Құбылыстардың өзара байланысын статистикалық анықтау

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Құбылыстардың өзара байланысын статистикалық анықтау.

(1 сағат)

Жоспар:

1. Құбылыстардың өзара байланысының ұғымы және олардың түрлері

2. Құбылыстар белгілерінің арасындағы байланыстың тығыздығын ашу және өлшеудің әдістері

Лекцияның мәтіні:

Кез келген ғылым саласы өзінің зерттеу обьектісі ретінде қарастыратын құбылыстардың басқа құбылыстармен басқа құбылыстармен байланысын да қарастырып жатады. Өйткені көпшілік жағдайда құбылыстың пайда болуы үшін, белгілі бір қажетті, себеп етуші құбылыстар өмір сүруі керек. Құбылыстардың арасындағы байланысты анықтау - әсірее құбылыстың туандауына екінші факторлар әсер еткенде қажет болады. Яғни, осы құбылыстың туындауына қандай себепші құбылыстар әсер етуі мүмкін екендігін анықтау керек болады. Сондықтан қоғамдық ғылымдар, оның ішінде құқықтық ғылымдар да зерттеу обьектісі ретінде қарастырылатын құбылыстарға нендей жағдайлардың (факторлық белгі) әсер етуі, келесі құбылысты немесе салдарды (нәтижелік белгі) тудыратынын анықтап жатады.

Себептілік пен салдардың арасындағы байланыс - бұл субьективтік емес, обьективтік категорія, яғни тікелей немесе жанама түрде әсер ете алатын уақиғаның туындауын, өмір сүруін білдіреді. Себепті салдарлы байланыс - қоғамдағы құбылыстардың көптігінің бастр себебі болып табылады, өйткені қоғамда құбылыстың түрі көп десек, оның басты себепшісі, ол құбылыстардың өзара байланысы немесе көпшілік жағдайда себепке жататын құбылыстың сақталуынан қажетті болып табылатын бірнеше ұқсас құбылыстар өмір середі.

Құқықтық ғылымдардың ішінде қылмыстық құқық қоғамға қауіпті зардаптың туындауының (нәтиже) бастр, тікелей себепші ретінде, қоғамға қауіпті іс-әрекеттің жасалуын келтіреді. Қылмыстық құқық себепті салдарлы байланысты барынша тар, нақты түрде алады. Ал қылмыстылықты әлеуеттік тұрғыдан зерттейтін ғылым - кримінологія себепті салдарлы байланысты өз зерттеу тәсілінің бір құрамдас бөлігі ретінде алып, қылмыстылықтың өмір сүруін, басқа қоғамдық құбылыстармен байланыстырады. Яғни бір ғана құбылыстың түріне жататын қылмыстылықтың себебін бірнеше, әлеуметтік-қоғамдық, экономикалық құбылыс түрлерінен іздейді.

Себеп пен салдарға немес фактор мен нәтижеге жататын құбылыстар барлық жағдайда бірге бір болып, тең дәрежеде өмір сүрмейді. Яғни салдарға жататын құбылыстың бірнеше себепті құбылыстары болуы мүмкін. Бұл жағдай керісінше де бола алады, яғни себептілікке жататын бір құбылыс бірнеше оның салдары болып табылатын жеке құбылыстарды тудыруы мүмкін.

Қылмыстылықтың орын алуына (нәтиже) кейбір қоғамдық құбылыстар, тікелей себепші болмай, бірақ ықпал етуі мүмкін болғанда, олардың арасында да байланыс болады және мұндай байланыстар статистикада корреляциялық байланыс деп аталады. Демек криминологияда қарастырылатын қылмыстылықтың жасалуының себептері мен жағдайлары корреляциялық байланысқа жатады. Корреляциялық байланыс - екі немесе одан көп құбылыстардың арасында кең етек алған байланысты білдіреді. Мысалы халықтың арасындағы жұмыссыздық - көптеген меншікке қарсы қылмыстардың бастр себебі болып табылуы мүмкін. Коррециялық байланыс құбылысты міндетті түрде тудырушы байланысқа жатпайды. Мысалы, барлық жұмыссыз немесе әл-ауқаты төмен адамдар ұрлық, тонау қылмытарын жасап жатқан жоқ. Корреляциялық байланыс жалпылай сипатта болып келеді. Мұны былай түсіну керек. Егер бір қылмыстың себебі кінәлінің жұмыссыздығы болса, ал екінші ұрлықтың себебі, есірткіге құмарлықтан ақша табу бола алады. Демек, корреляциялық байланыста себеп тудырушы құбылыстар көп болып келеді. Немесе олардың жиынтығын шамала анықтауға да болады. Сондықтан корреляциялық байланысқа түсе алатын себепші уақиғалар міндетті емес, ықтималдық сипатта болады.

Корреляциялық байланыстар тікелей корреляциялық байланыс және кері корреляциялық байланыс деп бөлінеді.

Тікелей корреляциялық байланыс - нәтижені білдіретін құбылыстың өмір сүруіне, пайда болуына әсер ете алатын екінші құбылыстың қоғамда сақталуын білдіреді.

Кері корреляциялық байланыс - нәтижені білдіретін құбылысқа оған қарсы бағытталған құбылыстың әсер ету байланысын білдіреді.

Өткен параграфта себепті және салдарды білдіретін беліглердің арасында байланыстың бар екендігі негізделіп, ол байланыстардың тікелей және кері түрде болу мүмкін екендігі айтылады. Енді ол байланыстардың қаншалықты тығыз екендігін сандық түрде өлшеу қажеттілігі туындайды. Құбылыстардың арасындағы байланыстың сипаты мен бағытын және тығыздығын анықтау үшін, корреляциялық байланысты талдау тәсілі қолданылады.

Статистикада корреляциялық байланысты талдаудың бірнеше тәсілдері анықталған. Ол тәсілдердің біреулері сапалық белгілердің байланыстарын талдауға бағытталса, басқалары сандық белгілердің, сондай-ақ сандық және сапалық белгілердің байланыстарын талдауға арналған

Сандық белгілердің байланысын ашу үшін, параллелді қатар қолданылады. Параллелді қатарлар статистикалық зерттеулерге алынатын құбылыстардың өзара байланысын ғана ашып бермейді, ол сонымен қатар байланыстың тығыздығын, яғни өзара байланысты құбылыстардың қатарлас өзгеріп отыратындығын дәлелдейді. әлеуметтік - қоғамдық құбылыстардың байланысы, бірнеше себеп және бір салдар, сондай-ақ бір себеп және бірнеше салдар түрінде кездесуіне қарай, параллелді қатарлар да бір факторлы (себепті) және көп факторлы бола алады.

Параллелді қатардың негізгі мағынасы және қолданылатын жері, әр түрлі қоғамдық құбылыстардың (мысалы халықтың аурушаңдығыныңы үдеуі және халықтың өлімінің қарқын Алу) және біртектес қоғамдық құбылыстардың (мысалы, құқық бұзушылық және қылмыстылық) арасындағы байланысты, ол құбылыстардың динамикалық ақатарлырының мәліметтерін салыстыра отырып анықтауды білдіреді. Мұндай салыстыруда құбылыс шамамен бір уақыттарда өсіп, бір уақыттарда азаюды көрсетсе параллелді қатар туралы айтуға болады. Яғни параллелді қатарда екі құбылыстың динамикалық қаар бойындағы көрсеткіштері өсу қарқыны болғанда да, азаю болғанда да параллелді жату керек. Параллелді қатарда екі құбылыстың да сандық көрсеткіштері бірдей шамада, деңгейде болуы міндетті емес. Ол құбылыстардың бірінің сандық көрсеткіштрі ірі сандар түрінде кездессе, қатар бойындағы екінші құбылыстардың көрсеткіштері аз сандар түрінде болы да мүмкін. Бұл жерде де негізгісі, ол екі немесе одан көп құбылыстардың динамикалық қатар бойындағы даму және өзгерістері біртектес бағыттарда болуы керек.

Тақырып ХХІX.

Құбылыстардың өзара байланысын статистикалық анықтау Статистикалық талдау және оны құқықтық статистикада қолдану.

(1 сағат)

Жоспар:

1. Статистикалық талдаудың ұғымы

2. Статистикалық талдаудың маңызы

Лекцияның мәтіні:

Статистикалық жұмыстың соңғы сатысы - қорытылған мәліметтерді талдау болып табылады. Статистика пәні ғана емес, өзге ғылым салалры да өз зерттеу обьектілерін талдаумен айналысады. Талдау - барлық ғылымда негізгі міндетті іске асыратын құрал ретінде қолданылады және әр ғылым саласында ерекшелігіне қарай әр түрлі тәсілде, сипаттамада жүргізіледі.

Әдетте, қоғамдық ғылымдарда талдау жүргізу үшін, зерттеуге жататын құбылысты жіктеу, өзге құбылыстардан ажырата отырып түсінік беру, белгілерін анықтау тәсілдері қолданылады.

Қорытылған статистикалық көрсеткіштер, статистиканың негізгі бастамасы болып табылатын ілімдер зерттейтін белгілерінің сипаттамасын білдіргенмен, талдау жүргізу қызметіне келгенде, ол ілімдермен ұқсас бағытта жүргізілмейді.

Талдау - кез келген танымның негізгі міндетінің атқарылуын білдіреді, яғни талдау жүргізу арқылы зерттеудің қорытындысын ғана шығарып бермей, сол қорытындыға жеткізер құрал ретінде де қолданылады. Қылмыстық құқық пәні өзінің міндетін іске асыру үшін, ерекше бөлімде қарастырылған жекелеген қылмыстық құрамдардың обьективтік және субьективтік белгілерін анықтау арқылы құқықтық талдау жүргізіп, өзінің таным саласы ретіндегі міндетін атқарады. Криминология - өзінің бастр міндеті ретінде, қылмыстылыққа әлеуметтік тұрғыдан талдау жүргізуді көздейді. Ол үшін қылмыстылықты әр түрлі демографиялық, әлеуметтік, құқықтық белгілерге қарай топтастырып алып, қылмыстылық түріне түсінік береді, құрылымын, динамикасын т. б. анықтайды, мұнан кейін сол қылмыстылықтың васалу себептері мен жағдайларын ашады және соңғы кезекте нақты қылмыстылық түрінен (мысалы кәмелетке толмағандар қылмыстылығынан) сақтандыру немесе оның алдын алу тәсілдерін қарастыру арқылы өзінің талдау қызметін іске асырады. Көріп отырғанымыздай, зерттеу обьектісі ұқсас екі таным саласының талдау тәсілдері әр түрлі, яғни қылмыстық құқық қылмыстылықты құқықтық тұрғыдан алып талдаумен айналысады.

Құқықтық статистика - әлеуметтік құқықтық құбылыстарды талдаудың маңызы құралы болып табылады. Құқықтық статистикада қоғамдық құбылыстардың сандық мәліметтеріне дұрыс тәсілдерді қолданып есептеу жүргізу және зерттеуге алынған құбылыстың өзге құбылыстармен заңды байланысын ашып беру - өзге ғылымдардың талдау жұмысын дұрыс, сапалы жүргізуіне жағдай жасайды. Себебі көпшілік жағдайда, қоғамдық ғылымдар нақты өмірдің шынайылығын теориялық тұрғыдан зерттеуменг айналысатындықтан, сол өмір шындығын өз зерттеулерінде қолдануға мәжбүр болады. Бұл қажеттілікті қанағаттандыру үшін ол ғылымдар (мысалы криминологияда, әлеуметтануда т. б. ) статистикалық мәліметтерге, оның ішінде толық талдаудан өткен сандық көрсеткіштерге жүгінуге мәжбүр болады. Сондықтан салалық статистикалар өз талдауын толық, әрі қатесіз беруі керек. Дұрыс жүргізілген статистикалық талдау - әр түрлі ғылымдарға әлеуметтік шындықпен жақындасуына, он өз талдауларында пайдалануына жағдай жасайды. Осындай қажеттіліктерді ескере отырып, статистикалық талдау - бұл бақылау және топтастыру, сондай-ақ есептеу нәтижесінде алынған сандық көрсеткіштерді басқа қажетті көрсеткіштерімен салыстыру, олармен байланыс дәрежесін анықтау арқылы тиісті қорытындылар, бағалау беру болып табылады деуге болады.

Тақырып ХХX.

Құқықтық статистикалық мәліметтерді талдаудың негізгі обьектілері

(1 сағат)

Жоспар:

1. Құқықтық статистикалық мәліметтерді талдаудың негізгі обьектілерінің ұғымы

2. Құқықтық статистикалық мәліметтерді талдаудың бағыттары

Лекцияның мәтіні:

Құқықтық статистикалық алғашқы мәліметтер арнайы белгіленген ресми құжаттардың негізінде жүргізіледі. Нәтижесінде, мағынасы бойынша құқықтық статистикалық бақылау обьектілеріне жататын біртектес жиынтықтар пайда болады. Әділет органдарының әр салалы қызметін және заңмен реттелетін қоғамдық қатынастардың саласына қарайқұқықтық реттелуге жататын құбылыстардың түрлерінен білдіретін жиынтықтар - құқықтық статистиканың негізгі обьектілерін білдіреді.

Құқықтық статистика қоғамдық ғылымдардың жеке түрі ретінде баклана отырып, өзінің Алдана белгілі бір мақсаттар мен міндеттер қояды. Ол мақсаттар мен міндеттерді іске асыру үшін, арнайы ғылыми негізделген әдістер мен әдістемелерді, жоспарлы қызметті белгілейді. Сондай-ақ статистика қоғамдық құбылыстарды зерттеудің жеке бір бағытын стана отырып, қоғамның сұранысын қанағаттандыруды және құқықтық статистика бойынша кримінологія, қылмыстық құқық, қылмыстық іс жүргізу тәрізді құқық салаларының обьектілерін сандық тұрғыдан қарастыруды, өлшеуді мақсат тұтады. Құқықтық статистика - бақылау обьектілері ретінде негізінен екі бағытты ұстанады десе де болады. Біріншісі, құқықтық реттелуге жататын қоғамдық құбылыстарды сандық жағынан тіркеуге алу - екіншісі, құқықтық мағынадағы құбылыстарға арнайы мелекеттік қызметті іске асыратын орган дар мен мекемелердің жұмысын сандық тұрғыдан тіркеуге алып, оларға статистикада қарастырылған аранйы әдістемелерді қолдану арқылы қоғамды, халықты статистикалық мәліметтермен қамтамасыз ету. Құқықтық статистика - жоғарыда аталған обьектілерді құбылыстың пайда болу уақыты мен орнына қарай есепке алып, өзге ғылымдарда кездеспейтін жеке, өзіне тән тәсілмен зерттейді. Ол жеке бағыт, тәсіл - бақылау обьектілеріне сандық сипаттамаларға кейінгі кезеңдерде талдау жасауға болады. Статистикалық талдау - құбылыстың өзге құбылыстармен, өткен уақыттармен, жиынтық ішіндегі құрамдарымен т. б. салыстыра қарағандағы нақты жағдайын анықтауды білдіреді. Құбылыстың, әсіресе қылмыстылық тәрізді құбылыстардың нақты жағдайларын анықтау, өте күрделі мәселе болып табылады. өйткені қылмыстылық тәрізді құбылыстарға мемелкеттік бақылау жүргізу кезінде, оның барлық бөлігі тіркеуге алына бермейді. Нәтижесінде криминология тәрізді қылмыстылықты әлеуметтік тұрғыдан зерттейтін ғылымда “жасырын қылмыстылық” деген ұғым пайда болды. Статистикалық талдауға жататын құбылысқа толық бақылау орнату мүмкін болмағанда, ол құбылыстың шынайы сандық жағына талдау жүргізу осы себептен қиын болады. Сондықтан, қылмыстылық тәрізді құбылыстардың түрлерінің статистикалық мәліметтеріне талдау жасағанда, нақты қолда бар, ресми тіркеуден өткен мәліметтердің көрсеткіштеріне ғана сүйенбей, жасырын қалған қылмыстылықтың бөлігін анықтауға арналған зерттеу жұмыстары, бәрібір толы сенімді апарат болып табыла алмайды. Криминологтар осы уақытқа дейін қылмыстылықтың жасырын қалған бөлігін тек шамалай анықтап келеді. Осы тұжырымға сүйенсек, онда қылмыстылққа статистикалық талдау жүргізуді толық іске асыру барлық жағдайда мүмкін бола бермейді. Криминологиялық әдебиеттерде кейбір зерттеушілердің қылмыстылықтың жасырын қалған бөлігін анықтауға арналған ұсыныс ретіндегі тәсілдері кездеседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.