Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiшi

МАЗМұНЫ

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

I. Экономикалық әл.ауқатты сипаттайтын
көрсеткiшi жҰмссыздықтың экономикалық мазмҰны
1.1. Әлеуметтiк экономикалық әл.ауқаттың мәнi, мағынасы
және оны сипаттайтын көрсеткiштерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2 ЖҰмыссыздықтың тұрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3 ЖҰмыссыздық және жұмысбастылық теориялары ... ... ... ... ... ... ...7

II. Қазақстан Республикасында жҰмыспен қамтылу
деңгейiн талдау
2.1. ТҰрғындарды жҰмыспен қамту денгейiн талдау және
жҰмыссыздық. Жұмыспен қамту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.2. ТҰрғындардың материалдық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15

III ОҚО . дағы жұмыссыздық және жұмысбастылық ... ... ... ... ... ... ... ... 18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

Кiрiспе
Елiмiзде “Кедейлiк және жҰмыссыздық” проблемасы толастар емес, болар ең басты мәселелердiң бiрi болғандықтан 2000 жылы ¶кiмет қаулысымен 2000–2002 жылдарға арналған кедейлiк және жҰмыссыздықпен кұрес бағдарламасын бекiттi. Алға қойған мақсатқа жету ұшiн жҰмысбастылық және табысты азаматтарға атаулы әлеуметтiк көмек көрсетудiң белсендi саясаты iске асырылды.
Іазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002 – 2004 жылдарға арналған Бағдарламасының басымды бағыттарының бiрi қоғамдық – саяси тҰрақтылық және елдiң әлеуметтiк – экономикалық тҰрақты дамуының негiзiнде ел халқының өмiр сұру деңгейiн арттыру болып табылады. Бағдарламада кедейлiк көлемiн қысқарту, жҰмыссыздық деңгейiн төмендету, зейнетақы мөлшерiн арттыру, зейнетақы жұйесiн жетiлдiру көзделедi.
ТҰтастай алғанда мемлекеттiк бюджеттен ұстiмiздегi жыл әлеуметтiк қамтамасыз ету, әлеуметтiк көмек мәселелерiне 205,3 млрд. теңге бөлiндi. БҰл бҰрын бөле алмаған орасан қаражат.
Елдiң әлеуметтiк экономикалық әл – ауқатын жақсарту ¶кiмет ұшiн басты мiндеттердiң бiрi. 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап зейнетақы 12 пайызға арттырылды. Елбасының тапсырмасы бойынша ең төменгi зейнетақы мен жалақының мөлшерi 5000 теңге болды.
2002 жылы мұгедектiгi бойынша берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерi арттырылады.
Президент Н.° . Назарбаев “2003 – 2005 Ауыл жылы” бағдарламасын бекiттi. Яғни экономикалық даму ауылдан бастау алады. Ауылдағы халықтарға барынша қолдау көрсету, әлеуметтiк жағдайда жақсарту мәселесi белсендi сипатқа ие болады. Ауылдағы жастарды жҰмысқа тарту, оларды жҰмыспенен қамтамасыз ету әлеуметтiк экономикалық жақсаруына , артуына алып келедi.
ТҰрғындардың әлеуметтiк экономикалық мәселелерi өзгермелi, көп сипатты болғандықтан әлеуметтiк сфераның халықтың жҰмысбастылығы, өмiр сұру деңгейi, әл – ауқаты сияқты аса маңызды мәселелерге курстық жҰмысымда тоқталып өтейiк.

Пайдаланылған әдебиеттер
1. Закон Республики Казахстан “О прожиточном минимуме”. 20 ноября 2002.
2. Закон Республики Казахстан “О новой системе пенсионного обеспечения”. Июль, 2002
3. Указ Президента Республики Казахстан “О республиканстком бюджете на 2002 год”. Казахстанская прадв, 8 мая, 1999
4. Постановление Правительства Республики Казахстан “Об опубликовании проекта концепции социальной защиты населения Республики Казахстан”. Казахстанская правда N93 (23441), 13 апреля, 2001
5. Заявления Правительства Республики Казахстан об основных направлениях экономической и социальной политики и прогнозе экономических показателей в марте 2001 года //Казахстанская правда, 29 марта 2001 года
6. Аубакиров Г. Рынок социальную политику не отменяет.//Азия: экономика и жизнь, 1998, N21
7. Антосенков Е.Г. От обслуживания безработицы – к активной государственной политики занятости. ЭКО, 1999
8. Бабакумаров Е.Ж. Социальная политика государства в переходный период. Методические рекомендации. Алматы: Институт развития Казахстана, 1996
9. Вилевский А. Система социальной поддержки населения: уроки кризиса и региональный опыт.//Вопросы экономики. 1999, N2
10. Гончаров В. Противоречивые оценки: Вопросы реализации “Программы по борьбе с бедностью и безработицей на 2000-2002 годы”//Деловая неделя. 2001, N7

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

i

МАЗМµНЫ

Кiрiспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...3

I. Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын
көрсеткiшi жҰмссыздықтың экономикалық мазмҰны
1. °леуметтiк экономикалық әл-ауқаттың мәнi, мағынасы
және оны сипаттайтын
көрсеткiштерi ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. ЖҰмыссыздықтың тұрлерi
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6

3. ЖҰмыссыздық және жұмысбастылық теориялары ... ... ... ... ... ... . ..7

II. Іазақстан Республикасында жҰмыспен қамтылу
деңгейiн талдау
2.1. ТҰрғындарды жҰмыспен қамту денгейiн талдау және
жҰмыссыздық. Жұмыспен қамту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.2. ТҰрғындардың материалдық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15

III ОҚО – дағы жұмыссыздық және
жұмысбастылық ... ... ... ... ... .. ... ... ..18

Іорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..27

Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...29

Кiрiспе
Елiмiзде “Кедейлiк және жҰмыссыздық” проблемасы толастар емес, болар
ең басты мәселелердiң бiрi болғандықтан 2000 жылы кiмет қаулысымен
2000–2002 жылдарға арналған кедейлiк және жҰмыссыздықпен кұрес
бағдарламасын бекiттi. Алға қойған мақсатқа жету ұшiн жҰмысбастылық
және табысты азаматтарға атаулы әлеуметтiк көмек көрсетудiң белсендi
саясаты iске асырылды.
Іазақстан Республикасы кiметiнiң 2002 – 2004 жылдарға арналған
Бағдарламасының басымды бағыттарының бiрi қоғамдық – саяси тҰрақтылық
және елдiң әлеуметтiк – экономикалық тҰрақты дамуының негiзiнде ел
халқының өмiр сұру деңгейiн арттыру болып табылады. Бағдарламада
кедейлiк көлемiн қысқарту, жҰмыссыздық деңгейiн төмендету, зейнетақы
мөлшерiн арттыру, зейнетақы жұйесiн жетiлдiру көзделедi.
ТҰтастай алғанда мемлекеттiк бюджеттен ұстiмiздегi жыл
әлеуметтiк қамтамасыз ету, әлеуметтiк көмек мәселелерiне 205,3 млрд.
теңге бөлiндi. БҰл бҰрын бөле алмаған орасан қаражат.
Елдiң әлеуметтiк экономикалық әл – ауқатын жақсарту кiмет ұшiн
басты мiндеттердiң бiрi. 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап зейнетақы 12
пайызға арттырылды. Елбасының тапсырмасы бойынша ең төменгi зейнетақы
мен жалақының мөлшерi 5000 теңге болды.
2002 жылы мұгедектiгi бойынша берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк
жәрдемақылардың мөлшерi арттырылады.
Президент Н.° . Назарбаев “2003 – 2005 Ауыл жылы” бағдарламасын
бекiттi. Яғни экономикалық даму ауылдан бастау алады. Ауылдағы
халықтарға барынша қолдау көрсету, әлеуметтiк жағдайда жақсарту
мәселесi белсендi сипатқа ие болады. Ауылдағы жастарды жҰмысқа
тарту, оларды жҰмыспенен қамтамасыз ету әлеуметтiк экономикалық
жақсаруына , артуына алып келедi.
ТҰрғындардың әлеуметтiк экономикалық мәселелерi өзгермелi, көп
сипатты болғандықтан әлеуметтiк сфераның халықтың жҰмысбастылығы,
өмiр сұру деңгейi, әл – ауқаты сияқты аса маңызды мәселелерге
курстық жҰмысымда тоқталып өтейiк.

II. Экономикалық әл-ауқатты сипаттайтын көрсеткiшi жҰмыссыздықтың
экономикалық мазмҰны
1.1. °леуметтiк экономикалық әл-ауқаттың мәнi, мағынасы және
оны сипаттайтын көрсеткiштерi
°леуметтiк экономикалық саясат тҰрғындардың әл– ауқатын реттеуге,
өмiр сұру деңгейiн реттеп бақылауға арналған.
°леуметтiк экономикалық әл–ауқатты сипаттайтын көрсеткiштер:
- тҰрғындардың жҰмыспен и қамтылуы;
- жҰмыссыздық;
- кедейшiлiк;
- тҰрғындардың табысы, жалақысы, зейнетақысы, ең аз кұнкөрiс
шамасы, жердемақы және т.б.
°леуметтiк экономикалық әл–ауқатты сипаттайтын көрсеткiштердiң
әрқайсысына жеке тоқталып өтетiн болсақ;
Халықтың жҰмыспен қамтылуы
ТҰрғындардың жҰмыспен қамтылған бөлiгi, яғни басында жҰмысы
бар, табысы бар, өзiн – өзi қамтамасыз ететiн тҰрғындар.
Еңбек ресурстарына халықтың жҰмыс iстеуге қабiлеттi бөлiгi
жатады. Еңбек ресурстарының қалыптасуын сипаттайтын негiзгi қҰрамдас
бөлiктерi-бҰл еңбекке қабiлеттi жастағы еңбекке қабiлеттi халық. Еңбек
ресурстары өзiне экономикалық белсендi, өндiрiстен қол ұзiп
оқитын еңбек iстемейтiн және iздемейтiн еңбекке қабiлеттi адамдардың
басқа сипаттарын қосады.
Белсендi халықтар 2 – ге бөлiнедi, экономикалық тҰрғыдан
белсендi халық және белсендi емес халық. Ал экономикада жҰмыспен
қамтылғандар жолданып жҰмыс iстеушi және жалданбай жҰмыс iстеушiлер
болып бөлiнедi.
ЖҰмыс кұшiнiң жоғары Ұтқырлығы (мобильдiлiгi) еңбектiң жаңа
формаларының дамуымен, жҰмыскерлердiң iрi және орта кәсiпорындардан
шағын бизнес саласына өтуiмен, салааралық қайта бөлiнумен
байланысты. Жаңа жҰмыс орындарын қалпына келтiру және қай та
қалыптастыру соңғы жылдардағы басым бағыттардың бiрi болып табылады.
Еңбек нарығындағы бұгiнгi кұндегi ең маңызды мәселелер - ол
халықты жҰмыспен және жҰмыссыздық. Еңбекке жарамды жастағы халықты
жҰмыспен қамту және оны экономика салаларында пайдалану бұгiнгi
кұннiң өзектi мәселелерi.
Экономикадағы жҰмыспен қамтылған тҰрғындар өздерiн өздерi
асыраушылар, әл – ауқатын жақсартушылар, олар әр отбасыда 2 – 3
адамды тамақпен, қажеттiлiктермен қамтамасыз етедi.

ЖҰмыссыздық
ЖҰмыссыздар олар республикамыздың Ұлттық заңында қабылданған
белгiлi бiр жасқа жеткен, яғни 16 және одан асқан адамдар,
қарастырылып отырған кезеңде оларда жҰмыс болмаған, жҰмыспен қамту
қызметiнiң көмегiмен және өз бетiнше жҰмыс iздеген және оған дереу
кiрiсуге әзiр адамдар. Жұмыссыздарға жатқызған кезде мына 3 өлшем
сақталуы тиiс:
1. 16 жас және одан асқан ересек адамдар;
2. жҰмысы болмаған, бiрақ жҰмыс iстеуге әзiр адамдар;
3. жҰмыспен қамту қызметiнiң көмегiмен және өз бетiнше жҰмыс
iздеген және оны дереу iстеуге дайын адамдар.
Ресми жҰмыссыздық деңгейi - жҰмыспен қамту қызметiнде тiркелген
жҰмыссыздар санының, есептi жылдың аяғындағы экономикалық белсендi
халық санына қатынасы.
Жәрдемақы алатын жҰмыссыздар саны - жҰмыссыздық жөнiндегi
жәрдемақы жҰмыспен қамтылу қызметiнде тiркелген және жҰмыссыз
мәртебесi бар азаматтарға төленедi. Жұмыссыздар деп танылған адамдар
Ұсынылған лайықты жҰмыспен негiзсiз бас тартқан, қайта тiркеудiң
тәртiбiн бҰзған және т.б. жағдайда жәрдемақы ала алмайды.
Кедейшiлiк өсуi, жҰмыссыздық қоғамдық әлеуметтiк жағына өз
әсерлерiн тигiздi. Кедейшiлiк бiрте– бiрте қоғамның тҰрақты сипатына
айнала отырып, әлеуметтiк қҰрылымның тоқтауына әлсiреуiне алып келiп
соқтырады.
ТҰрғындар дағдарыстың жағдайда әр тұрлi қабылдайды, өмiрден өтуi,
жағдайдың нашарлауы т. б. Маңызды экономикалық және әлеуметтiк
проблемаларды шешу ұшiн мемлекет басты кепiлдерi болып есептеледi.
ЖҰмыссыздықтың өсуi, жҰмыстылықтың қысқаруы, кедейшiлiк, жоқшылық -
бҰл қоғамдық өмiрдiң көрiнiсi, ол экономикалық әлеуметтiк және саяси
салаларда өз орнын қалдырған, жоғалмайтын iз. Кедейлер болып әр тұрлi
категориялардағы адамдар саналады.; әйелдер, балалар, жастар,
мұгедектер, зейнеткерлер, эмигранттар, босқындар тағы басқа
кедейшiлiктiң туындауы әртұрлi себептерге байланысты; жҰмыстан
айырылуына, кедейлiкке, төмен төленер жалақы, дамымаған елдердiң
кедейлiгi т.б. Планетадағы 5,7 млрд адамдардың 1,3 млрд.
кедейшiлiкпен кұресуде, яғни кедей халық олардың көбiсi жҰмыссыздар
(700 млн). Бiрақ олар жҰмыспен қамтылып, ауыр жҰмыс iстесе де
қажеттiлiктерiн қанағаттандыра алмайды, шығыстарын жабуға мұмкiншiлiгi
жоқ. Кедейлiктiң кұшеюi әлеуметтiк-экономикалық жағдайлардың
тҰрақсыздығынан, жҰмыссыздық - әсiресе жастар арасында өте қиынға
тұсуде, ауыр.

2. ЖҰмыссыздықтың тұрлерi
ЖҰмысшы кұшi мөлшерiнiң артуы, яғни еңбек Ұсынысының жҰмыс орны
санынан артуы жҰмыссыздыққа алып келедi.
Жұмыссыздықтың негiзгi тұрлерi:
1. Фрикциондық;
2. Іұрылымдық;
3. Табиғи;
4. Циклдық.
Жаңа жҰмыс iздеп жұрген немесе жҰмыс орнын ауыстыратын адамдарды, яғни
уақытша жҰмыссыссыздық бҰл фрикционды жҰмыссыздық.
ІҰрылымдық жҰмыссыздық –экономика қҰрылымының өзгеруiне байланысты,
кәсiби –бiлiктiлiк сипаты бойынша еңбек кұшiне сҰраныс пен Ұсыныстың сай
келмеген кездегi жҰмыссыздық.
Фрикциондық және қҰрылымдық жҰмыссыздықтың қосындысы табиғи
жҰмыссыздықты бiлдiредi.
Табиғи жҰмыссыздықтың деңгейi мыналарға байланысты:
- жҰмысшы кұшiнiң қҰрамы;
- жҰмыссыздық фактiге негiзделген деңгейi;
- жалақы ставкасының номиналды болуы;
- жҰмыссыздық бойынша пособия мөлшерiне .
Экономиканың циклдық дамуы циклдық жҰмыссыздықты тудырады.
Экономикалық өсу кезiнде өндiрiс көлемi артуы қосымша жҰмысшы кұшiн
талап етедi нәтижесiнде жҰмысыздық деңгейi қысқарады.
°леуметтiк теңдiк пен теңсiздiк деңгейi жан басына шаққандағы
табысы, жалақы, зейнетақымен өмiр сұру деңгейi сияқты көптеген
көрсеткiштер мен өлшенедi. Саясаттың әлеуметтiк бағыттылығы деп
жұргенiмiз белгiлi топтар тарапынан туындайтын өзгермей және
қҰбылмалы тұсiнiктер мен мұдделердiң кұрделi жұйесiнiң нысанасы.
Мемлекеттiң қоғамдағы орны, ондағы қорым қатынастарды халықтың мұддеге
орайластыра отырып қҰқықтық реттеу барысымен айқындала тұседi.
Халықтың әлеуметтiк экономикалық мәнiнiң төркiнi оның тҰрмыс деңгейiн
көтеруде жатыр.
Елбасымыз Н.°.Назарбаев өз еңбектерiнде елiмiздiң әлеуметтiк
экономикалық даму стратегиясын нақтылап өткен болатын. Айталық:
- ең алдымен еңбекке қабiлетсiз және жағдайы нашар жiктердi
зейнеткерлердi, мұгедектердi, көп балалы отбасыларын оқушы жастарды
мемлекеттiк қолдау және әлеуметтiк жебеу жұйесiн қҰру;
- ғылымға, мәдениетке, бiлiм беруге және денсаулық сақтауға
мемлкеттiк қолдау;
- жҰмыссыздық жөнiнде әлеуметтiк кепiлдiктi қамтамасыз ету;
- кедейлiктiң алдын – алу;
- кұнкөрiс көздерi болып табылатын әлеуметтiк экономикалық
көрсеткiштердi көтеру.
Іазақстан Республикасының экономикалық саясатының негiзгi
мақсаты инфляцияның төменгi деңгейi кезiнде тҰрақты экономикалық
өсуге өту, инвестициялық ахуалды жақсарту, халықтың ахуалын көтеру,
оларды жҰмыспен қамту болып табылады. кiмет халықтың тҰрмыс
деңгейiн одан әрi жақсарту, келеңсiз демографиялық ұрдiстердi
бiртiндеп еңсеру мақсатымен әлеуметтiк саланы дамытуға ықпал жасауды
кұшейтедi.
Нарықтық экономикаға өткеннен кейiн қоғамда диффенициация
пайда болды, табыстың әр тұрлi деңгейiне ие болатын халықтың
категориялар пайда болды. Ґршiп келе жатқан әлеуметтiк проблемалар
Іазақстан Республикасының 2030 жылға дейiн әлеуметтiк экономикалық
даму стратегиясына сәйкес, әлеуметтiк қорғау жұйесiн бiрте – бiрте
реформалауды қарастыратын iс – шаралар кешенiн жасау және оны iске
асыруды талап еттi.

1.3. Жұмыссыздық және жұмысбастылық теориялары

Нарықтық қатынастарға өту үлкен қиындықтардың және көптеген
әлеуметтік-экономикалық проблемалардың туындауына әкеліп соқты. Олардың
бірі-адамдардардың өндірістік қызметімен байланысты болатын жұмыс бастылық
проблемасы.
Қазіргі кезде нарық әрбір аймақта, әрбір кәсіпорында еңбек қарым-
қатынастарының жаңа деңгейін талап етіп отыр. Алайда еңбек ресурстарын
қолданудың тиімді механизмдері әлі құрылмағандықтан жұмыс бастылық
проблемасы шиіленісе түсуде. Сондықтан еңбек рыногын қалыптастыру жолдарын
таңдағанда жұмысбастылықтықтың дамуына тән және нарықтық экономика
жағдайында сақталынатын ішкі заңдылықтарды зерттеу мен талдау
қажеттіліктерін ескеру керек. Өйткені жұмысбастылықтың маңызды
параметрлеріне әсер ететін факторлар әрбір аймақ ерекшеліктерімен
байланысты (халық саны, оның құрылымы, халықтың қалалық және ауылдық
мекендерде орналасуы т.с.с)
Оңтүстік Қазақстан облысындағы жұмысбастылық мәселесіне келетін
болсақ, облыс халқының әлеуметтік-экономикалық жағдайы күрделі болып отыр.
Өнеркәсіп өндірістер көлемінің күрт қысқарып және нақты еңбекақы
мөлшерлерінің төмендеуі, инфляцияның жоғары қарқындары және жұмыссыздықтың
өсуі өмір сүру деңгейінің жалпы төмендеуіне ықпалын тигізді және халықтың
ең осал топтарының пайда болуына себепкер болды.
2005 жылдың 1-қаңтарына Оңтүстік Қазақстан облысына халқының саны
1993,0 мың адамды құрады, оның ішінде кедейлердің саны 353144 адам, немесе
барлық халық санының 17,7%. Тікелей әлеуметтік жәрдемді 69244 кедей
отбасылар қажет етеді, соның ішінде 39846 отбасы балалар жәрдемақысын 3564
отбасы пәтер-үй жәрдемін және кедейлердің 25834 басқа категориялары
жәрдемақы алады.
200-ден астам кәсіпорындардың тоқтауы салдарынан өндірістің құлдырауы
ресми жұмыссыздықтың 26 мың адамға дейін және жасырын жұмыссыздықтың да,
шамамен осындай адам санына өсуі кедейлік шегінен төмен болатын адамдардың
900 мыңға дейін ұлғайюы 2003 жылға дейін созылды. Жаппай жұмыссыздық пен
материалдық жағдайдың төмендеуінің себебі өнеркәсіп пен ауыл-шаруашылығының
барлық саласындағы өндірістік потенциалды қолдану деңгейінің күрт
қысқаруына, көптеген кәсіпорындарды сигменттеуді, қайта құрылымдауды және
банкроттық шараларын жүзеге әкеліп соққан экономикалық дағдарыс болды.
2004 жылы Оңттүстік Қазақстан облыстық жұмыспен қамту қызметіне 19379
адам өтінішпен барған немесе 2003 жылымен салыстырған 27844 адамға аз.
Жұмыспен қамтылғандар саны 14,3 % құрады (2003 жылы 13,9%). Облыстық еңбек
рыногындағы жағдайға жұмыссыздарды кәсіби оқуға жіберу мен қоғамдық
жұмыстарды ұйымдастыру едәуір ықпал етеді. 2004 жылы кәсіби оқуға өтінішпен
барғандардың 444 адамы, ал қоғамдық жұмыстарға 2361 адамы жіберілді. Жалпы,
2003 жылы 21828 адам жұмыссыз деп танылса, 2004 жылы бұл көрсеткіш 88752
адамды құрады немесе өтінішпен барғандардың 42,2%-ы және 96,8% сәйкесінше.
Экономикалық құлдырауды баяулату мен жұмыссыздық деңгейін қысқарту
үшін облыста бірқатар нәтиже жұмыстар жүргізілді. Тоқтап тұрған және жаңа
өнеркәсіп кәсіпорындарды сауықтыру мен іске қосу бойынша шаралар жүзеге
асырылды. Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын ынталандыру мақсатында
жергілікті бюджеттерден 2003-2004 жылдары несие түрінде 525,1 млн.теңге
бағыт алған, сонымен бірге 2981 жұмыссыздарға 93,8 млн.теңге мөлшерінде
микронесиелер берілді.
Мұндай шараларды жүзеге асыру 25 мыңнан астам адам жұмыспен қамту
мүмкіндігін берді. Агроқұрылымдарды қаржылық сауықтыру жер үлестерін
персионификациялау, ауылдық мекендерде нарықтық инфрақұрылым торабын құру
халықтың өзін-өзі жұмыспен қамту мәселелерін шешуде едәуір септігін
тигізді. Нәтижесінде ресми жұмыссыздық деңгейі 2002 жылы 3,6 пайыздан 2004
жылдың соңында 2,6 пайызға дейін төмендеді.
Сонымен қатар нарықтық қатынастарға өту көптеген әлеуметтік-
экономикалық құбылыстарды қайта қарауды талап етіп отыр, соның ішінде
жастарды жұмыспен қамту проблемасы шиеленісе түсуде. Оңтүстік Қазақстан
облысында бұл проблеманы зерттеу өзектілігі бір жағынан аймақтағы артық
жұмыс күшінің болуымен түсіндірілсе, басқа жағынан жұмысқа қабілетті халық
арасында жастардың үлес салмағының жоғары болуымен анықталады.
Жастар еңбек нарығында еңбек ресурстарын толықтырудың негізгі көзі.
Адамға жас кезінде өмірінің ең анықтаушы әлеуметтік және демографиялық
кезеңдерін бастан кешіреді, яғни жалпы білім беру мектебін бітіру, мамандық
таңдау және алғашқы кәсіптік білімді алу, еңбек жолының басталуы, жанұя
құрылуы, балалар туылуы т.б. 16-29 жас аралығында жастар қоғамда кәсіптік-
еңбек және әлеуметтік мәртебеге ие болады.
Нарық экономикасының өтпелі кезеңінің қиыншылықтары өмір сүру
деңгейінің төмендеуі, жұмыссыздықтың өсуі, бірқатар инженерлік
мамандықтарының беделінің төмендеуі, қылмыстардың артуы т.б. жастарға
белгілі бір мөлшерде өз әсерін тигізеді және олардың өмірлік бағыт бағдарын
өзгертеді. Қазіргі кезде жастар ұмтылысының төмендегіше бағыттарын
анықтауға болады.
-оқушылар мен студенттердің оқудан бос уақытында жұмыс істеуге
құлшынысы;
-көпшілік жастардың кез-келген жолмен ақша табу ұмтылысы;
-жастардың бірқатар бөлігі өздігінше жұмыс бастылықпен айналысуы;
-көпшілік жастардың кәсіпкерлікпен айналысуы;
2004 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы жұмыспен қамту қызметіне
өтінішпен барған жастардың жалпы саны 5014 адам немесе жалпы барғандарды
25,9%-ын құрады (әсіресе бұл көрсеткіш Шымкент қаласында-1682, Сайрам
ауданында 405 жоғары көрсеткішке ие).

II. Іазақстан Республикасында жҰмыспен қамтылу деңгейiн талдау
2.1. ТҰрғындарды жҰмыспен қамту денгейiн талдау және жҰмыссыздық.
Жұмыспен қамту жолдары.
Іазақстан егемендiк алғаннан кейiн экономикадағы нарықтық
қатынастарының қалыптасуы еңбек нарығы қҰрылымының өзгеруiмен бiрге
жұрдi. ЖҰмыс кұшiнiң әрекет етуiнiң жаңа шарттары анықталды, жҰмыс
кұшiне сҰраныстың сандық және сапалық сипаты өзгердi. Еңбек
нарығын реформалау мемлекетпен басқарылатын жҰмысбастылық және жалақы
төлеу жұйесiн, осы факторлардағы сҰраныс пен Ұсыныстардың нарықтық
кұштерiн анықтайтын алмастыруды көздейдi.
ЖҰмыстылық туралы статистика жалпы тҰрғындардың жағдайын
бiлдiрмейдi, жалпы жҰмыссыздар саны 1998 – 2001 жылдары
Республикамызда 2,1 ( -ға кемiдi, арнайы жҰмыссыздар керiсiнше 4,5 (
-ға өстi.
ЖҰмыссыздықтың пайда болу себептерiне тоқталып кететiн болсақ,
бiрiншiден жҰмыссыздық деңгейiнiң төмен болуы мемлекет дамуының
көрсеткiштерi, жаңа жҰмыс орындарының көбеюi, және тағы басқа. БҰл
жерде жҰмыссыздардың ақша табу көздерi жоғалады. Мемлекеттiк емес
жҰмыс орындары тҰрақты емес, олар кездейсоқ жағдайда болады, олар
әлеуметтiк қамтамасыз етуге, әлеуметтiк көмекке жауап бермейдi.
Екiншiден, екi жақты табыс көзiне әсер ететiн факторларға
байланысты.
Нарықтық қатынастар қалыптасуы және дамуы кезеңiндей ел
экономикасындағы қҰрылымдық өзгерiстер жҰмыс кұшiне сҰраныс пен
Ұсыныстың тепе – теңдiгiнiң бҰзылуымен жҰмыссыздықтың өсуiмен бiрге
жұрдi. Іазақстан Республикасының кiметi жҰмыссыздарды азайту
мақсатында iс – шаралар қолдануда. Соңғы жылдары экономиканың нақты
секторындағы өндiрiстiң өсуiне байланысты жаңа жҰмыс орындары
қҰрылып жатыр, бҰл жҰмыс бастылықтың өсуiне және жҰмыссыздықтың
кемуiне әкелдi. 2000 жылы Іазақстан Республикасындағы жҰмыссыздар
саны 906,4 мың адам болып, 2001 жылы бҰл көрсеткiш 780,4 мың
адамды көрсеттi.

Кесте -1
Іазақстан Республикасының еңбек ресурстары
мың . адам

Көрсеткiштер 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Еңбек ресурстары 9140,1 8813,6 8471,2 8399,0 8531,4 -
Экономикалық белсендi 7489,5 7440,1 7052,6 7055,4 7107,4 7479,5
халық
Экономикада жҰмыс 6518,9 6472,3 6127,6 6105,4 6201,0 6699,1
бастылар
Оның iшiнде:
Жалдамалы жҰмыскерлер
4418,4 4271,3 3783,0 3354,2 3504,4 3863,6
ґз еркiнше жҰмыс 1600,5 2201,0 3783,0 3354,2 3504,4 2835,5
iстейтiндер
жҰмыссыздар 970,6 967,8 925,0 950,0 906,4 780,4
ЖҰмыссыздық деңгейi, ( 13,0 13,0 13,1 13,5 12,8 10,4

Кестеде көрiп отырғанымыздай жҰмыссыздық деңгейi 2000 жылғы
қарағанда 2,4 ( - ға төмендеген. 2001 жылы экономикада жалпы
жҰмыспен қамтылғандар 6699,1 мың адам болса, оның 3863,6 мыңы
жалдамалы жҰмысшылар, ал өз еркiншi жҰмыс iстейтiндер саны 2835,5
мың адам.
Іазақстан Республикасында 2001 жылдан бастап бiрiншi рет
жҰмыссыздық мәселесi бойынша халықты таңдамалы зерттеу жұргiзiлдi.
Алынған ақпаратқа сай, жҰмыссыздар арасында әрбiр алтыншы адам
(16() штат қысқаруына байланысты, әрбiр 8 – шi адам (11,6 () –
кәсiпорынның жойылуына байланысты жҰмыстан босатылған.
Халық жҰмыссыздығын төмендету және жҰмысбастылықты қамтамсыз ету
мәселесi ұнемi кiметтiң назарында. 2000 жылы “ Кедейлiк және
жҰмыссыздықпен кұрес” бағдарламасы қабылданды. Оның негiзгi бағыттары
келесi болып табылады:
- халықтың кедей бөлiгiне әлеуметтiк көмек көрсету және белсендi
жҰмыстылық саясатын жұргiзу арқылы кедейлiк масштабын қысқарту;
- экономикалық өсу және әлеуметтiк саладағы жалғаспалы реформалар
жұргiзу негiзiнде халықтың өмiр сұру деңгейiн жоғарылату;
- халықтың нашар бөлiктерiн әлеуметтiк бейiмдеу, экономикалық
реабилитациялау және әлеуметтiк қолдау шаралары негiзiнде
кедейшiлiкпен кұресудi iске асыру.
Іазақстанның еңбек нарығындағы Бұгiнгi кұндегi ең маңызды
мәселелер - ол халықты жҰмыспен қамту және жҰмыссыздық. Осы
мәселелердi шешу ұшiн ең алдымен еңбек нарығын жұйелi тұрде
талдап, сонан соң ондағы болып жатқан өзгерiстердi бағалап, әрбiр
аймақтың өзiндiк ерекшелiгiн ескере отырып, еңбек ресурстарын
басқару жұйесiн жетiлдiру қажет.
Еңбек нарығындағы тҰрғындардың экономикалық негiзгi
көрсеткiштерiн келесi кестеден көруге болады.
Кесте -2
Экономикалық қызмет тұрi бойынша жҰмыспен қамтылған тҰрғындар
саны, мың адам.

Көрсеткiштер 1999ж 2000ж 2001ж 2002ж 2003ж 2004ж
Барлығы: 6518,9 6472,3 6127,6 6105,4 6201,0 6698,8
Соның iшiнде:
ауыл шаруашылығы аң
аулау, орман өсiру
1384,9 1547,7 1353,9 1335,4 1940,7 2366,3
Балық аулау, өсiру 4,0 3,5 5,9 6,9 7,5 13,1
ґнеркәсiп
соның iшiнде:
кен өндiру 167,2 127,2 123,7 129,0 136,8 166,5
ґңдеушi 700,3 637,7 627,0 627,8 572,6 513,8
Электр қуатын, газ бен177,7 156,6 152,5 147,7 145,8 150,0
суды өндiру, бөлу
қҰрылыс 296,6 261,5 222,9 210,6 226,1 264,0
қонақ ұйлер, 91,4 98,6 67,9 69,8 60,5 54,4
мейрамханалар
Көлiк және байланыс 518,3 656,0 560,2 576,3 549,9 506,3

1996 – 2001 жылдар аралығындағы экономикалық қызмет тұрi бойынша
тҰрғындардың жҰмысқа орналасуы арта тұсуде, қызметтiң барлық тұрi
бойынша 2000 жыл жҰмыспен қамтылған тҰрғындар 6201,0 мың адам
болса, 2001 жыл 6698,8 мың адамға артқан.
Ал экономикалық сектордағы жҰмыспен қамтылған тҰрғындардың
қҰрылымын мынадай қҰрылыммен көрсетемiз.

1991 жыл
2001 жыл

- ауыл, орман және балық шаруашылығы
- өндiрiс және қҰрылыс
- басқа да қызметтер

1- сызба. Экономика секторлары бойынша жҰмыстылық қҰрылымы

Нарықтық экономикаға өту нәтижесiнде халықты жҰмыспен қамту
қҰрылымы айтарлықтай өзгердi. Халықты жҰмыспен қамту саясатын көтеру
ұшiн ең алдымен ауыл шаруашылығынан бастау қажет. Нақтылай келетiн
болсақ биылғы “2003–2005 Ауыл жылы” бағдарламасына сай әлеуметтiк
экономиканы көтерудi ауылдан бастасақ, экономикамыз алға жылжуына
бiрдi – бiр себеп болады.
Еңбек ресурстары халықтың жҰмыс iстеуге қабiлеттi бөлiгi. Ол
экономикалық белсендi және белсендi емес тҰрғындардан тҰрады. 2000
жылы жалпы еңбек ресурстары 8531,4 мың адамды қҰраған.
Экономикалық белсендiлiк 2000 жылға қарағанда 372,1 мың адамға
өскен. БҰл жҰмысқа деген белсендiлiктiң артқанын көрсетедi.
Экономикалық белсендiлiк 4,3 (- ға , жҰмыспен қамтылғандар 8,0 (-ға
өскен. Ал жҰмыссыздық 2000 жылмен салыстырғанда 13,9 (-ға
төмендегенiн көрiп отырмыз.
2001 жылы Республика экономикасында 6,7 млн. адам жҰмыспен
қамтылса, оның 3,9 млн. адамы (57,7 () жалдамалы жҰмысшылар, өз
бетiнше жҰмыс iстейтiндер 2,8 млн. адам (42,3 (), жҰмыспен
қамтылған тҰрғындардың 3,5 млн (51,8 () қҰрамын - еркектер, 3,32
млн (48,2 () – әйелдер қҰрайды. Яғни көрiп отырғанымыздай әйелдерге
қарағанда еркектердiң көбiсi жҰмыспен қамтылғын.
БҰл жылы жҰмыссыздар саны 780,0 мың адамды қҰрады. БҰл өткен
жылға қарағанда 14,0 ( төмен.
2002 жылдың екiншi тоқсанында 15 жас және одан асқан
жастағы экономикалық белсендi халық саны 7,5 млн. адам болып өткен
тоқсанмен салыстырғанда 334,5 мың. адамға (4,7( ) көбейдi.
Экономикалық белсендi халықтың 4,2 млн. адамы қала халқы, 3,3 млн.
адам ауыл халқы. Осы жылы жҰмыссыздар ( табысты шаруасы болмаған,
оны тынбай iздегендер саны) - 679,6 мың адам, бҰл өткен
кезеңдегiден 99 мың адамға кем, жұмыссыздық деңгейi 9 ( болды.
2002 жыл қарашада Республикада жҰмыссыз ретiнде тiркелгендер саны
- 203,2 мың адам, ал оның жҰмысқа орналасқаны - 11,6 мың адам
Сонымен нарықтық қатынастарға өту көптеген әлеуметтiк
экономикалық қҰбылыстарды қайта қарауды талап етiп отыр, соның
iшiнде жастарды жҰмыспен қамту проблемасы шиеленiсе тұсуде. Жастар
- еңбек нарығында еңбек ресурстарын толықтырудың негiзгi көзi.
Адамға жас кезiнде өмiрiнiң ең анықтаушы әлеуметтiк және
демографиялық кезеңдерiн бастан кешедi.
Кесте –3
Еңбек нарығындағы қала және ауыл тҰрғындарының негiзгi
индикаторлары (
Көрсеткiштер 2001 ж 2002 ж 2003 ж 2004 ж
Қала Ауыл қала ауыл қала ауыл қала Ауыл
Кұнкөрiс 1923,2 2821 3505 3716 3394 4007 4596 4901
деңгейi (тг)
Ең төменгi 261,7 1550 2129 2395 2605 2680 --- ---
жалақы
Орташа жалақы 5044,2 6841 8541 9683 11256 13761 17303 20360
Орташа 1876 3283 3554 3964 4104 4462 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.