Эстония жайлы

1 Эстония
1.1 Табиғаты.
1.2 Тарихы.
1.3 Экономикасы.
1.4 Әдебиеттер.:
1.5 Пайдаланған әдебиет

(Eestі), Эстония Республикасы – Шығыс Еуропаның солт.-батысында орналасқан мемлекет. Балтық т-нің Финн және Рига шығанақтарының суларымен қоршалып жатыр.
Эстонияның құрамына 1500-ден астам (оның ішінде Моонзунд топаралы да бар) арал кіреді. Аум. 45,1 мың км2, халқы 1,48 млн. (2003), оның 63,9%-ы – эстондар, 29%-ы – орыстар, 2,7%-ы – украиндар, 1,6% – беларусьтар, 1%-ы – финндер, т.б. Дінге сенушілердің басым бөлігін лютеран дініндегілер құрайды, православие дініндегілер де бар. Халқының 70%-ы қалаларда тұрады, неғұрлым ірі қалалары: Таллин, Тарту, Нарва, Кохтла-Ярве, Пярну. Астанасы – Таллин қ.
Ресми тілі – эстония Әкімш.-аумақтық жағынан 15 уезден (маакондтан) және орт. бағыныстағы 6 қаладан құралады. Конститутция бойынша мемлекет басшысы президент, ал жоғары заң шығарушы органы – Рийгикогу (бір палаталы парламент).
Ұлттық мерекесі – Эстонияның тәуелсіздік күні, 24 ақпан (1918). Эстония БҰҰ-ның (1991), Еур. Кеңестің (1993), Еуроодақтың (2004) мүшесі. Ақша бірлігі – эстон кронасы.
Табиғаты.
Эстония аум. Шығыс Еуропа жазығының солт.-батыс бөлігіне орналасқан. Эстония жағалаулары әсіресе батысында және солт.-батысында қатты тілімденген. Көптеген шығанақтары мен қойнаулары (Таллин қойнауы, Хара, Колга, Лахепере, Матсалу, Пярну, т.б. шығанақтары) бар. Батыс жағалаулары – ойпатты, солт. жағалаулары тік жарлы. Ең ірі аралдары: Сааремаа, Хийумаа, Муху, Ворсми, т.б. Жерінің басым бөлігі ойпатты жазық (орташа биікт. 50 м-дей). Эстония ның батыс бөлігі мен Батыс Эстон топаралында, сондай-ақ қиыр шығысында ойпатты жерлер басым, Батыс Эстон жазығында шымтезекті батпақтар көп. Солт. және орт. бөлігін биікт. 166 м-ге дейінгі (Пандивере биіктігі) толқынды ойпат алып жатыр. Выртсъярв көлінен оңт.-шығысқа қарай аум-ның неғұрлым көтеріңкі жерлері – Отепя биіктігі (217 м-ге дейін) мен Хаанья (биікт. 318 м), батысқа қарай Сакала биіктігі (145 м-ге дейін) жатыр. Биіктіктер негізінен түпкі жыныстардан (әктастар, құмтастар) қалыптасып, мұздану шөгінділерімен жабылған. Солт. және орт. бөлігінде мореналық шөгінділер басым. Эстония аумағы Шығыс Еуропа платформасының солт.-батыс бөлігінде, Балтық қалқанының оңт. беткейі мен Балтық синеклизасының солт. беткейінде орналасқан. 110 м (солт-нде) – 600 м (оңт.-батысында) тереңдікте жатқан платформаның кристалданған іргетасы күшті шоғырланған архейлік және протерезойлық гнейстерден, мигматиттерден, кристаллды тақтатастардан, кварциттер мен граниттерден қалыптасқан. Негізгі кен байлықтары – жанғыш тақтатастар, фосфорит, шымтезек, мұнай, янтарь, құрылыс материалдары.

1. Кэбин И.Г., Эстония-прошлое, настоящее, Тал., 1970,
2. Географический энциклопедический словарь, М., 2003,
3. Казахстан и страны мира, А., 2006.
4. И. Жанақова, Н. Әшіров
5. Пайдаланған әдебиет
6. *Қазақ энциклопедиясы, 10 том