Экологиялық тәрбиенің қалыптасуы

1. Экологиялық тәрбиенің қалыптасуы және алғышарттары ... ... ..3

2. Үздіксіз экологиялық тәрбие ... ... ... ...7

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... .15

Экологиялық мәселелерді қарастыра отырып, қазіргі кездегі жаһандық мәселелерге назар аудармау мүмкін емес.
Бүгінгі таңда адамдар бұл мәселелер жайлы үлкен ақпараттар ағынына ие және бұл ақпараттар өз мазмұнына қарай, адамдарда жаһандық мәселелерді оңай еңсеретіндей үміт туғызса, бір жағынан, адамның болашақ дамуы үшін пессимизм туғызуы мүмкін.
Жаһандық мәселелерге арналған алғашқы ғылыми мақалалар мерзімді түрде 70жылдардың басынан бастап журналдарда жариялана бастады. Сондықтан 1993 жылға қарай келсідегідей жағдайға тап болып отырмыз.
Біріншіден, жердегі барлық мақұлықтарға үлкен қауіп төніп тұр деген жаңа қауіп бірте-бірте алғашқы кезеңдегідей емес, бәсеңдеп қалды. Бұған келе жатқан апаттар туралы қауесеттер легі себепші болып еді. Ол өзгеріссіз көптеген жылдар бойы қайталана берді және адамдар оные ке түсіруден де шаршады.
Екіншіден, кризистер мен апаттар тез арада орын алмақ деп жасалған бірқатар болжамдар құр жорамал күйінде ғана қалды.

1. Богданова О. С., Петрова В. И. Методика воспитательной работы в начальных классах. - М.: Просвещение, 1980.
2. Бойко Н. Я., Гагина Т. Н., Тивяков С. Д. Природоохранительное просвещение в школе. Охрана природы Кузбасса. - Новосибирск, 1989.
3. Букин А. П. В дружбе с людьми и природой. - М.: Просвещение, 1991.
4. Воспитание и развитие детей в процессе обучения природоведению: Из опыта работы. Пособие для учителя./Составитель Мельчаков Л. Ф. - М.: Просвещение, 1981.
5. Дежкин В. Беседы об экологии. - М.: Молодая гвардия, 1975.
6. Дре Ф. Экология. - М.: Атомиздат, 1976.
7. Б.А.Мұхамеджанов «Кеңес мемлекетінің экологиялық қызметі». Алматы, 1990 жыл 16 бет

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

1. Экологиялық тәрбиенің қалыптасуы және алғышарттары ... ... ..3

2. Үздіксіз экологиялық
тәрбие ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .15

1. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ АЛҒЫШАРТТАРЫ

Экологиялық мәселелерді қарастыра отырып, қазіргі кездегі жаһандық
мәселелерге назар аудармау мүмкін емес.
Бүгінгі таңда адамдар бұл мәселелер жайлы үлкен ақпараттар ағынына ие
және бұл ақпараттар өз мазмұнына қарай, адамдарда жаһандық мәселелерді оңай
еңсеретіндей үміт туғызса, бір жағынан, адамның болашақ дамуы үшін
пессимизм туғызуы мүмкін.
Жаһандық мәселелерге арналған алғашқы ғылыми мақалалар мерзімді түрде
70жылдардың басынан бастап журналдарда жариялана бастады. Сондықтан 1993
жылға қарай келсідегідей жағдайға тап болып отырмыз.
Біріншіден, жердегі барлық мақұлықтарға үлкен қауіп төніп тұр деген
жаңа қауіп бірте-бірте алғашқы кезеңдегідей емес, бәсеңдеп қалды. Бұған
келе жатқан апаттар туралы қауесеттер легі себепші болып еді. Ол өзгеріссіз
көптеген жылдар бойы қайталана берді және адамдар оные ке түсіруден де
шаршады.
Екіншіден, кризистер мен апаттар тез арада орын алмақ деп жасалған
бірқатар болжамдар құр жорамал күйінде ғана қалды.
Үшіншіден, зерттеудің негізгі формалары мен әдістері 70жылдардың
ортасына қарай дайындалып шықты. Бұл: пәнаралық негізде орындалған ғылыми
жобалар, ЭЕМ қолдану арқылы математикалық әдістермен модельдеу қорында
жаһандық процестерді болжау, эксперттік бағалаулар және басқа да көптеген
нәрселер. Аталған формалар мен әдістер жетілдірілді, жаңа нәтижелердің
алынуын қамтамасыз етті, бірақ бұл нәтижелер сенсациялық дәрежесінен ажырап
қалды.
Төртіншіден, жаһандық мәселелерді тиімді түрде шешу үшін білім
салалары, жекелеген ғылымдар аясында мамандандыру мен зерттеулер жүргізу
талап етілді. Бұл өзара байланысты қиындатты.
Бұл жерден глобальдық мәселелердің білудің алғашқы деңгейде қалуы
адамдардың күмәнін туғызды деп қорытынды шығаруға болады.
Бүгінде жаһандық критерийлердің жеткілікті түрде әзірленуі жүзеге
аспай отыр. Кең мағынада алғанда, глобальды мәселелерге қазіргі кездегі
әлемнің барлық қарама-қайшылықтары жатады. Тек қана барлық жер шарының
мәселелері емес, жекелеген мемлекеттер мен біздің ата-бабаларымыздың
мәселелерін де қамтиды. Тар мағынада алғанда, жаһандық мәселелерге 2-3 ең
басты, болашақ үшін және келешек адамзат үшін өте маңызды мәселелер кіреді.
Бұл термоядролық соғыстың қатері мен экологиялық дағдарыстың қауіптері [1,
55].
Экологиялық мәселелерді шешу үшін: − экологиялық заңдылықтарды зерттеу
мен белсенді-жасаушы әрекетке тіркеу; − табиғи байлықтарды рациональды,
экономды түрде пайдалану; − өндіріспен ласталған экожүйелердің қалпына
келуі үшін шараларды жүзеге асыру; адамның, қоғамның табиғи нысандарға,
табиғатқа тұтастай адамгершілік қарым-қатынасын реттеу [2, 105]. Ең
маңыздысы, соңғы пункт. Бұл адамның қатынасы қоғамда басымдылық көрсетіп
отырған әлеуметтік-экономикалық қатынастардың, құндылықты-дүниетанымдық
шарттардың кейпімен анықталады. Қазіргі кездегі адамның табиғатқа қарым-
қатынасы моральдық сананың әрекет шеңберіне де қосылып отыр. Парыз
адамгершілік парыз ретінде түсінілмей отыр. Табиғатқа зиян келтіру еш
адамның жауапкершілігін тудырмай отыр.
1980 жылдары экологиялық білім, экологиялық тәрбие, экологиялық
білім және тәрбие деген сияқты терминдер кең таралды. Кейбір ғалымдар
ноосфералық тәрбие деген сияқты терминдерді ұсынды және қолдана бастады.
80-жылдардағы ғылыми еңбектерде экологиялық тәрбиеге қатысты жүйелі
зерттеулер жасау үшін жеке ғылыми методология жасау қажеттілігі туындай
бастады [3].
Жүйелі зерттеу позициясымен тұлғаның қоршаған ортамен өзара байланыста
дамуын Б.З.Вульфов, Ю.С.Манулов, С.В.Мягченков, Л.И.Новикова және т.б. өз
еңбектерінде арнайы қарастырды. Қазіргі уақытта отандық және шетелдік
педагогикада және психологияда әртүрлі экологиялық құбылыстар мен олардың
адам қауіпсіздігі мен денсаулығына әсері туралы көптеген ақпараттар
жинақталып қалды. Осылайша, экологиялық тәрбиенің көп қырлы мәселелері
қарастырылатын көптеген зерттеулер жасалды. Сонымен бірге табиғатқа сәйкес
келетін қарым-қатынас жүйесін қалыптастыра отырып, экологиялық тәрбиенің
әрекеттегі жүйесі адамның экологиялық апаттардың зиянын тартушы субьекті
ретінде суреттелуі байқалады [4].

Адам ерте жас кезінен бастап-ақ екі экологиялық апаттың ортасында
орналасады: қоршаған табиғи ортаның тозып бара жатқан күйі мен адамның
психикасына жоғары агрессиялық әсер, соның кесірінен басқа адамдарға деген
қырғиқабақ қарым-қатынас.
Осы жерден экологиялық тәрбиенің мәселесі қазіргі кезде екі жайтта
қозғалады: табиғи және психологиялық. Алдында айтылғандай, табиғат және
қоршаған орта жыл, заман өткен сайын құлдырап, азып-тозып бара жатса, бұған
көптеген әлемде орын алып жатқан жайттар дәлел бола алады (мәселен, жердің
сортаңдануы, топырақтың құнарсыздануы, сулердың тартылуы, ормандардың өртке
шалынуы), осының бәрінің субьектілік әсері бар екендігі анық. Екіншісі
адам-адам сферасында қызмет істейтін, оның ішінде оқытушылар үшін өте
маңызды аспект, бірақ осы екінші фактор адамдар үшін өте маңызды болып
табылса да, адамдар тарапынан оған аз көңіл бөлініп, көбінесе зерттеулер
жасалмай келеді. Оқытушының әрекетін оның физикалық және психологиялық
денсаулығының және педагогикалық жоғарғы оқу орнының студентінің
экологиялық тәрбиесінің бағыттылығын кешенді қарастыру мәселесі, ең
алдымен, табиғи ортаны сақтаудан емес, өзінен бастау керек екендігі
зерттелмеген.
Бұл мәселенің шешуі жүйелі-әрекеттік іс-әрекет барысында ғана жүзеге
асады. Жүйедегі тәртіпке түспеген факторларды, жағдайларды, жағымды және
теріс ықпалдарды зерттеу оларды сәтсіздікке алып келуі мүмкін.
Өзіне, адам ретінде, тұлға ретінде, адамзат қоғамының мүшесі ретінде
мұқият, байыпты қарау, тәрбиелеу өзін эгоизмнен бөліп тастайтын деңгейге
дейін әлі жеткен жоқ.
Студенттердің экологиялық тәрбиесінің құрамының негізгі компоненттері
төмендегілер болып табылады:
Экологиялық мәдениетті қалпына келтіруге қабілетті жалпы адамзаттық
әмбебап құндылықтарды меңгеру; адамзат қоғамы мен табиғаттың біртұтастығын
бекіту; адамзат өміріне әртүрлі кейіпте құрмет көрсету, қоршаған ортаның
қалпы мен күйі үшін келер ұрпақ алдындағы міндеттілікті сезіну, адам мен
табиғат арасындағы қарым-қатынасты реттейтін адамның өмірлік әрекетін
игеру, адамдар арасында және педагогикалық ұжымда үгіт-насихат жұмыстарын
жүргізу [5, 61].
Экологиялық білім мен тәрбиені реттейтін, қалпына келтіретін негізгі
аспектілерге мыналарды жатқызуға болады:
Инвариантты. Экологияның жалпы аспектілерін қосып алады.
Өзін-өзі қорғау әрекетінің мәселелері, оқу-тәрбие процесіне
қатысушылардың денсаулығы. Барлық студенттер үшін міндетті.
Арнайыландырылған. Білім алу үстіндегі студенттердің мамандықтарына
байланысты.

2 ҮЗДІКСІЗ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕ

Қазіргі уақытта жас ұрпақтың жеке тұлға болып қалыптасуына ізгілік,
ғылымилық, жүйелілік ұстанымдарына негізделген үздіксіз экологиялық білім
беру жүйесін құру, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін саралау өзекті
мәселелердің бірі болып саналады. Сондықтан да соңғы республика көлеміндегі
мектепке дейінгі мекемелер мен бастауыш сыныптардағы экологиялық тәрбие
жұмысы бұрынынғы қалыптасқын бағдарламадағы Балаларды табиғатпен
таныстыру бөлімінен бастау алады. Ал табиғатпен таныстыру – балалардың
танымын дамытудың басты құралдардың бірі. Мұнда балалардың қоршаған орта
жөніндегі ұғым түсініктерін байытатын жалпы және нақты ғылыми мәліметтер
алуының маңызы зор. Табиғатпен таныстыру барысында Табиғат – бүкіл
тіршілік атаулының алтын ұясы, тал бесігі, өсіп-өнер мекені екендігі
жөнінде нақты түсініктер беріледі. Кейінгі он жылдықта мектепке дейінгі
және бастауыш сынып балаларының тірі және өлі табиғатқа деген сүйіспеншілік
қарым-қатынасын тәрбиелеу мақсатында табиғатпен таныстыру, яғни табиғатты
қорғау – экологиялық тәрбие жұмысымен ұштастырылды.Экологиялық тәрбие жаңа
категория, ол экология ғылымымен және оның тармақтарымен тікелей
байланысты. Ал классикалық экологиядағы негізгі түсініктер мыналар: а) жеке
алынған ағзаның өзінің өмірсүру ортасына ие болған бір аймақтағы
экожүйелердің қызметі; ә) өмір сүретін тірі ағзалардың қоғамдастығы және
олардың өзара бір-бірімен қарым-қатынаста болуы.
Бұл екі ұғым мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш сынып оқушыларының
қоршаған орта, табиғат жайындағы түсінігін дамыту арқылы көзқарасын
қалыптастыруға мүмкіндік береді. Қоршаған ортаға деген жағымды қарым-
қатынасты айқындаудың бір формасы баланың күнделікті іс-әрекеті. Демек,
экологиялық тәрбие үрдісінде көрініс табатын іс-әрекеттің мынадай түрлерін
атауға болады:
− табиғаттағы әр түрлі оқиғаларды бейнелейтін немесе табиғатты қорғау,
көркейту іс-әрекетін білдіретін сюжетті-рольді ойын;
− балабақша және мектеп алаңында (табиғаттағы еңбек) тіршілік объектілері
үшін немесе оларды күтіп-баптауды жүзеге асыру, сондай-ақ, заттарды қайта
өңдеу (ойыншықтарды, кітаптарды және т.б. жөндеу) іс-әрекеті;
− табиғаттан алған әсерлерін және адамдардың табиғаттағы іс-әрекеттері
негізінде бейнелеу өнерінің туындыларын жасау;
− табиғатпен тілдесу, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің объектілерімен
еркін түрде байланыс жасау – бақылау, оларды еркелету, күтіп-баптау іс-
әрекеті, қолға үйрету мен белгілі-бір жағдайға бағындырып үйретуді қамтитын
кешенді іс-әрекет;
− тәжірибе жасау – бақылау нәтижесіндегі өз пікірін айтумен сабақтасып
келген ісжүзіндегі танымдық іс-әрекет;
− тіл, сөйлесу іс-әрекеті, сұрақтар, хабарламалар, әңгіме, диалогқа қатысу;
− табиғатқа байланысты кейбір мәліметтер мен қызықты да құпия әсерлер
жөнінді пікір алмасу, әңгімелесу арқылы табиғат жайындағы түсініктерін
айқындау;
− бақылау − өз бетінше дамытумен бірге табиғат туралы және табиғаттағы
адамдардың іс-әрекеттері жөнінде мәліметтерді алуды қамтамасыз ету;
− табиғат жайлы мазмұндағы телехабарларды, суреттерді көріп тамашалу, шағын
шығармалар оқу балалардың табиғат жөніндегі қалыптасқан түсініктерін
айқындайтын және жаңа ықпал ететін іс-әрекет түрлері.
Баланың табиғаттан алған әсерін әңгімелеп, суреттеп беруі оның қиялына
қанат бітіріп, табиғат жөніндегі түсінігін айқындауға ықпалын тигізеді.
Табиғаттағы әдемілікті сезініп, қабылдау дағдысы өзінен-өзі келе қоймайды,
оны дамыту, жағымды іс-әрекет түріне айналдыру ата-аналардың және тәрбиеші-
ұстаздардың көмегімен жүзеге асырылады. Демек, оларды өз бетінше әрекет
жасауын бақылау, оның мазмұнын талдау балалардың жеке басы ерекшеліктерінің
экологиялық тәрбиелілігінің деңгейін анықтауғы мүмкіндік береді. Мұндай іс-
әрекет түрлері арқылы баланың жеке тұлға ретіндегі дамуын оның экологиялық
тәрбиесімен тікелей сабақтастықта байланыстыруға болады. Балалармен
экологиялық бағыттағы іс-әрекет түрлері кезінде нақты нәтижелерге қол
жеткізу тәрбиеші-ұстаздың кәсіби шеберлігін танып, экологиялық тәрбие
жұмысы кезінде тиімді әдіс-тәсілдерді игеруін қамтамасыз етеді. Сол себепті
балалардың экологиялық тәрбиелілігінң деңгейін көтеруге олардың тұлға
ретіндегі экологиялық білімін дамытуда пайдалануға болатын мынадай әдіс
түрлерін ұсынамыз.
Тіршілік иелерінің өміріне қажетті түғызу және қолдау әдісі балаларға
экологиялық тәрбие берудегі басты әдіс түрі болып саналады. Ол балалардың
тәжірибе жасау дағдыларын, икемділіктерін айқындауға бағытталған.
Объектілерді бақылау - өсіп-өндірудің нәтижелері қалыптаса бастаған
дағдыларды бағалауға бағытбереді және оларға сипаттама беруді қамтамасыз
етеді. Экологиялық тәрбиеде жақсы нәтижеге жету – осы әдіс түрінің тәжірибе
мен моделденген іс-әрекетінің бір-бірімен байланыста болуында. Сондай-ақ,
заттарды күтіп-баптауда, оларды жөндеуде және жаңартуға қатысу балаларға
қажеттітәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізеді.
Бақылау − табиғаттағы сезімдік тұрғыда тану әдісі, мақсатқа бағытталған
қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық күрделі үрдіс.
Ол табиғатпен, тіршілік объектілерімен, қоршаған ортамен тікелей байланыста
болуды қамтамасыз етеді. Табиғи объектілер мен табиғат құбылыстарын
бақылауды ұйымдастыру балаларды табиғатпен таныстырудың негізгі тәсілі
болып табылады. Ұзақ мерзімді бақылаулаларды ұйымдастыру − өсімдіктер мен
жануарлардың өмір сүру ортасымен өзара байланыста болу, балалардың сол
ортаға деген бейімділігін танудың алғы шарты. Бақылау балаларға табиғат
жөніндегі нақты түсініктерді меңгертіп, ойлау қабілетін, тілін дамытады.
Өсімдіктерді, жәндіктерді, құстарды бақылау арқылы бала көптеген
жаңалықтарға тап болады. Ал жүйелі бақылау баланың жеке басының
бақампаздығын аңғартады, осының әсерінен баланың дүниетанымы кеңейіп,
қоршаған ортаға деген өзіндік көзқарасы пайда болып, білуге деген ынтасы
арта түседі. Табиғатты бейнелеу әдісі – экологиылқ тәрбие жүйесіндегі
өзіндік орны бар әдіс түрі. Мұнда балалар табиғат көрінісін, кәсіби
шеберлер дайындаған көркемдік суреттерді, музыкалық және әдеби шығармаларды
тамашалап, табиғат күнтізбесімен жұмыс істеп, бейнелеу өнері туындыларымен
таныса алады. Табиғатпен тікелецй байланыста алынған халқымыздың ұлттық
тұмыс бұйымдары балалардың ол жөніндегітүсініктерін кеңейтіп, олармен жақын
танысуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, бұл әдіс түрі арқылы табиғат
адамдарға жоғары дәрежедегі рухани байлық, көтеріңкі көңіл-күй сыйлап,
олардың сезімдеріне әсер ету арқылы әсемдіктісақтай білуге итермелейтіні
жөнінде ұғым қалыптастырады.
Тіл дамыту іс-әрекетінде үлкен ерекшелік үлесіне қарай табиғатты бейнелеу
әдісінен сөздік әдеби әдісін өз бетінше бөліп қарауға болады. Сөз
белгілі бір формада және деңгейде кез келген іс-әрекетті қолдайды және ол
экологиялық тәрбиеде үш маңызды қызмет атқарады. Мәселен, диалог түрінде
(әңгіме де, пікір алмасуда) үлкен мен баланың қарым-қатынасында табиғат
туралы және ондағы адамдардың іс-әрекеті туралы түсініктердің көрініс
табуымен нақтыланады. Монолог арқылы (мұғалім әңгімесі, кітап оқуы)
балалар білімінің жаңа саласына енеді.
Жоғарыдағы әдістерді саралай келіп, балалардың экологиялық тәрбиелілігінің
деңгейі мен тұлға ретіндегі экологиялық білімін дамыту мақсатында
жүргізілетін мынадай жұмыс түрін ұсынамын:
− балабақшаның немесе мектептің, туған қаласының орнын картаға белгілеп,
тәрбиеші көмегімен желімдеу;
− теңіздер мен мұхиттар жөнінде қарапйым түсініктер беру;
− өздеріне таныс қалаларды үлкен жалаушалармен белгілеу;
− экологиялық таза емес аймақтарды белгілеп, желімдеу.
Картамен жүргізілетін мұндай жұмыс түрлері балалардың алғашқы географиялық
танымдарын қалыптастырып және оқу іс-әрекетінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.