Тәрбие мақсаттары мен міндеттері
1. Тәрбиенің құрамды бөліктері. (бағыттары).
2. Тәрбие процесінің ерекшеліктері.
2. Тәрбие процесінің ерекшеліктері.
Педагогикалық ғылымдардың дамуы барысында тәрбие беру жұмысы методикасы да өзіндік бет- бағдары бар ғылыми пән ретінде қалыптасып және дамып келеді. Оның міндеті – тәрбие беру жұмысын ұйымдастырудың негізгі бағыттары мен принциптерін, формалары мен әдістерін ашып көрсету, педагогтарға тәрбие беру өнерін меңгеруге көмектесу. Тәрбиені комплексті түрде жүргізу идеялық- тәрбие жұмысының бәрін жоғары өнімді еңбекке және белсенді қоғамдық- саяси қызметке қабілетті жан- жақты дамыған жеке адамды қалыптастыруға бағдар тұтуды білдіреді. Жеке адамды жан- жақты дамыту жас ұрпақтың тіршілік қызметінің алуан түрлі - өндірістік, қоғамдық- саяси, рухани, адамгершілік салаларында барлық қабілет дарындарын дамытуды қарастырады. Біздің еліміздегі мектеп оқушыларының шамамен жартысы оқитын селолық мектептерде мұғалімнің міндеті, ең алдымен ауыл шаруашылығы еңбегіне деген ынта мен сүйіспендікті тәрбиелеуден, ауыл шаруашылық кәсіптері әлеміне ендіруден, ауыл шаруашылығын техникалық жағынан қайта жарақтандыру перспективаларын ашып көрсетуден, техниқалық творчество мен тәжірибе жасауға деген талғамды бойға сіңіруден тұрады. Тәрбие диалектикасы дегеніміз - жас ұрпақты қоғам құрылысына белсене қатысуға әзірлеу. Тәрбиенің құрамды бөліктері: - Адамгершілік тәрбиесі - Патриоттық тәрбиесі - ақыл -ой тәрбиесі - құқық тәрбиесі - еңбек тәрбиесі - экологиялық тәрбие -Эстетикалық тәрбиесі -экономикалық тәрбиесі -дене тәрбиесі Адамгершілік тәрбие берудың негізгі мазмұнын патриотизм және интернационализм, коллективизм және гуманизм, еңбекке және қоғамдық меншікке деген көзқарас, тәртіптілік және ұйымшылдық, принципиалдылық және өзіне сын көзімен қараушылық, шыншылдық және әділеттілік жоғары жауапкершілдік және қоғамдық парызды сезінушілік сияқты моральдық қасиеттерді қалыптастыру құрайды. Оларды қалыптастырудың алдында қарапайым мінез- құлық дағдылары мен әдеттерін меңгеру, өзін көпшілік ішінде ұстай білуді бойға сіңіру, қоғамдық тәртіп пен тәлімді сақтау тұрады. Саналы тәртіпті тәрбиелеу тілалғыштық пен ұйымшылдық, дәлдік пен инициативалылық, ұстамдылық пен белсенді творчестволық іс- әрекет сияқты моральдық қасиеттер мен мінез сипаттарын қарастырады. Мектеп оқушыларына еңбек сүйгіштік пен әділеттілік, қарапайымдық пен сыпайлық үлкенді сыйлаушылық пен кішкентайларға қамқоршылық сияқты адамгершіліктің өте қарапайым нормаларын сіңіру қажет. Адамгершілік тәрбиесін беру мазмұнында жігіттер мен қыздар арасында дұрыс өзара қарым – қатынас орнату, оларды жеке өмірге даярлау едәуір орын алады. Адамгершілік тәрбиесі- белсенді процесс. Ол жағымды қасиеттерді қалыптастыруды ғана емес, жағымсыз қасиеттерді жеңуді. Маскүнемдікке, бұзақтылыққа, бейпіл ауыздылыққа, тоғышарлық көңіл күйге, тұтынымпаздық психологияға тайсалмай қарсы шығуының маңызы үлкен. Патриоттық тәрбиенің негізгі міндеттері- Отанға деген сүйіспеншілікке, ұлттық мақтаныш сезімін жетілдіруге, бейбітшілік пен демократия ісіне берілгендікке, кез келген сәтте Отанды қорғауға дайын болуға, тәрбиелеу.
Негізгі әдебиеттер:
1. Қоянбаев Ж, Қоянбаев Р. Педагогика. – Астана, 1998-378б.
2. Педагогика. Дәріс курсы /Қраст. Хмель Н. Д. , Жанпеисова Қ:Қ.
3. Қожақметова К. Сынып жетекшісі. – Алматы: Әлем, 2000ж
4. Болдыров Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. М. -1987ж
Қосымша әдебиеттер:
1. Капралова Р. М. Класс жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін жұмысы. Мектеб -1983ж
2. Табылдиев А. Тәрбие өрнектері Алматы. Мектеб -1989ж
3. Жанабердиева М. Ж. Қазақтың салт дәстурлері сабақтан тыс уақытта пайдаланудың кейбір жолдары. Ш. , 2004.
4. КожахметоваК. Ж. «Тәрбие ісі жөніндеғі орынбасары»А. , Әлем 2000ж.
5. КожахметоваК. Ж . «Мектептін ұлттық тәрбие жүйесі: теория және практика. »1998ж
6. Қалиев С. , Орынбаева Р. Нәзипа Құлжанова және А. Байтұрсынов Қазақстан мектебі, №7, 1997. – 73-75 б.
7. ДулатовМ. Шығармалары. –Алматы: Жазушы, 1991. –382б.
8. ЖұмабаевМ. Педагогика. –Алматы:Ана тілі, 1992. -160б.
9. ЖұмабаевМ. Шығармалары. – Алматы:Жазушы, 1989. –448б.
1. Қоянбаев Ж, Қоянбаев Р. Педагогика. – Астана, 1998-378б.
2. Педагогика. Дәріс курсы /Қраст. Хмель Н. Д. , Жанпеисова Қ:Қ.
3. Қожақметова К. Сынып жетекшісі. – Алматы: Әлем, 2000ж
4. Болдыров Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі. М. -1987ж
Қосымша әдебиеттер:
1. Капралова Р. М. Класс жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін жұмысы. Мектеб -1983ж
2. Табылдиев А. Тәрбие өрнектері Алматы. Мектеб -1989ж
3. Жанабердиева М. Ж. Қазақтың салт дәстурлері сабақтан тыс уақытта пайдаланудың кейбір жолдары. Ш. , 2004.
4. КожахметоваК. Ж. «Тәрбие ісі жөніндеғі орынбасары»А. , Әлем 2000ж.
5. КожахметоваК. Ж . «Мектептін ұлттық тәрбие жүйесі: теория және практика. »1998ж
6. Қалиев С. , Орынбаева Р. Нәзипа Құлжанова және А. Байтұрсынов Қазақстан мектебі, №7, 1997. – 73-75 б.
7. ДулатовМ. Шығармалары. –Алматы: Жазушы, 1991. –382б.
8. ЖұмабаевМ. Педагогика. –Алматы:Ана тілі, 1992. -160б.
9. ЖұмабаевМ. Шығармалары. – Алматы:Жазушы, 1989. –448б.
Тақырыбы: ТӘРБИЕ МАҚСАТТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ.
Ерекшеліктері. Формалары.
1. Тәрбиенің құрамды бөліктері. (бағыттары).
2. Тәрбие процесінің ерекшеліктері.
Педагогикалық ғылымдардың дамуы барысында тәрбие беру жұмысы методикасы да өзіндік бет- бағдары бар ғылыми пән ретінде қалыптасып және дамып келеді. Оның міндеті – тәрбие беру жұмысын ұйымдастырудың негізгі бағыттары мен принциптерін, формалары мен әдістерін ашып көрсету, педагогтарға тәрбие беру өнерін меңгеруге көмектесу. Тәрбиені комплексті түрде жүргізу идеялық- тәрбие жұмысының бәрін жоғары өнімді еңбекке және белсенді қоғамдық- саяси қызметке қабілетті жан- жақты дамыған жеке адамды қалыптастыруға бағдар тұтуды білдіреді. Жеке адамды жан- жақты дамыту жас ұрпақтың тіршілік қызметінің алуан түрлі - өндірістік, қоғамдық- саяси, рухани, адамгершілік салаларында барлық қабілет дарындарын дамытуды қарастырады. Біздің еліміздегі мектеп оқушыларының шамамен жартысы оқитын селолық мектептерде мұғалімнің міндеті, ең алдымен ауыл шаруашылығы еңбегіне деген ынта мен сүйіспендікті тәрбиелеуден, ауыл шаруашылық кәсіптері әлеміне ендіруден, ауыл шаруашылығын техникалық жағынан қайта жарақтандыру перспективаларын ашып көрсетуден, техниқалық творчество мен тәжірибе жасауға деген талғамды бойға сіңіруден тұрады. Тәрбие диалектикасы дегеніміз - жас ұрпақты қоғам құрылысына белсене қатысуға әзірлеу. Тәрбиенің құрамды бөліктері: - Адамгершілік тәрбиесі - Патриоттық тәрбиесі - ақыл -ой тәрбиесі - құқық тәрбиесі - еңбек тәрбиесі - экологиялық тәрбие -Эстетикалық тәрбиесі -экономикалық тәрбиесі -дене тәрбиесі Адамгершілік тәрбие берудың негізгі мазмұнын патриотизм және интернационализм, коллективизм және гуманизм, еңбекке және қоғамдық меншікке деген көзқарас, тәртіптілік және ұйымшылдық, принципиалдылық және өзіне сын көзімен қараушылық, шыншылдық және әділеттілік жоғары жауапкершілдік және қоғамдық парызды сезінушілік сияқты моральдық қасиеттерді қалыптастыру құрайды. Оларды қалыптастырудың алдында қарапайым мінез- құлық дағдылары мен әдеттерін меңгеру, өзін көпшілік ішінде ұстай білуді бойға сіңіру, қоғамдық тәртіп пен тәлімді сақтау тұрады. Саналы тәртіпті тәрбиелеу тілалғыштық пен ұйымшылдық, дәлдік пен инициативалылық, ұстамдылық пен белсенді творчестволық іс- әрекет сияқты моральдық қасиеттер мен мінез сипаттарын қарастырады. Мектеп оқушыларына еңбек сүйгіштік пен әділеттілік, қарапайымдық пен сыпайлық үлкенді сыйлаушылық пен кішкентайларға қамқоршылық сияқты адамгершіліктің өте қарапайым нормаларын сіңіру қажет. Адамгершілік тәрбиесін беру мазмұнында жігіттер мен қыздар арасында дұрыс өзара қарым – қатынас орнату, оларды жеке өмірге даярлау едәуір орын алады. Адамгершілік тәрбиесі- белсенді процесс. Ол жағымды қасиеттерді қалыптастыруды ғана емес, жағымсыз қасиеттерді жеңуді. Маскүнемдікке, бұзақтылыққа, бейпіл ауыздылыққа, тоғышарлық көңіл күйге, тұтынымпаздық психологияға тайсалмай қарсы шығуының маңызы үлкен. Патриоттық тәрбиенің негізгі міндеттері- Отанға деген сүйіспеншілікке, ұлттық мақтаныш сезімін жетілдіруге, бейбітшілік пен демократия ісіне берілгендікке, кез келген сәтте Отанды қорғауға дайын болуға, тәрбиелеу.
Мағжан Жұмабаев өз халқының патриоты ретінде оны халқының, ұрпағының болашағы үнемі толғандырып, тәрбиенің басты міндеттерінің бірі бала бойында ұлттық сезімдерді ерте қалыптастыру оларды халықтың рухани мәдениеті мен, әдет-ғұрпы, салт-дәстүрімен кеңінен қарулардыру қажет деп санайды. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, бұрын қолданып келе жатқан тақтық жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ үлгі тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті деп, ата-анаға отбасында балаға ұлттық тәрбие беру қажеттігін ерекше айтып отеді. Еңбекке тәрбиелеудің мазмұнында еңбекке әзірлікті бойға сіңіру, ойдағыдай еңбек ету үшін қажетті моральдық- еріктік қасиеттерді қалыптастыру үлкен орын алады. Еңбекке тәрбиелеу процесінде үнемшілдік сезімі дамиды, мектеп оқушылары халық игілігін сақтау және молайту жөнінде қамқорлық жасауға үйренеді, мектеп бұйымдарын, оқулықтарды күтіп ұстайды. Соңғы жылдарда мектеп оқушыларының табиғаты қорғау жұмысына араласуы едәуір қанат жайды. Бұл туған табиғатты білуді оны қорғау жөніндегі творчестволық және мақсаты еңбекпен үйлестіруге, оқушыларды табиғат байлықтарына ысырапсыз, шаруақор көзқараспен қарауға жәрлемдеседі. Сондықтан экологиялық тәрбие беру, табиғи ресурстарды қорғауға және орынды пайдалануға дағдыландыру. Праволық тәрбие беру мазмұнына праволық білім, праволық сенім және праволық мінез- құлық сияқты құрылымдық элементтер кіреді. Мектептегі жастарға праволық тәрбие беру –право бұзушылықты алдын алу шараларының бірі. Заңдарды білмеу оларды бұзушыларды кіналарын жеңілдетпейтіні белгілі. Ол право бұзушылықтарды ақтай алмайды. Қоғамның ғылыми – техникалық прогресс жағдайында экономикалық білім мен тәрбие үлкен мәнге ие болады. Бұл, ең алдымен, оқушыларды экономикалық білім негіздері мен қаруландыру, экономикаға деген ынтаны ояту және жетілдіру, иегерлік сезімді тәрбиелеу. Экономикалық білім мен тәрбие берудің аса маңызды міндеті- экономикалық, еңбек қарым –қатынастары саласына енуге даярлау. Эстетикалық тәрбие оқушылардың көркемдік талғамдарын, алуан тҥрлі творчестволық қабілеттерін жетілдіруге себепкер болады. Эстетикалық тәрбие процесінде табиғат пен өнердегі әсемдікті ғана емес, адамдардың әрекет – қылықтарындвағы, өзара, қарым- қатынастарындағы әсемдікті ұғына білудің маңызы үлкен. Адамгершілік ұғымдары мен тығыз байланысып жатады адамдар қарым- қатысы, тәртіп, еңбек пен тұрмыс әсемдігі ерекше үлкен мәнге ие болады. Өмірдегі, өнердегі және табиғаттағы әсемдікті көре білу, сезіну және ұғыну сәбилік шақта пайда болады. Мектепте мұның бәрі одан әрі дамиды, онды болмысқа деген эстетикалық көзқарастың негіздері қаланады. Мектеп оқушылары табиғаттағы, өнердегі, адам қарым- қатыстарындағы әсемдікті ұғынуға және бағалауға дағдыланады. Олар әсемдік заңы бойынша өмір сүреді үйренеді. Мектептегі кездің өзінде жігіттер мен қыздарды өздерінің эстетикалық талғамдары мен творчестволық қабілеттерін дамытуға үйретудің маңызы бар. Дене тәрбиесі дененің қалыпты жетілуін, денсаулықтың нығаюын қамтамасыз етуде, жастарды еңбекке, социалистік Отанды қорғауға даярлауды көздейді. Дене тәрбиесі еркі мықты, тәртіпті, батыл және инициативалы, еңбекке және өз Отанын қорғауға дайын адамдар әзірлеуге көмектеседі. Балаларға және жасөспірімдерге ұйымдастырылған тәрбиелік әсерді кеңейтуге мектептен тыс мекемелердің де ролі зор. Олар әр түрлі тәрбиелік жұмыстар жүргізеді, оқушылардың демалуын ұйымдастыруға көмектеседі, олардың жан- жақты дамуына үлес қосады. Бұқаралық информация құралдары. Баспасөз, радио, телевизия, кино- идиологиялық ықпалетудің қуатты құралдары. Оладамның өз бетімен білім көтеруіне және өзін- өзі тәрбиелеуіне аса бай материал береді. Біздің елімізде газеттердің, журналдардың және басқа мерзімдік басылымдардың тиражы жыл сайын өсіп келеді.
Тәрбие – жеке адамды мақсатты бағытта, жүйелі түрде қалыптастыру. Тәрбие процесін тәрбиешілер мен тәрбиенушілердің мақсатты бағыттағы және өзара байланысты қызмет процесінде жеке адам мен коллективтің қалыптасуы мен дамуына себепші болатын қарым- қатынастары ретінде анықтауға болады. Тәрбие беру процесінің көп факторлы процесс екенін есте сақтау керек. Ол тек мек-тептер емес, семьяда да, мектептен тыс мекемелерде де жүзеге асырылады. Тәрбие процесінің екінші ерекшелігі – оның ұзақ процесс екендігінде. Ол балалар мектепке түсерден көп бұрын басталады да мектеп бітіргеннен кейін де жалғасады. Тәрбие процесінің ұзақтығын оның нәтижесі бірден байқала қалмайтындығы да дәлелдейді. Мектеп оқушысы қысқа мерзім ішінде арифметика ережелерін жаттап, тарихи фактілерді, оқиғаларды, даталарды еске сақтай алады. Бірақ оны тез арада коллектившіл, жақсы жолдас, сергек және қарапайым адам болуға үйретіп шығару қиын. Бұл ұзақ уақытты қажет етеді. Тәрбие процесінің үшінші ерекшелігі – оның сатылы сипатта болатындығы. Оны шар-тты түрде бірқатар кезеңге бөлуге болады. Бірінші сатысында балалар семьядағы, мектептегі тәртіп ережелерінің бастапқы ұғымдарын игереді. Оларда қарапайым сезімдер ояна бастай-ды және мінез- құлықтың аса қарапайым дағдылары бойға сіңеді. Екінші сатысында оқушыларда тәртіп туралы бастапқы ұғымдардың негізінде этикалық түсініктер қалыптасады, белгілі бір жағдайда дұрыс қылық көрсете білу, қоғамда қабылданған тәртіп ережелерін сақтау дағдысы бойларына сіңеді. Сонымен бірге жағымды сезімдердің одан әрі дамуы және жағымсыз сезімдерді жеңу процесін жүріп жатады. Үшінші саты көзқарастардың қалыптасуымен, мінез- құлықтың тұрақты әдеттерінің бойға сіңуімен және сезімдердің одан әрі дамып, баюымен сипатталады. Осы сатыда мектеп оқушыларының идеялық, адамгершілік принциптерімен анықталған іс- әрекет мотивтері әлдеқайда айқын көрініс береді. Бұл сатылардың арасында үзілді- кесілді шек болмайды, олар тығыз байланы-сты болады. Тәрбие процесінің келесі, төртінші ерекшелігі – тәрбие жұмысы мазмұнындағы концентризм. Бұл тәрбие процесінде жеке адамның бір қасиетінің өзіне бірнеше оралып соғуға тура келетінін білдіреді. Бірақ бұл тектен – тек қайталау емес, ал жас шамалық ерекшеліктерге және тәрбие деңгейіне сәйкес одан әрі кеңейту және тереңдету бағытындағы қайталау. Тәрбие беру процесінің бесінші ерекшелігінің мәні – оның екі – жақты және белсенді процесс екендігі. Оны тәрбиелеушілерге педагогикалық ықпал жасаумен ғана шекте-уге болмайды. Тәрбиешілердің ықпалы тәрбиеленушілердің ішкі бесенділігін оятудың ын-та- жігерін жұмылдырудың, олардың ішкі белсенділігін оятудың, олардың дербестігін дамытудың маңызы үлкен. Тәрбие процесінің алтыншы ерекшелігі – онда балалар коллективі мен ұйымдастырушылық жұмыс жүргізудің үлкен орын алатындығы А. С. Макаренко тәрбие беру жұмысы, ең алдымен, ұйымдастырушының жұмысы деп кездейсоқ айтпаған. Тәрбие процесінің ұйымдастырушылары ролін мектеп басшылары, кластан тыс жәнемектептен тыс жұмысты ұйымдастырушылар, класс жетекшілері, мұғалімдер атқарады. Олар оқушылар коллективтерінің, пионер және комсомол ұйымдарының іс - әрекеттеріне бағыт береді, бала тәрбиесіне ата- аналар мен жұртшылықты тартады. Тәрбие процесінің тиімділігі көбне мұғалімдердің тәрбиенушілік күш – жігерін үйлестіруге, оқушылар коллективінде дұрыс қарым – қатынастар тудыруға, оқушылардың үлкендермен және өз құрбыластарымен арала-су сипатына да тәуелді. Мұның бәрі педагогтық үлкен шеберлікті, тәрбиелеу өнерін меңгеруді талап етеді. Тәрбие нәтижелері көбіне тәрбиешінің жеке басына, оның тәрбиеленушілермен қарым- қатынастарының сипатына тәуелді екені белгілі. Тәрбие процесінің жетінші ерекшелігі- оның нәтижелерін сырттай қарағанда бірден аңғарыла қоймайтындығы. Олар оқу жұмысындағыдай өзін көзге тез тҥсірмейді. Тәрбие берудің аяқталғанын аңғару және анықтау қиын. Жеке адамның кез- келген қасиеті шексіз дамып, жетіле белуі мүмкін.
Ақырында, тәрбие процесінің сегізінші ерекшелігі – оның болашаққа ұмтылған іс- әрекет болатындығында. Тәрбие міндеттері мен мазмұнын ашып көрсету кезінде қоғамдық даму перспективаларының өз беттерімен өмір сүруге аяқ басатындықтарын, қоғамдық қарым-қатынастарда қазіргіден белгілі бір айырмашылығы болуы мүмкін екенін кскеру керек. Сондықтан тәрбие процесін бүгінгі ғана емес, ертеңі күн міндеттері мен қажеттіліктерін негізге ала отырып құру керек. Әрине, мектеп алдында тұрған ағымдағы міндеттері ұмытпауы керек. Әрине, мектеп алдында тұрған ағымға болмайды. Дегенімен, қазіргі кез талаптарын ескере отырып, сонымен бірге перспективалық міндеттерді есте ұстау, қоғамның дамуының негізгі тенденцияларын көре білу керек. К. Д. Ушинский қарастырып, күнделігіне жазып қойған мінез- құлық ережелері ерекше на-зар аударуға тұрарлық. Оған мынадай пунктер енген; 1. Өте байсалдылық, тым болмаса сырттай байсалдылық. 2. Сөз бен қылықтағы туралық. 3. Ойланып әрекет жасау. 4 Батылдық. 5. Қажетсіз жерде өзің жайлы бірде- бір сөз айтпау. 6. Уақытты саналы өткізу; кез- келген іс емес, көңілің ауған істі істеу. 7. Құмарлықпен емес, қажетті нмесе ұнамды нәрсеге шығындау. 8. Әр күннің соңында саналы түрде өз қылықтарың жайлы есеп беру. 9. Ешқашанда болып өткен, болып жатқан, келешекте болатын нәрсені мақтап етпеу. 10. Осы журналды ешкімге көрсетпеу Ережелерде нені тәрбиелеу керек екендігі ғана емес, қалай тәрбиелеу керек екені де жиі көрсетіліп отырады. Олар мінез- құлықтар әрекеттер кейпін анықтайды, шынайы мінез- құлықты осындай болса екен дейтіндкй мінез- құлықпен салыстыруға мүмкіндік береді. Моральдық сезімдерді жетілдіру, әдет қылықтарын бойға сіңіру: - Адамгершілік тәрбиесі Қоғамдық пайдалы еңбекке, кәсіпті саналы түрде таңдауға даярлау: - Еңбек, кәсіптік бағдар беру Тәрбиелеу: - Қоғамдық тәжірибені игеру барысында қалыптасатын тұлғаның белсенді іс -әрекетін ынталандыру және ұйымдастыру бағытталған және саналы түрде жүргізілетін педагогикалық процесс. Тәрбие мақсаттарын қоюға әсер ететін жалпы факторлар: - Қоғамның қажеттіліктері. Өскелең ұрпақтарды өмірге дайындау барысында алдын-ала болжанатын нәтежиелер: - Тәрбие мақсаты. 2-дәріс.
ТАҚЫРЫБЫ:Тәрбие жұмысын басқарудағы сынып жетекшісінің рөлі.
Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны. Дәрістің жоспары: 1. Сынып жетекшісінің міндеттері; 2. СЫНЫІІ жетекшісі жұмысының мазмұны.
Мектеп өмірінде мұғалім басты тұлға. Мектеп мұғалімі балаларды оқытып қана қоймай, сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол белгілі бір сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы әрі ұстазы, ақылшы- кеңесшісі болып саналады. Сондықтан да ол қиын да әрі жауапты міндетті іс. Соған қарамастан мұғалімдердің кейбіреуі өздерінің білім беру қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізгі педогогикалық әрекет ретінде қарастырады. Дегенмен сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметі қаншалықты қиын болғанымен де, әрине ол балаларға өте қажет. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға
бейімделуі олардың демалысына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл - күй жағдайы жүзеге асырылады. Олай болса сыныпта оқушылардың оқу тәрбие әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелік шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі. Ол оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге және оларды тартымды әрі қызықты ұйымдастыруға тырысады. Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты- мектеп оқушыларын қоғамның белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау. Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының қалыптасуын, адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп жан - жақтаы жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағытталуы тиіс. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы. Тәрбиенің қоғамдағы жалпы қызметі, біріншіден, ұрпақтан-ұрпаққа әлеуметтік тәжірибе мен мінез-құлық нормаларына қатысты білім, білік және дағдыларын беру процесі болады. Екіншіден, адам баласында адамгершілік сапа жүйесін қалыптастыру. Сондықтан, тәрбиені әлеуметтендіру процесінің педагогикалық компоненті ретінде қарастырған жөн. Ол мақсатты түрде адамның әлеуметтік дамуына жағдай тудыруды көздейді. Мұндай көзқараста баланы әр түрлі әлеуметтік қатынастарға қатыстыру басшылыққа алынады:оқу, еңбек, қарым-қатынас, ойын, практикалық әрекеттер т. с. с. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы біріңғай ұйымдастырушылық және педагогикалық міндеттерді шешуді қарастырады. Ол оқушының жан-жақты нәтижелі дамуын, соған сәйкес тәрбие міндеттерін шешудің формалары мен тәсілдерін таңдап және оны жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Ол негізінен 3 бағытта жүзеге асады. 1. Оқушыға тікелей ықпал жасау: -оның дара даму ерекшелігін, қызығушылығын, қоршаған ортасын танып білу; -тәрбие ықпалын алдын ала болжау, жобалау; -жеке дара және ұжымдық жұмыста тәрбие формалары мен тәсілдерін жүзеге асыру; -тәрбие ықпалының нәтижесіне талдау жүргізу. 2. Тәрбиелеу ортасына жағдай тудыру: -оқушылар ұжымын қалыптастыру; -онда жағымды көңіл-күйді қалыптастыру; -оқушыларды әлеуметтік әрекетке қатыстыру; -қушылардың өзін-өзі басқаруын дамыту. 3. Баланың әлеуметтік қатынасына ықпал ететін әртүрлі субъектілерге көмектесу, бақылау жасау: Отбасы және жұртшылыкпен жұмыс: . оқушылардың ата-аналарымен байланыс ор-нату, ата-аналар лекториясының тақырыптарын белгілеу. Мектеп ата-аналар комитетінің жоспарынан: ата-аналар жиналыстарының тақырыбын, мерзімін, олардың отырыстарын т. с. с. шараларды өзінің жоспарында көрсете отырып, олардың өзара байланысын қамтамасыз ету сияқты жұмыстар белгіленеді. Жеке оқушымен жұмыс:бұл бөлімде сыныптағы кейбір оқушының сабақ үлгеріміне, тәртібіне қатысты, оның қабілетін шыңдауға сай жұмыстардың түрлері кіреді.
3-дәріс.
ТАҚЫРЫБЫ:Мектептегі тәрбие жұмысын жоспарлау.
жоспары:
1. Оқушылармен жеке және топтық тәрбие жұмыстарын өтқізу әдістемесі. 2. Сынып жетекшісінің жеке оқушымен жұмысының маңызы
Жеке оқушымен жұмыстағы мақсат - оның тұлғалық дамуына педагогикалық тұрғыдан жағдай жасауды, оның жеке басының жан - жақты қалыптасуын және күш жігерінің артуын қамтамассыз ету. Соған орай, оқушымен жеке жұмыстын мәні - оның тұлғасын әлеуметтендіру, оның өзінің жетілуі мен өзін - өзі тәрбиелеуге деген қажетсінуін тәрбиелеу. Оның нәтижесіне қол жеткізу, соған орай ұйымдастырылған тәрбие жұмысының әр түрлі формалары немесе әдістерін тыңдауға ғана байланысты болмайды, керісінше оған оның өзін қатыстыруымен жемісті болмақ. 1. Бала жанын жақсы түсіну. Яғни, оның сезімін көңіл-күйін, ықыласын, тілегін, қажеттілігін. Себебі бала үшін барлық мәселе маңызды. Ол жас ерекшілігіне қарай қызба, тәжірибесі аз, ерік-жігері баяу және ақылға қарағанда сезімге берілуі, әсерленуі басым болып келеді. 2. Баланың таңдау ерекшелігін қолдау. Сынып жетекшісі белгілі бір әрекеттің нәтижесіне қол жеткізуде "тек өзімнің айтқаным ғана болады" деген көзқараста емес, керісінше баланың көзқарасымен санасып, оның таңдау еркін қолдап отыруы тиіс. 3. Оқушының тұлғысын қалыптастыру және дамытуда, оны әлеуметтік тұрғыдан қорғау. Адам баласы ақиқат өмірдің заңдылықтары негізінде қалыптасып дамиды. Ендеше, сынып жетекшісінің бұл бағыттығы атқаратын қызметі - баланың дамуына және тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік беретін жағдайды туғызу. 4. Мақсатты әлеуметтік қолдау көрсету. Бұл бағыты баланың өте күрделі, қиын - қыстау жағдайында тұрақты қолдау көрсетуді қажет етеді:көп балалы және табысы аз отбасына, мүгедек, жетім балаға, босқын немесе оралман отбасыларына. т. с. с. Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын жоспарлағанда оқушыларды қатыстыруға міндетті болады. Тәрбие жоспары жарты жылға немесе тоқсанға арналып жасалады. Тәрбие жұмысын орындамас бұрын мақсаты, бағыты айқын болу міндеттер қойылады.
4-дәріс. ТАҚЫРЫБЫ: Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыру. Дәрістің жоспары: 1. Тәрбие жұмысының түрінің классификациясы. 2. Әртүрлі формадағы тәрбиелік іс-шараларды ұйымдастыру Тәрбиені ұйымдастыру формасы-тәрбие элементтерінің ішкі байланысын бейнелейтін және тәрбиеленушілердің өзара қарым-қатынастарын сипаттайтын тәрбие процесін ұйымдастыру әдісі. Кейде педагогикалық әдебиетте және мектеп практикасында "тәрбиенің ұйымдастыру формалары" ұғымы қолданылады. Бұл да тәрбие процесін ұйымдастырудың әдістерін меңзейді. Педагогикалық әдебиетте оқушылардын қалайша ұйымдастырылғанына байланысты тәрбие формаларының жіктелуі беріледі. Тәрбие қызметін ұйымдастыру формаларын тәрбиелік ықпал жасау методикасына байланысты жіктеуге талпынушылық та бар. Мұндай жіктеуде тәрбие формалары мынадай топтарға бөлінеді: 1)сөздік (саяси-хабарлар, жиналыстар, жиындар, ленейкалар, лекциялар, баяндамалар, оқырмандар, диспуттар, кездесулер, ауызша газеттер, радио, журналдар т. с. с. ); 2)практикалық (жорықтар, экскурсиялар, спартакидалар, олимпиадалар мен конкурстар. ); 3)көрнекілік( мектеп музейлері, лениндік мүйістер, бөлмелер мен залдар, соғыс және еңбек ерлерінің галереялары, кіші третьяков галереялары, көркем творчество көрмелері, тақырыптық стенділер. ); Тәрбиелік ықпал жасау сипатына қарай жіктеудің шартты сипатта болатынын да есте ұстау қажет. Тәрбие практикасында сөздік, практикалық және көрнекілік тығыз астасып жатады. Мысалыға, саяси хабарларды откізу практикалык істермен байланысты т. с. с. Тәрбие қызметін сөздік тұрде ұйымдастыру формасына жатады - Саяси-хабар, жиналыстар, баяндамалар, диспуттар, лекциялар; Тәрбие қызметін практикалық тұрде ұйымдастыру - Конкурстар, олмпиадалар, сеңбіліктер, спартакиадалар; Тәрбие қызметін көрнекілік тұрде ұйымдастыру - Музейлер, көрмелер, кітап жаймалары; Тәрбиеленушілердің іс-әрікеті сипаты негізіне - қарай тәрбие әдістері сендіру, жаттығу, мадақтау және жазалау болып бөлінеді.
5-дәріс. ТАҚЫРЫБЫ:Сендіру әдістемесі. Педагогикалық ынталандыру әдістемесі. Дәрістің жоспары: 1. Тәрбиелеу тәжірибесінде сендіру құралдары. 2. Өзін-өзі тәрбиелеу. Тәрбие процесіне, бір жағынан , тәрбиешілердің тәрбиеленушілерге ұйымдастырылған және нысаналы ықпал етуі , екінші жағынан , тәрбиеленушілердің ұйымдастырылған және нысаналы іс-әрекеті енетін болғандықтан. Тәрбие процесінің бұл екі жағына әдістердің екі тобы сәйкес келеді:нандыру (сендіру)әдістері және жаттықтыру әдістері. Олар әр түрлі амалдар көмегімен жүзеге асырылады. Тәрбиелеу тәжірибесінде сендіру құралының бірі-үлгі тұту. Тәрбиелеу тәжірибесінде нандыру құралының бірі ретінде үлгі тұту кең пайдаланылады. Сондықтан оқу құралдарында ол тәрбие жұмысы жүйесіндегі нандыру туралы тарауда қарастырылады. Тәрбие процесінде оқушылардың іс-әрекеті мен мінез-құлықтарында ынта тудыратын жарыс, көтермелеу және жазалау сияқты әдістер ретінде қарастырылады. Тәжірибелі педагогтар оқушыларға әр түрлі жанама ықпалдар жасау тәсілдерін де аз қолданбайды. Олардың тәрбиелік позициясыжасырып, байқалмайтындай болады. Олар тікелей әрекет жасамайды, оқушыларға жолдастары, оқушылар коллективі арқылы әсер етеді, қызықты іс-әрекетке тартады, тәрбиелік ықпал жасау мақсатында көркем әдебиетті, өнер шығармаларын т. с. с. пайдаланады. Оларға тікелей педагогикалық ықпал жасау көбіне қажетті нәтиже бере алмайды. Ол кері әрекет, қарсылық тудырады. Жанама ықпал жасау балаларды толық өзімен өзі болуды, тәуелсіз болуды сезіну әсерін тудырады. Ол балаларды өз мінез құлқын өз бетімен талдауды талап ететін өмірдің өзі тәрбиелейтін жайтқа жетелеуге көмектеседі. Кейде тәрбиеші оқушының нақты бір қылығына шұқшия көңіл бөлмей-ақ, дәл сондай қылық туралы тіптен басқа бір оқушыға әңгіме айтып береді. Тұлғаның алдына қойған мақсаттарына, сенімдеріне сәйкес өзгеруіне бағытталған адамның саналы іс –әрекеті- Өзін -өзі тәрбиелеуді білдіреді. Өзін- өзі тәрбиелеу әдістері алуан турлі. Бұл ең алдымен, өзіңді- өзің сендіру, өзіңд - өзің иландыру, өзіңді - өзің бақылау, өзіңді -өзің талдау. Өзіңді – өзің тәрбиелеу мақсатымен өзіңді - өзің сынау, өзіңді - өзің мәжбүрлеу де, өзіңді - өзің жазалау мен өзіңді- өзің қолдау да пайдаланылады. Өзін- өзі тәрбиелеуге атқарылған жұмысқа өз бетіңмен есеп жүргізу де, оның нәтижелерін сын көзімен бағалау да, өзіңді- өзің тексеру мен өзіңе- өзің тексеру мен өзіңе - өзің есеп беру де жақсы көмектеседі. Мадақтау, эмоционалдық - адамгершілік жағдайларды қалыптастыру, иламдыру, талап кою, ескрту және тағы басқа . . . - Ынталандыру әдісі. . болып табылады.
6-дәріс. ТАҚЫРЫБЫ:Тәрбиелеуші ұжымды ұйымдастыру әдістемесі. Дәрістің жоспары: 1. Сынып ұжымымен тәрбие жұмысын ұйымдастыру . 2. Сынып сағатының атқаратын қызметтері. Мектептегі әрбір мұғалімге оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формасы сыныптық сабақ екендігі түсінікті. Сол секілді орта мектептегі оқушылармен ұйымдастыратын тәрбие жұмысының негізгі формасы-сынып немесе тәрбие сағаты деп аталады. Соның негізінде оқушылар мұғалімдердің басшылығы арқасында өздерін қоршаған өмірге жүйелі қатынасын қалыптастыратын арнаулы ұйымдастырылған тәрбиелік әрекеттерге қатысады.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысында сынып сағатының алатын орны өте ерекше.
Сынып сағаты- оқушылардың адамгершілік қасиетін қалыптастыруда, өнер саласындағы талғам-тілектерін тәрбиелеуде, адамдар өмірінде кездесетін жағымды-жағымсыз мінез-құлық нормаларына олардағы дұрыс көз қарасты қалыптстыругу, елжандылық сезімдерін шыңдауда, сабақтан тыс кезде өткізілетін тәрбие жұмысын ұйымдастырудың негізгі бір формасы болып саналады. Сынып сағатының атқаратын қызметтері: - қалыптастырушылық - ағартушылық - бағыттаушылық - болжамдық Сынып сағаты екі бағытта жүргізіледі:-cынып жиналыстары, тәрбиелік іс-шаралар. Тәрбие сағатының құрылымының бөлімдері- ұйымдастыру, негізгі, қорытынды бөлім Оқушыларда ойланып әрекет ету, өздерінің өмірін бағалауды дағдыға айналдыруды қалыптастыру, өз пікірін қорғай білуді тәрбиелеу қызметі-сынып сағатында қарастырылады. Сынып жетекшісі оқушыларға тәрбие сағатының қорытынды бөлімінде кеңес береді, алған әсерлерімен бөліседі. Сынып сағатын ұйымдастыру тәсілдері: - әңгімелесу - экскурсия жасау - өнер адамдарымен кездесу - ток-шоу Сынып жетекшісі өткізетін сынып сағатының тақырыбын оқушыларды катыстыра отырып томендеғі зерттеу жұмыстары көмегімен анықтайды: - сауалнама жүргізу арқылы - әңгіме жүргізу арқылы - анкета әдісі арқылы - тақырып мазмұнын ашатын тест жұмысы арқылы Тәрбие сағатын ұйымдастыру тәсілідеріне- Ток-шоу оқырмандар конференциясы, туристік жорықтар. мектеп театрлары, үгіт бригадалары т. с. с. іс-шаралар жатады. Сыныптан тыс тәрбие жұмысының қызметі. Сыныптан тыс тәрбие жұмысының мақсат және міндеттері тұтас педагогикалық процестің қызметіне ерекше сипат береді- білімділік, тәрбиелік және дамытушылық. Білімділік қызметі оқу әрекеті секілді басымдылыққа ие бола алмайды. Ол сабақтан тыс тәрбие жұмысында тәрбиелік және дамытушылық қызметті нәтижелі іске асыруда көмекші рөл аткарады. Соған орай сабақтан тыс тәрбие жұмысының білімділік қызметі ғылыми білімдер жүйесін және оқу біліктілігі мен дағдысын қалыптастыруды көздемейді, керісінше балаларда белгілі бір мінез-құлық дағдысын қалыптастыру, ұжымдық өмірді, қарым-қатынас мәдениетін т. б. үйретеді. Сабақтан тыс тәрбие жұмысының дамытушылық қызметінің маңызы ерекше. Ол белгілі бір әрекетке байланысты оқушылардың психикалық процестерін, оқушылардың жеке дара қабілеттерін дамытуды көздейді. Соған орай баланың жасырын қабілетін анықтау, бейімін, қызығушылыгын дамытуды мақсат тұтады. Егерде оқушының бір нарсеге қызығушылығы болса, онда мұғалім сол сұраққа қатысты қосымша әдебиет ұсынып, оған жағдай туғызып, сонымен бірге оның қызығушылығын арттырады. Ұжымдық шығармашылық істің ұшы-кезеңдерінің реті : - Дайындық жұмыстары, - ұжымдық жоспарлау, - істі ұжымдық дайындау, - істі ұжыммен жасау, - іске ұжымдақ қорытынды жасау
Ұжым дегеніміз: -Бір ортаға біріккен іс-әрекет арқылы мақсатқа жету жолындағы топтасқан адамдар. Ұжымның дәстүрі - бұл:- Ұжымдық өмірдің тұрақты формасы Оқушылар ұжымының ұйымдасуының ұш даму кезеңдерін карастырайық: Оқушылар ұжымының әлсіз ұйымдасуы мен келіспеушілігімен сипатталатын даму кезеңі:- Бірінші кезең. Талаптарды педагог ғана емес, мүшелерде қоятын, яғни талаптар қатар жүретін ұжымның даму кезеңі:- Екінші кезең. Талаптарды педагог пен активтен басқа ұжымның даму кезеңі:- Үшінші кезең. Ұжымның шығармашылық істер әдістемесінің бірінші кезеңі: - Ұжымның шығармашылық істеріне дайындық. Сыныптан тыс жұмыстардың ұжымдық формасына жататын іс-шаралар- Ұжымның шығармашылық істер; - Викториналар - Экскурсиялар, қойылымдар, КВН - Әр сынып оқушылары арасында интелектуалдық конкурстар жүргізу А. С. Макаренконың паралельдік әрекеті заңының мағынасы - Оқушыларға ұжым арқылы әсер ету Тәрбие саласында ұжым теориясын жасаған, педагог: Макаренко А. С. А. С. Макаренко балалар ұжымының дамуын келесі перспективаға бөледі: - Жақын, орташа, алыс Социометриялық әдіс мүмкіндік береді: -Ұжым ішілік қатынастарды талдауға Тәрбие дегеніміз: - Арнайы ұйымдастырылған тәрбие жүйесінде тұлғаны мақсатты қалыптастыру процесі.
7-дәріс. ТАҚЫРЫБЫ:Оқушыларға жеке -дара қатынас жасау әдістемесі. (методика индивидуального подхода к уч-ся) Дәрістің жоспары: 1. Оқушыларға жеке (индивидуал) қатынас жасау ерекшеліктері. 2. Мұғалім жұмысының стилі. Оқушыға тікелей ықпал жасау : - оның дара ерекшелігін, қызығушылығын, қоршаған ортасын тапып білу - тәрбие ықпалын алдын-ала болжау, жобалау - жеке дара және ұжымдық жұмыста тәрбие формалары мен тәсілдерін жүзеге асыру - тәрбие ықпалының нәтижесіне талдау жүргізу- болып табылады. Сынып ұжымындағы көніл-күй жағдайы(сергек, жарқын, қызықты, шиеленіскен, жүйке шаршағандық т. б. ). болуы мүмкін, және -Тәртіптілік сипаты да әртурлі болады. Ұжым өмірі мен оның әрбір мүшесінің озара қарым-қатынасын ұйымдастырудағы неғізгі кемшіліктер және оларды болдырмау, жою жолдарын анықтап қөрсету-үшін Сынып ұжымындағы тәрбие жұмысын жетілдірудегі диагностикалау-әдісін қолдану болып табылады. Диагностика-яғни зерттеу жұмысы оқушылардың жас ерекшеліктеріне және сынып ұжымының калыптасу дәрежесіне байланысты болады. Оқушының жеке басын және сынып үжымын зерттеудін әдістеріне: *Бақылау әдісі; *Әнгіме әдісі;*Суалнама жүргізу; *Социометрия әдісі; *Матрицаұяқалып. *Эксперимент әдісі. Тәрбиеленушілердің іс-әрекетіндегі, қарым-қатынас, мінез-құлықтарындағы жағымды тәжірибені қалыптастыру әдістері - талап - қоғамдық пікір - үйрету, жаттықтыру - арнайы тәрбиелік ситуация Талап дегеніміз не?-Ол мінез-құлық нормасының көрінісі. Талаптың функцияларына- ынталандыру, тежеуді жатқызамыз. Сынып ұжымындағы тәрбие жұмысын жетілдірудегі диагностикалау: Сынып жетекшісінің қызметінің бірі диагностикалық қызметі-сынып ұжымындағы оқу-тәрбие процесін нәтежелі ұйымдастыру үшін, оқушылар тәрбиесінің деңғеі мен озгеру барысын анықтап отырады. Сынып ұжымындағы тәрбие жұмысын жетілдірудегі диагностикалау жұмыстарын аткару барысында сынып жетекшісі , біріншіден, өзінің педагогикалық әрекеттерін көре алады. Екіншіден, зерттеу жұмысының нәтижесін пайдалануда, оны баланың жеке тұлғасын қалыптастыру және дамыту кұралына айналдыру мүмкіндігі туындайды. К. Д. Ушинский Егер педагог адамды барлық жағынан тәрбиелегісі келсе, онда ол, ең алдымен оны барлық жағынан біліу тиіс. Сыныпты жаңадан қабылдап алғаннан кейін, оның жетекшісі зерттеуді- сынып ұжымындағы оқушыларының қүжаттарымен танысудан бастайды. Оқушының жеке басын танып білуге арналған үлгі. 1. Жалпы мағлұмат; 2. Оқу әрекеті; 3. Еңбек әрекеті; 4. Жеке бастың бағыты және арнайы қабілеті; 5. Тәртібі; 6. Темпераменті мен мінезіндегі ерекшеліктер; 7. Жалпы педагогикалық-психологиалық қорытынды. Сынып үжымын зерттеудін шамамен алынған үлгісі.
1. Сынып жайында жалпы мағлұматтар.
2. Сынып қүрылымы.
3. Ұжымның іс-әрекеттері және оларды орындау барысы.
4. Ұжымның даму дәрежесі.
5. Жалпы-қорытынды. Сынып-ұжымындағы-көніл-күй жағдайы(сергек, жарқын, қызықты, шиеленіскен, жүйке шаршағандық т. б. ). Тәртіптілік сипаты. Ұжым өмірі мен оның әрбір мүшесінің озара қарым-қатынасын ұйымдастырудағы неғізгі кемшіліктер және оларды болдырмау, жою жолдарын анықтап қөрсету.
8- ДӘРІС. ТАҚЫРЫБЫ:Сынып жетекшісінің ата- аналармен жҥргізетін жұмысының тҥрлері. Дәрістің жоспары: 1. Сынып жетекшісі ата- аналармен жүргізетін жұмысын міндеттері. 2. Ата-аналармен жүргізілетін педагогикалық жұмыстардың формасы. Сынып жетекшісі ата- аналармен жүргізетін жұмысын- міндеттеріне сай 5 қызметті атқаруы тиіс.
1. Ата-аналарды сыныптағы оқу-тәрбие процесінің мазмұнымен және әдістемесімен таныстыру. Сынып жетекшісі ата-аналар жиналысының бірінші отырысында осы мәселеге қатысты өзінің ұстанымы мен педагогикалық көзқарасын баяндайды. Оныңмақсаты және міндеттерімен, соған сай өзінің әрекет ету бағдарламасы және тәсілімен, тәрбие жоспарымен таныстырады. Ата-аналармен бірлсіп оны жүзеге асыру жолдарын қарастырады. Осындай отырысқа сол сыныпта сабақ беретін пән мұғалімдерін және мектеп әкімшілігін де шақыру мүмкіншілігі қарастырылады. Мұғалімдер өздері жүргізетін пәндердің ерекшіліктері, мазмұны мен әдістемесі және оқушылардың үй тапсырмасын орындау жұмыстарына қатысты мәселелермен ата-аналарды таныстырады. 2. Ата-аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарын ұйымдастыру. Сынып жетекшісі бұл бағытта ата-аналардың педагогикалық және психологиялық білімдер жүйесін меңгеруіне, балаларды әлеуметтік ортадағы мінез-құлқын жақсы білуіне сай, оларға ағартушылық қызмет атқарады. Қазіргі мектеп жағдайында ата-аналардың жалпы білім деңгейі сөзсіз артуда. Бұл олардың педагогикалық көзқарастарында қателіктің болмауына сенімдерін орнықтырады. Дегенмен де педагогикалық және психологиялық зерттеулер нәтижесі ата-аналардың психологиялық-педагогикалық мәдени деңгейлерінің төмендігіне үнемі назар аударады. Сол үшін, бүгінгі таңда қоғамның және ата-аналардың оған деген сұранысы күннен-күнге артуда. 3. Ата-анларды балаларымен бірге әрекетке қатыстыру. Мұнда тәрбиелеу ортасын кеңейту, оқушы тұлғасының дамуына ету өрісін арттыру, сабақтан тыс тәрбие әрекетін ұйымдастыру, осы әрекеттер барысында мұғалімдер, ата-аналар мен балалардың өзара қарым - қатынасын жықсартуды көздейді. 4. Отбасы тәрбиесіне қатысты ата-аналарға педагогикалық-психологиялық кеңес беру. Бұл бағытта кейбір отбасында бала тәрбиесіне қатысты туындап отырған мәселеге қатысты көмек көрсету, ақыл- кеңес беру. 5. Ата-аналар белсенділіктерімен жұмыс және ата-аналардың әртүрлі қоғамдық ұйымдары. В. А. Сухомлинский оқушылардың ата-аналармен жұмыс істеудің маңызына ерекше назар аударып:"Тек ата-аналармен бірге, жалпы күш - жігерді біріктіру арқасында мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бақыт беруі мүкін", -дейді. Олай болса, отбасы мектеппен бірге тәрбиелік ортаның тұтастай негізгі ықпал ету факторларын жасайды. Сондықтан да педагогикалық әрекетте мектептің жалпы міндеттерінің көлемінің тым кеңдігіне қарамастан, ата - аналармен жұмыстың маңызы ерекше. Қазіргі мектепте жағдай коптеп өзгеруде: оқу және тәрбие процесінің құрылымы мен мазмұны, соған сай мұғалімдер мен оқушылардың көзқарастары, олардың өзара қарым - қатынасы, сабақтың ұйымдастыру формалары мен өткізу технологиясы, көптеген оқу пәндерін оқытудағы жаңа көзқарас, сонымен қатар сыныптан тыс тәрбие жұмысы. Мектепті басқару ісі біртіндеп демократиялық бағытты ұстануда. Яғни педагогикалық әрекеттегі ұшбұрыш - мұғалім - оқушы - ата- анаға қатысты жағдайда жаңа демократиялық қарым - қатынасқа ие болуда. Олай болса осы қарым - қатынасты реттеп отыратын әкімшілік - командалық жүйеде екендігі жерде келмеске кетті. Бүгінде мектептің ата- аналары мен жұмысының кейбір дәстүрлі түрлері өзінің маңызын жоюда:ата - аналар жиналысы, ата - аналар лекториясы мен университеттері, ата - аналардың ашық күні, ата - аналардың жұмыс орындары мен байланыс, баланың отбасына бару т. с. с. Дегенмен де тәжірибелі мұғалімдердің көзқарастарын да, ол олай болуы тиіс емес еді. Соған орай түйіні шешілмеген мәселелерді шешуде мұғалімдер мен оқушылар өзара байланыссыз жалқы қалып отыр. Әсіресе мұндай жағдайда мұғалімдердің ата - аналармен ынтымақтастық қарым - қатынысына кері әсерін тигізуде. Бүгінде бала тәрбиесінде олардың бір - біріне айтар ақыл кеңесі ауадай қажет болып отыр. Ата-аналармен жүргізілетін педагогикалық жұмыстардың формасы: - Ата-аналар ұйымы, ата-аналар жиналысы, конференциялар Сынып жиналысында сайланатын неғұрлым белсенді ата-аналар, қоғамдық орган: - Ата-аналар комитеті Балаларды қорғайтын халықаралық құжат: - БҰҰ балалар құқығы жөніндегі конфенциясы
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстағы сынып жетекшісінің негізгі міндеттері- отбасы мен мектептің балаға қоятын талаптарының бірлігін қамтамасыз ету, ата-аналардың педагогикалық білім дәрежесі мен мәдениетін арттырып отыру. Ата-аналармен тұрақты байланыс орнатудың мақсаты – - отбасыны, оның мүшелерінің қарым-қатынасын зерттеп, ата-ананың педагогикалық білім дәрежесінің жай күйін анықтап, кеңес беру Ата-аналар жиналысы мектеп бойынша - жылына 2 рет өткізіледі.
9- дәріс. ТАҚЫРЫБЫ:Отбасындағы тәрбие неғіздері. Дәрістің жоспары: 1. Отбасы тәрбиесін жетілдірудің жолдары. 2. Оқушылардың отбасын зерттеу әдістемесі. 1. Қазақстанда мектепке дейінгі тәрбиенің негізін салған ағартушылардың бірі – Н. -Құлжанова. Оның Мектептен бұрынғы тәрбие, Ана мен бала атты еңбектері бала тәрбиесінің мектепке дейінгі кезеңін қамтитын ұлттық негіздегі құнды еңбектер. Мектептен бұрынғы тәрбие атты еңбегіне А. -Байтұрсынов алғы сөз жазған. Онда: Баланы бастан тәрбиелеу деген - баланы жас басынан дұрыс тәрбиемен өсіру деген сөз. Дұрыс тәрбиемен өскен бала тіршілік ісіне икем, бейнетіне берік болып өспек. Дұрыс тәрбиенің асылы-баланың жанымен, тәнімен керек деп танылған істерді бала табиғатының әуенімен істеу – сол дұрыс тәрбие болады [4] деп, бала тәрбиесі мен дамудың жас ерекшелік кезеңдерінің байланысын, мектепке дейінгі тәрбиенің маңызын аса жоғары бағалаған. А. -Байтұрсынов пен Н. -Құлжанованың бала тәрбиесі туралы көзқарастарындағы ортақ ой, нақты мақсат – бала тәрбиесін салауатты өмір салтына негіздеп ұйымдастыру. Баланың дамуына негізгі әсер ететін ойын әрекеті екендігіне тоқтала отырып: Баланың ойыны қайсы жұмысы қайсы, айыруға болмайды. Ойыны да ойын, жұмысы да ойын, бәрін де ойын үстінде, ойын үшін істейді. . . Жас балаларға жақсы іс, дұрыс білім үйрету дегенде мектеп балаларына сабақ үйрету үлкендерге іс үйрету сияқты емес, әлгі айтылған сияқты балалар табиғаты тілейтін жолмен үйрету айтылады. Яғни, баланы ойынға үйрету, қатыстыру арқылы ойыны қайсы, үйретуі қайсы екенін балалар айырмастай, сезбестей етіп үйрету деп білу керек [5] деп, А. -Байтүрсынов мектепке дейінгі тәрбиенің өзіндік ерекшелігін және жүргізілу тәсілін сөз етеді. 2. Жалынды публицист, жауынгер ақын, тарихшы, саяси қайраткер Ыбырай мен Ахметті ұстаз тұтқан педагог Міржақып Дулатов өзінің шығармаларында бала, ана, әйел, ғашықтық, денсаулық туралы отбасына қатысты мәселелерді көтерген. Міржақыптың Шешенің балаларды сүюі өлеңінде балаға деген ана махаббаты, оның шексіз-шетсіз мөлдірлігі сөз болады. Сондай-ақ ол Жастарға, Балдызға, Жесір даулары хақында, Жігіттер, Жігіттерге, Қамар сұлуға, Сұлу қызға, Екі сұлуға, Қобызшы ініме, т. б. өлеңдерінде отбасында жастарды тәрбиелеу, сұлулық, ғашықтық туралы жырлаған. Міржақып Дулатов ұстазы Ахмет Байтұрсынов сияқты отбасындағы тазалық тәрбиесіне де көңіл бөліп, өзінің Қирағат атты оқу құралындағы Денсаулық жайынан бөлімінде адам организімінің әрбір мүшелерінің аман болуы, салауаттық пен дене саулығын сақтау үшін қажетті гигиеналық шарттарын жүйелеп, оларды сақтау және орындау керектігін ұсынған [52]. Нақтырақ айтсақ, баланың құлағы, мұрыны, тынысы, көзі аман болу үшін, жұмыс істегенде салауаттық сақтау үшін, дененің саулығын сақтау үшін бала алдынала қандай іс-әрекет жасауы, оны орындау тәртібі өте түсінікті тілмен баяндалған. Мысалы, Дененің саулығын сақтау үшін тарауында алдын алу ережелері мынадай:
1. Үйіңе таза ауа көп кірсін, күннің сәулесі (шуағы) көп түссін, саламаттықты сақтау үшін таза ауа, күннің шуағы өте кажет нәрсе.
2. Тұла бойыңды, ең болмағанда, мойныңды, көкірегіңді, арқаңды күнде салқын сумен жуып тұр, көнпісті боласың. Денеңді таза ұста, жұмасына бір рет жылы суға шомылып тұр.
3. Жылы мезгілде бос суға көбірек шомыл. . . . . . . . .
4. Өзіңді, тамағыңды таза ұста, ішкен, жеген сайын және де ертеңді-кеш аузынды тазалап шайқа. . . . . . . Таза ауада (сыртта) көбірек қимылда (жүр, ойна, жүгір). . .
5. Денеңді тар киім белбеумен, түрлі баумен байлап қыспа.
6. Аяқ киімің (етіктің ұлтаны табанына лайық болсын) өкшесі жалпақ аласа болсын. Биік өкше өте зиянды болады.
7. Өте көп ішіп, жеме. Бұзылган астан, сіңбейтін тамақтан, әсіресе тәттіден қашық бол. . . . . . . Ерте жат, ерте тұр. Оянғансын төсекте тыраңдап жатпа. Оянысымен төсектен тұрып кет. . . . . . . .
8. Кешке ұйықтардың алдында ауыр жұмыс істеп шаршама. Болдырған кісі дұрыстап ұйықтай алмайды.
9. Ұйқы адамға күш жинап, қуат береді. . . . . .
10. . . . . . . .
3. Қазақ халқының ұлы ақыны М. Жұмабаев ата-ананың әділдігімен, адамгершілік парасаттылығымен тәрбиеленген, ұстаздары А. Байтұрсынов пен М. Дулатовтан дәріс алып, олардан үлгі-өнеге алған ағартушы, әрі педагог болған. Мағжанның Шамам келгенше қазақ жанына қабыстыруға тырыстым деп жазған Педагогика атты тұңғыш ұлттық оқу құралында бала тәрбиелеуде ата-ананың рөлі туралы ой-пікірлері баршылық. Оқу құралының бірінші бөлімі педагогиканың жалпы мәселелеріне арналған. Мағжанның пікірінше, тәрбие түрі төртке бөлінеді. Олар: дене, жан, ақыл тәрбиесі, сұлулық пен құлық тәрбиесі. Автор олардың бір-бірімен табиғи тамырластығын тәптештей түсіндіре келіп, былай дейді: Егер де адам баласына осы төрт тәрбие тегіс берілсе, оның тәрбиесі түгел болғаны. Егер де ол ыстық, суық, аштық, жалаңаштық сықылды тұрмыста жиі ұшырайтын күштерді елемейтін мықты берік денелі болса, түзу ойлайтын, дұрыс шешетін, дәл табатын ақылды болса, сұлу сөз, сиқырлы әуен, әдемі түрден ләззат алып, жан толқындырарлық болса, жамандықтан жаны жиреніп, жақсылықты жаны тілеп, тұратын құлықты болса ғана адам баласының дұрыс тәрбие алып, шын адам болғандығы. Балам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ерекшеліктері. Формалары.
1. Тәрбиенің құрамды бөліктері. (бағыттары).
2. Тәрбие процесінің ерекшеліктері.
Педагогикалық ғылымдардың дамуы барысында тәрбие беру жұмысы методикасы да өзіндік бет- бағдары бар ғылыми пән ретінде қалыптасып және дамып келеді. Оның міндеті – тәрбие беру жұмысын ұйымдастырудың негізгі бағыттары мен принциптерін, формалары мен әдістерін ашып көрсету, педагогтарға тәрбие беру өнерін меңгеруге көмектесу. Тәрбиені комплексті түрде жүргізу идеялық- тәрбие жұмысының бәрін жоғары өнімді еңбекке және белсенді қоғамдық- саяси қызметке қабілетті жан- жақты дамыған жеке адамды қалыптастыруға бағдар тұтуды білдіреді. Жеке адамды жан- жақты дамыту жас ұрпақтың тіршілік қызметінің алуан түрлі - өндірістік, қоғамдық- саяси, рухани, адамгершілік салаларында барлық қабілет дарындарын дамытуды қарастырады. Біздің еліміздегі мектеп оқушыларының шамамен жартысы оқитын селолық мектептерде мұғалімнің міндеті, ең алдымен ауыл шаруашылығы еңбегіне деген ынта мен сүйіспендікті тәрбиелеуден, ауыл шаруашылық кәсіптері әлеміне ендіруден, ауыл шаруашылығын техникалық жағынан қайта жарақтандыру перспективаларын ашып көрсетуден, техниқалық творчество мен тәжірибе жасауға деген талғамды бойға сіңіруден тұрады. Тәрбие диалектикасы дегеніміз - жас ұрпақты қоғам құрылысына белсене қатысуға әзірлеу. Тәрбиенің құрамды бөліктері: - Адамгершілік тәрбиесі - Патриоттық тәрбиесі - ақыл -ой тәрбиесі - құқық тәрбиесі - еңбек тәрбиесі - экологиялық тәрбие -Эстетикалық тәрбиесі -экономикалық тәрбиесі -дене тәрбиесі Адамгершілік тәрбие берудың негізгі мазмұнын патриотизм және интернационализм, коллективизм және гуманизм, еңбекке және қоғамдық меншікке деген көзқарас, тәртіптілік және ұйымшылдық, принципиалдылық және өзіне сын көзімен қараушылық, шыншылдық және әділеттілік жоғары жауапкершілдік және қоғамдық парызды сезінушілік сияқты моральдық қасиеттерді қалыптастыру құрайды. Оларды қалыптастырудың алдында қарапайым мінез- құлық дағдылары мен әдеттерін меңгеру, өзін көпшілік ішінде ұстай білуді бойға сіңіру, қоғамдық тәртіп пен тәлімді сақтау тұрады. Саналы тәртіпті тәрбиелеу тілалғыштық пен ұйымшылдық, дәлдік пен инициативалылық, ұстамдылық пен белсенді творчестволық іс- әрекет сияқты моральдық қасиеттер мен мінез сипаттарын қарастырады. Мектеп оқушыларына еңбек сүйгіштік пен әділеттілік, қарапайымдық пен сыпайлық үлкенді сыйлаушылық пен кішкентайларға қамқоршылық сияқты адамгершіліктің өте қарапайым нормаларын сіңіру қажет. Адамгершілік тәрбиесін беру мазмұнында жігіттер мен қыздар арасында дұрыс өзара қарым – қатынас орнату, оларды жеке өмірге даярлау едәуір орын алады. Адамгершілік тәрбиесі- белсенді процесс. Ол жағымды қасиеттерді қалыптастыруды ғана емес, жағымсыз қасиеттерді жеңуді. Маскүнемдікке, бұзақтылыққа, бейпіл ауыздылыққа, тоғышарлық көңіл күйге, тұтынымпаздық психологияға тайсалмай қарсы шығуының маңызы үлкен. Патриоттық тәрбиенің негізгі міндеттері- Отанға деген сүйіспеншілікке, ұлттық мақтаныш сезімін жетілдіруге, бейбітшілік пен демократия ісіне берілгендікке, кез келген сәтте Отанды қорғауға дайын болуға, тәрбиелеу.
Мағжан Жұмабаев өз халқының патриоты ретінде оны халқының, ұрпағының болашағы үнемі толғандырып, тәрбиенің басты міндеттерінің бірі бала бойында ұлттық сезімдерді ерте қалыптастыру оларды халықтың рухани мәдениеті мен, әдет-ғұрпы, салт-дәстүрімен кеңінен қарулардыру қажет деп санайды. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, бұрын қолданып келе жатқан тақтық жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ үлгі тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті деп, ата-анаға отбасында балаға ұлттық тәрбие беру қажеттігін ерекше айтып отеді. Еңбекке тәрбиелеудің мазмұнында еңбекке әзірлікті бойға сіңіру, ойдағыдай еңбек ету үшін қажетті моральдық- еріктік қасиеттерді қалыптастыру үлкен орын алады. Еңбекке тәрбиелеу процесінде үнемшілдік сезімі дамиды, мектеп оқушылары халық игілігін сақтау және молайту жөнінде қамқорлық жасауға үйренеді, мектеп бұйымдарын, оқулықтарды күтіп ұстайды. Соңғы жылдарда мектеп оқушыларының табиғаты қорғау жұмысына араласуы едәуір қанат жайды. Бұл туған табиғатты білуді оны қорғау жөніндегі творчестволық және мақсаты еңбекпен үйлестіруге, оқушыларды табиғат байлықтарына ысырапсыз, шаруақор көзқараспен қарауға жәрлемдеседі. Сондықтан экологиялық тәрбие беру, табиғи ресурстарды қорғауға және орынды пайдалануға дағдыландыру. Праволық тәрбие беру мазмұнына праволық білім, праволық сенім және праволық мінез- құлық сияқты құрылымдық элементтер кіреді. Мектептегі жастарға праволық тәрбие беру –право бұзушылықты алдын алу шараларының бірі. Заңдарды білмеу оларды бұзушыларды кіналарын жеңілдетпейтіні белгілі. Ол право бұзушылықтарды ақтай алмайды. Қоғамның ғылыми – техникалық прогресс жағдайында экономикалық білім мен тәрбие үлкен мәнге ие болады. Бұл, ең алдымен, оқушыларды экономикалық білім негіздері мен қаруландыру, экономикаға деген ынтаны ояту және жетілдіру, иегерлік сезімді тәрбиелеу. Экономикалық білім мен тәрбие берудің аса маңызды міндеті- экономикалық, еңбек қарым –қатынастары саласына енуге даярлау. Эстетикалық тәрбие оқушылардың көркемдік талғамдарын, алуан тҥрлі творчестволық қабілеттерін жетілдіруге себепкер болады. Эстетикалық тәрбие процесінде табиғат пен өнердегі әсемдікті ғана емес, адамдардың әрекет – қылықтарындвағы, өзара, қарым- қатынастарындағы әсемдікті ұғына білудің маңызы үлкен. Адамгершілік ұғымдары мен тығыз байланысып жатады адамдар қарым- қатысы, тәртіп, еңбек пен тұрмыс әсемдігі ерекше үлкен мәнге ие болады. Өмірдегі, өнердегі және табиғаттағы әсемдікті көре білу, сезіну және ұғыну сәбилік шақта пайда болады. Мектепте мұның бәрі одан әрі дамиды, онды болмысқа деген эстетикалық көзқарастың негіздері қаланады. Мектеп оқушылары табиғаттағы, өнердегі, адам қарым- қатыстарындағы әсемдікті ұғынуға және бағалауға дағдыланады. Олар әсемдік заңы бойынша өмір сүреді үйренеді. Мектептегі кездің өзінде жігіттер мен қыздарды өздерінің эстетикалық талғамдары мен творчестволық қабілеттерін дамытуға үйретудің маңызы бар. Дене тәрбиесі дененің қалыпты жетілуін, денсаулықтың нығаюын қамтамасыз етуде, жастарды еңбекке, социалистік Отанды қорғауға даярлауды көздейді. Дене тәрбиесі еркі мықты, тәртіпті, батыл және инициативалы, еңбекке және өз Отанын қорғауға дайын адамдар әзірлеуге көмектеседі. Балаларға және жасөспірімдерге ұйымдастырылған тәрбиелік әсерді кеңейтуге мектептен тыс мекемелердің де ролі зор. Олар әр түрлі тәрбиелік жұмыстар жүргізеді, оқушылардың демалуын ұйымдастыруға көмектеседі, олардың жан- жақты дамуына үлес қосады. Бұқаралық информация құралдары. Баспасөз, радио, телевизия, кино- идиологиялық ықпалетудің қуатты құралдары. Оладамның өз бетімен білім көтеруіне және өзін- өзі тәрбиелеуіне аса бай материал береді. Біздің елімізде газеттердің, журналдардың және басқа мерзімдік басылымдардың тиражы жыл сайын өсіп келеді.
Тәрбие – жеке адамды мақсатты бағытта, жүйелі түрде қалыптастыру. Тәрбие процесін тәрбиешілер мен тәрбиенушілердің мақсатты бағыттағы және өзара байланысты қызмет процесінде жеке адам мен коллективтің қалыптасуы мен дамуына себепші болатын қарым- қатынастары ретінде анықтауға болады. Тәрбие беру процесінің көп факторлы процесс екенін есте сақтау керек. Ол тек мек-тептер емес, семьяда да, мектептен тыс мекемелерде де жүзеге асырылады. Тәрбие процесінің екінші ерекшелігі – оның ұзақ процесс екендігінде. Ол балалар мектепке түсерден көп бұрын басталады да мектеп бітіргеннен кейін де жалғасады. Тәрбие процесінің ұзақтығын оның нәтижесі бірден байқала қалмайтындығы да дәлелдейді. Мектеп оқушысы қысқа мерзім ішінде арифметика ережелерін жаттап, тарихи фактілерді, оқиғаларды, даталарды еске сақтай алады. Бірақ оны тез арада коллектившіл, жақсы жолдас, сергек және қарапайым адам болуға үйретіп шығару қиын. Бұл ұзақ уақытты қажет етеді. Тәрбие процесінің үшінші ерекшелігі – оның сатылы сипатта болатындығы. Оны шар-тты түрде бірқатар кезеңге бөлуге болады. Бірінші сатысында балалар семьядағы, мектептегі тәртіп ережелерінің бастапқы ұғымдарын игереді. Оларда қарапайым сезімдер ояна бастай-ды және мінез- құлықтың аса қарапайым дағдылары бойға сіңеді. Екінші сатысында оқушыларда тәртіп туралы бастапқы ұғымдардың негізінде этикалық түсініктер қалыптасады, белгілі бір жағдайда дұрыс қылық көрсете білу, қоғамда қабылданған тәртіп ережелерін сақтау дағдысы бойларына сіңеді. Сонымен бірге жағымды сезімдердің одан әрі дамуы және жағымсыз сезімдерді жеңу процесін жүріп жатады. Үшінші саты көзқарастардың қалыптасуымен, мінез- құлықтың тұрақты әдеттерінің бойға сіңуімен және сезімдердің одан әрі дамып, баюымен сипатталады. Осы сатыда мектеп оқушыларының идеялық, адамгершілік принциптерімен анықталған іс- әрекет мотивтері әлдеқайда айқын көрініс береді. Бұл сатылардың арасында үзілді- кесілді шек болмайды, олар тығыз байланы-сты болады. Тәрбие процесінің келесі, төртінші ерекшелігі – тәрбие жұмысы мазмұнындағы концентризм. Бұл тәрбие процесінде жеке адамның бір қасиетінің өзіне бірнеше оралып соғуға тура келетінін білдіреді. Бірақ бұл тектен – тек қайталау емес, ал жас шамалық ерекшеліктерге және тәрбие деңгейіне сәйкес одан әрі кеңейту және тереңдету бағытындағы қайталау. Тәрбие беру процесінің бесінші ерекшелігінің мәні – оның екі – жақты және белсенді процесс екендігі. Оны тәрбиелеушілерге педагогикалық ықпал жасаумен ғана шекте-уге болмайды. Тәрбиешілердің ықпалы тәрбиеленушілердің ішкі бесенділігін оятудың ын-та- жігерін жұмылдырудың, олардың ішкі белсенділігін оятудың, олардың дербестігін дамытудың маңызы үлкен. Тәрбие процесінің алтыншы ерекшелігі – онда балалар коллективі мен ұйымдастырушылық жұмыс жүргізудің үлкен орын алатындығы А. С. Макаренко тәрбие беру жұмысы, ең алдымен, ұйымдастырушының жұмысы деп кездейсоқ айтпаған. Тәрбие процесінің ұйымдастырушылары ролін мектеп басшылары, кластан тыс жәнемектептен тыс жұмысты ұйымдастырушылар, класс жетекшілері, мұғалімдер атқарады. Олар оқушылар коллективтерінің, пионер және комсомол ұйымдарының іс - әрекеттеріне бағыт береді, бала тәрбиесіне ата- аналар мен жұртшылықты тартады. Тәрбие процесінің тиімділігі көбне мұғалімдердің тәрбиенушілік күш – жігерін үйлестіруге, оқушылар коллективінде дұрыс қарым – қатынастар тудыруға, оқушылардың үлкендермен және өз құрбыластарымен арала-су сипатына да тәуелді. Мұның бәрі педагогтық үлкен шеберлікті, тәрбиелеу өнерін меңгеруді талап етеді. Тәрбие нәтижелері көбіне тәрбиешінің жеке басына, оның тәрбиеленушілермен қарым- қатынастарының сипатына тәуелді екені белгілі. Тәрбие процесінің жетінші ерекшелігі- оның нәтижелерін сырттай қарағанда бірден аңғарыла қоймайтындығы. Олар оқу жұмысындағыдай өзін көзге тез тҥсірмейді. Тәрбие берудің аяқталғанын аңғару және анықтау қиын. Жеке адамның кез- келген қасиеті шексіз дамып, жетіле белуі мүмкін.
Ақырында, тәрбие процесінің сегізінші ерекшелігі – оның болашаққа ұмтылған іс- әрекет болатындығында. Тәрбие міндеттері мен мазмұнын ашып көрсету кезінде қоғамдық даму перспективаларының өз беттерімен өмір сүруге аяқ басатындықтарын, қоғамдық қарым-қатынастарда қазіргіден белгілі бір айырмашылығы болуы мүмкін екенін кскеру керек. Сондықтан тәрбие процесін бүгінгі ғана емес, ертеңі күн міндеттері мен қажеттіліктерін негізге ала отырып құру керек. Әрине, мектеп алдында тұрған ағымдағы міндеттері ұмытпауы керек. Әрине, мектеп алдында тұрған ағымға болмайды. Дегенімен, қазіргі кез талаптарын ескере отырып, сонымен бірге перспективалық міндеттерді есте ұстау, қоғамның дамуының негізгі тенденцияларын көре білу керек. К. Д. Ушинский қарастырып, күнделігіне жазып қойған мінез- құлық ережелері ерекше на-зар аударуға тұрарлық. Оған мынадай пунктер енген; 1. Өте байсалдылық, тым болмаса сырттай байсалдылық. 2. Сөз бен қылықтағы туралық. 3. Ойланып әрекет жасау. 4 Батылдық. 5. Қажетсіз жерде өзің жайлы бірде- бір сөз айтпау. 6. Уақытты саналы өткізу; кез- келген іс емес, көңілің ауған істі істеу. 7. Құмарлықпен емес, қажетті нмесе ұнамды нәрсеге шығындау. 8. Әр күннің соңында саналы түрде өз қылықтарың жайлы есеп беру. 9. Ешқашанда болып өткен, болып жатқан, келешекте болатын нәрсені мақтап етпеу. 10. Осы журналды ешкімге көрсетпеу Ережелерде нені тәрбиелеу керек екендігі ғана емес, қалай тәрбиелеу керек екені де жиі көрсетіліп отырады. Олар мінез- құлықтар әрекеттер кейпін анықтайды, шынайы мінез- құлықты осындай болса екен дейтіндкй мінез- құлықпен салыстыруға мүмкіндік береді. Моральдық сезімдерді жетілдіру, әдет қылықтарын бойға сіңіру: - Адамгершілік тәрбиесі Қоғамдық пайдалы еңбекке, кәсіпті саналы түрде таңдауға даярлау: - Еңбек, кәсіптік бағдар беру Тәрбиелеу: - Қоғамдық тәжірибені игеру барысында қалыптасатын тұлғаның белсенді іс -әрекетін ынталандыру және ұйымдастыру бағытталған және саналы түрде жүргізілетін педагогикалық процесс. Тәрбие мақсаттарын қоюға әсер ететін жалпы факторлар: - Қоғамның қажеттіліктері. Өскелең ұрпақтарды өмірге дайындау барысында алдын-ала болжанатын нәтежиелер: - Тәрбие мақсаты. 2-дәріс.
ТАҚЫРЫБЫ:Тәрбие жұмысын басқарудағы сынып жетекшісінің рөлі.
Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны. Дәрістің жоспары: 1. Сынып жетекшісінің міндеттері; 2. СЫНЫІІ жетекшісі жұмысының мазмұны.
Мектеп өмірінде мұғалім басты тұлға. Мектеп мұғалімі балаларды оқытып қана қоймай, сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол белгілі бір сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы әрі ұстазы, ақылшы- кеңесшісі болып саналады. Сондықтан да ол қиын да әрі жауапты міндетті іс. Соған қарамастан мұғалімдердің кейбіреуі өздерінің білім беру қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізгі педогогикалық әрекет ретінде қарастырады. Дегенмен сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметі қаншалықты қиын болғанымен де, әрине ол балаларға өте қажет. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға
бейімделуі олардың демалысына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл - күй жағдайы жүзеге асырылады. Олай болса сыныпта оқушылардың оқу тәрбие әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелік шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі. Ол оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге және оларды тартымды әрі қызықты ұйымдастыруға тырысады. Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты- мектеп оқушыларын қоғамның белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау. Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының қалыптасуын, адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп жан - жақтаы жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағытталуы тиіс. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы. Тәрбиенің қоғамдағы жалпы қызметі, біріншіден, ұрпақтан-ұрпаққа әлеуметтік тәжірибе мен мінез-құлық нормаларына қатысты білім, білік және дағдыларын беру процесі болады. Екіншіден, адам баласында адамгершілік сапа жүйесін қалыптастыру. Сондықтан, тәрбиені әлеуметтендіру процесінің педагогикалық компоненті ретінде қарастырған жөн. Ол мақсатты түрде адамның әлеуметтік дамуына жағдай тудыруды көздейді. Мұндай көзқараста баланы әр түрлі әлеуметтік қатынастарға қатыстыру басшылыққа алынады:оқу, еңбек, қарым-қатынас, ойын, практикалық әрекеттер т. с. с. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы біріңғай ұйымдастырушылық және педагогикалық міндеттерді шешуді қарастырады. Ол оқушының жан-жақты нәтижелі дамуын, соған сәйкес тәрбие міндеттерін шешудің формалары мен тәсілдерін таңдап және оны жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Ол негізінен 3 бағытта жүзеге асады. 1. Оқушыға тікелей ықпал жасау: -оның дара даму ерекшелігін, қызығушылығын, қоршаған ортасын танып білу; -тәрбие ықпалын алдын ала болжау, жобалау; -жеке дара және ұжымдық жұмыста тәрбие формалары мен тәсілдерін жүзеге асыру; -тәрбие ықпалының нәтижесіне талдау жүргізу. 2. Тәрбиелеу ортасына жағдай тудыру: -оқушылар ұжымын қалыптастыру; -онда жағымды көңіл-күйді қалыптастыру; -оқушыларды әлеуметтік әрекетке қатыстыру; -қушылардың өзін-өзі басқаруын дамыту. 3. Баланың әлеуметтік қатынасына ықпал ететін әртүрлі субъектілерге көмектесу, бақылау жасау: Отбасы және жұртшылыкпен жұмыс: . оқушылардың ата-аналарымен байланыс ор-нату, ата-аналар лекториясының тақырыптарын белгілеу. Мектеп ата-аналар комитетінің жоспарынан: ата-аналар жиналыстарының тақырыбын, мерзімін, олардың отырыстарын т. с. с. шараларды өзінің жоспарында көрсете отырып, олардың өзара байланысын қамтамасыз ету сияқты жұмыстар белгіленеді. Жеке оқушымен жұмыс:бұл бөлімде сыныптағы кейбір оқушының сабақ үлгеріміне, тәртібіне қатысты, оның қабілетін шыңдауға сай жұмыстардың түрлері кіреді.
3-дәріс.
ТАҚЫРЫБЫ:Мектептегі тәрбие жұмысын жоспарлау.
жоспары:
1. Оқушылармен жеке және топтық тәрбие жұмыстарын өтқізу әдістемесі. 2. Сынып жетекшісінің жеке оқушымен жұмысының маңызы
Жеке оқушымен жұмыстағы мақсат - оның тұлғалық дамуына педагогикалық тұрғыдан жағдай жасауды, оның жеке басының жан - жақты қалыптасуын және күш жігерінің артуын қамтамассыз ету. Соған орай, оқушымен жеке жұмыстын мәні - оның тұлғасын әлеуметтендіру, оның өзінің жетілуі мен өзін - өзі тәрбиелеуге деген қажетсінуін тәрбиелеу. Оның нәтижесіне қол жеткізу, соған орай ұйымдастырылған тәрбие жұмысының әр түрлі формалары немесе әдістерін тыңдауға ғана байланысты болмайды, керісінше оған оның өзін қатыстыруымен жемісті болмақ. 1. Бала жанын жақсы түсіну. Яғни, оның сезімін көңіл-күйін, ықыласын, тілегін, қажеттілігін. Себебі бала үшін барлық мәселе маңызды. Ол жас ерекшілігіне қарай қызба, тәжірибесі аз, ерік-жігері баяу және ақылға қарағанда сезімге берілуі, әсерленуі басым болып келеді. 2. Баланың таңдау ерекшелігін қолдау. Сынып жетекшісі белгілі бір әрекеттің нәтижесіне қол жеткізуде "тек өзімнің айтқаным ғана болады" деген көзқараста емес, керісінше баланың көзқарасымен санасып, оның таңдау еркін қолдап отыруы тиіс. 3. Оқушының тұлғысын қалыптастыру және дамытуда, оны әлеуметтік тұрғыдан қорғау. Адам баласы ақиқат өмірдің заңдылықтары негізінде қалыптасып дамиды. Ендеше, сынып жетекшісінің бұл бағыттығы атқаратын қызметі - баланың дамуына және тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік беретін жағдайды туғызу. 4. Мақсатты әлеуметтік қолдау көрсету. Бұл бағыты баланың өте күрделі, қиын - қыстау жағдайында тұрақты қолдау көрсетуді қажет етеді:көп балалы және табысы аз отбасына, мүгедек, жетім балаға, босқын немесе оралман отбасыларына. т. с. с. Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын жоспарлағанда оқушыларды қатыстыруға міндетті болады. Тәрбие жоспары жарты жылға немесе тоқсанға арналып жасалады. Тәрбие жұмысын орындамас бұрын мақсаты, бағыты айқын болу міндеттер қойылады.
4-дәріс. ТАҚЫРЫБЫ: Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыру. Дәрістің жоспары: 1. Тәрбие жұмысының түрінің классификациясы. 2. Әртүрлі формадағы тәрбиелік іс-шараларды ұйымдастыру Тәрбиені ұйымдастыру формасы-тәрбие элементтерінің ішкі байланысын бейнелейтін және тәрбиеленушілердің өзара қарым-қатынастарын сипаттайтын тәрбие процесін ұйымдастыру әдісі. Кейде педагогикалық әдебиетте және мектеп практикасында "тәрбиенің ұйымдастыру формалары" ұғымы қолданылады. Бұл да тәрбие процесін ұйымдастырудың әдістерін меңзейді. Педагогикалық әдебиетте оқушылардын қалайша ұйымдастырылғанына байланысты тәрбие формаларының жіктелуі беріледі. Тәрбие қызметін ұйымдастыру формаларын тәрбиелік ықпал жасау методикасына байланысты жіктеуге талпынушылық та бар. Мұндай жіктеуде тәрбие формалары мынадай топтарға бөлінеді: 1)сөздік (саяси-хабарлар, жиналыстар, жиындар, ленейкалар, лекциялар, баяндамалар, оқырмандар, диспуттар, кездесулер, ауызша газеттер, радио, журналдар т. с. с. ); 2)практикалық (жорықтар, экскурсиялар, спартакидалар, олимпиадалар мен конкурстар. ); 3)көрнекілік( мектеп музейлері, лениндік мүйістер, бөлмелер мен залдар, соғыс және еңбек ерлерінің галереялары, кіші третьяков галереялары, көркем творчество көрмелері, тақырыптық стенділер. ); Тәрбиелік ықпал жасау сипатына қарай жіктеудің шартты сипатта болатынын да есте ұстау қажет. Тәрбие практикасында сөздік, практикалық және көрнекілік тығыз астасып жатады. Мысалыға, саяси хабарларды откізу практикалык істермен байланысты т. с. с. Тәрбие қызметін сөздік тұрде ұйымдастыру формасына жатады - Саяси-хабар, жиналыстар, баяндамалар, диспуттар, лекциялар; Тәрбие қызметін практикалық тұрде ұйымдастыру - Конкурстар, олмпиадалар, сеңбіліктер, спартакиадалар; Тәрбие қызметін көрнекілік тұрде ұйымдастыру - Музейлер, көрмелер, кітап жаймалары; Тәрбиеленушілердің іс-әрікеті сипаты негізіне - қарай тәрбие әдістері сендіру, жаттығу, мадақтау және жазалау болып бөлінеді.
5-дәріс. ТАҚЫРЫБЫ:Сендіру әдістемесі. Педагогикалық ынталандыру әдістемесі. Дәрістің жоспары: 1. Тәрбиелеу тәжірибесінде сендіру құралдары. 2. Өзін-өзі тәрбиелеу. Тәрбие процесіне, бір жағынан , тәрбиешілердің тәрбиеленушілерге ұйымдастырылған және нысаналы ықпал етуі , екінші жағынан , тәрбиеленушілердің ұйымдастырылған және нысаналы іс-әрекеті енетін болғандықтан. Тәрбие процесінің бұл екі жағына әдістердің екі тобы сәйкес келеді:нандыру (сендіру)әдістері және жаттықтыру әдістері. Олар әр түрлі амалдар көмегімен жүзеге асырылады. Тәрбиелеу тәжірибесінде сендіру құралының бірі-үлгі тұту. Тәрбиелеу тәжірибесінде нандыру құралының бірі ретінде үлгі тұту кең пайдаланылады. Сондықтан оқу құралдарында ол тәрбие жұмысы жүйесіндегі нандыру туралы тарауда қарастырылады. Тәрбие процесінде оқушылардың іс-әрекеті мен мінез-құлықтарында ынта тудыратын жарыс, көтермелеу және жазалау сияқты әдістер ретінде қарастырылады. Тәжірибелі педагогтар оқушыларға әр түрлі жанама ықпалдар жасау тәсілдерін де аз қолданбайды. Олардың тәрбиелік позициясыжасырып, байқалмайтындай болады. Олар тікелей әрекет жасамайды, оқушыларға жолдастары, оқушылар коллективі арқылы әсер етеді, қызықты іс-әрекетке тартады, тәрбиелік ықпал жасау мақсатында көркем әдебиетті, өнер шығармаларын т. с. с. пайдаланады. Оларға тікелей педагогикалық ықпал жасау көбіне қажетті нәтиже бере алмайды. Ол кері әрекет, қарсылық тудырады. Жанама ықпал жасау балаларды толық өзімен өзі болуды, тәуелсіз болуды сезіну әсерін тудырады. Ол балаларды өз мінез құлқын өз бетімен талдауды талап ететін өмірдің өзі тәрбиелейтін жайтқа жетелеуге көмектеседі. Кейде тәрбиеші оқушының нақты бір қылығына шұқшия көңіл бөлмей-ақ, дәл сондай қылық туралы тіптен басқа бір оқушыға әңгіме айтып береді. Тұлғаның алдына қойған мақсаттарына, сенімдеріне сәйкес өзгеруіне бағытталған адамның саналы іс –әрекеті- Өзін -өзі тәрбиелеуді білдіреді. Өзін- өзі тәрбиелеу әдістері алуан турлі. Бұл ең алдымен, өзіңді- өзің сендіру, өзіңд - өзің иландыру, өзіңді - өзің бақылау, өзіңді -өзің талдау. Өзіңді – өзің тәрбиелеу мақсатымен өзіңді - өзің сынау, өзіңді - өзің мәжбүрлеу де, өзіңді - өзің жазалау мен өзіңді- өзің қолдау да пайдаланылады. Өзін- өзі тәрбиелеуге атқарылған жұмысқа өз бетіңмен есеп жүргізу де, оның нәтижелерін сын көзімен бағалау да, өзіңді- өзің тексеру мен өзіңе- өзің тексеру мен өзіңе - өзің есеп беру де жақсы көмектеседі. Мадақтау, эмоционалдық - адамгершілік жағдайларды қалыптастыру, иламдыру, талап кою, ескрту және тағы басқа . . . - Ынталандыру әдісі. . болып табылады.
6-дәріс. ТАҚЫРЫБЫ:Тәрбиелеуші ұжымды ұйымдастыру әдістемесі. Дәрістің жоспары: 1. Сынып ұжымымен тәрбие жұмысын ұйымдастыру . 2. Сынып сағатының атқаратын қызметтері. Мектептегі әрбір мұғалімге оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формасы сыныптық сабақ екендігі түсінікті. Сол секілді орта мектептегі оқушылармен ұйымдастыратын тәрбие жұмысының негізгі формасы-сынып немесе тәрбие сағаты деп аталады. Соның негізінде оқушылар мұғалімдердің басшылығы арқасында өздерін қоршаған өмірге жүйелі қатынасын қалыптастыратын арнаулы ұйымдастырылған тәрбиелік әрекеттерге қатысады.
Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысында сынып сағатының алатын орны өте ерекше.
Сынып сағаты- оқушылардың адамгершілік қасиетін қалыптастыруда, өнер саласындағы талғам-тілектерін тәрбиелеуде, адамдар өмірінде кездесетін жағымды-жағымсыз мінез-құлық нормаларына олардағы дұрыс көз қарасты қалыптстыругу, елжандылық сезімдерін шыңдауда, сабақтан тыс кезде өткізілетін тәрбие жұмысын ұйымдастырудың негізгі бір формасы болып саналады. Сынып сағатының атқаратын қызметтері: - қалыптастырушылық - ағартушылық - бағыттаушылық - болжамдық Сынып сағаты екі бағытта жүргізіледі:-cынып жиналыстары, тәрбиелік іс-шаралар. Тәрбие сағатының құрылымының бөлімдері- ұйымдастыру, негізгі, қорытынды бөлім Оқушыларда ойланып әрекет ету, өздерінің өмірін бағалауды дағдыға айналдыруды қалыптастыру, өз пікірін қорғай білуді тәрбиелеу қызметі-сынып сағатында қарастырылады. Сынып жетекшісі оқушыларға тәрбие сағатының қорытынды бөлімінде кеңес береді, алған әсерлерімен бөліседі. Сынып сағатын ұйымдастыру тәсілдері: - әңгімелесу - экскурсия жасау - өнер адамдарымен кездесу - ток-шоу Сынып жетекшісі өткізетін сынып сағатының тақырыбын оқушыларды катыстыра отырып томендеғі зерттеу жұмыстары көмегімен анықтайды: - сауалнама жүргізу арқылы - әңгіме жүргізу арқылы - анкета әдісі арқылы - тақырып мазмұнын ашатын тест жұмысы арқылы Тәрбие сағатын ұйымдастыру тәсілідеріне- Ток-шоу оқырмандар конференциясы, туристік жорықтар. мектеп театрлары, үгіт бригадалары т. с. с. іс-шаралар жатады. Сыныптан тыс тәрбие жұмысының қызметі. Сыныптан тыс тәрбие жұмысының мақсат және міндеттері тұтас педагогикалық процестің қызметіне ерекше сипат береді- білімділік, тәрбиелік және дамытушылық. Білімділік қызметі оқу әрекеті секілді басымдылыққа ие бола алмайды. Ол сабақтан тыс тәрбие жұмысында тәрбиелік және дамытушылық қызметті нәтижелі іске асыруда көмекші рөл аткарады. Соған орай сабақтан тыс тәрбие жұмысының білімділік қызметі ғылыми білімдер жүйесін және оқу біліктілігі мен дағдысын қалыптастыруды көздемейді, керісінше балаларда белгілі бір мінез-құлық дағдысын қалыптастыру, ұжымдық өмірді, қарым-қатынас мәдениетін т. б. үйретеді. Сабақтан тыс тәрбие жұмысының дамытушылық қызметінің маңызы ерекше. Ол белгілі бір әрекетке байланысты оқушылардың психикалық процестерін, оқушылардың жеке дара қабілеттерін дамытуды көздейді. Соған орай баланың жасырын қабілетін анықтау, бейімін, қызығушылыгын дамытуды мақсат тұтады. Егерде оқушының бір нарсеге қызығушылығы болса, онда мұғалім сол сұраққа қатысты қосымша әдебиет ұсынып, оған жағдай туғызып, сонымен бірге оның қызығушылығын арттырады. Ұжымдық шығармашылық істің ұшы-кезеңдерінің реті : - Дайындық жұмыстары, - ұжымдық жоспарлау, - істі ұжымдық дайындау, - істі ұжыммен жасау, - іске ұжымдақ қорытынды жасау
Ұжым дегеніміз: -Бір ортаға біріккен іс-әрекет арқылы мақсатқа жету жолындағы топтасқан адамдар. Ұжымның дәстүрі - бұл:- Ұжымдық өмірдің тұрақты формасы Оқушылар ұжымының ұйымдасуының ұш даму кезеңдерін карастырайық: Оқушылар ұжымының әлсіз ұйымдасуы мен келіспеушілігімен сипатталатын даму кезеңі:- Бірінші кезең. Талаптарды педагог ғана емес, мүшелерде қоятын, яғни талаптар қатар жүретін ұжымның даму кезеңі:- Екінші кезең. Талаптарды педагог пен активтен басқа ұжымның даму кезеңі:- Үшінші кезең. Ұжымның шығармашылық істер әдістемесінің бірінші кезеңі: - Ұжымның шығармашылық істеріне дайындық. Сыныптан тыс жұмыстардың ұжымдық формасына жататын іс-шаралар- Ұжымның шығармашылық істер; - Викториналар - Экскурсиялар, қойылымдар, КВН - Әр сынып оқушылары арасында интелектуалдық конкурстар жүргізу А. С. Макаренконың паралельдік әрекеті заңының мағынасы - Оқушыларға ұжым арқылы әсер ету Тәрбие саласында ұжым теориясын жасаған, педагог: Макаренко А. С. А. С. Макаренко балалар ұжымының дамуын келесі перспективаға бөледі: - Жақын, орташа, алыс Социометриялық әдіс мүмкіндік береді: -Ұжым ішілік қатынастарды талдауға Тәрбие дегеніміз: - Арнайы ұйымдастырылған тәрбие жүйесінде тұлғаны мақсатты қалыптастыру процесі.
7-дәріс. ТАҚЫРЫБЫ:Оқушыларға жеке -дара қатынас жасау әдістемесі. (методика индивидуального подхода к уч-ся) Дәрістің жоспары: 1. Оқушыларға жеке (индивидуал) қатынас жасау ерекшеліктері. 2. Мұғалім жұмысының стилі. Оқушыға тікелей ықпал жасау : - оның дара ерекшелігін, қызығушылығын, қоршаған ортасын тапып білу - тәрбие ықпалын алдын-ала болжау, жобалау - жеке дара және ұжымдық жұмыста тәрбие формалары мен тәсілдерін жүзеге асыру - тәрбие ықпалының нәтижесіне талдау жүргізу- болып табылады. Сынып ұжымындағы көніл-күй жағдайы(сергек, жарқын, қызықты, шиеленіскен, жүйке шаршағандық т. б. ). болуы мүмкін, және -Тәртіптілік сипаты да әртурлі болады. Ұжым өмірі мен оның әрбір мүшесінің озара қарым-қатынасын ұйымдастырудағы неғізгі кемшіліктер және оларды болдырмау, жою жолдарын анықтап қөрсету-үшін Сынып ұжымындағы тәрбие жұмысын жетілдірудегі диагностикалау-әдісін қолдану болып табылады. Диагностика-яғни зерттеу жұмысы оқушылардың жас ерекшеліктеріне және сынып ұжымының калыптасу дәрежесіне байланысты болады. Оқушының жеке басын және сынып үжымын зерттеудін әдістеріне: *Бақылау әдісі; *Әнгіме әдісі;*Суалнама жүргізу; *Социометрия әдісі; *Матрицаұяқалып. *Эксперимент әдісі. Тәрбиеленушілердің іс-әрекетіндегі, қарым-қатынас, мінез-құлықтарындағы жағымды тәжірибені қалыптастыру әдістері - талап - қоғамдық пікір - үйрету, жаттықтыру - арнайы тәрбиелік ситуация Талап дегеніміз не?-Ол мінез-құлық нормасының көрінісі. Талаптың функцияларына- ынталандыру, тежеуді жатқызамыз. Сынып ұжымындағы тәрбие жұмысын жетілдірудегі диагностикалау: Сынып жетекшісінің қызметінің бірі диагностикалық қызметі-сынып ұжымындағы оқу-тәрбие процесін нәтежелі ұйымдастыру үшін, оқушылар тәрбиесінің деңғеі мен озгеру барысын анықтап отырады. Сынып ұжымындағы тәрбие жұмысын жетілдірудегі диагностикалау жұмыстарын аткару барысында сынып жетекшісі , біріншіден, өзінің педагогикалық әрекеттерін көре алады. Екіншіден, зерттеу жұмысының нәтижесін пайдалануда, оны баланың жеке тұлғасын қалыптастыру және дамыту кұралына айналдыру мүмкіндігі туындайды. К. Д. Ушинский Егер педагог адамды барлық жағынан тәрбиелегісі келсе, онда ол, ең алдымен оны барлық жағынан біліу тиіс. Сыныпты жаңадан қабылдап алғаннан кейін, оның жетекшісі зерттеуді- сынып ұжымындағы оқушыларының қүжаттарымен танысудан бастайды. Оқушының жеке басын танып білуге арналған үлгі. 1. Жалпы мағлұмат; 2. Оқу әрекеті; 3. Еңбек әрекеті; 4. Жеке бастың бағыты және арнайы қабілеті; 5. Тәртібі; 6. Темпераменті мен мінезіндегі ерекшеліктер; 7. Жалпы педагогикалық-психологиалық қорытынды. Сынып үжымын зерттеудін шамамен алынған үлгісі.
1. Сынып жайында жалпы мағлұматтар.
2. Сынып қүрылымы.
3. Ұжымның іс-әрекеттері және оларды орындау барысы.
4. Ұжымның даму дәрежесі.
5. Жалпы-қорытынды. Сынып-ұжымындағы-көніл-күй жағдайы(сергек, жарқын, қызықты, шиеленіскен, жүйке шаршағандық т. б. ). Тәртіптілік сипаты. Ұжым өмірі мен оның әрбір мүшесінің озара қарым-қатынасын ұйымдастырудағы неғізгі кемшіліктер және оларды болдырмау, жою жолдарын анықтап қөрсету.
8- ДӘРІС. ТАҚЫРЫБЫ:Сынып жетекшісінің ата- аналармен жҥргізетін жұмысының тҥрлері. Дәрістің жоспары: 1. Сынып жетекшісі ата- аналармен жүргізетін жұмысын міндеттері. 2. Ата-аналармен жүргізілетін педагогикалық жұмыстардың формасы. Сынып жетекшісі ата- аналармен жүргізетін жұмысын- міндеттеріне сай 5 қызметті атқаруы тиіс.
1. Ата-аналарды сыныптағы оқу-тәрбие процесінің мазмұнымен және әдістемесімен таныстыру. Сынып жетекшісі ата-аналар жиналысының бірінші отырысында осы мәселеге қатысты өзінің ұстанымы мен педагогикалық көзқарасын баяндайды. Оныңмақсаты және міндеттерімен, соған сай өзінің әрекет ету бағдарламасы және тәсілімен, тәрбие жоспарымен таныстырады. Ата-аналармен бірлсіп оны жүзеге асыру жолдарын қарастырады. Осындай отырысқа сол сыныпта сабақ беретін пән мұғалімдерін және мектеп әкімшілігін де шақыру мүмкіншілігі қарастырылады. Мұғалімдер өздері жүргізетін пәндердің ерекшіліктері, мазмұны мен әдістемесі және оқушылардың үй тапсырмасын орындау жұмыстарына қатысты мәселелермен ата-аналарды таныстырады. 2. Ата-аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарын ұйымдастыру. Сынып жетекшісі бұл бағытта ата-аналардың педагогикалық және психологиялық білімдер жүйесін меңгеруіне, балаларды әлеуметтік ортадағы мінез-құлқын жақсы білуіне сай, оларға ағартушылық қызмет атқарады. Қазіргі мектеп жағдайында ата-аналардың жалпы білім деңгейі сөзсіз артуда. Бұл олардың педагогикалық көзқарастарында қателіктің болмауына сенімдерін орнықтырады. Дегенмен де педагогикалық және психологиялық зерттеулер нәтижесі ата-аналардың психологиялық-педагогикалық мәдени деңгейлерінің төмендігіне үнемі назар аударады. Сол үшін, бүгінгі таңда қоғамның және ата-аналардың оған деген сұранысы күннен-күнге артуда. 3. Ата-анларды балаларымен бірге әрекетке қатыстыру. Мұнда тәрбиелеу ортасын кеңейту, оқушы тұлғасының дамуына ету өрісін арттыру, сабақтан тыс тәрбие әрекетін ұйымдастыру, осы әрекеттер барысында мұғалімдер, ата-аналар мен балалардың өзара қарым - қатынасын жықсартуды көздейді. 4. Отбасы тәрбиесіне қатысты ата-аналарға педагогикалық-психологиялық кеңес беру. Бұл бағытта кейбір отбасында бала тәрбиесіне қатысты туындап отырған мәселеге қатысты көмек көрсету, ақыл- кеңес беру. 5. Ата-аналар белсенділіктерімен жұмыс және ата-аналардың әртүрлі қоғамдық ұйымдары. В. А. Сухомлинский оқушылардың ата-аналармен жұмыс істеудің маңызына ерекше назар аударып:"Тек ата-аналармен бірге, жалпы күш - жігерді біріктіру арқасында мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бақыт беруі мүкін", -дейді. Олай болса, отбасы мектеппен бірге тәрбиелік ортаның тұтастай негізгі ықпал ету факторларын жасайды. Сондықтан да педагогикалық әрекетте мектептің жалпы міндеттерінің көлемінің тым кеңдігіне қарамастан, ата - аналармен жұмыстың маңызы ерекше. Қазіргі мектепте жағдай коптеп өзгеруде: оқу және тәрбие процесінің құрылымы мен мазмұны, соған сай мұғалімдер мен оқушылардың көзқарастары, олардың өзара қарым - қатынасы, сабақтың ұйымдастыру формалары мен өткізу технологиясы, көптеген оқу пәндерін оқытудағы жаңа көзқарас, сонымен қатар сыныптан тыс тәрбие жұмысы. Мектепті басқару ісі біртіндеп демократиялық бағытты ұстануда. Яғни педагогикалық әрекеттегі ұшбұрыш - мұғалім - оқушы - ата- анаға қатысты жағдайда жаңа демократиялық қарым - қатынасқа ие болуда. Олай болса осы қарым - қатынасты реттеп отыратын әкімшілік - командалық жүйеде екендігі жерде келмеске кетті. Бүгінде мектептің ата- аналары мен жұмысының кейбір дәстүрлі түрлері өзінің маңызын жоюда:ата - аналар жиналысы, ата - аналар лекториясы мен университеттері, ата - аналардың ашық күні, ата - аналардың жұмыс орындары мен байланыс, баланың отбасына бару т. с. с. Дегенмен де тәжірибелі мұғалімдердің көзқарастарын да, ол олай болуы тиіс емес еді. Соған орай түйіні шешілмеген мәселелерді шешуде мұғалімдер мен оқушылар өзара байланыссыз жалқы қалып отыр. Әсіресе мұндай жағдайда мұғалімдердің ата - аналармен ынтымақтастық қарым - қатынысына кері әсерін тигізуде. Бүгінде бала тәрбиесінде олардың бір - біріне айтар ақыл кеңесі ауадай қажет болып отыр. Ата-аналармен жүргізілетін педагогикалық жұмыстардың формасы: - Ата-аналар ұйымы, ата-аналар жиналысы, конференциялар Сынып жиналысында сайланатын неғұрлым белсенді ата-аналар, қоғамдық орган: - Ата-аналар комитеті Балаларды қорғайтын халықаралық құжат: - БҰҰ балалар құқығы жөніндегі конфенциясы
Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстағы сынып жетекшісінің негізгі міндеттері- отбасы мен мектептің балаға қоятын талаптарының бірлігін қамтамасыз ету, ата-аналардың педагогикалық білім дәрежесі мен мәдениетін арттырып отыру. Ата-аналармен тұрақты байланыс орнатудың мақсаты – - отбасыны, оның мүшелерінің қарым-қатынасын зерттеп, ата-ананың педагогикалық білім дәрежесінің жай күйін анықтап, кеңес беру Ата-аналар жиналысы мектеп бойынша - жылына 2 рет өткізіледі.
9- дәріс. ТАҚЫРЫБЫ:Отбасындағы тәрбие неғіздері. Дәрістің жоспары: 1. Отбасы тәрбиесін жетілдірудің жолдары. 2. Оқушылардың отбасын зерттеу әдістемесі. 1. Қазақстанда мектепке дейінгі тәрбиенің негізін салған ағартушылардың бірі – Н. -Құлжанова. Оның Мектептен бұрынғы тәрбие, Ана мен бала атты еңбектері бала тәрбиесінің мектепке дейінгі кезеңін қамтитын ұлттық негіздегі құнды еңбектер. Мектептен бұрынғы тәрбие атты еңбегіне А. -Байтұрсынов алғы сөз жазған. Онда: Баланы бастан тәрбиелеу деген - баланы жас басынан дұрыс тәрбиемен өсіру деген сөз. Дұрыс тәрбиемен өскен бала тіршілік ісіне икем, бейнетіне берік болып өспек. Дұрыс тәрбиенің асылы-баланың жанымен, тәнімен керек деп танылған істерді бала табиғатының әуенімен істеу – сол дұрыс тәрбие болады [4] деп, бала тәрбиесі мен дамудың жас ерекшелік кезеңдерінің байланысын, мектепке дейінгі тәрбиенің маңызын аса жоғары бағалаған. А. -Байтұрсынов пен Н. -Құлжанованың бала тәрбиесі туралы көзқарастарындағы ортақ ой, нақты мақсат – бала тәрбиесін салауатты өмір салтына негіздеп ұйымдастыру. Баланың дамуына негізгі әсер ететін ойын әрекеті екендігіне тоқтала отырып: Баланың ойыны қайсы жұмысы қайсы, айыруға болмайды. Ойыны да ойын, жұмысы да ойын, бәрін де ойын үстінде, ойын үшін істейді. . . Жас балаларға жақсы іс, дұрыс білім үйрету дегенде мектеп балаларына сабақ үйрету үлкендерге іс үйрету сияқты емес, әлгі айтылған сияқты балалар табиғаты тілейтін жолмен үйрету айтылады. Яғни, баланы ойынға үйрету, қатыстыру арқылы ойыны қайсы, үйретуі қайсы екенін балалар айырмастай, сезбестей етіп үйрету деп білу керек [5] деп, А. -Байтүрсынов мектепке дейінгі тәрбиенің өзіндік ерекшелігін және жүргізілу тәсілін сөз етеді. 2. Жалынды публицист, жауынгер ақын, тарихшы, саяси қайраткер Ыбырай мен Ахметті ұстаз тұтқан педагог Міржақып Дулатов өзінің шығармаларында бала, ана, әйел, ғашықтық, денсаулық туралы отбасына қатысты мәселелерді көтерген. Міржақыптың Шешенің балаларды сүюі өлеңінде балаға деген ана махаббаты, оның шексіз-шетсіз мөлдірлігі сөз болады. Сондай-ақ ол Жастарға, Балдызға, Жесір даулары хақында, Жігіттер, Жігіттерге, Қамар сұлуға, Сұлу қызға, Екі сұлуға, Қобызшы ініме, т. б. өлеңдерінде отбасында жастарды тәрбиелеу, сұлулық, ғашықтық туралы жырлаған. Міржақып Дулатов ұстазы Ахмет Байтұрсынов сияқты отбасындағы тазалық тәрбиесіне де көңіл бөліп, өзінің Қирағат атты оқу құралындағы Денсаулық жайынан бөлімінде адам организімінің әрбір мүшелерінің аман болуы, салауаттық пен дене саулығын сақтау үшін қажетті гигиеналық шарттарын жүйелеп, оларды сақтау және орындау керектігін ұсынған [52]. Нақтырақ айтсақ, баланың құлағы, мұрыны, тынысы, көзі аман болу үшін, жұмыс істегенде салауаттық сақтау үшін, дененің саулығын сақтау үшін бала алдынала қандай іс-әрекет жасауы, оны орындау тәртібі өте түсінікті тілмен баяндалған. Мысалы, Дененің саулығын сақтау үшін тарауында алдын алу ережелері мынадай:
1. Үйіңе таза ауа көп кірсін, күннің сәулесі (шуағы) көп түссін, саламаттықты сақтау үшін таза ауа, күннің шуағы өте кажет нәрсе.
2. Тұла бойыңды, ең болмағанда, мойныңды, көкірегіңді, арқаңды күнде салқын сумен жуып тұр, көнпісті боласың. Денеңді таза ұста, жұмасына бір рет жылы суға шомылып тұр.
3. Жылы мезгілде бос суға көбірек шомыл. . . . . . . . .
4. Өзіңді, тамағыңды таза ұста, ішкен, жеген сайын және де ертеңді-кеш аузынды тазалап шайқа. . . . . . . Таза ауада (сыртта) көбірек қимылда (жүр, ойна, жүгір). . .
5. Денеңді тар киім белбеумен, түрлі баумен байлап қыспа.
6. Аяқ киімің (етіктің ұлтаны табанына лайық болсын) өкшесі жалпақ аласа болсын. Биік өкше өте зиянды болады.
7. Өте көп ішіп, жеме. Бұзылган астан, сіңбейтін тамақтан, әсіресе тәттіден қашық бол. . . . . . . Ерте жат, ерте тұр. Оянғансын төсекте тыраңдап жатпа. Оянысымен төсектен тұрып кет. . . . . . . .
8. Кешке ұйықтардың алдында ауыр жұмыс істеп шаршама. Болдырған кісі дұрыстап ұйықтай алмайды.
9. Ұйқы адамға күш жинап, қуат береді. . . . . .
10. . . . . . . .
3. Қазақ халқының ұлы ақыны М. Жұмабаев ата-ананың әділдігімен, адамгершілік парасаттылығымен тәрбиеленген, ұстаздары А. Байтұрсынов пен М. Дулатовтан дәріс алып, олардан үлгі-өнеге алған ағартушы, әрі педагог болған. Мағжанның Шамам келгенше қазақ жанына қабыстыруға тырыстым деп жазған Педагогика атты тұңғыш ұлттық оқу құралында бала тәрбиелеуде ата-ананың рөлі туралы ой-пікірлері баршылық. Оқу құралының бірінші бөлімі педагогиканың жалпы мәселелеріне арналған. Мағжанның пікірінше, тәрбие түрі төртке бөлінеді. Олар: дене, жан, ақыл тәрбиесі, сұлулық пен құлық тәрбиесі. Автор олардың бір-бірімен табиғи тамырластығын тәптештей түсіндіре келіп, былай дейді: Егер де адам баласына осы төрт тәрбие тегіс берілсе, оның тәрбиесі түгел болғаны. Егер де ол ыстық, суық, аштық, жалаңаштық сықылды тұрмыста жиі ұшырайтын күштерді елемейтін мықты берік денелі болса, түзу ойлайтын, дұрыс шешетін, дәл табатын ақылды болса, сұлу сөз, сиқырлы әуен, әдемі түрден ләззат алып, жан толқындырарлық болса, жамандықтан жаны жиреніп, жақсылықты жаны тілеп, тұратын құлықты болса ғана адам баласының дұрыс тәрбие алып, шын адам болғандығы. Балам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz