Еңбек құқығының қайнар көзі түсінігі

1. Еңбек құқығының қайнар көздерінің түсінігі оларды саралау.
2. Негізгі жєне өндірістік нормативтік құқықтық актілер.
3. Еңбек туралы заңдардың кеңістікте, уақытпен, тұлғалардың ортасына қарай қолданылуы.
4. Локальді нормативтік атілердің түсінігі мен түрлері.
Пайдаланылған әдебиеттер

Еңбек құқығының қайнар көздері – бұл қай органның қандай мәселелерге қатысты қабылдағанына байланысты ерекшеленетін еңбек заңнамасының нормативтік құқықтық актілері. В.Н.Уваров атап өткендей, еңбек құқығы қайнар көзінің түсінігі тура мағынада еңбек құқығының нормаларына бастама беретін, еңбек туралы нормаларды туындататын ж.не олардың мазмұны анықталатын қасиеттен тұрады, сондықтан еңбек құқығының қайнар көздерін 2 құрамдас бөліктің: еңбек туралы құқықтық нормалардың материалдық мазмұнының ж.не нысанының біртұтастығы ретінде сипаттауға болады. Еңбек құқығы қайнар көздерінің материалдық мазмұны еңбек қатынастарымен байланысты. Еңбек қатынастары барысында бірлескен еңбек жүзеге асырылған кезде қызметкер мен жұмыс берушінің экономикалық, саяси ж.не әлеуметтік қажеттіліктері, олардың мүдделері қарама-қайшы болуы мүмкін. Мұндай жағдайда оларды реттеудің, еңбек қатынастары жүйесіндегі белгілі бір құқықтық нормаларды, жүріс-тұрыс ережелерін анықтаудың қажеттігі туады.
Еңбек қатынастары жүйесіндегі бұл нормаларды, жүріс-тұрыс ережелерін мемлекеттің арнайы органдары анықтайды. Яғни, еңбек құқығы қайнар көздерінің түсінігі мемлекеттік органдардың құқықты қалыптастыру, оған заңдар, жарлықтар, қаулылар ж.не өзге нормативтік құқықтық актілер нысанын беру жөніндегі тікелей қызметімен байланысты.

1.Ахметов А. Ахметов Г. Еңбек құқығы Алматы –2006.22-б
2.Айымханова Н. Қазақстан республикасының еңбек құқығы. Алматы “Жеті жарғы” 2002.10-б.
3.Айынханова Н.М. Еңбек заңдарының негізгі ережелері
Алматы-1998
4. Шайбеков Д.К.Трудовое право Республики Казакстан Алматы. 1996
5.Норов В.Н. Трудовое прово Республики Казахстан Алматы.2000
6.Абудярова Н.А.Конментарий к закону “О труде в Республики Казахстан” Алматы-2001.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Ењбек ќ±ќыѓыныњ ќайнар кµздерініњ т‰сінігі оларды саралау.
Негізгі жєне µндірістік нормативтік ќ±ќыќтыќ актілер.
Ењбек туралы зањдардыњ кењістікте, уаќытпен, т±лѓалардыњ ортасына ќарай ќолданылуы.
Локальді нормативтік атілердіњ т‰сінігі мен т‰рлері.
Пайдаланылған әдебиеттер

Еңбек құқығының қайнар көздері – бұл қай органның қандай мәселелерге қатысты қабылдағанына байланысты ерекшеленетін еңбек заңнамасының нормативтік құқықтық актілері. В.Н.Уваров атап өткендей, еңбек құқығы қайнар көзінің түсінігі тура мағынада еңбек құқығының нормаларына бастама беретін, еңбек туралы нормаларды туындататын ж.не олардың мазмұны анықталатын қасиеттен тұрады, сондықтан еңбек құқығының қайнар көздерін 2 құрамдас бөліктің: еңбек туралы құқықтық нормалардың материалдық мазмұнының ж.не нысанының біртұтастығы ретінде сипаттауға болады. Еңбек құқығы қайнар көздерінің материалдық мазмұны еңбек қатынастарымен байланысты. Еңбек қатынастары барысында бірлескен еңбек жүзеге асырылған кезде қызметкер мен жұмыс берушінің экономикалық, саяси ж.не әлеуметтік қажеттіліктері, олардың мүдделері қарама-қайшы болуы мүмкін. Мұндай жағдайда оларды реттеудің, еңбек қатынастары жүйесіндегі белгілі бір құқықтық нормаларды, жүріс-тұрыс ережелерін анықтаудың қажеттігі туады.
Еңбек қатынастары жүйесіндегі бұл нормаларды, жүріс-тұрыс ережелерін мемлекеттің арнайы органдары анықтайды. Яғни, еңбек құқығы қайнар көздерінің түсінігі мемлекеттік органдардың құқықты қалыптастыру, оған заңдар, жарлықтар, қаулылар ж.не өзге нормативтік құқықтық актілер нысанын беру жөніндегі тікелей қызметімен байланысты. Бұл жерде біз еңбек құқығының қайнар көздері түсінігінің формальды немесе заңды мағынасын байқаймыз. Сонымен, еңбек құқығының қайнар көздері ретінде мемлекеттің құзыретті органдарының еңбек және өзге де қоғамдық қатынастарды реттеу саласындағы құқық шығарушы қызметінің нәтижелерін тануға болады. Басқаша айтар болсақ, еңбек құқығының қайнар көздері – бұл жалданбалы қызметкерлердің еңбегін пайдалану жне ұйымдастыру жөніндегі қатынастарды, еңбек нарығын реттейтін нормативтік құқықтық актілер.
Еңбек құқығының қайнар көздері осы саланың нормаларынан тұрады және оларды осы нормаларды қолдану актісімен шатастыруға болмайды. Мысалы, ҚР Еңбек туралы заңы еңбек құқығының жұмыстан босату туралы нормалардан тұратын қайнар көзі, ал ұйым басшысының жұмыстан босату (немесе қызметке қабылдау, ауыстыру, тәртіптік жаза тағайындау) туралы бұйрығы құқыққолдану актісі болып табылады. Жалпы алғанда еңбек құқығының барлық қайнар көздері қайнар көздер жүйесін құрайды, мұнда олар өз мәні, бағыңыстылығы бойынша ҚР Конституциясынан, еңбек туралы халықаралық-құқықтық актілерден (Халықаралық еңбек ұйымының конвенциялары ж.не ұсынысатыр, БҰҰ-ның актілері ж.не өзге де халықаралық шарттар) және республиканың басқа да міндеттемелерінен, сонымен қатар ҚР Конс титуциялық Кеңесінің және Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларынан, ҚР Еңбек туралы заңынан және өзге де заңға сәйкес актілерден (ҚР Президентінің жарлықтары, ҚР Үкіметінің қаулылары, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің қаулылары, өзге де министрліктер мен ведомстволардың нормативтік бұйрықтарынан бастап, тіпті, локальдық нормалардан (белгілі бір ұйым қызметкерлеріне арналған) тұратын ұжымдық шарттардың нормативтік бөліктеріне, сонымен қатар, әлеуметтік-әріптестік келісімдерге дейін белгілі бір кезектілікті құрайды.

Еңбек құқығы қайнар көздерінің түрлері.
Туынды актілер негізгі нормативтік құқықтық актілердің негізінде қабылданады және олармен бірге біртұтас жүйені құрайды. ҚР 1998 жылғы 24 наурыздағы № 213 Нормативтік құқықтық актілер туралы заңының 4-бабына сәйкес, Конституцияны қоспағанда, өзге нормативтік-құкықтық актілердің заң күшінің арақатынасы мынадай төмендей беретін деңгейлерге сәйкес болады: Қазақстандық құқықтың, соның ішінде, еңбек құқығының қайнар көздерінің арасында ерекше орынды Қазақстан Республикасының Конституциясы иеленген. Конституцияның ең жоғары заңдық күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады. Қазақстан Республикасында қабылданатын заңдар мен өзге де құқықтық актілер ҚР Конституциясына қайшы келмеуі тиіс. Конституцияның жоғары заңды күші мынадан көрініс табады. 1) Конституция заңдар мен заңға сәйкес актілерге қарағанда артықшылық рөлге ие; 2) Конституция тиісті мемлекеттік органдардың заңдар мен заңға сәйкес актілерді қабылдау тәртібін белгілейді.
Басқаша айтар болсақ, конституциялық нормалар заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қабылдау үшін қайнар көз болып табылады. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы ағымдағы заңнама үшін негізгі база, құқықтың басты қайнар көзі болып табылады. Ол жалпы құқық, соның ішінде, еңбек құқығының қайнар көздеріне қатысты бірқатар жаңа ережелер бекітті. ҚР Конституциясы адам және азаматтың құқықтарын, бостандықтарын және міндеттерін, заң мен сот алдында жұрттың бәрінің теңдігін заңнамалық тұрғыда бекітті. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды. Конституция әркімнің еңбек ету бостандығын, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдау құқығын; еріксіз еңбекке тыйымды және қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету құқығын; еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға құқығын жариялады.
Конституция қызметкерлердің заңмен белгіленген тәсілдерді пайдалана отырып, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығын мойындады. әркімнің тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша жұмыс істейтіндерге заңмен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке күндеріне, жыл сайынға ақылы демалысқа кепілдік беріледі. Конституциялық нормалардың мазмұны еңбек туралы заңдарда және заңға сәйкес актілерде сипатталады. Еңбек туралы заңдар жүйесінде заң шығарушы актілердің маңызы ерекше. ҚР 1998 жылғы 24 наурыздағы Нормативтік құқықтық актілер туралы заңына сәйкес заң шығарушы актілерге мыналар жатады: Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізетін заңдар; констиуциялық заңдар; ҚР Президентінің конституциялық заң күшіне ие жарлықтары;
Қазақстан Республикасының кодекстері; заңдар; ҚР Президентінің заң күшіне ие жарлықтары;
Қазақстан Республикасы Президентінің нормативтік жарлықтары;
ҚР Парламентінің нормативтік қаулылары;
Министрлердің нормативтік бұйрықтары; мемлекеттік комитеттердің нормативтік қаулылары; орталық мемлекеттік органдардың нормативтік бұйрықтары және қаулылары;
Мәслихаттар мен әкімдердің нормативтік шешімдері.
Төменгі деңгейде тұрған нормативтік актілердің ешбірі жоғары деңгейдегі нормативтік құқықтық актілерге қайшы болмауы тиіс.ҚР Конституциялық Кеңесінің, ҚР Жоғарғы Сотының және ҚРОрталық сайлау комиссиясының нормативтік қаулылары жоғарыдағы иерархиядан тыс тұрады.Заңның өзге заңға сәйкес актілерге қарағанда жоғары күшіболады. Бұл заңдылық қағидасының мәнінен де байқалады. Заңдареңбекті пайдалану саласындағы барлық маңызды қоғамдыққатынастарды реттейді, жұмыс берушілер мен азаматтардың еңбек қабілеттігі мәселелері жөніндегі негізгі қағидалар мен нормалардыбекітеді, еңбек жағдайы, әлеуметтік қорғау, еңбекті қорғау сияқтымаңызды мәселелерді анықтайды. Бұдан өзге қатынастардыңбарлығы заңға сәйкес актілермен реттеледі. Еңбек құқығының маңызды қайнар көздері болып Қазақстан Республикасының заңдары табылады.ҚР Конституциясына және ҚР 1998 жылғы 24 наурыздағыНормативтік құқықтық актілер туралы заңына сәйкес заңдардыңкелесі түрлерін атап өтуге болады:
1) ҚР Конституциясына өзгертулер мен толықтырулар енгізетін заңдар. Олар ҚР Конституциясында (62-б. 3-т.) белгіленген тәртіппен қабылданады. Мысалы: мемлекеттік қызметшілердің жасына қойылатын талапты жойған ҚР 1998 жылғы 7 қазандағы ҚР Конституциясына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заңы (33-б. 4-т.);
2) ҚР конституциялық заңдары. Конституциялық заң ретінде ҚР Конституциясында осылай танылған және Конституцияда белгіленген тәртіпте қабылданған заң танылады. Мысалы, ҚР 1991 жылғы 16 қазандағы ҚР мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конституциялық заңы;
3) жай заңдар. Мысалы, ҚР 1999 жылғы 10 желтоқсандағы ҚР еңбек туралы заңы, ҚР 1998 жылғы 30 желтоқсандағы ҚР халқын жұмыспен қамту туралы заңы және т.б.
Сонымен қатар, еңбек құқығының қайнар көздері ретінде еңбекқатынастары саласындағы заңға сәйкес актілер де танылады.Заңға сәйкес актілерге заң шығарушы болып табылмайтын өзгеде нормативтік құқықтық актілер жатады. Бұл – ҚР Президентініңнормативтік жарлықтары, ҚР Парламентінің және Үкіметінің нормативтік қаулылары, министрлердің нормативтік бұйрықтары,мәслихаттар мен әкімдердің нормативтік шешімдері.Заңға сәйкес нормативтік актілер 2 белгімен сипатталады:1) заңға сәйкес нормативтік актілер заңдарға қайшы келмеуіжәне шегінен шықпауы тиіс;
2) олар заңдарды орындауды ұйымдастыруға бағытталған.
ҚР Конституциясының 62-бабына сәйкес, Парламент Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар ҚазақстанРеспубликасының заңдары, Парламенттің қаулылары, Сенат пен Мәжілістің қаулылары түрінде заң актілерін қабылдайды. Республиканың заңдары Республика Президенті қол қойғаннан кейін күшіне енеді. Республиканың заңдары, Парламент пен оның
Палаталарының қаулылары Конституцияға қайшы келмеуге тиіс. Парламент пен оның Палаталарының қаулылары заңдарға қайшыкелмеуі тиіс.Заңға сәйкес актілердің қатарынан ҚР Президентініңнормативтік жарлықтары жоғары заңды күшке ие. Олар ҚР Парламенті мен оның Палаталарының құзыретіне кірмейтінм.селелер бойынша қабылданады. Мысалы, ҚР Президентінің 1990жылғы 29 мамырдағы Мемлекеттік және еңбек тәртібін нығайту бойынша шұғыл шаралар туралы жарлығы.Еңбек туралы нормативтік құқықтық актілердің басымкөпшілігін Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік қаулылары құрайды. Олар жалпымемлекеттік сипатқа ие. ҚР Конституциясының 69-бабына сәйкес Үкімет өзқұзыретіндегі мәселелер бойынша қаулы, ал Премьер-министр -өкімдер шығарады. Бұл актілер бүкіл республика аумағында міндетті сипатқа ие.
Еңбек құқығы қайнар көздерінің арасында ҚазақстанРеспубликасының ҚР еңбек туралы заңының орны ерекше. Бұл акт еңбек құқығының жүйесіне кіретін қоғамдық қатынастардың бүкіл кешенін реттейді.
Еңбек саласындағы маңызды заңдарға Қазақстан Республикасы еңбек құқығының қайнар көздері ретінде жалпы сипаттама. Қазақстан Республикасында еңбек мәселелері бойынша маңызды заңдарға мыналар жатады:
Халықты еңбекпен қамту туралы заң. Елімізде жұмыссыздық деген пайда болып, жұмыссыздардың саны көбейіп келе жатқан жағдайда қабылданған бұл акт – біздің республикамыздағыхалықты еңбекпен қамтуға бағытталған алғашқы заң. Аталған заң еңбекпен қамту қағидасын бекітіп, еңбекпен қамту, жұмыссыз, жұмыссыздың мәртебесі сияқты түсініктерді анықтады, соныменқатар, мемлекеттік органдардың жұмыс берушілермен жәнежұмыссыздармен қарым-қатынастарын реттеді. Осы заңға сәйкес еңбекпен қамту және жұмысқа орналастыру органдары да жұмыс істейді. Қызметкерлер еңбек шартын бекітпестен бұрын аталған органдармен қатынасқа түседі.
Ұжымдық шарттар туралы заң кәсіпорын, ұйым деңгейінен жоғары әлеуметтік-әріптестік қатынастарды реттейді. Сонымен қатар, бұл заң ұжымдықшарт және оның бекіту тәртібін реттейді және де алғаш рет ұжымдықшарттарды және әлеуметтік-әріптестік қатынастарды бекіту бойыншаұжымдық келіссөздерді жүргізудің тәртібін бекітті.
Еңбекті қорғау туралы заң еңбекті қорғау саласындағымемлекеттік саясатты бекітті. Бұл актінің ережелері жұмысбарысында қызметкерлердің өмір және денсаулық қауіпсіздігін қамтамасыз ету ережелерін реттейді. Кәсіптік одақтар туралы заң Қазақстан Республикасындакәсіптік одақтарды құрудың құқықтық негіздерін орнықтырды, олардың негізгі құқықтары мен қызмет кепілдіктерін бекітті, кәсіптік одақтардың қызметкерлер құқықтарын қорғауғабайланысты жұмыс берушілермен және олардың бірлестіктерімен, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.