsoft Office бағдарламасының
құрамына енетін Microsoft Access 2003 мәліметтер базасын басқару жүйесін
таңдалынып алынды.
Қарапайым мәліметтер қорының құрылымы. Қорға ешқандай мәліметтер
енгізілмеген жағдайда ол мәліметтер қоры болып қала береді. Өйткені онда
мәліметтер болмаған күннің өзінде де, қандай да бір ақпарат бар – бұл
мәліметтер қорының құрлымы. Ол мәліметтерді енгізудің және сақтаудың
әдістерін анықтап береді.
Мәліметтер қоры көптеген объектілерден тұрады, бірақ солардың ең
негізгісі кесте болып табылады. Ең қарапайым мәліметтер қоры бір ғана
кестеден тұрады. Сәйкесінше, ең қарапайым мәліметтер қорының құрылымы сол
кестенің құрлымымен анықталады.
Мәліметтер қоры өрістерінің қасиеттері. Өрістер мәліметтер қорының
құрылымына ғана емес, сонымен қатар мәліметтердің толық қасиеттерін де
анықтайды. Төменде Microsoft Access 2003 мәліметтер қорын басқару
жүйесіндегі кесте өрісінің негізгі қасиеттері келтірілген:
Сурет 1 Конструктор бланкісіндегі өріс қасиеттері
Өріс атауы – мәліметтер қорының автоматтандыру операцияларын
қолданғанда осы өрістің элементтеріне қандай қатынаста болу керектігін
анықтайды;
Өріс типі – берілген өрістегі мәліметтер типін анықайды;
Өріс өлшемі – берілген өріске енгізілген символдардың ақырғы
ұзындығын анықтайды;
Енгізу қалқасы – енгізудің түрін анықтайды (енгізуді автоматтандыру
құралы);
Қолтаңба – берілген өріс үшін кесте бағанының тақырыбын анықтайды
(егер қолтаңба көрсетілмесе, онда баған тақырыбына өріс атауы қасиеті
пайдаланылады);
Үнсіз келісім бойынша қабылданатын мән – ұяшыққа автоматты түрде
енгізілетін мән (енгізуді автоматтандыру құралы);
Мәнге қойылатын шарт – мәліметтерді енгізудің дұрыстығын тексеру үшін
қолданылатын шектеу;
Қате туралы хабар – қате мәліметтерді енгізу кезінде пайда болатын
ескерту (Мәнге қойылатын шарт қасиеті берілген кезде тексеру автоматты
түрде жүзеге асырылады);
Міндетті өріс – мәліметтер қорын толтырғанда берілген өрісті міндетті
түрде толтыру қажеттігін анықтайтын қасиет;
Бос жолдар – бос жолдан тұратын мәліметтерді енгізуге рұқсат беретін
қасиет;
Индекстелген өріс – егер өріске осы қасиет берілсе, онда осы өрісте
сақталынған жазбаларды сұрыптаумен, іздестірумен байланысты амалдар
жылдамдатылады. Индекстелген өрістер үшін жазбалардағы мәндердің
қайталануын тексеруді ұйымдастыруға болады.
Жоғарыда айтылған өрістер қасиеті негізінен мәтіндік типті өріске
қатысты. Бұған басқа типті өрістер осы қасиеттерге ие болуы және болмауы
мүмкін. Өрістердің кейбір типтері тек өздеріне ғана тән қасиеттерге ие бола
алады. Мысалы, нақты сандармен берілген мәліметтерге ғана тән қасиет –
үтірден кейінгі белгілер санын көрсету.
Ал суреттерді, бейнеклиптерді, дыбыстық жазбаларды сақтауға арналған
өрістер бұл қасиеттердің көбіне ие бола алмайды.
Мәліметтер типі. Мәліметтер қорының кестесі көптеген мәліметтер
типімен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Олар:
Сурет 2 Конструктор бланкісіндегі көрсетілген мәліметтер типі
Мәтіндік - өлшемі ақырлы кәдімгі мәтіндік ақпаратты сақтауға арналған
мәліметтер типі (255 символға дейін);
МЕМО өрісі – (65535 символға дейінгі) үлкен көлемді мәтінді сақтауға
арналған мәліметтер типі. Шын мәнінде мәтін өрісте көрсетілмейді, ол
мәліметтер қорының басқа жерінде сақталады да, өрісте оның тұрған жері
көрсетіледі, бірақ қолданушыға мұндай айырмашылық білінбейді;
Сандық – нақты сандарды сақтауға арналған мәліметтер типі;
Мерзімі уақыты – күнтізбе бойынша күнін, айын және уақытты сақтауға
арналған мәліметтер типі;
Қаржылық – қаржылық шаманы сақтауға арналған мәліметтер типі;
Санауыш – жазбаларды автоматты түрде нөмірлеуге арналған мәліметтер
типі;
Логикалық – логикалық мәліметтерді сақтауға арналған типі (Иә немесе
Жоқ деген мәндерді қабылдайды);
OLE объектілер өрісі - әртүрлі объектілерді (мультимедиялық,
графикалық, символдық) сақтауға арналған мәліметтер типі. Бұл да MEMO өрісі
сияқтв басқа жерде сақталады, OLE объектілері өрісінде оның тұрған жері
көрсетіледі;
Гиперсілтеме – интернеттің Web – объектілерінің URL– адрестерін
сақтауға арналған өріс. Сілтемені тышқанның батырмасымен шерткенде
автоматты түрде броузер жүктелініп, терезеге Web – объекті шығады;
Ауыстырулар шебері – бұл арнаулы емес мәліметтер типі. Бұл
объектілердің көмегімен мәліметтерді енгізуді автоматтандыруды дайын
тізімнен таңдап алатындай етіп ұйымдастыруға болады.
Сурет 3 Microsoft Access 2003 ортасындағы құрылған кесте
3.2 Мәліметтер қорының объектілері
Micrоsoft Access 2003 мәліметтер қоры басқару жүйесі жеті түрлі
обьектілерді құруға және қолдануға мүмкіндік береді.
Кестелер. Бұл кез-келген мәліметтер қорының негізгі обьектісі болып
табылады. Біріншіден, кестелерде мәліметтер қорындағы барлық ақпарат
сақталады, екіншіден кестелер мәліметтер қорының құрылымын анықтайды.
Сұраныс. Бұл обьекті кестедегі мәліметтерді қолданушыға ыңғайлы түрде
шығарып береді. Сұраныстың көмегімен мәліметтерді сұрыптау, сүзгілеу
амалдары орындалады. Сұраныстың көмегімен бұрыннан бар кестенің негізінде
жаңа кесте құрылады, басқа мәліметтер көзінен импортталады, кестелерден
қарапайым есептеулер жүргізіледі.
Жаңадан қолданушылар сұраныстың рөлін аса терең түсінбейді, өйткені
сол операцияларды кестеменде жүргізуге болады деп ойлайды. Бірақ жай
кестелермен жұмыс істегенде кез-келген уақытта ондағы мәліметтерді
байқаусызда жоғалтып алуымыз мүмкін. Ал сұраныстың көмегімен ол кестелерге
қатынау шектелінеді. Мысалы, банклерде қызметкерлердің біреуі клиенттер
туралы мәліметі бар кестеге, ал екіншісі олардың есеп-шотына, үшіншілері
банктегі активтер кестесіне қатынай алады.
Сұраныстың ерекшеліктері – олар негізгі кестелердегі мәліметтердің
негізінде уақытша қортынды кесте құрады. Негізгі кестемен жүмыс істегенде
біз қатқыл дискімен жұмыс істейміз, ал оған кез-келген кезде қатынау көп
уақытты алады. Ал сұраныстың кестеде біз тек экрандағы бейнемен жұмыс
істейміз, ал оған қатанау тез уақытта жүзеге асырылады.
Қалыптар. Қолданушы қосымшаныңдиалгтық интерфейсін құру үшін
қолданылатын негізгі құрал болып табылады.
Есептер. Ол нәтижелік құжаттарды құрастыру үшін қолданылады, яғни
қойылған есептің шешімін нәтижесін алу үшін, оны баспаға шығару үшін қажет.
Беттер. Ол берілгендер қолданушының диалогтық байланысын қамтамасыз
етеді. Web беттері берілгендерді қарауға және өңдеуге және мәліметтерді
енгізу үшін қажет, яғни мәліметтер қорының динамикалық байланысын жүзеге
асырады.
Макростар. Объектінің белгілі бір ақпаратының орындалуы үшін қажетті
амалдар тізбегінің сипаттамасынан тұратын бағдарламада әрбір қимыл немесе
амал макрокомандаларының көмегімен орындалады.
Макросты құру диалогтық режимде жүзеге асырылады. Мұнда қажетті
макрокомандалар таңдалады. Макростың орындалуы кезінде қолданылатын
параметрлер беріледі.
Модульдер. Модульдер VBA тілінің процедураларынан тұрады. Оқиғаларды
өңдеу үшін процедуралар құруға болады, сол сияқты қолданушы қажетінше
процедура функцияны құрып алуына болады.
3.3 Мәліметтер қорын жобалау
Мәліметтер қорымен жұмыс жасау режимі:
Әдетте мәліметтер қорымен жұмыс істейтіндерді екі категорияға бөлуге
болады.
1) категориядағы мәліметтер қорымен жұмыс атқарушылар – жобалаушылар.
Олардың міндеті тапсырыс берушінің мақсатына сай мәліметтер
базасының кестелерінің құрылымын анықтап беру. Жобалаушы
мәліметтер базасын нақты мәліметтер мен толтырмайды.
2) категориядағы мәліметтер қорымен жұмыс атқарушылар – қолданушылар.
Олар жобалаушы құрған дайын мәліметтер базасын толтырумен
айналысады.
Осыған сәйкес мәліметтер қорымен жұмыс істеудің екі режимі бар:
біріншісі мәліметтер қорын құрып, оның құрылымын өзгертіп, оның
обьектілірін құруға арналған болса, екіншісі дайын мәліметтер қорын
пайдалануға арналған.
Қазіргі кезде ақпараттардың толассыз көбеюі салдарынан мәліметтер
қорын технологиясын кез – келген мекеме мен өндіріс орнына пайдалану
қажеттілігі туып отыр.
Сондықтан қай саладағы маман иесі болмасын ол ерте ме, кеш пе, не
қолданушы, не тапсырыс беруші болып табылады.
Мәліметтер схемасын даярлау, тапсырыс берушінің тұтынатын
мәліметтерінің негізгі бөлігін анықтап алып, мәліметтер қорының құрылымын
дайындауға кірісеміз. Мәліметтер қорын оның негізгі обьектісі –
кестелерінің құрылымын дайындаудан бастайды.
1) жұмыс негізгі өрістер тізімін құрудан басталады (олардың саны жүздеген
өрістерді қамтуы мүмкін).
2) әр өріске қандай мәлімет орналасқанына қарай ондағы мәліметтердің
типтері анықталады.
3) жалпы тізімдегі өрістерді негізгікестелерге орналастырады. Егер
кестенің қайсы бір өрісіндегі жазбалар қайталанатын болса, онда бұл
кестені екі бөлікке бөледі.
4) әрбір кестеде түйінді өріс белгіленеді. Мұндай өріс ретінде мәліметтер
қайталануы мүмкін емес өріс алынады. Мысалы, оқырмандар туралы кестеде
мұндай өріс ретінде оқырман билетінің нөмірін алуға болады. Егер
өрістер тізімінде мұндай өріс болмаса, оны әдейлеп құруға болады.
5) қағаз бен қарындаштың көмегімен кестелер аралығындағы баланысты сызып
көрсетеді. Мысалы, келесі суретте Отырар кітапханасы мәліметтер қорына
кіретін кестелердің өзара байланысын қарастырайық. Түйінді өрістер бұл
кестелерде майлы әріптерменкөрсетілген. Бұл сызба мәліметтер сызбасы
деп аталады.
Кестелер арасындағы байланыс бірнеше типті болады: бірден біреуге
және бірден көпке.
Бір жағында әрқашан да түйінді өріс тұрады (қайталанбайтын, айрықша
мәнді). Көп жағындағы сол өрістің мәні бірінші рет қайталанады. Мысалы,
Кітап авторлары кестесіндегі Тіркелу нөмірі өрісі түйінді болып табылады.
Өйткені әрбір кітаптың тіркелу нөмірі қайталанбайды.
Мәліметтер қорын басқару жүйесі мен мәліметтер қорының негізгі
қасиеттері төмендегідей:
1) мәліметтердің үлгілерінің әртүрлі обьектілерінде екінші бір
жақтығын мәліметтердің бір рет енгізілуін және олардың
түзетулерінің қарапайымдылығын қамтамасыздандыру;
2) мәліметтердің қарама - қайшылықсыздығы;
3) мәліметтер қорының бүтінділігі
4) көпаспектілі рұқсаттың болуына мүмкіншілік;
5) мәліметтердің мүмкін емес таңдаулары және олардың әртүрлі
есептеулер мен қолданушының қосымшасы ретінде қолданылуы;
6) мәліметтерді қауіпсіздік жағдайларда (аппаратық және
бағдарламалық ақау, қолданушылардың қателері) қорғау және
қайта құру;
7) мәліметтер қорының құрлымын мәліметтерді қайта қайталап
жүктемей-ақ модификациялау мүмкіндігі;
Мәліметтер қорын басқару жүйесі әртүрлі пәндік облыста
қолданушылардың тәжрибелік қосымшаларын құрудың негізі болып саналады.
4 ЛОГИКАЛЫҚ СЫЗБАНЫ АНЫҚТАУ
Кез келген АЖО толық жобалау - жобалаудың кейбір ерекшеліктері немесе
кезеңдеріне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
Төменде АЖО Delphi ортасында әзірленетіндей, негізгі жобалау
кезеңдері келтірілген.
1) Логикалық жобалау.
а) АЖО ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz