Жатыр аурулары
Жоспар
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4
ІІ.Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.25 ІІІ. Өзіндік зерттеулер
3.1. Зерттеу мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.2. Шаруашылықа қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.3 Айғыз ауылдық округінің табиғаты және ауа райының ерекшелігі ... .28
3.4. Азаматтық қорғаныс және жануарларды жаппай қорғау ... ... ... ... ... ...29
3.5. Еңбек қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.6 Табиғатты қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.7 Шаруашылықтың эпизоотологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
3.8 Құралдар және зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33.37
3.9 Зерттеу нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38.39
а)Эндометрит пен цервицит ауруларының негізгі белгілері
б)Диагноз және дифференциалды диагноз
в)Жүргізген емдік шаралардың нәтижелері
3.10 Атқарған жұмыстардың экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ..40.42
ІҮ. Қортынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
Ү. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44.46
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4
ІІ.Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.25 ІІІ. Өзіндік зерттеулер
3.1. Зерттеу мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.2. Шаруашылықа қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.3 Айғыз ауылдық округінің табиғаты және ауа райының ерекшелігі ... .28
3.4. Азаматтық қорғаныс және жануарларды жаппай қорғау ... ... ... ... ... ...29
3.5. Еңбек қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.6 Табиғатты қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.7 Шаруашылықтың эпизоотологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
3.8 Құралдар және зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33.37
3.9 Зерттеу нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38.39
а)Эндометрит пен цервицит ауруларының негізгі белгілері
б)Диагноз және дифференциалды диагноз
в)Жүргізген емдік шаралардың нәтижелері
3.10 Атқарған жұмыстардың экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ..40.42
ІҮ. Қортынды және ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
Ү. Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44.46
К І Р І С П Е
Қазақстан Республикасының егеменді ел болу кезеңінде, әлеуметтік-экономикалық реформаны дамытуда ветеринарияның маңызы зор.
Ветеринарияның міндеті – малшаруашылығының ветеринарлық тазалығын сақтау, адамдардың денсаулығын мал мен адамға ортақ аурулардан қорғау, жоғары сапалы ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және территорияны малдардың аса қауіпті ауруларының енуінен қорғау.
Ауыл шаруашылығының алдында тұрған басты тапсырма - халықты өндірістік және ауылшаруашылық шикізатпен, оның әлеуметтік жағдайының деңгейін ары қарай жоғарлатуды қамтамасыз ететін өндірістің дамуы мен мал шаруашылығының барлық салаларының жан-жақты динамикалық дамуына қол жеткізу болып табылады. [ 1, 2 ].
Әр малдың басынан өндірілетін өнімнің шығу көрсеткішін ұлғайту және табынның өзіндік өніп-өсу дәрежесін жоғарылату, малдың басын сақтап қалуға нақтылы кірісу нәтижесінде ауыл шаруашылығының деңгейін көтеру қажет.
Сонымен қатар мал шаруашылығына қажетті дәрілік заттар мен дәрумендерді қажетті жерге тез арада жеткізуді кеңейту және малдәрігерлік кызмет көрсетуді жақсарту керек.
Халық шаруашылығының экономикасында ірі қара шаруашылығы маңызды орын алады, себебі болашақта малдың тұқымдық қүрамын және өсіп-өндіру технологиясын жақсартудың өзіндік үлесі зор. Жекелеген шаруашылықтарда малдың жалпы басының өсуіне және ірі қара шаруашылықтарының ары қарай дамуына сиыр малында кездесетін жатыр аурулары кедергі келтіріп келеді.
Бұл аурулардан келетін экономикалық шығын, мал шаруашылығында кездесетін көптеген жұқпалы емес аурулардан кем түспейді.
Осыған орай, жатыр ауруларын емдеудің жаңа тиімді әдістерін және алдын алу шараларын жетілдіру қазіргі кезде өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
ІІ. Әдебиетке шолу
Туудан кейінгі жіті эндометрит ірі қара малының патологиясында негізгі орын алады, ол созылмалы дамығанда сиырлардың симптоматикалық бедеулігіне әкеледі. Аналық жыныс безінің дисфункциясымен сипатталатын түрлі жатырдың қабынулары (персистентті сары дене, аналық жыныс безінің гипофункциясы және т.б) көбінесе, вестибуло-вагинитпен және сальпингитпен асқынады.
Мал шаруашылығын белсенді дамытуда жоғары жетістіктерге жету - сиырлар мен жас құнажындарды дұрыс күту, толыққанды азықтандыру, дені сау төлдерді өсіру, қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру, сиырлардың күйлеуін уақытында анықтауға байланысты болады. Бұл шараларды дұрыс жүргізбеу бедеулік пен қысырлыққа әкеледі.
Бедеулік – аталық пен аналықтың әртүрлі жағдайлардан (азықтандыру, пайдалану, дұрыс ұрықтандырмау) жыныс аппараты мен басқа да мүшелерінің ауруына байланысты төлдеу процессінің бұзылуы.
Қысырлық – жыл басында шаруашылықтағы мал басынан жоспарлаған мөлшерде жыл соңында төл ала алмау.
Бедеулік, яғни жатырда ұрықтың болмауы, бұл биологиялық құбылыс, ал қысырлық, яғни аналық топтан негізгі төл басын алмау, бұл экономикалық құбылыс.
Туғаннан кейінгі жіті эндометрит бұзаулағаннан кейінгі сиырларда орта есеппен 37.7% кездеседі. Жыл бойы кездесетіндері: кыс-көктем айларында 28.3-54.8% болса, ал күз айында 23.9-26.4% болады.Сиырдың патологиялық бұзаулауындағы ауыру деңгейі 75.8%-82.2%, ал асқынуларсыз болған бұзаулаудағы деңгейі 23.7% құрайды. (Н.И.Полянцев, А.Г. Магамедов, (2,4,6,11 вет журнал )
Қазақстан Республикасының егеменді ел болу кезеңінде, әлеуметтік-экономикалық реформаны дамытуда ветеринарияның маңызы зор.
Ветеринарияның міндеті – малшаруашылығының ветеринарлық тазалығын сақтау, адамдардың денсаулығын мал мен адамға ортақ аурулардан қорғау, жоғары сапалы ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және территорияны малдардың аса қауіпті ауруларының енуінен қорғау.
Ауыл шаруашылығының алдында тұрған басты тапсырма - халықты өндірістік және ауылшаруашылық шикізатпен, оның әлеуметтік жағдайының деңгейін ары қарай жоғарлатуды қамтамасыз ететін өндірістің дамуы мен мал шаруашылығының барлық салаларының жан-жақты динамикалық дамуына қол жеткізу болып табылады. [ 1, 2 ].
Әр малдың басынан өндірілетін өнімнің шығу көрсеткішін ұлғайту және табынның өзіндік өніп-өсу дәрежесін жоғарылату, малдың басын сақтап қалуға нақтылы кірісу нәтижесінде ауыл шаруашылығының деңгейін көтеру қажет.
Сонымен қатар мал шаруашылығына қажетті дәрілік заттар мен дәрумендерді қажетті жерге тез арада жеткізуді кеңейту және малдәрігерлік кызмет көрсетуді жақсарту керек.
Халық шаруашылығының экономикасында ірі қара шаруашылығы маңызды орын алады, себебі болашақта малдың тұқымдық қүрамын және өсіп-өндіру технологиясын жақсартудың өзіндік үлесі зор. Жекелеген шаруашылықтарда малдың жалпы басының өсуіне және ірі қара шаруашылықтарының ары қарай дамуына сиыр малында кездесетін жатыр аурулары кедергі келтіріп келеді.
Бұл аурулардан келетін экономикалық шығын, мал шаруашылығында кездесетін көптеген жұқпалы емес аурулардан кем түспейді.
Осыған орай, жатыр ауруларын емдеудің жаңа тиімді әдістерін және алдын алу шараларын жетілдіру қазіргі кезде өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
ІІ. Әдебиетке шолу
Туудан кейінгі жіті эндометрит ірі қара малының патологиясында негізгі орын алады, ол созылмалы дамығанда сиырлардың симптоматикалық бедеулігіне әкеледі. Аналық жыныс безінің дисфункциясымен сипатталатын түрлі жатырдың қабынулары (персистентті сары дене, аналық жыныс безінің гипофункциясы және т.б) көбінесе, вестибуло-вагинитпен және сальпингитпен асқынады.
Мал шаруашылығын белсенді дамытуда жоғары жетістіктерге жету - сиырлар мен жас құнажындарды дұрыс күту, толыққанды азықтандыру, дені сау төлдерді өсіру, қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру, сиырлардың күйлеуін уақытында анықтауға байланысты болады. Бұл шараларды дұрыс жүргізбеу бедеулік пен қысырлыққа әкеледі.
Бедеулік – аталық пен аналықтың әртүрлі жағдайлардан (азықтандыру, пайдалану, дұрыс ұрықтандырмау) жыныс аппараты мен басқа да мүшелерінің ауруына байланысты төлдеу процессінің бұзылуы.
Қысырлық – жыл басында шаруашылықтағы мал басынан жоспарлаған мөлшерде жыл соңында төл ала алмау.
Бедеулік, яғни жатырда ұрықтың болмауы, бұл биологиялық құбылыс, ал қысырлық, яғни аналық топтан негізгі төл басын алмау, бұл экономикалық құбылыс.
Туғаннан кейінгі жіті эндометрит бұзаулағаннан кейінгі сиырларда орта есеппен 37.7% кездеседі. Жыл бойы кездесетіндері: кыс-көктем айларында 28.3-54.8% болса, ал күз айында 23.9-26.4% болады.Сиырдың патологиялық бұзаулауындағы ауыру деңгейі 75.8%-82.2%, ал асқынуларсыз болған бұзаулаудағы деңгейі 23.7% құрайды. (Н.И.Полянцев, А.Г. Магамедов, (2,4,6,11 вет журнал )
Қолданылған әдебиеттер
1. Мағаш Аятханұлы. Мал акушерлігі және көбею биотехнологиясы. Павлодар, 2006 ж.
2. В.А.Акатов “послеродовые и некоторые гинекологические заболевания коров” центрально-черноземное книжное издательство Воронеж 1970г
3. Т.Е.Григорьева “лечение и профилактика эндометритов у коров” росагропромиздат Москва 1988г
4. Белобороденко А.М. Автореферат диссертаций доктора вет. Наук 1990 г.
5. Елеманов Ә., Поздняков П.М. /Қазақстанның етті мал шаруашылығы. Алматы, Қазақ мемлекет баспасы,1959, 392 бет
6. Студенцов А.П., Шипилов В.С., Субботина Л.Г., Преображенскиий О.Н. /Ветеринарное акушерство и гинекология. - М.: Агропромиздат,1986г.- 379
7. Кузнецов Г.С., Протасов А.И./ Мал дәрігерінің анықтамалығы.- Алматы: Қайнар, 1971 ж.
8. Кузьмин С.А. Автореферат диссертаций доктора вет. Наук 1990 г.
9 Кононов Г.А. Ветеринарное акушерство и гинекология. -М.: Колос, 1977г.
9. Вовк Д.М. Справочник по ветеринарной рецептуре и технологии изготовления лекарственных форм.-Киев: Урожай,1989г.
10. В.Я.Никитин, М.Г.Миролюбов, /Ветеринарная акушерство, гинекология и биотехника размножения. - М.; Колос,2005
11. Осетров А.А. Вечтомон В.Я. Жадовен К.И. Манеев В.П. Лечение и профилактика эндометритов коров. // Сб. Трудов УНИИЭВ –Харьков, 1980.
-С. 13-18
12. Панков Б.Г. Профилактика заболеваний коров клиническим и скрытым эндометритами. Материалы Всерос. Науч. И учебно-метод. Конф. По акушерству, гинекологии и биотехн. Размножения животных. – Воронеж, 1994.
13. Полянцев Н.И., А.Г. Магамедов « Иодметрагель при эндометрите коров» Вет 2006 №11,12
14. Нежданов А.Г., Иноземцев В.П., Балковой И.И. /Лазеротерапия коров при мастите и эндометрите // Материалы Межд. Конф. «Актуальные вопросы лазерной хирургии». – Воронеж, 1997.
15. Савельева Г.Н., Кулаков В.И., Стрижаков А.Н. и др. Акушерство / Под ред. Г.М.Савельевой. – М.: Медициа, 2000
16. Студенцов А.П., Шипилов В.С., Никитин В.Я. и др. Ветеринарное акушерство, гинекология и биотехника размножения / Под. Ред. В.Я.Никитина и М.Г.Миролюбова. – М.: Колос, 2005
17. Тягунин Е.А., Иноземцев В.П., Балковой И.И. Нестандартный метод лечения эндометритов // Тез. докл. ІІ межд. науч.-произв. Конф. «Актуальные проблемы ветеринарно-санитарного контроля сельскохозяйственной продукции. – М., 1997
18. Турченко А.Н.// Этиология и лечение послеродового эндометрита коров, /Ветеринария. № 7. 2001 ж. - 33 -35
19. Епишин В.А., В.И.Сенников, Епишин С.А, Мягких Ф.Ф. /Пробиотик зоонорм при эндометрите коров. /Ветеринария -№ 4. 2004ж, 33 б
20. Петров А.М., Мирзахметов Ш.Р. Разработка эффективного метода лечения коров при эндометрите. Ветеринария № 5, 2006 ж, 37 б
21. Григ Э.Н./ Опыт лечения коров при бесплодии. /Ветеринария № 10 . 2003 ж. 39 -40
22. Конопельцев И.Г., Филатов А.В., Плетенев В.Н. //Озонотерапия при одновременном заболевании коров эндометритом и церкицитом. /Ветеринария .№ 1, 2003 ж, 33 б
23. Преображенский О.Н. Современные методы диагностики беременности и бесплодия животных. Ветеринария, № 7, 2003 ж, 32 б
24. Егунова А.В. Эффективность йодсодержащих препаратов при акушерско-гинекологической патологии. Ветеринария, № 7, 200 ж, 33 б
25. Винников В.В. Лечение коров при остром гнойно-катаральном эндометрите. Ветеринария, № 12, 1999 ж, 33 б
26. Порфирьев И.А. Бесплодие высокопродуктивных молочных коров. Ветеринария, № 10, 2006 ж, 39 б
27. Н.Н.Ермаченков “акушерство и гинекология сельскохозяйственных животных” колос Москва 1983г
28. А.А.Лимаренко “усовершенствование этиотропной терапии при послеродовом эндометрите у коров” Ставрополь 1999г
29. В.М.Субботин, С.Г.Субботина, И.Д.Александров “современные лекарственные средства в ветеринарии” феникс Ростов-на-дону 2000г
30. А.С. Терешенков “профилактика и лечение акушерско-гинекологических заболеваний коров” ураджай Минск 1990г
31. А.Г.Нежданов, А.С.Лободин, Г.А.Черемисинов и др. “акушерско- гинекологические болезни коров” /Центрально-черноземное издательство Воронеж 1982г 320 с
1. Мағаш Аятханұлы. Мал акушерлігі және көбею биотехнологиясы. Павлодар, 2006 ж.
2. В.А.Акатов “послеродовые и некоторые гинекологические заболевания коров” центрально-черноземное книжное издательство Воронеж 1970г
3. Т.Е.Григорьева “лечение и профилактика эндометритов у коров” росагропромиздат Москва 1988г
4. Белобороденко А.М. Автореферат диссертаций доктора вет. Наук 1990 г.
5. Елеманов Ә., Поздняков П.М. /Қазақстанның етті мал шаруашылығы. Алматы, Қазақ мемлекет баспасы,1959, 392 бет
6. Студенцов А.П., Шипилов В.С., Субботина Л.Г., Преображенскиий О.Н. /Ветеринарное акушерство и гинекология. - М.: Агропромиздат,1986г.- 379
7. Кузнецов Г.С., Протасов А.И./ Мал дәрігерінің анықтамалығы.- Алматы: Қайнар, 1971 ж.
8. Кузьмин С.А. Автореферат диссертаций доктора вет. Наук 1990 г.
9 Кононов Г.А. Ветеринарное акушерство и гинекология. -М.: Колос, 1977г.
9. Вовк Д.М. Справочник по ветеринарной рецептуре и технологии изготовления лекарственных форм.-Киев: Урожай,1989г.
10. В.Я.Никитин, М.Г.Миролюбов, /Ветеринарная акушерство, гинекология и биотехника размножения. - М.; Колос,2005
11. Осетров А.А. Вечтомон В.Я. Жадовен К.И. Манеев В.П. Лечение и профилактика эндометритов коров. // Сб. Трудов УНИИЭВ –Харьков, 1980.
-С. 13-18
12. Панков Б.Г. Профилактика заболеваний коров клиническим и скрытым эндометритами. Материалы Всерос. Науч. И учебно-метод. Конф. По акушерству, гинекологии и биотехн. Размножения животных. – Воронеж, 1994.
13. Полянцев Н.И., А.Г. Магамедов « Иодметрагель при эндометрите коров» Вет 2006 №11,12
14. Нежданов А.Г., Иноземцев В.П., Балковой И.И. /Лазеротерапия коров при мастите и эндометрите // Материалы Межд. Конф. «Актуальные вопросы лазерной хирургии». – Воронеж, 1997.
15. Савельева Г.Н., Кулаков В.И., Стрижаков А.Н. и др. Акушерство / Под ред. Г.М.Савельевой. – М.: Медициа, 2000
16. Студенцов А.П., Шипилов В.С., Никитин В.Я. и др. Ветеринарное акушерство, гинекология и биотехника размножения / Под. Ред. В.Я.Никитина и М.Г.Миролюбова. – М.: Колос, 2005
17. Тягунин Е.А., Иноземцев В.П., Балковой И.И. Нестандартный метод лечения эндометритов // Тез. докл. ІІ межд. науч.-произв. Конф. «Актуальные проблемы ветеринарно-санитарного контроля сельскохозяйственной продукции. – М., 1997
18. Турченко А.Н.// Этиология и лечение послеродового эндометрита коров, /Ветеринария. № 7. 2001 ж. - 33 -35
19. Епишин В.А., В.И.Сенников, Епишин С.А, Мягких Ф.Ф. /Пробиотик зоонорм при эндометрите коров. /Ветеринария -№ 4. 2004ж, 33 б
20. Петров А.М., Мирзахметов Ш.Р. Разработка эффективного метода лечения коров при эндометрите. Ветеринария № 5, 2006 ж, 37 б
21. Григ Э.Н./ Опыт лечения коров при бесплодии. /Ветеринария № 10 . 2003 ж. 39 -40
22. Конопельцев И.Г., Филатов А.В., Плетенев В.Н. //Озонотерапия при одновременном заболевании коров эндометритом и церкицитом. /Ветеринария .№ 1, 2003 ж, 33 б
23. Преображенский О.Н. Современные методы диагностики беременности и бесплодия животных. Ветеринария, № 7, 2003 ж, 32 б
24. Егунова А.В. Эффективность йодсодержащих препаратов при акушерско-гинекологической патологии. Ветеринария, № 7, 200 ж, 33 б
25. Винников В.В. Лечение коров при остром гнойно-катаральном эндометрите. Ветеринария, № 12, 1999 ж, 33 б
26. Порфирьев И.А. Бесплодие высокопродуктивных молочных коров. Ветеринария, № 10, 2006 ж, 39 б
27. Н.Н.Ермаченков “акушерство и гинекология сельскохозяйственных животных” колос Москва 1983г
28. А.А.Лимаренко “усовершенствование этиотропной терапии при послеродовом эндометрите у коров” Ставрополь 1999г
29. В.М.Субботин, С.Г.Субботина, И.Д.Александров “современные лекарственные средства в ветеринарии” феникс Ростов-на-дону 2000г
30. А.С. Терешенков “профилактика и лечение акушерско-гинекологических заболеваний коров” ураджай Минск 1990г
31. А.Г.Нежданов, А.С.Лободин, Г.А.Черемисинов и др. “акушерско- гинекологические болезни коров” /Центрально-черноземное издательство Воронеж 1982г 320 с
Жоспар
І. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3-4
ІІ.Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5-25 ІІІ. Өзіндік зерттеулер
3.1. Зерттеу мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.2. Шаруашылықа қысқаша сипаттама
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3.3 Айғыз ауылдық округінің табиғаты және ауа райының ерекшелігі ... .28
3.4. Азаматтық қорғаныс және жануарларды жаппай
қорғау ... ... ... ... ... ...29
3.5. Еңбек қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.6 Табиғатты
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 31
3.7 Шаруашылықтың эпизоотологиялық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
3.8 Құралдар және зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 3-37
3.9 Зерттеу
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...38-39
а)Эндометрит пен цервицит ауруларының негізгі белгілері
б)Диагноз және дифференциалды диагноз
в)Жүргізген емдік шаралардың нәтижелері
3.10 Атқарған жұмыстардың экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . .40-42
ІҮ. Қортынды және
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 43
Ү. Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .44 -46
К І Р І С П Е
Қазақстан Республикасының егеменді ел болу кезеңінде, әлеуметтік-
экономикалық реформаны дамытуда ветеринарияның маңызы зор.
Ветеринарияның міндеті – малшаруашылығының ветеринарлық тазалығын
сақтау, адамдардың денсаулығын мал мен адамға ортақ аурулардан қорғау,
жоғары сапалы ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және территорияны малдардың
аса қауіпті ауруларының енуінен қорғау.
Ауыл шаруашылығының алдында тұрған басты тапсырма - халықты
өндірістік және ауылшаруашылық шикізатпен, оның әлеуметтік жағдайының
деңгейін ары қарай жоғарлатуды қамтамасыз ететін өндірістің дамуы мен мал
шаруашылығының барлық салаларының жан-жақты динамикалық дамуына қол жеткізу
болып табылады. [ 1, 2 ].
Әр малдың басынан өндірілетін өнімнің шығу көрсеткішін ұлғайту және
табынның өзіндік өніп-өсу дәрежесін жоғарылату, малдың басын сақтап қалуға
нақтылы кірісу нәтижесінде ауыл шаруашылығының деңгейін көтеру қажет.
Сонымен қатар мал шаруашылығына қажетті дәрілік заттар мен
дәрумендерді қажетті жерге тез арада жеткізуді кеңейту және малдәрігерлік
кызмет көрсетуді жақсарту керек.
Халық шаруашылығының экономикасында ірі қара шаруашылығы маңызды орын
алады, себебі болашақта малдың тұқымдық қүрамын және өсіп-өндіру
технологиясын жақсартудың өзіндік үлесі зор. Жекелеген шаруашылықтарда
малдың жалпы басының өсуіне және ірі қара шаруашылықтарының ары қарай
дамуына сиыр малында кездесетін жатыр аурулары кедергі келтіріп келеді.
Бұл аурулардан келетін экономикалық шығын, мал шаруашылығында
кездесетін көптеген жұқпалы емес аурулардан кем түспейді.
Осыған орай, жатыр ауруларын емдеудің жаңа тиімді әдістерін және
алдын алу шараларын жетілдіру қазіргі кезде өзекті мәселелердің бірі болып
отыр.
ІІ. Әдебиетке шолу
Туудан кейінгі жіті эндометрит ірі қара малының
патологиясында негізгі орын алады, ол созылмалы дамығанда сиырлардың
симптоматикалық бедеулігіне әкеледі. Аналық жыныс безінің дисфункциясымен
сипатталатын түрлі жатырдың қабынулары (персистентті сары дене, аналық
жыныс безінің гипофункциясы және т.б) көбінесе, вестибуло-вагинитпен және
сальпингитпен асқынады.
Мал шаруашылығын белсенді дамытуда жоғары жетістіктерге жету -
сиырлар мен жас құнажындарды дұрыс күту, толыққанды азықтандыру, дені сау
төлдерді өсіру, қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру, сиырлардың күйлеуін
уақытында анықтауға байланысты болады. Бұл шараларды дұрыс жүргізбеу
бедеулік пен қысырлыққа әкеледі.
Бедеулік – аталық пен аналықтың әртүрлі жағдайлардан (азықтандыру,
пайдалану, дұрыс ұрықтандырмау) жыныс аппараты мен басқа да мүшелерінің
ауруына байланысты төлдеу процессінің бұзылуы.
Қысырлық – жыл басында шаруашылықтағы мал басынан жоспарлаған
мөлшерде жыл соңында төл ала алмау.
Бедеулік, яғни жатырда ұрықтың болмауы, бұл биологиялық құбылыс, ал
қысырлық, яғни аналық топтан негізгі төл басын алмау, бұл экономикалық
құбылыс.
Туғаннан кейінгі жіті эндометрит бұзаулағаннан кейінгі сиырларда
орта есеппен 37.7% кездеседі. Жыл бойы кездесетіндері: кыс-көктем
айларында 28.3-54.8% болса, ал күз айында 23.9-26.4% болады.Сиырдың
патологиялық бұзаулауындағы ауыру деңгейі 75.8%-82.2%, ал асқынуларсыз
болған бұзаулаудағы деңгейі 23.7% құрайды. (Н.И.Полянцев, А.Г. Магамедов,
(2,4,6,11 вет журнал )
Көптеген зерттеулер бойынша этиологиялық факторлардың көбінде шартты
патогендік микролфлора мен организмнің табиғи резистенттілігінің төмендеуі
жатырдың контамигациясына байланысты да, 89.8% ауырған сиырлардың жатырынан
микроорганизмдер бөліненеді.
Ішек таяқшалары мен протея (39.0%), стафилококктар (30.5%), стрепто- и
энтерококктар (10.3%), аэробты споралы бациллалар (8.5%), саңырауқұлақтар
(7.7%), және көк таяқшалар 53.3% ішіндегісі (4.0%) монокультураларда
кздеседі.
Жатырға енген аз патогенді микробтар әсерінен де қабыну үрдісі туындайды.
Кей жағдайларда жатырдағы микрофлораның (аутоинфекция) белсенділігінен
өршуі мүмкін.
Ең бастысы ұлпаларды бұзу механизмі болып табылады.Ол инфекциядан ба,
иондаушы радиациядан, механикалық соққылардан болсын немесе жасушаның у
және токсиндермен улануларында болуы мүмкін.
Қабыну кезіндегі клеткалардың зақымдануынан, тотығу-тотықсыздану
ферменттерін таратушы - субклеткалық құрылымдарға жайылатын митохондриялар.
Осының салдарынан тотығу үрдісі қабынған ұлпаларды жылдам таралады.
Басқа субклеткалық құрылымның бірі - лизосом гидролитикалық фермент
протеазаны көптеп бөліп шығарады. Лизосомадан бөлінген ферменттер қан
тамырларының өткізгіштігін зақымдап, тамыр қабаты мен эндотелийге әсерін
тигізеді.( Л. В. Королева , А.А.Свешников 1969).
Тамыр өткізгіштігін жоғарлатып қабыну үрдісін дамыту көрсеткіші аутолизде
байқалады. (И.А.Ойвин және т.б.,1973).
Бедеулікті тудыратын себептер әртүрлі.Осы себептерді толығырақ зерттеп,
А.П.Студенцов бедеуліктің барлық түрлерін қамтитын мынадай жіктелуді
ұсынды: (3)
Туа пайда болған:
1.Инфантилизм
2.Фримартинизм
3.Гермофодитизм
Қартая пайда болатын:
1.Аналықтың жыныс аппаратындағы атрофиялық процесстер
Симтоматикалық :
1.Аналықтың жыныс және басқа мүшелерінің аурулары
Алиментарлық:
1.Арықтау салдарынан
2.Майлану салдарынан
3.Өсіп келе жатқан малдарды жеткіліксіз азықтандыру нәтижесінде
пайда болған инфантилизм
Эксплуатационды:
1. Аналықтың пайдалануға байланысты арықтауы
Климаттық:
Инсоляцияның жеткіліксіздігі немесе шамадан тыс болуы, қолайсыз
микроклимат пен басқа да аналықтар мен аталықтарды күтіп-бағуда жіберілетін
кемшіліктер салдары ретінде.
Жасанды:
1.Жасанды пайда болған
1.Табиғи және қолдан ұрықтандырудың уақытында және дұрыс жүргізілмеуі
2.Сперманы алу, сақтау, тасымалдаудың дұрыс іске асырылмауы;
3. Шартсыз жыныстық рефлекстерге шартты рефлекстердің қабаттасуы.
2.Жасанды бағытталған
1. Өсіп келе жатқан аналықтарды жыныстық жетілуден денесінің
жетілуіне дейін бөлек ұстау;
2. Лактациялық кезеңді ұзарту үшін жоспарлы түрде жыныстық айналымды
ұрықтандырмай өткізіп отыру;
3. Оперативті немесе қансыз әдіспен пішу, жұмыртқа өткізуші каналды
байлау және т.б. стерилдеуші операциялар.
Аналықтардың бедеулігінің алдын алу мен оларды жою шараларын дұрыс
жүргізу үшін оны тудырып тұрған себептерді анықтау қажет.
Н.И.Полянцев (1978, (3 ) сиырлардың бедеулігінің себебін анықтау ең
алдымен барлық малдардың гинекологиялық диспансеризациясын дұрыс
ұйымдастырумен байланысты деп көрсетеді. Ол шаруашылықтағы жағдай мен
диагностикалық зерттеулердің нәтижелерін қамтиды.Бедеуліктің түрін
анықтауда аналықтың гениталийін систематикалық зерттеу керек.
Гинекологиялық зерттеу анамнездік және объективті клиникалық
зерттеулердің мәліметтерінен тұрады.
В.С.Шипилов (1977), В.Я.Никитин (2005) (4) бойынша, буаздық пен
бедеулікті анықтаудың көп жылдық тәжірибе көрсеткеніндей ең сенімді тәсілі
тік ішек арқылы тексеру.Ол жылдың кез келген мезгілінде нақты әрі тез тек
қана буаздықты емес, сонымен қатар оның мерзімін, ал бедеулік кезінде
жыныс мүшелерінің жағдайын анықтауға мүмкіншілік береді.
Туа пайда болған бедеулік: аналықтарды гинекологиялық тексеру кезінде
олардың жатыры мен оның мүйіздерінің көлемінің кіші болуы, аналық бездері
бұршақ көлеміндей немесе олардың мөлшері қалыпты болуы да мүмкін, жатыр
мойны мен жатырдың түрлі кемтарлықтары.Кейде ішкі жыныс мүшелерінің
қалыпты дамуы кезінде қынап пен жыныс ернінің дамымауы байқалады.
Қартая пайда болған бедеулікті анамнездік және тік ішек арқылы
зерттеу мәліметтері бойынша анықтайды. Кәрі, көп төлдеген сиырлардың жатыры
жамбас қуысынан құрсақ қуысына түсіп кетеді.
Симптоматикалық бедеулікті тудыратын себептерді анықтау үшін ең
алдымен жыныс мүшелеріндегі қабыну процесстерін жою керек.
Қынап және тік ішек арқылы тексерулер қабыну процесстерін, жыныс
органдарының функционалдық бұзылулары мен басқа өзгерістерді анықтауға
мүмкіндік береді.
Н.И.Полянцев (5) қынап арқылы тексеруде жатыр мойны каналының ашылу
деңгейін, бөлінулердің бар-жоғын, оның мөлшерін, түсін, иісін; қынап пен
жатыр мойнының қынап жақ бөлігінің кілегей қабатының жағдайын (түсі, шырыш
не жалқыаяқтың бар-жоғы, қанталаулар) анықтайды дейді. Тік ішек арқылы
тексергенде жатырдың орналасуына, конфигурациясына, көлеміне,
консистенциясына, пальпация мен уқалауға реакция беруіне көңіл аударады.
Қынап және тік ішек арқылы тексеру жатырдың көптеген
патологиялық жағдайларын анықтауға мүмкіндік бермейді, әсіресе,
субклиникалық (жасырын) эндометрит.
Н.И.Полянцев (6) субклиникалық (жасырын) эндометритті анықтаудың
жылдам әдісін ұсынған. Оның негізінде жатыр мойнынан алынған шырыштың
түсінің 4%-ті күйдіргі натрдың ерітіндісімен әсер еткенде өзгеруі жатыр.
Алиментарлы бедеуліктің себептері мен түрлерін анықтау үшін
азықтандырылу түрі мен энергетикалық бағалығын анықтайды: рационның
сапалық құрамын (потеинмен, қантпен, кальциймен, фосформен, каротинмен
қамтамасыз етілуін).
Мәліметтерді нақтылау үшін қанды жалпы белок, каротин, қант,
кальций, фосфор, қордағы қышқылдық пен кетон денелеріне зертханалық
зерттейді.
Тік ішек арқылы зерттегенде аналық бездің көлемінің ұлғаюы не
кішіреюін, тығыздығын, сары денешік пен күлдіреуіктердің бар-жоғын
анықтайды.Кейде жатырдың атрофиясы да анықталады.
Эксплуатационды бедеулікті анықтағанда малдарды көп жұмысқа
пайдалану кезінде жыныстық айналымның дамуына және патологиялық
өзгерістердің жоқтығына көңіл аударады.
Климаттық бедеуліктің себебін анықтау үшін метеорологиялық
факторларға ( жылу, жарық шектен тыс болуы немесе қатты суық) немесе
ұстау орнының жағдайына көңіл аударады.
Малдарда жыныс аппаратының қалыпты жағдайында анафродизия
анықталады.
Жасанды-пайда болған бедеулікті анықтау анамнез бен шаруашылықта
қолданылған ұрықтандыруды тексеру мәліметтері бойынша жүргізіледі.
Клиникалық тексеру жүргізгендегі мәліметтер бедеуліктің түрін
анықтауға және оның алдын алу мен емдегенде негізгі шараларды дұрыс
қолдануға мүмкіндік береді.
Н.И.Полянцев бойынша, бедеуліктің қай түрі болмасын организмнің
қорғаныш күшін демеуге бағытталған кешенді ем жүргізу керек .
Н.М.Рязанцева (1963) (7) аналық бездердің функциясын демеу үшін қан
препараттарын (СЖК, КЖК) қолданған дұрыс деген тұжырым айтады, ол қосымша
аналық жыныс жасушаның жетілуін тудырады.
А.М.Кузнецов (1970) (8), сынақшы-бұқалар сиырлардың күйінің келгенін
анықтаумен қатар, жыныстық функциялардың табиғи стимулы болып табылады
дейді. Сынақшыларды қатар ұстағанда күйлеу ертерек болып, бедеу күндердің
саны қысқарады.
Систематикалық бедеулікте, патологиялық процесстің сипатына және
оның орналасуына байланысты емдеудің тиімді әдісі таңдалады.
Н.И.Полянцев (1978) (9), систематикалық терапияға миотропты заттар
қолданады дейді: окситоцин, гифотоцин және т.б. Патогенетикалық заттардан
(патологиялық процесстің даму механизміне әсер етуші) қарапайым әрі
тиімдісі: плевраүстілік новокаин блокадасы, жамбас нервтерінің блокадасы.
Гениталийдің қабыну процесстерінде қатты дәрілік заттардан көпіршік түзгіш
негізінде жасалған дәрілер мен таяқшалар қолданады, мысалы, экзутер.
Р.С.Акимочкина (1977) (10), 1%-тік новокаин ерітіндісін құрсақ
аортасына енгізу арқылы емдеудің нәтижесін сипаттайды.
А.Л.Буланкина (1975) (11), А.Н.Турченко (2001) тәжірибелері
көрсеткендей, эндометриттерді емдеуде ең тиімдісі йодвисмутсульфамид
ерітіндісі мен экзутер.
Алиментарлы бедеулікті емдеуде ең алдымен азықтандырудағы
кемшіліктерді жояды. Жақсы шөптен, дәруменді шөп ұнынан және т.б. диеталық
рацион құру қажет.
А.П.Калашников (1978) (12) , азықтандыру мал организміне, оның дамып-
өсуіне, денсаулығына, зат алмасуы мен өнімділігіне үлкен әсер етеді.
Каротин жетіспеген жағдайда малды А,Д,Е дәрумендерінен тұратын
витаминизация жүргізеді; фосфор жетіспеген жағдайда рационға ет-сүйек ұнын
қосады.
Ірі қараның өнімділігі жоғары дені сау тобын құру үшін жоспарлы
ұйымдастырылған диспансеризацияны жүргізу – малдың денсаулығын сақтаудағы
шаралар жүйесі.
И.Г.Шарабрин, В.В.Полянкин (1970) (13) диспансеризация ерте жасырын
кезеңдерін және организмде зат алмасудың бұзылудың клиникалық белгілерін
уақытында анықтауға, қажетті алдын алу мен ауырған малды емдеу шараларын
жүргізуге көмектеседі.
Диспансеризация жоспарына шаруашылық бойынша жұқпалы емес аурулардың
алдын алу шаралары енгізіледі.
Н.А.Флегматов, В.С.Шипилов және т.б. (1977) (14), аналық басты
белсенді пайдалануға әсер етуші негізгі шаралар:
1.сау төлдерді өсіру
2.толыққанды азықтандыруды ұйымдастыру
3.сиыр мен құнажындарды дұрыс ұстап-бағу
4.қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру, сиырларда күйлеуді уақытында
анықтау және оларды ұрықтандыру;
5.малдардың жыныс мүшелерінің ауруларын емдеу;
6.сиырларда жыныстық қызметті демеу;
7.бедеуліктің алдын алу мен жою шараларын жоспарлау;
Бедеуліктің алдын алуда толыққанды азықтандырудың маңызы үлкен.
Н.И.Полянцев (15), сиырларды толыққанды азықтандыру жылдың кез келген
мезгілінде – қысырлық пен бедеуліктің алдын алу және тіршілікке қабілетті
төл алудың шешуші шарты болып табылады, дейді.
С.Семенов, Г.Пятков және т.б. (1976) (16) байлап ұстау жағдайында зат
алмасуға байланысты аурулардың алдын алудың негізгі бағыттарын ұсынады:
1. мал қораларының гигиенасы;
2.сиырларды олардың физиологиялық ерекшеліктеріне және өнімділігіне
байланысты нормалап азықтандыру;
3. асыл тұқымдық малдарды генетикалық таңдау;
4. ауырған малдарды ерте анықтау және емдеу.
Сондай-ақ, сиырлардың таза ауада қозғалуы, организм жасушалары мен
ұлпаларына оттегінің жеткілікті мөлшерде келуін қамтамасыз етеді, ол
тотығу процесстерін жақсартады және зиянды заттардың толық жанып,
организмнен шығуына көмектеседі.
А.И.Сергиенко, Д.Г.Вольфсон (1970) (17) бойынша, жақсы жабдықталған
туу бөлімдерінің маңызы зор. Туу бөлімдеріне сиырларды тууға екі апта
қалғанда ауыстырады, жануарларға уақытылы және мамандандырылған көмек
көрсетіледі. Осының барлығы гинекологиялық аурулардың алдын алуға
көмектеседі.
Жасанды бедеулікті жойған кезде негізінен ұрықтандыру уақытына көңіл
аударады.
С.П.Петров бойынша(1967) (18), сиырлар төлдегеннен кейін бір айдың
ішінде жыныстық айналымның қозу кезеңі пайда болса, алғашқы күйлеу кезінде
ұрықтандырған дұрыс.
А.М.Силаев, А.Г.Нежданов (19), шаруашылық жағдайында тәжірибеде
ешқандай әдіс ұрықтандырудың нақты оптимальді мерзімін көрсете алмайды, ал
оны тек сынақшы-бұқа арқылы ғана анықтауға болатынын айтады.
Туғаннан кейінгі аурулар қабынған және қабынбаған түрде өтеді.
Жыныс мүшелерінің қабынуы туғаннан кейінгі уақытта көбінесе
инфекциядан, жатырда қалдық заттар қалу себебінен интоксикация пайда
болады. Малдың күйіне байланысты жыныс мүшелерінің қабыну процесі әр түрлі
болады. Оларды қабынуға байланысты бөледі. Оларға вульвит, туғаннан кейінгі
вистибулит, вагинит, жатыр мойынының қабынуы, эндометрит және тағы
басқалар жатады. (6)
Мысалы, вульвит туу кезіндегі жаралардан және ұлпаларға іріңді және
басқа микробтар енуінен пайда болады. Жатыр мойынының қабынуы, жатыр
мойынына инфекция түскенде, вагинит және эндометрит кезінде жатыр мойынына
қабыну таралған кезде және шудың тоқтап қалуы кезінде.
Туғаннан кейінгі қабынусыз өтетін аурулар, оларға жатырдың
субинвалюциясы, туғаннан кейінгі сапремия, туғаннан кейінгі парез, туғаннан
кейінгі невроз және тағы басқалар жатады.
Туғаннан кейінгі қабынусыз өтетін аурулардың этиологиясы. Жатыр
субинволюциясы мал буаз кезінде жатыр созылып кеткенде, моционның
болмауында, азықтандыру дұрыс болмағанда пайда болады. Ал туғаннан кейінгі
парезге келсек, ол қоңдылығы жақсы, өнімді жақсы беретін 5-8 жастағы сиыр
ауырады. Аурудың пайда болуы буаз малдарды шамадан тыс азықтандырған кезде
және оларды бір орында ұстағанда пайда болады.
Өлі етті вагинит (колпит). Қынаптың терең жатқан қабатының қабынуы
осылай аталады.
Оның себебі, төлдеп жатқан малға жәрдемдескен кезде, оның шуын аларда
қынаптың кілегей қабығына зақым тигізуден, қынапқа микроб енуден болады.
Клиникалық белгілеріне келсек, мал мең-зең болады, қызуы көтеріледі,
оның сарпайынан қан аралас қоңыр қойыртпақ зат шығады. Қынап пен қынап
кіреберісінің ішкі беті өлі еттенеді онда ойық жаралар болады.
Емі. Мақтамен абайлап сүртіп, қынапты жалқаяқтан тазартады.Қынап пен
оның кіреберісіне мол етіп 30-35 градусқа дейін қыздырылған
пенициллин,стрептомицин,биомицин,ст рептоцид сүртпе майлары немесе
Вишневский эмульсиясы жағылады.Осы мақсатпен ихтиол,ксероформ, иодоформ
сүртпе майларын микроб өлтіретін майларды пайдалануға болады.Ауру асқынса
күре тамырға глюкоза, хлорлы кальций енгізіледі,сипатына қарай емдейді,
бұлшықетке антибиотиктер жіберіп, малға сульфаниламид препараттарын
ішкізеді.
Сулы және іріңді вестибулит және вагинит. Жыныс еріндерінің суланып
және іріңдеп қабынуы көбіне қатар өтеді.
Себебі. Бұл екі аурудың жұқпайтын түрі – жарақаттанудан, қынап
кіреберісіне микроб енуден, сондай- ақ шуды алып тастау үшін қынапты қол
сұғып зерттеген кезде оқыс қимыл жасудан болады.
Белгілері. Аурудың жіті түрінде сарпай ісіп кетеді, қынап пен қынап
кіреберісінің ішкі беті қызарады, басқанда ауырады, домбығып іседі,
сарпайдан кілегей тәрізді лайсаң жалқаяқ ағады. Олар асқынса, сарпайдан
ірің аралас қойыртпақ зат шығады.
Болжау. Дер кезінде емдесе мал аурудан айығады. Ал ауру созылып
кетсе, қынап кіреберісі тартылып малдың бедеу болып қалуы мүмкін.
Емі Қынап пен қынап кіреберісін қос көмір қышқылды сода
ерітіндісімен, фурацилинмен (1:5000), риванолмен (1:1000), ихтиолдың 2-3
проценттік ерітіндісімен жуып шаяды. Мұнан соң олардың ішіне пенициллин,
стрептомицин, Вишневский эмульсияларын стрептоцид құяды, немесе
стрептоцид, норсульфазол, ксероформ немесе трициллин ұнтағын себеді.
Жатыр мойнының әртүрлі зақымданулары бедеулікке немесе ұрық өтетін
каналды бітеп тастауына немесе келіп түскен ұрықтардың өліп шіруінен
мойынның эксудат пен токсиндердің әсерінен қабыну процесіне әкеліп соғуы
мүмкін.
Персистентті немесе тоқтап қалған сары дене - деп буаз малдың аналық
дыныс безінде жоғалмай, физиологиялық уақытынан көп жұмыс жасайды.
Персистентті сары дене сиырда көп кездеседі. Тоқтап қалған сары дене
анофродезияға әкеледі одан бедеулік пайда болады.Сары дене буаз немесе
жыныстық айналым кезінде тоқтап қалуы мүмкін.
Буаздық немесе жыныстық айналым кезіндегі сары дене ректальді әдіспен
25-30 тәуліктен кейін анықталады.
Этиологиясы. Персистентті сары дененің пайда болуының негізі болып
жыныс безімен гипофиздің алдыңғы бөлігінің нейрогуморальді тепе-теңдіктің
бұзылуынан пайда болады деп есептейді. Ғалымдар сары дененің тоқтап қалуы
азықты жеткіліксіз беру кезінде, витаминдер, микро және макро элементтер
жетіспегенде пайда болады деп атайды.
Моцион болмаған кезде, малды жұмысқа салғанда, аналықтарды
микроклиматы бұзылған бөлмеде ұстағанда персистентті сары дене пайда
болады.
Көптеген ғалымдар жатырдың патологиялық жағдайы – эндомитрит,
миомитрит, пиометра және тағы басқалардың асқынуынан сары дененің тоқтап
қалуы байқалады.
Клиникалық белгілері. Персистентті сары дене кезінде бірнеше ай ішінде
жыныстық айналым болмауы мүмкін. Ректальді әдіспен тексергенде жатырдың
жиырылуының әлсіреуі байқалады.
Аналық жыныс безінде көп жағдайда оң жағында сары дене тауып алуға
болады, оның негізгі салмағы жыныс безінің паринхимасында, қалғаны оның
сыртына шығып саңырауқұлақ тәрізді болады.
Диагноз. Персистентті сары дене клиникалық белгіледен, ректальді әдістен
кейін анықталады. Эндометриялық биопсия тәсілін қолданады. Ректальді
әдіспен сары дене 2 рет жыныс безінің бір жері анықталғаннан кейін диагноз
қоямыз.
Емі. Персистентті сары денені емдеу кезінде барлық күшті жыныс бездер
прогестерон гормронын бөлуді тоқтатуға салады. Ол үшін сары дене қай
себептен тоқтады деген сұраққа жауап іздеу қажет. СЖК және КЖК препараттары
қолданады. 21-22 күннен кейін қайталауға болады. Препараттардың әсері жақсы
болуы үшін оны жыныс безіне массажбен бірге қолданады. Карбохолин 0,1
пайызды прозерин 0,5 пайызды, 2 мл 48 сағ. кейін. Биостимульгин бұлшықетке
күнара 30-50мл.
Жатыр мойнының қабынуы (цервицит) (Cervicitis).
Зақымдану деңгейіне байланысты:
1. эндоцервицит – жатыр мойнының кілегей қабының қабынуы.
2. миоцервицит – жатыр мойыннының бұлшықеттерінің қабынуы.
3. перицервицит – жатыр мойнының серозды қабының зақымдануы.
Мал тәжірибесінде, цервициттің көбінесе аралас түрі көп кездеседі.
Цервицит, вагинит сияқты төлдеу кезінде болатын соққылардан немесе
төлдегеннен кейінгі жыныс еріндері арқылы әртүрлі инфекциялы және инвазиялы
ауру қоздырғыштарының енуінен болады. Көбінесе цервицит колпит пен
метриттің асқынуларынан болып, солармен бірге өршіп,дамиды. Сонымен қатар
,көп жағдайда сиыр малында кездеседі.
Себебі.Төлдеу кезінде жарақаттанудан, ұрықтандырған сәтте оқыс қимыл
жасаудан, қабыну процесінің қынаптан (вагинит кезінде) және жатырдан
(эндометрит кезінде) жатыр мойнына ауысуынан болады.
Клиникалық белгілері. Аурудың жіті түрінде – жатыр мойны түгелдей не
оның бір бөлігі қан кернеп қызады, оның ішкі беті ісіп кетеді. Жатыр
мойнының түтігі сәл ашылады да, одан ірің аралас су ағады; фибрин шөгеді;
кейде оған көпке дейін жарылмайтын ойық жаралар шығады. Тек тік ішек
арқылы сипалағанда жатыр мойыны тітіркенеді де, мал оны ауырсынады, жатыр
мойнының көлемі ұлғаяды, кейде оның тканьдері қамыр тәріздес болып
жұмсарады.
Аурудың созылмалы түрінде жатыр мойнының ішкі бетіндегі қыртыстар
домбығып,шамадан тыс үлкейеді. Жатыр мойнының қынап ішіне қарай шыққан
қыртыстары түсті капустаға ұқсайды. Кейде жатыр мойнының түтігіне іші суға
толған күлдіреуіктер пайда болады.
Болжау.Жіті цервицитке ұшыраған мал (айыққанша) бедеу болады. Ауру
созылып кетсе, жатыр мойнының дәнекер ткані ұлғайып, қатаяды да, оның
түтігі тарылады не мүлде бітеліп қалады, сондықтанда мал бітеу болады.
Болжауды қынап және ректальді түрде қолмен сипау арқылы және жатыр мойнына
қынап айнасын енгізіп қарау арқылы қойылады.
Зерттеулер мен тәжірибе мәліметтері ең көп пайызды алиментарлы,
симптоматикалық және жасанды-пайда болған бедеулік қамтитынын көрсетті.
Эндометрит – жатырдың кілегей қабатының қабынуы. Жатырдың қабыну
ауруы малдан төл алуға ғана әсер етіп қоймай, сонымен қатар малдың барлық
өнім беру көрсеткіштеріне де кері әсер етеді. Жатырда болатын қабыну
процестерінің өзі спермалардың толық еніп,өмір сүруіне қолайсыз жағдай
туғызады (спермолизиндердің, спермотоксиндердің, бактериотоксиндердің және
бактериолизиндердің пайда болуына),сонымен бірге ұрықтанғанның өзінде ұрық
осындай жатырдың қуысына түсетін болса, ол сол жерде өліп кетеді.
Буаз малдың жатырында қабыну процестерінің пайда болуы оның кілегей
қабықтарының морфологиялық тұрғыдан күрт өзгеруіне
(атрофия,тыртықтар,дегенерация) әкеліп соғады. Буаз кезінде жатырдағы
қабыну процестері және де шырышты қабаттағы терең морфологиялық өзгерістер
(атрофия,тыртықтар,дегенерация) плацентаның ұрықтық және аналық бөліктер
арасындағы байланысының бұзылуына әкеледі, сондықтан бұзылған плацентарлық
барьерден ұрықтың тіндері мен мүшелеріне микробтар мен оның токсиндері
енеді. Кейде жатырдағы тыртықтар немесе айналасындағы мүшелермен жабысқақ
арқылы байланыста болуы, буаздықтың үзілуіне себеп болады.
Жатырдың қабыну ауруының негізгі себебі болып инфекция табылады,
қоздырғыштар жатырға шырыш бөліну кезінде, ұрықтандыру және төлдегеннен
кейінгі кезеңде енеді. Жатырдың қабынуы көбінесе, колпиттің және
цервициттің асқынуынан кейін дамиды. Кейде жатырға инфекция қан арқылы
түседі. Кейде жатыр қабынуы ағзаның жалпы ауруының (туберкулез, бруцеллез)
көрінісі болып табылады. Микробтардың вируленттілігі және жыныс мүшелерінің
резистенттілігіне байланысты жатырдың қабынуының көрінісі айқын
белгілерімен немесе жасырын түрде дамуы мүмкін. Сондықтан, кейбір жатыр
қабынуын анықтау өте қиын.
Жатырдың шырышты қабатының қабынуының мынадай түрлері болады:
1) Жіті эндометрит
2)Созылмалы эндометрит
а)Созылмалы катарльді эндометрит
б) Созылмалы іріңді – катаральді эндометрит
в) Созылмалы жасырын эндометрит
Жіті эндометрит – жатырдың кілегей қабатының қабынуы.
Этиологиясы. Шудың түспей жатырда шіруінен, жатырдың бұрынғы
төлдегеннен кейін қалпына баяу келуінен, төлдей алмай жатқан малға көмек
көрсеткен кезде жатырға микроб еніп, оның жарақаттануынан, шуды тартып
шығарарда оқыс қимыл жасаудан, жатырдың айналып түсуінен, табиғи жолмен
шағылыстырған және қолдан ұрықтандырған кезде жатырға микроб енуден, іш
тастаудан, қабыну прцессінің қынаптан және жатыр мойнына ығысып ауысуынан,
бруцеллез, вибриоз, трихомоноз сияқты індетті және инвазиялық ауруларға
ұшыраудан болады.
Клиникалық белгілері. Жіті эндометрит кезінде қабыну сипаты біркелкі
емес. Оның суланып қабыну, іріңдеп қабыну, фибринді қабыну, өлі еттеніп
қабыну, гангреналық қабыну деп аталатын бірнеше түрі бар.
Суланып және іріңдеп қабыну кезінде сулы немесе іріңді жалқыаяқ
жатыр ішінде жиналады да, мал жатса ол ағып сыртқа шығады. Тік ішек арқылы
зерттегенде (сиыр мен биеде) жатыр көлемінің ұлғайғаны; жатыр етінің
жиырылу қабілетінің нашарлағаны не жатырдың солғаны байқалады, кейде одан
кілкіл сезіледі. Аналық ұрық бездерінен семіп үлгермеген сары денешік және
іші суға толы күлдіреуік табылады.
Көбіне малдың жалпы күйі сау кезіндегідей, кейде малдың тәбеті
нашарлап, аздап қызуы көтеріледі, мең-зең болады.
Фибринді қабыну кезінде фибрин жатырдың ішкі бетіне шөкпейді, бірақ
ішіне қойыртпақталып жиналады. Малдың күйі біршама тәуір.
Өлі еттеніп қабыну кезінде малдың жалпы күйі нашарлап, қызуы өте
күшті болады. Сарпайдан аққан жалқаяққа өлі етке айналған ұлпа кесінділері
араласып шығады; жалқаяқтың түсі қызыл-қоңыр не сарғыш, иісі сүйкімсіз. Тік
ішек арқылы зерттегенде мал оны қатты ауырсынады, ұлғайып, оның ұлпалары
нығыздалғаны байқалады, кейде сықыр сезіледі.
Созылмалы эндометрит – жатырдың ішкі қабатының созылмалы қабынуы тым
ұзаққа созылады да, мұнда тұрақты өзгерістер тудырады.
Этиологиясы.Жіті эндометритті шала-шарпы емдеуден, жаңа төлдеген
малдың жатырына микробтар енуден, қабыну процессінің жатыр мойнынан ығысып
жатырға жайылуынан болады.
Созылмалы эндометрит суланып қабыну, іріңдеп қабыну, жасырын қабыну
болып үшке бөлінеді.
Клиникалық белгілері. Жатыр суланып қабынса, оның ішінен (көбінесе
жатқан кезде) кілегейге ұқсаған лай су ағады, жатырдың көлемі ұлғаяды, оның
ортан белі мен бұтақтарының бір жерлері әдеттегідей жұқа күйінде қалады
да, екінші бір жерлері жуандап кетеді, жатыр етінің жиырылуы әлсірейді, не
мүлде тоқталады; жалқаяқ көп жиналған болса, ішінде кілкілдеген су бар
екені сезіледі.
Жатыр іріңдеп қабынса, оның ішінен сары не сарғыш түсті лайсаң ірің
ағады, кейде оған қан араласады, малдың жалпы күйі нашарлайды, азыққа
тәбеті тартпай, ол арықтап кетеді. Тік ішек арқылы зерттегенде жатырдың
суланып қабыну кезіндегідей өзгерістер болады.
Жатыр жасырын қабынса күйлеген малдың жатырынан кілегейге ұқсаған
лай су не кілегейлі ірің ағады, жатыр етінің жиырылу қабілеті нашарлайды,
ол босаңсып жұмсарады.
Созылмалы эндометриттің қай түрі болса да, әр түрлі дәрежеде жыныс
органдарының қызметі бұзылады: мал біресе күйлеп, біресе күйлемейді, кейде
ұзақ уақыт күйлемей қояды (анафродизия). Кейде жанындағы сиырларға артылып,
мазасызданады (нимеромания). Аналық ұрық бездерінен семіп үлгермеген сары
денешіктер мен іші суға толған күлдіреуіктер болады.
Болжау. Созылмалы сулы эндометрит пен созылмалы жасырын эндометритке
ұшыраған мал қабыну прцестерін емдеп жойғаннан соң қайтадан күйлеп, буаз
бола алады. Іріңді эндометрит ұзаққа созылса, көбінесе жатырдың ішкі
бетінде күрделі өзгерістер пайда болады да, мал бедеу болып қалады.
Емі жіті эндометрит кезіндегідей.
Туғаннан кейінгі кездегі катаральді эндометрит, катаральді ірінді
эндометриттің немесе басқада жатырдың қабыну процестерінің алғашқы сатысы
болып саналады.
Этиологиясы. Қабынудың қоздырушысы жатыр мойны арқылы кіреді.
Катаральді – іріңді эндометриттің этиологиясының бастапқы орнын сыртқы
қабаттың зақымдалуымен сипатталады. Катаральді – іріңді эндометрит көбінесе
патологиялық туудан, шудың тоқталуынан кейін, жатырдың айналып түсуінен
кейін пайда болады.
Клиникалық белгілері. Малдың жалпы жағдайы өзгермейді. Кейде тәбетінің
төмедеуі байқалады. Сыртқы жыныс мүшелерінен кілегейлі немесе іріңді-
кілегейлі экссудат бөлінеді. Экссудат малдың жатқан жерінде байқалады,
көбінесе таңертең. Малдың қынабында патологиялық өзгерістер байқалмайды.
Жатыр мойны толық ашық емес. Тік ішек арқылы тексергенде жатырдың 1 немесе
2 мүйізшесінің үлкеюін байқаймыз. Олар сипау (пальпация) әдісіне әлсіз
жауап береді.
Болжау. Катаральді және катаральді – іріңді эндометрит көп жағдайда 1-
2 жұмадан кейін малдың сауығуымен аяқталады. Бірақ кей кезде катаральді –
іріңді эндометрит созылмалы түрде өтеді, сиырдың бедеулігіне әкеледі.
Кейбір жағдайда эндометриттен жатырдың қабынуы немесе сепсис пайда болуы
мүмкін.
Емі. Емдеудің негізі толғақтың жақсы болуымен сипатталады. Жатырдың
жиырылуын күшейту үшін оған питуитрин немесе окситоцин тері астына 5-6 мл
(25-30 ӘБ) немесе тамыр ішіне 3-4мл (15-20ӘБ) 40-50 мл 40 пайызды
глюкозамен араластырып. Ақырғы жылдары теріастына 7 пайызды ихтиол
ертіндісін 25-30 мл мөлшерінде 48 сағ аралығында (3-6 иньекция). Эстрогенді
препараттар окситоцинмен питуитринмен сәйкес келу керек. Алдымен эстрогенді
препараттар қолдану қажет, 30-40 мың ӘБ 0,1 пайызды синесестеролдың көк
майлы ертіндісі 3-4 мл, 0,1 пайызды эстридиол – дипропионат ертіндісі 3-4
мл тері астына. 24 сағаттан кейін эстрогенді препаратты қайталау қажет.
Жатырдың жиырылуын күшейту үшін тік ішек арқылы массаж жасау арқылы 3-
5 минут. Жатырдың ішіне стрептомицин, стрептоцид, тетрациклин қолдануға
болады. Қабынуға байланысты микробтарға қарсы майлы препараттады күнделікті
немесе күнара береді. Оны алдымен 38-40 С ге дейін қыздырады.
Жатыр ішіне трициллин қолдануға болады. 2-3 супозитории күніне бір
рет. Трициллин ұнтағы 1-2 флакон күніне 1 рет.
Жатырішіне қолданылатын препараттарды 4-6 күнге деиін беруге болады, малдың
жалпы жағдайы қалпына кегенше дейін. Микробтардың сезімталдығын ескеру
қажет.
Препарат енгізген алдында, жатыр қуысындағы жиналған эксудатты
резиналы түтікше жалғанған шприцпен сорып алады.
Созылмалы эндометрит кезінде жатыр қуысын калий пермонганант
ертіндісімен 1:5000; 1:6000; гипертоникалық 3-5 пайызды натрий хлорид
ертіндісімен, фурациллин ертіндісімен 1:5000 немесе ихтиол ертіндісімен
жуып шаюға болады.
Патогенетикалық терапия кезінде Мосиннің новокаиндік блокадасын
қолдануға болады. Тамыр ішіне 0,25 пайыздық новокаин жіберуге болады.
Новокаинді күнделікті немесе күнара енгізеді, 1 кг тірі салмаққа 1 мл
ертінді.
Ауырып жазылудан өсіп-өніп функциясының бұзылуы нәтижесінде малдарда
75-134 күндері төлдегеннен кейін ұрықтану арасндағы мерзім ұзарады.
Шаруашылыққа сиырлардың симптоматикалық бедеулігі төлді және өнімді толық
ала алмаудан айтарлықтай экономикалық зиян әкеледі. Мұны болдырмау
мақсатында ауруды анықтап, емдеу керек, сондай-ақ бағытталған алдын алу
шараларын жүргізу керек.
Жүргізілген зерттеулер қорытындысы сиырдың жіті эндометритінің
тікелей (жатыр ұлпасының жарақаттануы және зақымдануы), аурудың тууына әсер
етуші (азықтандыру, күтіп-бағу, пайдалану жағдайларының дұрыс болмауы) және
генетикалық әсер етуші этиологиялық факторларын бөліп көрсетуге мүмкіндік
берді
95 ауру сиырлардан алынған жатыр сұйығын микробиологиялық зерттегенде
100% жағдайда стрепто-, стафилококкалар, ішек таяқшасы, протей, Candida,
Aspergillus және Mucor тобының саңырауқұлақтары, сирек басқа да микробтар
анықталды.
Сүт кешендерін және өндірістік типтегі фермаларды дәстүрлі
шаруашылықтармен салыстырғанда ауру сиырлардың жатыр қуысынан алынған
секреттен жиі таяқша тәрізді бактериялар (23,1%), саңырауқұлақтар (8,6%)
және микробтардың ассоциациясы (18,6%), мұның ішінде зертхана жануарларына
патогендігімен, гемолитикалық қасиеттерімен және плазмокоагуляциялық
реакциясымен ерекшеленетін микробты штаммдар (8,1-16,1%) анықталды. Сондай-
ақ ветеринарлық тәжірибеде антибиотиктерді кең қолданудың нәтижесінде
қысқа мерзімнің ішінде (1-3 жыл) шартты-патогенді микробтардың
антибиотикорезистентті штаммдарының саны өскен.
Жоғарыда айтылғаннан шығатыны, ауру малды кешенді емдегенде
құрамында антибиотиктері жоқ препараттарды қолданған жөн.(13)
Сиыр жатырының зақымдануының көзі ретінде микробқа толы қынап та
болуы мүмкін. Осылай қынабында қалыпты микрофлорасы бар малдар туғаннан
кейін туудан кейінгі жіті эндометрит 54,5 % жағдайда дамиды.
Сыртқы ортадан экзогенді зақымдану сиырларды қора мен туу бөлімдерінде
ұстағанда жағдайларды сақтамаудан болады. Ауаның микробпен зақымдану
деңгейі нормадан 7-10 рет және одан артып кеткен.
Туудан кейінгі жіті эндометрит патологиялық және қалыпты төлдеуден
кейін де дами береді. Сиырлардың туудан кейінгі жатырының жіті қабынуының
айқындалу мерзімі көп жағдайда зақымдану уақытына байланысты болады. Егер
ауруды туғанға дейін не туғаннан соң алғашқы тәуліктерде анықтаса, яғни
микрофлораның енуі ұрықтандыру кезінде ветеринарлық-санитарлық шаралардың
бұзылуы нәтижесінде болған. Төлдеуге көмекті дұрыс жүргізбегенде қабыну
4-10 күннен кейін ғана айқындала бастайды.
Жатырдың кейінірек зақымдануы (цервикальді каналдың жабылуына дейін,
әсіресе, малдарды туу бөлімінен қораларға ерте ауыстырғанда немесе
гениталий субинволюциясында) жіті қабынуы 12-20 күннен кейін дамиды.
Берілген мерзімдермен акушерлік диспансеризация уақытын анықтайды. Туудан
кейінгі алғашқы тәуліктерде жіті қабынуы малдардың орташа 5%-нда
байқалады, туудан кейінгі 4-10 күндерде 71,6% және одан кейінгі уақыттарда
23,4%-да кездеседі.
Жіті эндометриттің клиникалық көрінісі ( жалқаяқтың бөлінуі, жатырдың
гипо- немесе атониясы, аналық жыныс безінің дисфункциясы, организмнің жалпы
жағдайының өзгеруі, т.б.) зат алмасудың бұзылуымен, нейтрофильді
лейкоцитозом, қанда моноцит пен нейтрофильдер санының өсуімен, гемоглобин
мен эритроциттер санының азаюымен, организмнің спецификалық емес және
иммунобиологиялық төзімділігінің (қанның бактериоцидтігінің 25,4%, қан
лейкоциттерінің 33,3%) төмендеуі нәтижесінде 2,4рет гемоцитологиялық
көрсеткіштердің азаюымен сипатталады.
С.С.Макаримов, А.Н.Агафонова, В.Г.Данилов, Д.В.Михайлов, В.Н.Миронов
бойынша, сиырлардың эндометритінде жатырдың жиырылуы мен регенерациялық
процесстерді стимулдеуге, организмнің спецификалық емес қорғаныш күшін
көтеруге және микроорганизмдердің тіршілігін басуға бағытталған кешенді
терапия жүргізілуі қажет.
Осы орайда лазер сәулесінің осындай қасиеті бар. Оны қолдану
көптеген препараттардан бас тартуға мүмкіндік береді.
Көп жағдайда лазерлік терапияның 2-3 сеансынан кейін қынаптан мол
немесе аз мөлшерде жалқаяқтың бөлінгенін анықтаған. Бұл арқылы жатырдағы
жасырын қабыну процессін анықтауға болады, яғни қабыну процесі лазер
сәулесінен асқынады, ал жиналған жалқаяқ жатырдың жиырылу қабілетінің
қалпына келуі нәтижесінде сыртқа бөлінеді.
Лазерлік сәулелендіруден жоғары тиімділікті сиырларды монолазерлі,
сондай-ақ кешенді терапия жүргізу арқылы алуға болады. Бұл оның
ветеринарлық гинекологиялық тәжірибеде қолданылуының дұрыстығын көрсетеді.
Емдеу нәтижесін жоғарылату үшін қосымша лазерлік сәуленің синергенттері
болып табылатын лазеропунктура немесе окситоцин қолдануға болады.
В.А.Епишин, В.И.Сенников, С.А.Епишин, Ф.Ф.Мягких ұсыныстары бойынша,
осы уақытқа дейін шаруашылықтарда жалпы антибиотикотерапия әдісін қолданып
келді, көп жағдайда ол нәтижесіз болып жатты. Антибиотиктерді
прфилактикалық мақсатта қолдану тек қана асқорту жолының емес, сондай-ақ
жыныс жолдарының дисбактериозына әкеледі. Қорғаныш флорасының қабаты
бүлінеді, төзімді патогенді және шартты-патогенді микроорганизмдер өседі,
ол осы айтылған органдардың қабынуына әкеледі.
Сиырлардың эндометритінің алдын алу мен емдеудің түрлі схемаларын
қолдана отырып өзіндік зерттеулерінің нәтижесінде, құрамында
бифидобактериялары бар препараттардың ішек таяқшасы, стафилококк, шигелла,
клебсиелла, сальмонелла тәрізді микроорганизмдерге қарсы антагонистік
қасиеті бар екендігін көрсеткен.
Осыларды ескере келіп, бұл ғалымдар сиырлардың эндометритінің алдын
алу және қажет болған жағдайда емдеу үшін жатырды уқалаумен қатарынан
қолданылған зоонорм пробиотигінің тиімділігін зерттеген. Жатырға туған
күннен алғашқы күйге келуге дейін массаж жасау жақсы жетістіктер береді
және ең тиімдісі.
Зоонорм құрамында бифидо бар комбинирленген препараттарға жатады. Ол
жасанды микроколониялардан тұрады, оның әрқайсысы Bifidobacterium bifidum
агрегаты болып табылады. Микроколониялар кілегей қабаттың эпителиіне
белсенді жабысып, бифидобактериялардың келуін тездетеді.
Шудың қалыпты түсуінде препаратты енгізу эндометриттің алдын алады
және сиырлар күйге уақытында келеді.
Осылайша, зоонорм пробиотигін сиырлардың эндометритінің алдын алу
және емдеу мақсатында қолдану патологияның дамуына жол бермейді, сервис-
мерзімін қысқартады, антибиотиктерді қолданбай және малдардың жалпы
физиологиялық жағдайын жақсартуға көмектеседі.(14)
Әдебиеттерді шолу арқылы алынған мәліметтерді жинақтай келе, мал
шаруашылығын белсенді дамыту, бедеулік пен қысырлықтың алдын алу
шараларының жетістіктері көбею органдарының анатомиясы мен физиологиясын,
бедеуліктің себебін анықтауды, гинекологиялық ауруларды емдеудің жаңа
әдістерін жетік білмеген жағдайда мүлдем мүмкін емес екендігі анықталды.
Сиырлардың бедеулігінің алдын алу мен жою шараларын әр
шаруашылықтың зоналдық және шаруашылықтық ерекшеліктеріне байланысты, әр
шаруашылықта бедеуліктің нақты себебін анықтап, ғылым мен тәжірибенің
жетістіктерін оңтайлы қолдану арқылы іске асыру қажет.
ІІІ.Өзіндік зерттеулер.
3.1 Зерттеу мақсаты мен міндеттері
Халықты өндірістік өнімдермен қамтамасыз ету сүт пен сиыр етін
өндіретін өнеркәсіптік кешендердің қарқынды дамуына тікелей байланысты.
Өнеркәсіптік негіздегі мал шаруашылықтардағы малдәрігерлік қызмет
көрсетудің жаңа түрін қалыптастыру, оларды дені сау мал басымен қамту
арқылы малдәрігерлік мамандардың малдәрігерлік істі ұйымадстыру деңгейін
жоғарлатуға және профилактикалық, эпизоотияға қарсы, ветеринарлық -
санитарлық шаралардың дер кезінде өткізілуіне мүмкіндік беру қажет. Жыныс
мүшелерінің аурулары өзекті мәселе, әсіресе, ауыл шаруашылық
кәсіпорындардың жаңа түріне ауысуына орай қазіргі кезде алатын маңызы зор.
Осыған орай шаруашылық басшылары мал өнімдерінің сапасын жоғарылата отырып,
өндірілетін өнімнің санын ұлғайтуға бағытталған шараларды жүзеге асыруға
қызығушылық танытуда. Себебі кез келген кәсіпорынның, соның ішіндегі, оның
жұмысшыларының болашақтағы тағдыры тікелей осыған байланысты.
Дегенмен жоғарыда аталған мәселелерді шешу кезінде төмендегі
жағдайларға байланысты қиындықтар туындайды. Оларға күтіп бағу жағдайлары
мен азықтандырудың сапасыз болу салдарынан туындайтын мал организмдерінің
резистентілігінің төмендеуінен туындайтын жатыр аурулары жатады. Арнайы
мамандандырылған фирмалар мен өнеркәсіптік негіздегі мал шаруашылық
кешендеріндегі статистикалық мәліметтерге қарағанда кездесетін барлық
аурулардың патологиялардың үлесіне тиеді.
Еңбек өнімділігі мен жағдайын, малдарды күтіп – бағу мен азықтандыруды
жақсартуға қарамастан, толық төл басын алу мүмкін болмай қалады, яғни
бедеулік, сүт өнімділігінің төмендегені байқалады. Мұның себептері әртүрлі
– азықтандырудың нашарлығы, өсіп-өндіруді ұйымдастырудың кемшіліктері,
жыныс мүшелерінің аурулары. Оларды жою үшін себептерін анықтау керек,
малдардың гинекологиялық ауруларын емдеудің әдіс-тәсілдерін дамытып, ірі
қара бедеулігінің алдын алу және жою шараларының жүйесін жетілдіріп отыру.
Бұл мал дәрігерлік мамандардың негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.
Ауыл шаруашылық сиырларының жыныс жүйесінің ауруларына, соның ішінде
жатыр ауруларына әкеп соғады. Мұндай жағдай ШҚО, Аягөз ауданы, Айғыз
ауылдық округіне қарасты Айғыз елді мекенінде де тіркелген. Мұнда жыл
сайын орташа есеппен эндометрит ауруына шалдыққан малдардың саны 50%-ды
құрайды, ал ауырған малдардың 30%-ы бедеулікке ұшырайды. ұшырайды.
Жұмыстың мақсаты: Биопробиотик – Зоонормның эндометрит, цервоцитпен
ауырған сиырларға әсерін зерттеу.
Зоонорм құрамында бифидо бар комбинирленген препараттарға жатады. Ол
тірі антагонистік белсенді бактерии штаммы Bifidobacterium bifidum ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..3-4
ІІ.Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5-25 ІІІ. Өзіндік зерттеулер
3.1. Зерттеу мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.2. Шаруашылықа қысқаша сипаттама
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
3.3 Айғыз ауылдық округінің табиғаты және ауа райының ерекшелігі ... .28
3.4. Азаматтық қорғаныс және жануарларды жаппай
қорғау ... ... ... ... ... ...29
3.5. Еңбек қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.6 Табиғатты
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 31
3.7 Шаруашылықтың эпизоотологиялық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
3.8 Құралдар және зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 3-37
3.9 Зерттеу
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...38-39
а)Эндометрит пен цервицит ауруларының негізгі белгілері
б)Диагноз және дифференциалды диагноз
в)Жүргізген емдік шаралардың нәтижелері
3.10 Атқарған жұмыстардың экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... . .40-42
ІҮ. Қортынды және
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 43
Ү. Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .44 -46
К І Р І С П Е
Қазақстан Республикасының егеменді ел болу кезеңінде, әлеуметтік-
экономикалық реформаны дамытуда ветеринарияның маңызы зор.
Ветеринарияның міндеті – малшаруашылығының ветеринарлық тазалығын
сақтау, адамдардың денсаулығын мал мен адамға ортақ аурулардан қорғау,
жоғары сапалы ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және территорияны малдардың
аса қауіпті ауруларының енуінен қорғау.
Ауыл шаруашылығының алдында тұрған басты тапсырма - халықты
өндірістік және ауылшаруашылық шикізатпен, оның әлеуметтік жағдайының
деңгейін ары қарай жоғарлатуды қамтамасыз ететін өндірістің дамуы мен мал
шаруашылығының барлық салаларының жан-жақты динамикалық дамуына қол жеткізу
болып табылады. [ 1, 2 ].
Әр малдың басынан өндірілетін өнімнің шығу көрсеткішін ұлғайту және
табынның өзіндік өніп-өсу дәрежесін жоғарылату, малдың басын сақтап қалуға
нақтылы кірісу нәтижесінде ауыл шаруашылығының деңгейін көтеру қажет.
Сонымен қатар мал шаруашылығына қажетті дәрілік заттар мен
дәрумендерді қажетті жерге тез арада жеткізуді кеңейту және малдәрігерлік
кызмет көрсетуді жақсарту керек.
Халық шаруашылығының экономикасында ірі қара шаруашылығы маңызды орын
алады, себебі болашақта малдың тұқымдық қүрамын және өсіп-өндіру
технологиясын жақсартудың өзіндік үлесі зор. Жекелеген шаруашылықтарда
малдың жалпы басының өсуіне және ірі қара шаруашылықтарының ары қарай
дамуына сиыр малында кездесетін жатыр аурулары кедергі келтіріп келеді.
Бұл аурулардан келетін экономикалық шығын, мал шаруашылығында
кездесетін көптеген жұқпалы емес аурулардан кем түспейді.
Осыған орай, жатыр ауруларын емдеудің жаңа тиімді әдістерін және
алдын алу шараларын жетілдіру қазіргі кезде өзекті мәселелердің бірі болып
отыр.
ІІ. Әдебиетке шолу
Туудан кейінгі жіті эндометрит ірі қара малының
патологиясында негізгі орын алады, ол созылмалы дамығанда сиырлардың
симптоматикалық бедеулігіне әкеледі. Аналық жыныс безінің дисфункциясымен
сипатталатын түрлі жатырдың қабынулары (персистентті сары дене, аналық
жыныс безінің гипофункциясы және т.б) көбінесе, вестибуло-вагинитпен және
сальпингитпен асқынады.
Мал шаруашылығын белсенді дамытуда жоғары жетістіктерге жету -
сиырлар мен жас құнажындарды дұрыс күту, толыққанды азықтандыру, дені сау
төлдерді өсіру, қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру, сиырлардың күйлеуін
уақытында анықтауға байланысты болады. Бұл шараларды дұрыс жүргізбеу
бедеулік пен қысырлыққа әкеледі.
Бедеулік – аталық пен аналықтың әртүрлі жағдайлардан (азықтандыру,
пайдалану, дұрыс ұрықтандырмау) жыныс аппараты мен басқа да мүшелерінің
ауруына байланысты төлдеу процессінің бұзылуы.
Қысырлық – жыл басында шаруашылықтағы мал басынан жоспарлаған
мөлшерде жыл соңында төл ала алмау.
Бедеулік, яғни жатырда ұрықтың болмауы, бұл биологиялық құбылыс, ал
қысырлық, яғни аналық топтан негізгі төл басын алмау, бұл экономикалық
құбылыс.
Туғаннан кейінгі жіті эндометрит бұзаулағаннан кейінгі сиырларда
орта есеппен 37.7% кездеседі. Жыл бойы кездесетіндері: кыс-көктем
айларында 28.3-54.8% болса, ал күз айында 23.9-26.4% болады.Сиырдың
патологиялық бұзаулауындағы ауыру деңгейі 75.8%-82.2%, ал асқынуларсыз
болған бұзаулаудағы деңгейі 23.7% құрайды. (Н.И.Полянцев, А.Г. Магамедов,
(2,4,6,11 вет журнал )
Көптеген зерттеулер бойынша этиологиялық факторлардың көбінде шартты
патогендік микролфлора мен организмнің табиғи резистенттілігінің төмендеуі
жатырдың контамигациясына байланысты да, 89.8% ауырған сиырлардың жатырынан
микроорганизмдер бөліненеді.
Ішек таяқшалары мен протея (39.0%), стафилококктар (30.5%), стрепто- и
энтерококктар (10.3%), аэробты споралы бациллалар (8.5%), саңырауқұлақтар
(7.7%), және көк таяқшалар 53.3% ішіндегісі (4.0%) монокультураларда
кздеседі.
Жатырға енген аз патогенді микробтар әсерінен де қабыну үрдісі туындайды.
Кей жағдайларда жатырдағы микрофлораның (аутоинфекция) белсенділігінен
өршуі мүмкін.
Ең бастысы ұлпаларды бұзу механизмі болып табылады.Ол инфекциядан ба,
иондаушы радиациядан, механикалық соққылардан болсын немесе жасушаның у
және токсиндермен улануларында болуы мүмкін.
Қабыну кезіндегі клеткалардың зақымдануынан, тотығу-тотықсыздану
ферменттерін таратушы - субклеткалық құрылымдарға жайылатын митохондриялар.
Осының салдарынан тотығу үрдісі қабынған ұлпаларды жылдам таралады.
Басқа субклеткалық құрылымның бірі - лизосом гидролитикалық фермент
протеазаны көптеп бөліп шығарады. Лизосомадан бөлінген ферменттер қан
тамырларының өткізгіштігін зақымдап, тамыр қабаты мен эндотелийге әсерін
тигізеді.( Л. В. Королева , А.А.Свешников 1969).
Тамыр өткізгіштігін жоғарлатып қабыну үрдісін дамыту көрсеткіші аутолизде
байқалады. (И.А.Ойвин және т.б.,1973).
Бедеулікті тудыратын себептер әртүрлі.Осы себептерді толығырақ зерттеп,
А.П.Студенцов бедеуліктің барлық түрлерін қамтитын мынадай жіктелуді
ұсынды: (3)
Туа пайда болған:
1.Инфантилизм
2.Фримартинизм
3.Гермофодитизм
Қартая пайда болатын:
1.Аналықтың жыныс аппаратындағы атрофиялық процесстер
Симтоматикалық :
1.Аналықтың жыныс және басқа мүшелерінің аурулары
Алиментарлық:
1.Арықтау салдарынан
2.Майлану салдарынан
3.Өсіп келе жатқан малдарды жеткіліксіз азықтандыру нәтижесінде
пайда болған инфантилизм
Эксплуатационды:
1. Аналықтың пайдалануға байланысты арықтауы
Климаттық:
Инсоляцияның жеткіліксіздігі немесе шамадан тыс болуы, қолайсыз
микроклимат пен басқа да аналықтар мен аталықтарды күтіп-бағуда жіберілетін
кемшіліктер салдары ретінде.
Жасанды:
1.Жасанды пайда болған
1.Табиғи және қолдан ұрықтандырудың уақытында және дұрыс жүргізілмеуі
2.Сперманы алу, сақтау, тасымалдаудың дұрыс іске асырылмауы;
3. Шартсыз жыныстық рефлекстерге шартты рефлекстердің қабаттасуы.
2.Жасанды бағытталған
1. Өсіп келе жатқан аналықтарды жыныстық жетілуден денесінің
жетілуіне дейін бөлек ұстау;
2. Лактациялық кезеңді ұзарту үшін жоспарлы түрде жыныстық айналымды
ұрықтандырмай өткізіп отыру;
3. Оперативті немесе қансыз әдіспен пішу, жұмыртқа өткізуші каналды
байлау және т.б. стерилдеуші операциялар.
Аналықтардың бедеулігінің алдын алу мен оларды жою шараларын дұрыс
жүргізу үшін оны тудырып тұрған себептерді анықтау қажет.
Н.И.Полянцев (1978, (3 ) сиырлардың бедеулігінің себебін анықтау ең
алдымен барлық малдардың гинекологиялық диспансеризациясын дұрыс
ұйымдастырумен байланысты деп көрсетеді. Ол шаруашылықтағы жағдай мен
диагностикалық зерттеулердің нәтижелерін қамтиды.Бедеуліктің түрін
анықтауда аналықтың гениталийін систематикалық зерттеу керек.
Гинекологиялық зерттеу анамнездік және объективті клиникалық
зерттеулердің мәліметтерінен тұрады.
В.С.Шипилов (1977), В.Я.Никитин (2005) (4) бойынша, буаздық пен
бедеулікті анықтаудың көп жылдық тәжірибе көрсеткеніндей ең сенімді тәсілі
тік ішек арқылы тексеру.Ол жылдың кез келген мезгілінде нақты әрі тез тек
қана буаздықты емес, сонымен қатар оның мерзімін, ал бедеулік кезінде
жыныс мүшелерінің жағдайын анықтауға мүмкіншілік береді.
Туа пайда болған бедеулік: аналықтарды гинекологиялық тексеру кезінде
олардың жатыры мен оның мүйіздерінің көлемінің кіші болуы, аналық бездері
бұршақ көлеміндей немесе олардың мөлшері қалыпты болуы да мүмкін, жатыр
мойны мен жатырдың түрлі кемтарлықтары.Кейде ішкі жыныс мүшелерінің
қалыпты дамуы кезінде қынап пен жыныс ернінің дамымауы байқалады.
Қартая пайда болған бедеулікті анамнездік және тік ішек арқылы
зерттеу мәліметтері бойынша анықтайды. Кәрі, көп төлдеген сиырлардың жатыры
жамбас қуысынан құрсақ қуысына түсіп кетеді.
Симптоматикалық бедеулікті тудыратын себептерді анықтау үшін ең
алдымен жыныс мүшелеріндегі қабыну процесстерін жою керек.
Қынап және тік ішек арқылы тексерулер қабыну процесстерін, жыныс
органдарының функционалдық бұзылулары мен басқа өзгерістерді анықтауға
мүмкіндік береді.
Н.И.Полянцев (5) қынап арқылы тексеруде жатыр мойны каналының ашылу
деңгейін, бөлінулердің бар-жоғын, оның мөлшерін, түсін, иісін; қынап пен
жатыр мойнының қынап жақ бөлігінің кілегей қабатының жағдайын (түсі, шырыш
не жалқыаяқтың бар-жоғы, қанталаулар) анықтайды дейді. Тік ішек арқылы
тексергенде жатырдың орналасуына, конфигурациясына, көлеміне,
консистенциясына, пальпация мен уқалауға реакция беруіне көңіл аударады.
Қынап және тік ішек арқылы тексеру жатырдың көптеген
патологиялық жағдайларын анықтауға мүмкіндік бермейді, әсіресе,
субклиникалық (жасырын) эндометрит.
Н.И.Полянцев (6) субклиникалық (жасырын) эндометритті анықтаудың
жылдам әдісін ұсынған. Оның негізінде жатыр мойнынан алынған шырыштың
түсінің 4%-ті күйдіргі натрдың ерітіндісімен әсер еткенде өзгеруі жатыр.
Алиментарлы бедеуліктің себептері мен түрлерін анықтау үшін
азықтандырылу түрі мен энергетикалық бағалығын анықтайды: рационның
сапалық құрамын (потеинмен, қантпен, кальциймен, фосформен, каротинмен
қамтамасыз етілуін).
Мәліметтерді нақтылау үшін қанды жалпы белок, каротин, қант,
кальций, фосфор, қордағы қышқылдық пен кетон денелеріне зертханалық
зерттейді.
Тік ішек арқылы зерттегенде аналық бездің көлемінің ұлғаюы не
кішіреюін, тығыздығын, сары денешік пен күлдіреуіктердің бар-жоғын
анықтайды.Кейде жатырдың атрофиясы да анықталады.
Эксплуатационды бедеулікті анықтағанда малдарды көп жұмысқа
пайдалану кезінде жыныстық айналымның дамуына және патологиялық
өзгерістердің жоқтығына көңіл аударады.
Климаттық бедеуліктің себебін анықтау үшін метеорологиялық
факторларға ( жылу, жарық шектен тыс болуы немесе қатты суық) немесе
ұстау орнының жағдайына көңіл аударады.
Малдарда жыныс аппаратының қалыпты жағдайында анафродизия
анықталады.
Жасанды-пайда болған бедеулікті анықтау анамнез бен шаруашылықта
қолданылған ұрықтандыруды тексеру мәліметтері бойынша жүргізіледі.
Клиникалық тексеру жүргізгендегі мәліметтер бедеуліктің түрін
анықтауға және оның алдын алу мен емдегенде негізгі шараларды дұрыс
қолдануға мүмкіндік береді.
Н.И.Полянцев бойынша, бедеуліктің қай түрі болмасын организмнің
қорғаныш күшін демеуге бағытталған кешенді ем жүргізу керек .
Н.М.Рязанцева (1963) (7) аналық бездердің функциясын демеу үшін қан
препараттарын (СЖК, КЖК) қолданған дұрыс деген тұжырым айтады, ол қосымша
аналық жыныс жасушаның жетілуін тудырады.
А.М.Кузнецов (1970) (8), сынақшы-бұқалар сиырлардың күйінің келгенін
анықтаумен қатар, жыныстық функциялардың табиғи стимулы болып табылады
дейді. Сынақшыларды қатар ұстағанда күйлеу ертерек болып, бедеу күндердің
саны қысқарады.
Систематикалық бедеулікте, патологиялық процесстің сипатына және
оның орналасуына байланысты емдеудің тиімді әдісі таңдалады.
Н.И.Полянцев (1978) (9), систематикалық терапияға миотропты заттар
қолданады дейді: окситоцин, гифотоцин және т.б. Патогенетикалық заттардан
(патологиялық процесстің даму механизміне әсер етуші) қарапайым әрі
тиімдісі: плевраүстілік новокаин блокадасы, жамбас нервтерінің блокадасы.
Гениталийдің қабыну процесстерінде қатты дәрілік заттардан көпіршік түзгіш
негізінде жасалған дәрілер мен таяқшалар қолданады, мысалы, экзутер.
Р.С.Акимочкина (1977) (10), 1%-тік новокаин ерітіндісін құрсақ
аортасына енгізу арқылы емдеудің нәтижесін сипаттайды.
А.Л.Буланкина (1975) (11), А.Н.Турченко (2001) тәжірибелері
көрсеткендей, эндометриттерді емдеуде ең тиімдісі йодвисмутсульфамид
ерітіндісі мен экзутер.
Алиментарлы бедеулікті емдеуде ең алдымен азықтандырудағы
кемшіліктерді жояды. Жақсы шөптен, дәруменді шөп ұнынан және т.б. диеталық
рацион құру қажет.
А.П.Калашников (1978) (12) , азықтандыру мал организміне, оның дамып-
өсуіне, денсаулығына, зат алмасуы мен өнімділігіне үлкен әсер етеді.
Каротин жетіспеген жағдайда малды А,Д,Е дәрумендерінен тұратын
витаминизация жүргізеді; фосфор жетіспеген жағдайда рационға ет-сүйек ұнын
қосады.
Ірі қараның өнімділігі жоғары дені сау тобын құру үшін жоспарлы
ұйымдастырылған диспансеризацияны жүргізу – малдың денсаулығын сақтаудағы
шаралар жүйесі.
И.Г.Шарабрин, В.В.Полянкин (1970) (13) диспансеризация ерте жасырын
кезеңдерін және организмде зат алмасудың бұзылудың клиникалық белгілерін
уақытында анықтауға, қажетті алдын алу мен ауырған малды емдеу шараларын
жүргізуге көмектеседі.
Диспансеризация жоспарына шаруашылық бойынша жұқпалы емес аурулардың
алдын алу шаралары енгізіледі.
Н.А.Флегматов, В.С.Шипилов және т.б. (1977) (14), аналық басты
белсенді пайдалануға әсер етуші негізгі шаралар:
1.сау төлдерді өсіру
2.толыққанды азықтандыруды ұйымдастыру
3.сиыр мен құнажындарды дұрыс ұстап-бағу
4.қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру, сиырларда күйлеуді уақытында
анықтау және оларды ұрықтандыру;
5.малдардың жыныс мүшелерінің ауруларын емдеу;
6.сиырларда жыныстық қызметті демеу;
7.бедеуліктің алдын алу мен жою шараларын жоспарлау;
Бедеуліктің алдын алуда толыққанды азықтандырудың маңызы үлкен.
Н.И.Полянцев (15), сиырларды толыққанды азықтандыру жылдың кез келген
мезгілінде – қысырлық пен бедеуліктің алдын алу және тіршілікке қабілетті
төл алудың шешуші шарты болып табылады, дейді.
С.Семенов, Г.Пятков және т.б. (1976) (16) байлап ұстау жағдайында зат
алмасуға байланысты аурулардың алдын алудың негізгі бағыттарын ұсынады:
1. мал қораларының гигиенасы;
2.сиырларды олардың физиологиялық ерекшеліктеріне және өнімділігіне
байланысты нормалап азықтандыру;
3. асыл тұқымдық малдарды генетикалық таңдау;
4. ауырған малдарды ерте анықтау және емдеу.
Сондай-ақ, сиырлардың таза ауада қозғалуы, организм жасушалары мен
ұлпаларына оттегінің жеткілікті мөлшерде келуін қамтамасыз етеді, ол
тотығу процесстерін жақсартады және зиянды заттардың толық жанып,
организмнен шығуына көмектеседі.
А.И.Сергиенко, Д.Г.Вольфсон (1970) (17) бойынша, жақсы жабдықталған
туу бөлімдерінің маңызы зор. Туу бөлімдеріне сиырларды тууға екі апта
қалғанда ауыстырады, жануарларға уақытылы және мамандандырылған көмек
көрсетіледі. Осының барлығы гинекологиялық аурулардың алдын алуға
көмектеседі.
Жасанды бедеулікті жойған кезде негізінен ұрықтандыру уақытына көңіл
аударады.
С.П.Петров бойынша(1967) (18), сиырлар төлдегеннен кейін бір айдың
ішінде жыныстық айналымның қозу кезеңі пайда болса, алғашқы күйлеу кезінде
ұрықтандырған дұрыс.
А.М.Силаев, А.Г.Нежданов (19), шаруашылық жағдайында тәжірибеде
ешқандай әдіс ұрықтандырудың нақты оптимальді мерзімін көрсете алмайды, ал
оны тек сынақшы-бұқа арқылы ғана анықтауға болатынын айтады.
Туғаннан кейінгі аурулар қабынған және қабынбаған түрде өтеді.
Жыныс мүшелерінің қабынуы туғаннан кейінгі уақытта көбінесе
инфекциядан, жатырда қалдық заттар қалу себебінен интоксикация пайда
болады. Малдың күйіне байланысты жыныс мүшелерінің қабыну процесі әр түрлі
болады. Оларды қабынуға байланысты бөледі. Оларға вульвит, туғаннан кейінгі
вистибулит, вагинит, жатыр мойынының қабынуы, эндометрит және тағы
басқалар жатады. (6)
Мысалы, вульвит туу кезіндегі жаралардан және ұлпаларға іріңді және
басқа микробтар енуінен пайда болады. Жатыр мойынының қабынуы, жатыр
мойынына инфекция түскенде, вагинит және эндометрит кезінде жатыр мойынына
қабыну таралған кезде және шудың тоқтап қалуы кезінде.
Туғаннан кейінгі қабынусыз өтетін аурулар, оларға жатырдың
субинвалюциясы, туғаннан кейінгі сапремия, туғаннан кейінгі парез, туғаннан
кейінгі невроз және тағы басқалар жатады.
Туғаннан кейінгі қабынусыз өтетін аурулардың этиологиясы. Жатыр
субинволюциясы мал буаз кезінде жатыр созылып кеткенде, моционның
болмауында, азықтандыру дұрыс болмағанда пайда болады. Ал туғаннан кейінгі
парезге келсек, ол қоңдылығы жақсы, өнімді жақсы беретін 5-8 жастағы сиыр
ауырады. Аурудың пайда болуы буаз малдарды шамадан тыс азықтандырған кезде
және оларды бір орында ұстағанда пайда болады.
Өлі етті вагинит (колпит). Қынаптың терең жатқан қабатының қабынуы
осылай аталады.
Оның себебі, төлдеп жатқан малға жәрдемдескен кезде, оның шуын аларда
қынаптың кілегей қабығына зақым тигізуден, қынапқа микроб енуден болады.
Клиникалық белгілеріне келсек, мал мең-зең болады, қызуы көтеріледі,
оның сарпайынан қан аралас қоңыр қойыртпақ зат шығады. Қынап пен қынап
кіреберісінің ішкі беті өлі еттенеді онда ойық жаралар болады.
Емі. Мақтамен абайлап сүртіп, қынапты жалқаяқтан тазартады.Қынап пен
оның кіреберісіне мол етіп 30-35 градусқа дейін қыздырылған
пенициллин,стрептомицин,биомицин,ст рептоцид сүртпе майлары немесе
Вишневский эмульсиясы жағылады.Осы мақсатпен ихтиол,ксероформ, иодоформ
сүртпе майларын микроб өлтіретін майларды пайдалануға болады.Ауру асқынса
күре тамырға глюкоза, хлорлы кальций енгізіледі,сипатына қарай емдейді,
бұлшықетке антибиотиктер жіберіп, малға сульфаниламид препараттарын
ішкізеді.
Сулы және іріңді вестибулит және вагинит. Жыныс еріндерінің суланып
және іріңдеп қабынуы көбіне қатар өтеді.
Себебі. Бұл екі аурудың жұқпайтын түрі – жарақаттанудан, қынап
кіреберісіне микроб енуден, сондай- ақ шуды алып тастау үшін қынапты қол
сұғып зерттеген кезде оқыс қимыл жасудан болады.
Белгілері. Аурудың жіті түрінде сарпай ісіп кетеді, қынап пен қынап
кіреберісінің ішкі беті қызарады, басқанда ауырады, домбығып іседі,
сарпайдан кілегей тәрізді лайсаң жалқаяқ ағады. Олар асқынса, сарпайдан
ірің аралас қойыртпақ зат шығады.
Болжау. Дер кезінде емдесе мал аурудан айығады. Ал ауру созылып
кетсе, қынап кіреберісі тартылып малдың бедеу болып қалуы мүмкін.
Емі Қынап пен қынап кіреберісін қос көмір қышқылды сода
ерітіндісімен, фурацилинмен (1:5000), риванолмен (1:1000), ихтиолдың 2-3
проценттік ерітіндісімен жуып шаяды. Мұнан соң олардың ішіне пенициллин,
стрептомицин, Вишневский эмульсияларын стрептоцид құяды, немесе
стрептоцид, норсульфазол, ксероформ немесе трициллин ұнтағын себеді.
Жатыр мойнының әртүрлі зақымданулары бедеулікке немесе ұрық өтетін
каналды бітеп тастауына немесе келіп түскен ұрықтардың өліп шіруінен
мойынның эксудат пен токсиндердің әсерінен қабыну процесіне әкеліп соғуы
мүмкін.
Персистентті немесе тоқтап қалған сары дене - деп буаз малдың аналық
дыныс безінде жоғалмай, физиологиялық уақытынан көп жұмыс жасайды.
Персистентті сары дене сиырда көп кездеседі. Тоқтап қалған сары дене
анофродезияға әкеледі одан бедеулік пайда болады.Сары дене буаз немесе
жыныстық айналым кезінде тоқтап қалуы мүмкін.
Буаздық немесе жыныстық айналым кезіндегі сары дене ректальді әдіспен
25-30 тәуліктен кейін анықталады.
Этиологиясы. Персистентті сары дененің пайда болуының негізі болып
жыныс безімен гипофиздің алдыңғы бөлігінің нейрогуморальді тепе-теңдіктің
бұзылуынан пайда болады деп есептейді. Ғалымдар сары дененің тоқтап қалуы
азықты жеткіліксіз беру кезінде, витаминдер, микро және макро элементтер
жетіспегенде пайда болады деп атайды.
Моцион болмаған кезде, малды жұмысқа салғанда, аналықтарды
микроклиматы бұзылған бөлмеде ұстағанда персистентті сары дене пайда
болады.
Көптеген ғалымдар жатырдың патологиялық жағдайы – эндомитрит,
миомитрит, пиометра және тағы басқалардың асқынуынан сары дененің тоқтап
қалуы байқалады.
Клиникалық белгілері. Персистентті сары дене кезінде бірнеше ай ішінде
жыныстық айналым болмауы мүмкін. Ректальді әдіспен тексергенде жатырдың
жиырылуының әлсіреуі байқалады.
Аналық жыныс безінде көп жағдайда оң жағында сары дене тауып алуға
болады, оның негізгі салмағы жыныс безінің паринхимасында, қалғаны оның
сыртына шығып саңырауқұлақ тәрізді болады.
Диагноз. Персистентті сары дене клиникалық белгіледен, ректальді әдістен
кейін анықталады. Эндометриялық биопсия тәсілін қолданады. Ректальді
әдіспен сары дене 2 рет жыныс безінің бір жері анықталғаннан кейін диагноз
қоямыз.
Емі. Персистентті сары денені емдеу кезінде барлық күшті жыныс бездер
прогестерон гормронын бөлуді тоқтатуға салады. Ол үшін сары дене қай
себептен тоқтады деген сұраққа жауап іздеу қажет. СЖК және КЖК препараттары
қолданады. 21-22 күннен кейін қайталауға болады. Препараттардың әсері жақсы
болуы үшін оны жыныс безіне массажбен бірге қолданады. Карбохолин 0,1
пайызды прозерин 0,5 пайызды, 2 мл 48 сағ. кейін. Биостимульгин бұлшықетке
күнара 30-50мл.
Жатыр мойнының қабынуы (цервицит) (Cervicitis).
Зақымдану деңгейіне байланысты:
1. эндоцервицит – жатыр мойнының кілегей қабының қабынуы.
2. миоцервицит – жатыр мойыннының бұлшықеттерінің қабынуы.
3. перицервицит – жатыр мойнының серозды қабының зақымдануы.
Мал тәжірибесінде, цервициттің көбінесе аралас түрі көп кездеседі.
Цервицит, вагинит сияқты төлдеу кезінде болатын соққылардан немесе
төлдегеннен кейінгі жыныс еріндері арқылы әртүрлі инфекциялы және инвазиялы
ауру қоздырғыштарының енуінен болады. Көбінесе цервицит колпит пен
метриттің асқынуларынан болып, солармен бірге өршіп,дамиды. Сонымен қатар
,көп жағдайда сиыр малында кездеседі.
Себебі.Төлдеу кезінде жарақаттанудан, ұрықтандырған сәтте оқыс қимыл
жасаудан, қабыну процесінің қынаптан (вагинит кезінде) және жатырдан
(эндометрит кезінде) жатыр мойнына ауысуынан болады.
Клиникалық белгілері. Аурудың жіті түрінде – жатыр мойны түгелдей не
оның бір бөлігі қан кернеп қызады, оның ішкі беті ісіп кетеді. Жатыр
мойнының түтігі сәл ашылады да, одан ірің аралас су ағады; фибрин шөгеді;
кейде оған көпке дейін жарылмайтын ойық жаралар шығады. Тек тік ішек
арқылы сипалағанда жатыр мойыны тітіркенеді де, мал оны ауырсынады, жатыр
мойнының көлемі ұлғаяды, кейде оның тканьдері қамыр тәріздес болып
жұмсарады.
Аурудың созылмалы түрінде жатыр мойнының ішкі бетіндегі қыртыстар
домбығып,шамадан тыс үлкейеді. Жатыр мойнының қынап ішіне қарай шыққан
қыртыстары түсті капустаға ұқсайды. Кейде жатыр мойнының түтігіне іші суға
толған күлдіреуіктер пайда болады.
Болжау.Жіті цервицитке ұшыраған мал (айыққанша) бедеу болады. Ауру
созылып кетсе, жатыр мойнының дәнекер ткані ұлғайып, қатаяды да, оның
түтігі тарылады не мүлде бітеліп қалады, сондықтанда мал бітеу болады.
Болжауды қынап және ректальді түрде қолмен сипау арқылы және жатыр мойнына
қынап айнасын енгізіп қарау арқылы қойылады.
Зерттеулер мен тәжірибе мәліметтері ең көп пайызды алиментарлы,
симптоматикалық және жасанды-пайда болған бедеулік қамтитынын көрсетті.
Эндометрит – жатырдың кілегей қабатының қабынуы. Жатырдың қабыну
ауруы малдан төл алуға ғана әсер етіп қоймай, сонымен қатар малдың барлық
өнім беру көрсеткіштеріне де кері әсер етеді. Жатырда болатын қабыну
процестерінің өзі спермалардың толық еніп,өмір сүруіне қолайсыз жағдай
туғызады (спермолизиндердің, спермотоксиндердің, бактериотоксиндердің және
бактериолизиндердің пайда болуына),сонымен бірге ұрықтанғанның өзінде ұрық
осындай жатырдың қуысына түсетін болса, ол сол жерде өліп кетеді.
Буаз малдың жатырында қабыну процестерінің пайда болуы оның кілегей
қабықтарының морфологиялық тұрғыдан күрт өзгеруіне
(атрофия,тыртықтар,дегенерация) әкеліп соғады. Буаз кезінде жатырдағы
қабыну процестері және де шырышты қабаттағы терең морфологиялық өзгерістер
(атрофия,тыртықтар,дегенерация) плацентаның ұрықтық және аналық бөліктер
арасындағы байланысының бұзылуына әкеледі, сондықтан бұзылған плацентарлық
барьерден ұрықтың тіндері мен мүшелеріне микробтар мен оның токсиндері
енеді. Кейде жатырдағы тыртықтар немесе айналасындағы мүшелермен жабысқақ
арқылы байланыста болуы, буаздықтың үзілуіне себеп болады.
Жатырдың қабыну ауруының негізгі себебі болып инфекция табылады,
қоздырғыштар жатырға шырыш бөліну кезінде, ұрықтандыру және төлдегеннен
кейінгі кезеңде енеді. Жатырдың қабынуы көбінесе, колпиттің және
цервициттің асқынуынан кейін дамиды. Кейде жатырға инфекция қан арқылы
түседі. Кейде жатыр қабынуы ағзаның жалпы ауруының (туберкулез, бруцеллез)
көрінісі болып табылады. Микробтардың вируленттілігі және жыныс мүшелерінің
резистенттілігіне байланысты жатырдың қабынуының көрінісі айқын
белгілерімен немесе жасырын түрде дамуы мүмкін. Сондықтан, кейбір жатыр
қабынуын анықтау өте қиын.
Жатырдың шырышты қабатының қабынуының мынадай түрлері болады:
1) Жіті эндометрит
2)Созылмалы эндометрит
а)Созылмалы катарльді эндометрит
б) Созылмалы іріңді – катаральді эндометрит
в) Созылмалы жасырын эндометрит
Жіті эндометрит – жатырдың кілегей қабатының қабынуы.
Этиологиясы. Шудың түспей жатырда шіруінен, жатырдың бұрынғы
төлдегеннен кейін қалпына баяу келуінен, төлдей алмай жатқан малға көмек
көрсеткен кезде жатырға микроб еніп, оның жарақаттануынан, шуды тартып
шығарарда оқыс қимыл жасаудан, жатырдың айналып түсуінен, табиғи жолмен
шағылыстырған және қолдан ұрықтандырған кезде жатырға микроб енуден, іш
тастаудан, қабыну прцессінің қынаптан және жатыр мойнына ығысып ауысуынан,
бруцеллез, вибриоз, трихомоноз сияқты індетті және инвазиялық ауруларға
ұшыраудан болады.
Клиникалық белгілері. Жіті эндометрит кезінде қабыну сипаты біркелкі
емес. Оның суланып қабыну, іріңдеп қабыну, фибринді қабыну, өлі еттеніп
қабыну, гангреналық қабыну деп аталатын бірнеше түрі бар.
Суланып және іріңдеп қабыну кезінде сулы немесе іріңді жалқыаяқ
жатыр ішінде жиналады да, мал жатса ол ағып сыртқа шығады. Тік ішек арқылы
зерттегенде (сиыр мен биеде) жатыр көлемінің ұлғайғаны; жатыр етінің
жиырылу қабілетінің нашарлағаны не жатырдың солғаны байқалады, кейде одан
кілкіл сезіледі. Аналық ұрық бездерінен семіп үлгермеген сары денешік және
іші суға толы күлдіреуік табылады.
Көбіне малдың жалпы күйі сау кезіндегідей, кейде малдың тәбеті
нашарлап, аздап қызуы көтеріледі, мең-зең болады.
Фибринді қабыну кезінде фибрин жатырдың ішкі бетіне шөкпейді, бірақ
ішіне қойыртпақталып жиналады. Малдың күйі біршама тәуір.
Өлі еттеніп қабыну кезінде малдың жалпы күйі нашарлап, қызуы өте
күшті болады. Сарпайдан аққан жалқаяққа өлі етке айналған ұлпа кесінділері
араласып шығады; жалқаяқтың түсі қызыл-қоңыр не сарғыш, иісі сүйкімсіз. Тік
ішек арқылы зерттегенде мал оны қатты ауырсынады, ұлғайып, оның ұлпалары
нығыздалғаны байқалады, кейде сықыр сезіледі.
Созылмалы эндометрит – жатырдың ішкі қабатының созылмалы қабынуы тым
ұзаққа созылады да, мұнда тұрақты өзгерістер тудырады.
Этиологиясы.Жіті эндометритті шала-шарпы емдеуден, жаңа төлдеген
малдың жатырына микробтар енуден, қабыну процессінің жатыр мойнынан ығысып
жатырға жайылуынан болады.
Созылмалы эндометрит суланып қабыну, іріңдеп қабыну, жасырын қабыну
болып үшке бөлінеді.
Клиникалық белгілері. Жатыр суланып қабынса, оның ішінен (көбінесе
жатқан кезде) кілегейге ұқсаған лай су ағады, жатырдың көлемі ұлғаяды, оның
ортан белі мен бұтақтарының бір жерлері әдеттегідей жұқа күйінде қалады
да, екінші бір жерлері жуандап кетеді, жатыр етінің жиырылуы әлсірейді, не
мүлде тоқталады; жалқаяқ көп жиналған болса, ішінде кілкілдеген су бар
екені сезіледі.
Жатыр іріңдеп қабынса, оның ішінен сары не сарғыш түсті лайсаң ірің
ағады, кейде оған қан араласады, малдың жалпы күйі нашарлайды, азыққа
тәбеті тартпай, ол арықтап кетеді. Тік ішек арқылы зерттегенде жатырдың
суланып қабыну кезіндегідей өзгерістер болады.
Жатыр жасырын қабынса күйлеген малдың жатырынан кілегейге ұқсаған
лай су не кілегейлі ірің ағады, жатыр етінің жиырылу қабілеті нашарлайды,
ол босаңсып жұмсарады.
Созылмалы эндометриттің қай түрі болса да, әр түрлі дәрежеде жыныс
органдарының қызметі бұзылады: мал біресе күйлеп, біресе күйлемейді, кейде
ұзақ уақыт күйлемей қояды (анафродизия). Кейде жанындағы сиырларға артылып,
мазасызданады (нимеромания). Аналық ұрық бездерінен семіп үлгермеген сары
денешіктер мен іші суға толған күлдіреуіктер болады.
Болжау. Созылмалы сулы эндометрит пен созылмалы жасырын эндометритке
ұшыраған мал қабыну прцестерін емдеп жойғаннан соң қайтадан күйлеп, буаз
бола алады. Іріңді эндометрит ұзаққа созылса, көбінесе жатырдың ішкі
бетінде күрделі өзгерістер пайда болады да, мал бедеу болып қалады.
Емі жіті эндометрит кезіндегідей.
Туғаннан кейінгі кездегі катаральді эндометрит, катаральді ірінді
эндометриттің немесе басқада жатырдың қабыну процестерінің алғашқы сатысы
болып саналады.
Этиологиясы. Қабынудың қоздырушысы жатыр мойны арқылы кіреді.
Катаральді – іріңді эндометриттің этиологиясының бастапқы орнын сыртқы
қабаттың зақымдалуымен сипатталады. Катаральді – іріңді эндометрит көбінесе
патологиялық туудан, шудың тоқталуынан кейін, жатырдың айналып түсуінен
кейін пайда болады.
Клиникалық белгілері. Малдың жалпы жағдайы өзгермейді. Кейде тәбетінің
төмедеуі байқалады. Сыртқы жыныс мүшелерінен кілегейлі немесе іріңді-
кілегейлі экссудат бөлінеді. Экссудат малдың жатқан жерінде байқалады,
көбінесе таңертең. Малдың қынабында патологиялық өзгерістер байқалмайды.
Жатыр мойны толық ашық емес. Тік ішек арқылы тексергенде жатырдың 1 немесе
2 мүйізшесінің үлкеюін байқаймыз. Олар сипау (пальпация) әдісіне әлсіз
жауап береді.
Болжау. Катаральді және катаральді – іріңді эндометрит көп жағдайда 1-
2 жұмадан кейін малдың сауығуымен аяқталады. Бірақ кей кезде катаральді –
іріңді эндометрит созылмалы түрде өтеді, сиырдың бедеулігіне әкеледі.
Кейбір жағдайда эндометриттен жатырдың қабынуы немесе сепсис пайда болуы
мүмкін.
Емі. Емдеудің негізі толғақтың жақсы болуымен сипатталады. Жатырдың
жиырылуын күшейту үшін оған питуитрин немесе окситоцин тері астына 5-6 мл
(25-30 ӘБ) немесе тамыр ішіне 3-4мл (15-20ӘБ) 40-50 мл 40 пайызды
глюкозамен араластырып. Ақырғы жылдары теріастына 7 пайызды ихтиол
ертіндісін 25-30 мл мөлшерінде 48 сағ аралығында (3-6 иньекция). Эстрогенді
препараттар окситоцинмен питуитринмен сәйкес келу керек. Алдымен эстрогенді
препараттар қолдану қажет, 30-40 мың ӘБ 0,1 пайызды синесестеролдың көк
майлы ертіндісі 3-4 мл, 0,1 пайызды эстридиол – дипропионат ертіндісі 3-4
мл тері астына. 24 сағаттан кейін эстрогенді препаратты қайталау қажет.
Жатырдың жиырылуын күшейту үшін тік ішек арқылы массаж жасау арқылы 3-
5 минут. Жатырдың ішіне стрептомицин, стрептоцид, тетрациклин қолдануға
болады. Қабынуға байланысты микробтарға қарсы майлы препараттады күнделікті
немесе күнара береді. Оны алдымен 38-40 С ге дейін қыздырады.
Жатыр ішіне трициллин қолдануға болады. 2-3 супозитории күніне бір
рет. Трициллин ұнтағы 1-2 флакон күніне 1 рет.
Жатырішіне қолданылатын препараттарды 4-6 күнге деиін беруге болады, малдың
жалпы жағдайы қалпына кегенше дейін. Микробтардың сезімталдығын ескеру
қажет.
Препарат енгізген алдында, жатыр қуысындағы жиналған эксудатты
резиналы түтікше жалғанған шприцпен сорып алады.
Созылмалы эндометрит кезінде жатыр қуысын калий пермонганант
ертіндісімен 1:5000; 1:6000; гипертоникалық 3-5 пайызды натрий хлорид
ертіндісімен, фурациллин ертіндісімен 1:5000 немесе ихтиол ертіндісімен
жуып шаюға болады.
Патогенетикалық терапия кезінде Мосиннің новокаиндік блокадасын
қолдануға болады. Тамыр ішіне 0,25 пайыздық новокаин жіберуге болады.
Новокаинді күнделікті немесе күнара енгізеді, 1 кг тірі салмаққа 1 мл
ертінді.
Ауырып жазылудан өсіп-өніп функциясының бұзылуы нәтижесінде малдарда
75-134 күндері төлдегеннен кейін ұрықтану арасндағы мерзім ұзарады.
Шаруашылыққа сиырлардың симптоматикалық бедеулігі төлді және өнімді толық
ала алмаудан айтарлықтай экономикалық зиян әкеледі. Мұны болдырмау
мақсатында ауруды анықтап, емдеу керек, сондай-ақ бағытталған алдын алу
шараларын жүргізу керек.
Жүргізілген зерттеулер қорытындысы сиырдың жіті эндометритінің
тікелей (жатыр ұлпасының жарақаттануы және зақымдануы), аурудың тууына әсер
етуші (азықтандыру, күтіп-бағу, пайдалану жағдайларының дұрыс болмауы) және
генетикалық әсер етуші этиологиялық факторларын бөліп көрсетуге мүмкіндік
берді
95 ауру сиырлардан алынған жатыр сұйығын микробиологиялық зерттегенде
100% жағдайда стрепто-, стафилококкалар, ішек таяқшасы, протей, Candida,
Aspergillus және Mucor тобының саңырауқұлақтары, сирек басқа да микробтар
анықталды.
Сүт кешендерін және өндірістік типтегі фермаларды дәстүрлі
шаруашылықтармен салыстырғанда ауру сиырлардың жатыр қуысынан алынған
секреттен жиі таяқша тәрізді бактериялар (23,1%), саңырауқұлақтар (8,6%)
және микробтардың ассоциациясы (18,6%), мұның ішінде зертхана жануарларына
патогендігімен, гемолитикалық қасиеттерімен және плазмокоагуляциялық
реакциясымен ерекшеленетін микробты штаммдар (8,1-16,1%) анықталды. Сондай-
ақ ветеринарлық тәжірибеде антибиотиктерді кең қолданудың нәтижесінде
қысқа мерзімнің ішінде (1-3 жыл) шартты-патогенді микробтардың
антибиотикорезистентті штаммдарының саны өскен.
Жоғарыда айтылғаннан шығатыны, ауру малды кешенді емдегенде
құрамында антибиотиктері жоқ препараттарды қолданған жөн.(13)
Сиыр жатырының зақымдануының көзі ретінде микробқа толы қынап та
болуы мүмкін. Осылай қынабында қалыпты микрофлорасы бар малдар туғаннан
кейін туудан кейінгі жіті эндометрит 54,5 % жағдайда дамиды.
Сыртқы ортадан экзогенді зақымдану сиырларды қора мен туу бөлімдерінде
ұстағанда жағдайларды сақтамаудан болады. Ауаның микробпен зақымдану
деңгейі нормадан 7-10 рет және одан артып кеткен.
Туудан кейінгі жіті эндометрит патологиялық және қалыпты төлдеуден
кейін де дами береді. Сиырлардың туудан кейінгі жатырының жіті қабынуының
айқындалу мерзімі көп жағдайда зақымдану уақытына байланысты болады. Егер
ауруды туғанға дейін не туғаннан соң алғашқы тәуліктерде анықтаса, яғни
микрофлораның енуі ұрықтандыру кезінде ветеринарлық-санитарлық шаралардың
бұзылуы нәтижесінде болған. Төлдеуге көмекті дұрыс жүргізбегенде қабыну
4-10 күннен кейін ғана айқындала бастайды.
Жатырдың кейінірек зақымдануы (цервикальді каналдың жабылуына дейін,
әсіресе, малдарды туу бөлімінен қораларға ерте ауыстырғанда немесе
гениталий субинволюциясында) жіті қабынуы 12-20 күннен кейін дамиды.
Берілген мерзімдермен акушерлік диспансеризация уақытын анықтайды. Туудан
кейінгі алғашқы тәуліктерде жіті қабынуы малдардың орташа 5%-нда
байқалады, туудан кейінгі 4-10 күндерде 71,6% және одан кейінгі уақыттарда
23,4%-да кездеседі.
Жіті эндометриттің клиникалық көрінісі ( жалқаяқтың бөлінуі, жатырдың
гипо- немесе атониясы, аналық жыныс безінің дисфункциясы, организмнің жалпы
жағдайының өзгеруі, т.б.) зат алмасудың бұзылуымен, нейтрофильді
лейкоцитозом, қанда моноцит пен нейтрофильдер санының өсуімен, гемоглобин
мен эритроциттер санының азаюымен, организмнің спецификалық емес және
иммунобиологиялық төзімділігінің (қанның бактериоцидтігінің 25,4%, қан
лейкоциттерінің 33,3%) төмендеуі нәтижесінде 2,4рет гемоцитологиялық
көрсеткіштердің азаюымен сипатталады.
С.С.Макаримов, А.Н.Агафонова, В.Г.Данилов, Д.В.Михайлов, В.Н.Миронов
бойынша, сиырлардың эндометритінде жатырдың жиырылуы мен регенерациялық
процесстерді стимулдеуге, организмнің спецификалық емес қорғаныш күшін
көтеруге және микроорганизмдердің тіршілігін басуға бағытталған кешенді
терапия жүргізілуі қажет.
Осы орайда лазер сәулесінің осындай қасиеті бар. Оны қолдану
көптеген препараттардан бас тартуға мүмкіндік береді.
Көп жағдайда лазерлік терапияның 2-3 сеансынан кейін қынаптан мол
немесе аз мөлшерде жалқаяқтың бөлінгенін анықтаған. Бұл арқылы жатырдағы
жасырын қабыну процессін анықтауға болады, яғни қабыну процесі лазер
сәулесінен асқынады, ал жиналған жалқаяқ жатырдың жиырылу қабілетінің
қалпына келуі нәтижесінде сыртқа бөлінеді.
Лазерлік сәулелендіруден жоғары тиімділікті сиырларды монолазерлі,
сондай-ақ кешенді терапия жүргізу арқылы алуға болады. Бұл оның
ветеринарлық гинекологиялық тәжірибеде қолданылуының дұрыстығын көрсетеді.
Емдеу нәтижесін жоғарылату үшін қосымша лазерлік сәуленің синергенттері
болып табылатын лазеропунктура немесе окситоцин қолдануға болады.
В.А.Епишин, В.И.Сенников, С.А.Епишин, Ф.Ф.Мягких ұсыныстары бойынша,
осы уақытқа дейін шаруашылықтарда жалпы антибиотикотерапия әдісін қолданып
келді, көп жағдайда ол нәтижесіз болып жатты. Антибиотиктерді
прфилактикалық мақсатта қолдану тек қана асқорту жолының емес, сондай-ақ
жыныс жолдарының дисбактериозына әкеледі. Қорғаныш флорасының қабаты
бүлінеді, төзімді патогенді және шартты-патогенді микроорганизмдер өседі,
ол осы айтылған органдардың қабынуына әкеледі.
Сиырлардың эндометритінің алдын алу мен емдеудің түрлі схемаларын
қолдана отырып өзіндік зерттеулерінің нәтижесінде, құрамында
бифидобактериялары бар препараттардың ішек таяқшасы, стафилококк, шигелла,
клебсиелла, сальмонелла тәрізді микроорганизмдерге қарсы антагонистік
қасиеті бар екендігін көрсеткен.
Осыларды ескере келіп, бұл ғалымдар сиырлардың эндометритінің алдын
алу және қажет болған жағдайда емдеу үшін жатырды уқалаумен қатарынан
қолданылған зоонорм пробиотигінің тиімділігін зерттеген. Жатырға туған
күннен алғашқы күйге келуге дейін массаж жасау жақсы жетістіктер береді
және ең тиімдісі.
Зоонорм құрамында бифидо бар комбинирленген препараттарға жатады. Ол
жасанды микроколониялардан тұрады, оның әрқайсысы Bifidobacterium bifidum
агрегаты болып табылады. Микроколониялар кілегей қабаттың эпителиіне
белсенді жабысып, бифидобактериялардың келуін тездетеді.
Шудың қалыпты түсуінде препаратты енгізу эндометриттің алдын алады
және сиырлар күйге уақытында келеді.
Осылайша, зоонорм пробиотигін сиырлардың эндометритінің алдын алу
және емдеу мақсатында қолдану патологияның дамуына жол бермейді, сервис-
мерзімін қысқартады, антибиотиктерді қолданбай және малдардың жалпы
физиологиялық жағдайын жақсартуға көмектеседі.(14)
Әдебиеттерді шолу арқылы алынған мәліметтерді жинақтай келе, мал
шаруашылығын белсенді дамыту, бедеулік пен қысырлықтың алдын алу
шараларының жетістіктері көбею органдарының анатомиясы мен физиологиясын,
бедеуліктің себебін анықтауды, гинекологиялық ауруларды емдеудің жаңа
әдістерін жетік білмеген жағдайда мүлдем мүмкін емес екендігі анықталды.
Сиырлардың бедеулігінің алдын алу мен жою шараларын әр
шаруашылықтың зоналдық және шаруашылықтық ерекшеліктеріне байланысты, әр
шаруашылықта бедеуліктің нақты себебін анықтап, ғылым мен тәжірибенің
жетістіктерін оңтайлы қолдану арқылы іске асыру қажет.
ІІІ.Өзіндік зерттеулер.
3.1 Зерттеу мақсаты мен міндеттері
Халықты өндірістік өнімдермен қамтамасыз ету сүт пен сиыр етін
өндіретін өнеркәсіптік кешендердің қарқынды дамуына тікелей байланысты.
Өнеркәсіптік негіздегі мал шаруашылықтардағы малдәрігерлік қызмет
көрсетудің жаңа түрін қалыптастыру, оларды дені сау мал басымен қамту
арқылы малдәрігерлік мамандардың малдәрігерлік істі ұйымадстыру деңгейін
жоғарлатуға және профилактикалық, эпизоотияға қарсы, ветеринарлық -
санитарлық шаралардың дер кезінде өткізілуіне мүмкіндік беру қажет. Жыныс
мүшелерінің аурулары өзекті мәселе, әсіресе, ауыл шаруашылық
кәсіпорындардың жаңа түріне ауысуына орай қазіргі кезде алатын маңызы зор.
Осыған орай шаруашылық басшылары мал өнімдерінің сапасын жоғарылата отырып,
өндірілетін өнімнің санын ұлғайтуға бағытталған шараларды жүзеге асыруға
қызығушылық танытуда. Себебі кез келген кәсіпорынның, соның ішіндегі, оның
жұмысшыларының болашақтағы тағдыры тікелей осыған байланысты.
Дегенмен жоғарыда аталған мәселелерді шешу кезінде төмендегі
жағдайларға байланысты қиындықтар туындайды. Оларға күтіп бағу жағдайлары
мен азықтандырудың сапасыз болу салдарынан туындайтын мал организмдерінің
резистентілігінің төмендеуінен туындайтын жатыр аурулары жатады. Арнайы
мамандандырылған фирмалар мен өнеркәсіптік негіздегі мал шаруашылық
кешендеріндегі статистикалық мәліметтерге қарағанда кездесетін барлық
аурулардың патологиялардың үлесіне тиеді.
Еңбек өнімділігі мен жағдайын, малдарды күтіп – бағу мен азықтандыруды
жақсартуға қарамастан, толық төл басын алу мүмкін болмай қалады, яғни
бедеулік, сүт өнімділігінің төмендегені байқалады. Мұның себептері әртүрлі
– азықтандырудың нашарлығы, өсіп-өндіруді ұйымдастырудың кемшіліктері,
жыныс мүшелерінің аурулары. Оларды жою үшін себептерін анықтау керек,
малдардың гинекологиялық ауруларын емдеудің әдіс-тәсілдерін дамытып, ірі
қара бедеулігінің алдын алу және жою шараларының жүйесін жетілдіріп отыру.
Бұл мал дәрігерлік мамандардың негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.
Ауыл шаруашылық сиырларының жыныс жүйесінің ауруларына, соның ішінде
жатыр ауруларына әкеп соғады. Мұндай жағдай ШҚО, Аягөз ауданы, Айғыз
ауылдық округіне қарасты Айғыз елді мекенінде де тіркелген. Мұнда жыл
сайын орташа есеппен эндометрит ауруына шалдыққан малдардың саны 50%-ды
құрайды, ал ауырған малдардың 30%-ы бедеулікке ұшырайды. ұшырайды.
Жұмыстың мақсаты: Биопробиотик – Зоонормның эндометрит, цервоцитпен
ауырған сиырларға әсерін зерттеу.
Зоонорм құрамында бифидо бар комбинирленген препараттарға жатады. Ол
тірі антагонистік белсенді бактерии штаммы Bifidobacterium bifidum ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz