Буынаяқтылар типі. өрмекшітәрізділер класы. кенелер. жіктелуі және практикалық маңызы
Дәріс жоспары:
1. Буынаяқтылардың жалпы сипаттамасы.
2. Буынаяқтылардың жіктелуі.
3. Сыртқы құрылысы.
4. Ішкі құрылысы.
5. Өрмекшітәрізділер.Практикалық маңызы.
1. Буынаяқтылардың жалпы сипаттамасы.
2. Буынаяқтылардың жіктелуі.
3. Сыртқы құрылысы.
4. Ішкі құрылысы.
5. Өрмекшітәрізділер.Практикалық маңызы.
Буынаяқтылар типінің (Arthoropoda) медициналық маңызы бар өкілдерін зерттейді. Буынаяқтылар типінің жер бетінде 1,5 млн-дай түрі бар. Олардың қаңқасы - (скелет) денесін қорғайтын хитинді жабын. Денесі үш бөлімді сегменттерден тұрады: бас, көкірек, құрсақ. Кейбір топтарында бас, көкірек бірігіп баскөкірегін құраса, кейбіреулері бөлікке бөлінбеген тұтас болады. Басында түрі өзгерген аяқтары, сезім және ауыз аппараты орналасады. Ас қорыту жүйесі күрделі бездерден тұрады. Жүйелілік орнына және тіршілік ортасына қарай, тыныс алу мүшелерілері желбезек, қапшық тәрізді өкпе немесе трахеядан тұрады. Қан айналу жүйесі ашық, жүрегі денесінің арқасында, құрсақ бөлімінде жүйке тізбектері болады, олар көбісінде ганглиялы. Жүйке тізбектерінің ірілері жұтқыншақ асты және ұсті болып бөледі, денесінің алдыңғы жағында орналасады.
Медициналық маңызы бар буынаяқтыларға екі класс жатады: өрмекшітәрізділер және жәндіктер (насекомдар).
Өрмекшітәрізділер ARACHNOIDEA классы
Осы класс өкілдерінің денесі екі бөлімнен турады: баскеуде, құрсақ және алты жұп аяқтарынан: хелицерлер, педипальпалар және төрт жұп жүргіш аяқтарынан. Өрмекші тәрізділер өкпелері қапшық сияқты кенірдекпен тыныс алады.
Медициналық маңызы барларға жататын бұйі отрядының өкілдері, Scorpiones, ормекшілер Aranei, олардың ішінде адам үшін өте ұлы түрлері болады және кенелер Acari.
Кенелер отряды Acari
Бұл отрядтың өкілдерінің денелері сегменттелмеген. Көп жағдайда ауыз аппараттыры күрделі құрылған тұмсығынан турады, оның құрамына хелицерлер кіреді және қосымша гипостом пайда болады. Педипальпалар иіс сезуін және сезініс қызметін атқарады. Кенелердің дамуы метаморфозбен өиеді. Жұмыртқадан үш жұп аяғымен дернәсіл шығады. Одан кейін нимфа кезеңі, 4-т жұп аяқтарымен, бірақ жыныс жүйесі пісіп жетілмеген. Нимфа үлкен особь- имагоға ауысады, айырмашылығы көлемі үлкен жыныс жүйесі дамыған. Кейбір түрлерінде нимфалар кезеңдері бірнеше болады.
Кенелердің экологиясы әртүрлі болып келеді. Олардың ішінде еркін өмір сүретін жыртқыштар, сонымен қатар өсімдіктердің, жануарлардың және адамның паразиттері өмір сүреді. Кенелердің кейбір түрлері кісі туратын үйде мекендейді. Болашақта әлі паразит болмай, оларда еркін өмір сүретін түрлеріне тән ұйым сақталды. Кенелердің басқа тобы уақытша бейімделушілікті эктопаразитизмге ие болды, бірақ көп уақытың табиғи табиғатта өткізеді. Сондықтан олар терең дегенерациядан өткеді. Кенелердің шамалы санының түрлері адамда тұрақты паразиттейді. Паразитизмге бейімдеушілік және жалпы дегенерациясы оларда айқын көрінеді.
Медициналық маңызы бар буынаяқтыларға екі класс жатады: өрмекшітәрізділер және жәндіктер (насекомдар).
Өрмекшітәрізділер ARACHNOIDEA классы
Осы класс өкілдерінің денесі екі бөлімнен турады: баскеуде, құрсақ және алты жұп аяқтарынан: хелицерлер, педипальпалар және төрт жұп жүргіш аяқтарынан. Өрмекші тәрізділер өкпелері қапшық сияқты кенірдекпен тыныс алады.
Медициналық маңызы барларға жататын бұйі отрядының өкілдері, Scorpiones, ормекшілер Aranei, олардың ішінде адам үшін өте ұлы түрлері болады және кенелер Acari.
Кенелер отряды Acari
Бұл отрядтың өкілдерінің денелері сегменттелмеген. Көп жағдайда ауыз аппараттыры күрделі құрылған тұмсығынан турады, оның құрамына хелицерлер кіреді және қосымша гипостом пайда болады. Педипальпалар иіс сезуін және сезініс қызметін атқарады. Кенелердің дамуы метаморфозбен өиеді. Жұмыртқадан үш жұп аяғымен дернәсіл шығады. Одан кейін нимфа кезеңі, 4-т жұп аяқтарымен, бірақ жыныс жүйесі пісіп жетілмеген. Нимфа үлкен особь- имагоға ауысады, айырмашылығы көлемі үлкен жыныс жүйесі дамыған. Кейбір түрлерінде нимфалар кезеңдері бірнеше болады.
Кенелердің экологиясы әртүрлі болып келеді. Олардың ішінде еркін өмір сүретін жыртқыштар, сонымен қатар өсімдіктердің, жануарлардың және адамның паразиттері өмір сүреді. Кенелердің кейбір түрлері кісі туратын үйде мекендейді. Болашақта әлі паразит болмай, оларда еркін өмір сүретін түрлеріне тән ұйым сақталды. Кенелердің басқа тобы уақытша бейімделушілікті эктопаразитизмге ие болды, бірақ көп уақытың табиғи табиғатта өткізеді. Сондықтан олар терең дегенерациядан өткеді. Кенелердің шамалы санының түрлері адамда тұрақты паразиттейді. Паразитизмге бейімдеушілік және жалпы дегенерациясы оларда айқын көрінеді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1.Омыртқасыздар зоологиясы:оқулық \ К.Дәуітбаева.-Алматы, 1 - кітап. - 2004.-376 б.
2.Омыртқасыздар зоологиясы:оқулық \ К. Дәуітбаева. -Алматы, 2 - кітап. - 2005.- 416 б.
3. Догель, В. А. Зоология беспозвоночных / В. А. Догель. – М. :Высш. шк., 1981. – 606 с.
4. Иванов, П. П. Происхождение многоклеточных животных / П. П. Иванов. – М. : Наука, 1968. – 287 с.
5. Иванова-Казас, О. М. Курс сравнительной эмбриологии беспозвоночных животных / О. М. Иванова-Казас, Е. Б. Кричинская. – Л. : Изд-во ЛГУ, 1988.
6. Иванова-Казас, О. М. Сравнительная эмбриология беспозвоночных
животных: Иглокожие и полухордовые / О. М. Иванова-Казас. – М., 1978.
Қосымша:
1. Жизнь животных: в 7 т. Т. 1-7. / под ред. Р. К. Пастернак ; редколлегия В. Е. Соколов. – 2-е изд., перераб. – М. : Просвещение, 1988. – 447 с.
2. Натали, Ф. Ф. Зоология беспозвоночных / Ф. Ф. Натали. – М. : Просвещение, 1975. – 416 с.
3. Росс, Г. Энтомология / Г. Росс, Ч. Росс, Д. Росс. – М. : Мир, 1985. – 900 с.
4. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных. Т.1. Протисты и низшие многоклеточные : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. : Академия, 2008. – 496 с.
5. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных. Т. 2. Низшие целомические :
пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. : Академия, 2008. – 448 с.
6. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных. Т. 3. Членистоногие : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. : Академия, 2008. – 448 с.
7. Биология. В 2кн. 2: Учеб.для медиц. спец. Вузов \ В.Н. Васильева, И.Н. Волков, В.В. Синелыцикова;Под ред. В.Н. Ярыгина. – 9-е изд., испр. и доп. – М.: Высш.шк., 2012. – 432 c.
Негізгі:
1.Омыртқасыздар зоологиясы:оқулық \ К.Дәуітбаева.-Алматы, 1 - кітап. - 2004.-376 б.
2.Омыртқасыздар зоологиясы:оқулық \ К. Дәуітбаева. -Алматы, 2 - кітап. - 2005.- 416 б.
3. Догель, В. А. Зоология беспозвоночных / В. А. Догель. – М. :Высш. шк., 1981. – 606 с.
4. Иванов, П. П. Происхождение многоклеточных животных / П. П. Иванов. – М. : Наука, 1968. – 287 с.
5. Иванова-Казас, О. М. Курс сравнительной эмбриологии беспозвоночных животных / О. М. Иванова-Казас, Е. Б. Кричинская. – Л. : Изд-во ЛГУ, 1988.
6. Иванова-Казас, О. М. Сравнительная эмбриология беспозвоночных
животных: Иглокожие и полухордовые / О. М. Иванова-Казас. – М., 1978.
Қосымша:
1. Жизнь животных: в 7 т. Т. 1-7. / под ред. Р. К. Пастернак ; редколлегия В. Е. Соколов. – 2-е изд., перераб. – М. : Просвещение, 1988. – 447 с.
2. Натали, Ф. Ф. Зоология беспозвоночных / Ф. Ф. Натали. – М. : Просвещение, 1975. – 416 с.
3. Росс, Г. Энтомология / Г. Росс, Ч. Росс, Д. Росс. – М. : Мир, 1985. – 900 с.
4. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных. Т.1. Протисты и низшие многоклеточные : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. : Академия, 2008. – 496 с.
5. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных. Т. 2. Низшие целомические :
пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. : Академия, 2008. – 448 с.
6. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных. Т. 3. Членистоногие : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. : Академия, 2008. – 448 с.
7. Биология. В 2кн. 2: Учеб.для медиц. спец. Вузов \ В.Н. Васильева, И.Н. Волков, В.В. Синелыцикова;Под ред. В.Н. Ярыгина. – 9-е изд., испр. и доп. – М.: Высш.шк., 2012. – 432 c.
Тақырыбы: Буынаяқтылар типі. Өрмекшітәрізділер класы. Кенелер. Жіктелуі және практикалық маңызы.
Мақсаты:шаянтәрізділер класының жалпы сипаттамасын, пратикалық маңызын және жіктелуін оқу.
Дәріс жоспары:
1. Буынаяқтылардың жалпы сипаттамасы.
2. Буынаяқтылардың жіктелуі.
3. Сыртқы құрылысы.
4. Ішкі құрылысы.
5. Өрмекшітәрізділер.Практикалық маңызы.
Дәріс тезистері
Буынаяқтылар типінің (Arthoropoda) медициналық маңызы бар өкілдерін зерттейді. Буынаяқтылар типінің жер бетінде 1,5 млн-дай түрі бар. Олардың қаңқасы - (скелет) денесін қорғайтын хитинді жабын. Денесі үш бөлімді сегменттерден тұрады: бас, көкірек, құрсақ. Кейбір топтарында бас, көкірек бірігіп баскөкірегін құраса, кейбіреулері бөлікке бөлінбеген тұтас болады. Басында түрі өзгерген аяқтары, сезім және ауыз аппараты орналасады. Ас қорыту жүйесі күрделі бездерден тұрады. Жүйелілік орнына және тіршілік ортасына қарай, тыныс алу мүшелерілері желбезек, қапшық тәрізді өкпе немесе трахеядан тұрады. Қан айналу жүйесі ашық, жүрегі денесінің арқасында, құрсақ бөлімінде жүйке тізбектері болады, олар көбісінде ганглиялы. Жүйке тізбектерінің ірілері жұтқыншақ асты және ұсті болып бөледі, денесінің алдыңғы жағында орналасады.
Медициналық маңызы бар буынаяқтыларға екі класс жатады: өрмекшітәрізділер және жәндіктер (насекомдар).
Өрмекшітәрізділер ARACHNOIDEA классы
Осы класс өкілдерінің денесі екі бөлімнен турады: баскеуде, құрсақ және алты жұп аяқтарынан: хелицерлер, педипальпалар және төрт жұп жүргіш аяқтарынан. Өрмекші тәрізділер өкпелері қапшық сияқты кенірдекпен тыныс алады.
Медициналық маңызы барларға жататын бұйі отрядының өкілдері, Scorpiones, ормекшілер Aranei, олардың ішінде адам үшін өте ұлы түрлері болады және кенелер Acari.
Кенелер отряды Acari
Бұл отрядтың өкілдерінің денелері сегменттелмеген. Көп жағдайда ауыз аппараттыры күрделі құрылған тұмсығынан турады, оның құрамына хелицерлер кіреді және қосымша гипостом пайда болады. Педипальпалар иіс сезуін және сезініс қызметін атқарады. Кенелердің дамуы метаморфозбен өиеді. Жұмыртқадан үш жұп аяғымен дернәсіл шығады. Одан кейін нимфа кезеңі, 4-т жұп аяқтарымен, бірақ жыныс жүйесі пісіп жетілмеген. Нимфа үлкен особь- имагоға ауысады, айырмашылығы көлемі үлкен жыныс жүйесі дамыған. Кейбір түрлерінде нимфалар кезеңдері бірнеше болады.
Кенелердің экологиясы әртүрлі болып келеді. Олардың ішінде еркін өмір сүретін жыртқыштар, сонымен қатар өсімдіктердің, жануарлардың және адамның паразиттері өмір сүреді. Кенелердің кейбір түрлері кісі туратын үйде мекендейді. Болашақта әлі паразит болмай, оларда еркін өмір сүретін түрлеріне тән ұйым сақталды. Кенелердің басқа тобы уақытша бейімделушілікті эктопаразитизмге ие болды, бірақ көп уақытың табиғи табиғатта өткізеді. Сондықтан олар терең дегенерациядан өткеді. Кенелердің шамалы санының түрлері адамда тұрақты паразиттейді. Паразитизмге бейімдеушілік және жалпы дегенерациясы оларда айқын көрінеді.
Кенелердің үш жоғарыда көрсетілген топтары бір біріне байланыссыз эволюционерленеді.
Олардың медициналық маңызы әртүрлі.
Кенелер – уақытша қансорғыш эктопаразиттер.
Адамға шабу жасайтын осы топтын кенелері эктопаразитизмге айқын бейімделуімен сипатталады: ауыз аппараты олардың тағайындалған теріні тесуге және қанды соруға, асқорыту жұйесі және дененің жабыны өте созылмалы, сондық тан олар өте сирек көректенеді, кейде тек өмірінде бірақ рет, қатан арнаулы иелері бұл топта жоқ. Олар өте жеңіл қанмен көректенуге әртүрлі жануарларға және адамға ауысып отырады. Кененің бөліп шығарып отыратын слекейі жараға түскенде токсикалық әсерін тигізеді.
Кенелердің көпшілік турінде шабуын жасағанда терінің зақымдануына ғана себебі болмайды, сонымен қатар кенелі дерматиті, ауыр қалтырау жағдайы және жұйкенің бұзылуы байқалады. Тек қана қанмен көректенуі қауыптілік туғызса, сонымен қатар табиғи-ошақты протозойлы, бактериальды, вирусты аурулардың, риккетсиялармен шақырылатын аурулардың қоздырғыштарының тасмалдаушылары болып табылады.
Иксод Ixodidae және Аргаз Argasidae тұқымдастары.
Иксод кенелері қанның соруына байланысты бірнеше миллиметрден 2-і см дейін өте ірі – болып келеді. Шығыңқы болып келеді дененің алдыңғы жағында ауыз аппараты- алдыга қарай. Тұмсығының негізгі компоненті гипостомұзын сүйірленген өсінді болады онда үшкір тісшелер артқа қарай бағытталған. Хелицерлерінің түрлері шанышқы стилет сияқты, латеральды жағынан үшкірленген. Солардың салдарынан иесінің терісінде кесілген жара түзіледі. Сондықтан оған гипостом енгізіледі.
Жараға енгізілген сілікейдің 1-ші порциясы шақканда, тұмсығының маңайында қатып қалуға қасиеті бар. Қорытындысында ажыратылған хелицерлермен гипостом мықты бекінеді. Сондықтан кенелер иесіне жақсы қадалып бірнеше сағаттан бастап 15-20 күнге дейін қан соруы мүмкін. Ортаңғы ішекте көпсанды өсінділер болады, олар көректенгенде қанға толады. Мұнда қан бірнеше жылға дейін сақталуы мүмкін. Аталығының арқа жағы қапталған созылмалы емес хитинді қалқанмен, аналығында қалқаны денесінің сыртқы жағының жартысын ғана жауып жатады, сондықтан қалқаны созылмалы болып келгендіктен қанды көп сорып алады. Көректенгеннен кейін аналықтары орман төсенішіне, жарылған жерге, кеміргінетердің індеріне 1500-20000 жұмыртқа салады. Дернәсілдерінде 3 жұп аяқтары болады. Олар кесерткелердің және кішкентай кеміргіштердің қандарымен көректенеді. Келесі тіршілік циклінің кезеңі-нимфа.
Ол дәрнәсілден анағурлым ұлкен, қояндармен, тиындармен, егеукүйрықтармен, көректенеді. Нимфа түлекеннен кейін пісіп жетілген түрге айналуды. Ересек кене ірі қарамалдардың және жабайы түяқтылардың, түлкілердің, иттердің және адамның қаның сорады. Сондықтан кенелерге келесі тіршілік циклінің кезеңіне өту үшін, бірақ рет көректені керек, иксод кенелерінің көбісі үш иесін ауыстырады. Бұндай даму циклін үш-иесілік деп атайды.
Иксод кенелерінің көбісі иелерін олар 1 метр биіктікте ағаштардың жапрақтарында, бұтақтарында, жануарлар жүретін жол бойында белсенсіз түрде аңдып тұрады. Кейбір түрлері белсенді иелерін іздейді.
Иксод кенелері қауыпты аурулардың қоздырғыштарын тасмалдайды. Аурулардың ішінде өте белгілі көктемгіжазғы кене энцефалиті. Кененің ағзасында көбееді вирустар және аналық жұмыртқа бездері мен слекей бездерінде жиналады. Қанды сорған кезде вирустар трансмиссивті жолмен көректенуиесіне беріледі, ал жұмыртқа салғанда – трансовариальді жолмен келесі ұрпаққа беріледі. Иксод кенелерінің келесі түрлері өте маңызды түрде тасмалдаушылары және қоздырғыштарының резервуары болып есептелінеді.
Тайга кенесі - Ixodes persulcatus. Аталығы 2,5 мм, аналығы – 4мм дейін. Евразияның тайга занасында Дальний Востокдан Орталық Европаның таулы аймақтарына дейін. Өмір 3 жыл сүреді. Кенелердің бұл түрі өте қауыпты, себебі олар адамға жабуыл жасайды.
Ит кенесі - Ixodes ricinus. Аралас, жапрақты ормандарда және Евразияның көп жерлерінің бұта қопаларында өте жиі кездеседі. Тайга кенесінен айырмашылығы кейбір құрылыстарымен және тіршілік циклінің ұзақтығымен – 7 жылға дейін.
Жайылым кенесі - Dermacentor. Көбінесе кездеседі шалғында, жайылымда, орманды-далада және таулы ормандарда. Ixodes туыстас кенелерінен айырмашылығы өте қысқа ауыз аппаратымен, арқа қапталығының бетіндегі ақ түсті эмальды суретімен және фестон тәрізді денесінің шетімен.
Әртүрлі климаттық зоналарда иксод кенелерінің кең таралуы тайга энцефалитінің вирусының орналасуына әкелді. Сондықтан вирустардың тасмалдаушылардың резервуарлы иелерінің әр түрлеріне бейімделуі штаммдардың көбеюіне, тек вируленттігінің дәрежесі бойынша айырмашылықтарына әкелді. Энцефалиттің өте ауыр өтуі 30%- тінде орталық жүйке жүйесінің бұзылуы осы штаммдар арқылы. Оңтүстікевропалық және Шығысавропалық штаммдарында вируланттігі аз, сондықтан аурудын өтуі симптомсыз немесе грипп тәріздес. Көбінесе диагноз қойылмайды.
Ұй жануарлары тайга энцефалитімен көбінесе зақымданады, ешкілер сиырларға қарағанда, жапрақтармен және бұтақтарымен көректенеді, сондықтан оларды кенелер тамақтануына байланысты көп түрде шағады. Ешкілер жеңіл түрде аурады, бірақта энцефалиттің вирусы сұтпен бірге шығады. Осындай сүтті ішкенде адамда зақымданады.
Ешкі сүті арқылы зақымдану ең бірінші рет Оңтүстік- Шығыс Словакияда 1951 жылы бейнеленген, онда Рожнява қаласында бірнеше күннің ішінде 1660 адам энцефалитпен ауырған. Барлықтары дүкеннен сүт сатып алған ол сүтке жақындағы ауылдан 4-т ешкінің сүті қосылған. Сиыр сүттеріде вируспен зақымдалуы мүмкін, бірақта ешкі сүтінде вирустың концентрациясы жоғары, сондықтан эпидемиологиялық жағынан өте қауыпты вирусологиялық зерттеулер көрсетті.
Адамның үйінде мекендейтің кенелер.
Бұл экологиялық топтың кенелері – 1 мм-ден кем өте үсақ жануарлар. Ауыз аппараты-кеміргіш типтес. Тамақ іздеуге белсенді қозғалуға бейімді. Азық қорларымен көректенеді – астықпен, үнмен, кептірілген етпен және балықпен, кептірілген көкөніс және жемістермен, сонымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мақсаты:шаянтәрізділер класының жалпы сипаттамасын, пратикалық маңызын және жіктелуін оқу.
Дәріс жоспары:
1. Буынаяқтылардың жалпы сипаттамасы.
2. Буынаяқтылардың жіктелуі.
3. Сыртқы құрылысы.
4. Ішкі құрылысы.
5. Өрмекшітәрізділер.Практикалық маңызы.
Дәріс тезистері
Буынаяқтылар типінің (Arthoropoda) медициналық маңызы бар өкілдерін зерттейді. Буынаяқтылар типінің жер бетінде 1,5 млн-дай түрі бар. Олардың қаңқасы - (скелет) денесін қорғайтын хитинді жабын. Денесі үш бөлімді сегменттерден тұрады: бас, көкірек, құрсақ. Кейбір топтарында бас, көкірек бірігіп баскөкірегін құраса, кейбіреулері бөлікке бөлінбеген тұтас болады. Басында түрі өзгерген аяқтары, сезім және ауыз аппараты орналасады. Ас қорыту жүйесі күрделі бездерден тұрады. Жүйелілік орнына және тіршілік ортасына қарай, тыныс алу мүшелерілері желбезек, қапшық тәрізді өкпе немесе трахеядан тұрады. Қан айналу жүйесі ашық, жүрегі денесінің арқасында, құрсақ бөлімінде жүйке тізбектері болады, олар көбісінде ганглиялы. Жүйке тізбектерінің ірілері жұтқыншақ асты және ұсті болып бөледі, денесінің алдыңғы жағында орналасады.
Медициналық маңызы бар буынаяқтыларға екі класс жатады: өрмекшітәрізділер және жәндіктер (насекомдар).
Өрмекшітәрізділер ARACHNOIDEA классы
Осы класс өкілдерінің денесі екі бөлімнен турады: баскеуде, құрсақ және алты жұп аяқтарынан: хелицерлер, педипальпалар және төрт жұп жүргіш аяқтарынан. Өрмекші тәрізділер өкпелері қапшық сияқты кенірдекпен тыныс алады.
Медициналық маңызы барларға жататын бұйі отрядының өкілдері, Scorpiones, ормекшілер Aranei, олардың ішінде адам үшін өте ұлы түрлері болады және кенелер Acari.
Кенелер отряды Acari
Бұл отрядтың өкілдерінің денелері сегменттелмеген. Көп жағдайда ауыз аппараттыры күрделі құрылған тұмсығынан турады, оның құрамына хелицерлер кіреді және қосымша гипостом пайда болады. Педипальпалар иіс сезуін және сезініс қызметін атқарады. Кенелердің дамуы метаморфозбен өиеді. Жұмыртқадан үш жұп аяғымен дернәсіл шығады. Одан кейін нимфа кезеңі, 4-т жұп аяқтарымен, бірақ жыныс жүйесі пісіп жетілмеген. Нимфа үлкен особь- имагоға ауысады, айырмашылығы көлемі үлкен жыныс жүйесі дамыған. Кейбір түрлерінде нимфалар кезеңдері бірнеше болады.
Кенелердің экологиясы әртүрлі болып келеді. Олардың ішінде еркін өмір сүретін жыртқыштар, сонымен қатар өсімдіктердің, жануарлардың және адамның паразиттері өмір сүреді. Кенелердің кейбір түрлері кісі туратын үйде мекендейді. Болашақта әлі паразит болмай, оларда еркін өмір сүретін түрлеріне тән ұйым сақталды. Кенелердің басқа тобы уақытша бейімделушілікті эктопаразитизмге ие болды, бірақ көп уақытың табиғи табиғатта өткізеді. Сондықтан олар терең дегенерациядан өткеді. Кенелердің шамалы санының түрлері адамда тұрақты паразиттейді. Паразитизмге бейімдеушілік және жалпы дегенерациясы оларда айқын көрінеді.
Кенелердің үш жоғарыда көрсетілген топтары бір біріне байланыссыз эволюционерленеді.
Олардың медициналық маңызы әртүрлі.
Кенелер – уақытша қансорғыш эктопаразиттер.
Адамға шабу жасайтын осы топтын кенелері эктопаразитизмге айқын бейімделуімен сипатталады: ауыз аппараты олардың тағайындалған теріні тесуге және қанды соруға, асқорыту жұйесі және дененің жабыны өте созылмалы, сондық тан олар өте сирек көректенеді, кейде тек өмірінде бірақ рет, қатан арнаулы иелері бұл топта жоқ. Олар өте жеңіл қанмен көректенуге әртүрлі жануарларға және адамға ауысып отырады. Кененің бөліп шығарып отыратын слекейі жараға түскенде токсикалық әсерін тигізеді.
Кенелердің көпшілік турінде шабуын жасағанда терінің зақымдануына ғана себебі болмайды, сонымен қатар кенелі дерматиті, ауыр қалтырау жағдайы және жұйкенің бұзылуы байқалады. Тек қана қанмен көректенуі қауыптілік туғызса, сонымен қатар табиғи-ошақты протозойлы, бактериальды, вирусты аурулардың, риккетсиялармен шақырылатын аурулардың қоздырғыштарының тасмалдаушылары болып табылады.
Иксод Ixodidae және Аргаз Argasidae тұқымдастары.
Иксод кенелері қанның соруына байланысты бірнеше миллиметрден 2-і см дейін өте ірі – болып келеді. Шығыңқы болып келеді дененің алдыңғы жағында ауыз аппараты- алдыга қарай. Тұмсығының негізгі компоненті гипостомұзын сүйірленген өсінді болады онда үшкір тісшелер артқа қарай бағытталған. Хелицерлерінің түрлері шанышқы стилет сияқты, латеральды жағынан үшкірленген. Солардың салдарынан иесінің терісінде кесілген жара түзіледі. Сондықтан оған гипостом енгізіледі.
Жараға енгізілген сілікейдің 1-ші порциясы шақканда, тұмсығының маңайында қатып қалуға қасиеті бар. Қорытындысында ажыратылған хелицерлермен гипостом мықты бекінеді. Сондықтан кенелер иесіне жақсы қадалып бірнеше сағаттан бастап 15-20 күнге дейін қан соруы мүмкін. Ортаңғы ішекте көпсанды өсінділер болады, олар көректенгенде қанға толады. Мұнда қан бірнеше жылға дейін сақталуы мүмкін. Аталығының арқа жағы қапталған созылмалы емес хитинді қалқанмен, аналығында қалқаны денесінің сыртқы жағының жартысын ғана жауып жатады, сондықтан қалқаны созылмалы болып келгендіктен қанды көп сорып алады. Көректенгеннен кейін аналықтары орман төсенішіне, жарылған жерге, кеміргінетердің індеріне 1500-20000 жұмыртқа салады. Дернәсілдерінде 3 жұп аяқтары болады. Олар кесерткелердің және кішкентай кеміргіштердің қандарымен көректенеді. Келесі тіршілік циклінің кезеңі-нимфа.
Ол дәрнәсілден анағурлым ұлкен, қояндармен, тиындармен, егеукүйрықтармен, көректенеді. Нимфа түлекеннен кейін пісіп жетілген түрге айналуды. Ересек кене ірі қарамалдардың және жабайы түяқтылардың, түлкілердің, иттердің және адамның қаның сорады. Сондықтан кенелерге келесі тіршілік циклінің кезеңіне өту үшін, бірақ рет көректені керек, иксод кенелерінің көбісі үш иесін ауыстырады. Бұндай даму циклін үш-иесілік деп атайды.
Иксод кенелерінің көбісі иелерін олар 1 метр биіктікте ағаштардың жапрақтарында, бұтақтарында, жануарлар жүретін жол бойында белсенсіз түрде аңдып тұрады. Кейбір түрлері белсенді иелерін іздейді.
Иксод кенелері қауыпты аурулардың қоздырғыштарын тасмалдайды. Аурулардың ішінде өте белгілі көктемгіжазғы кене энцефалиті. Кененің ағзасында көбееді вирустар және аналық жұмыртқа бездері мен слекей бездерінде жиналады. Қанды сорған кезде вирустар трансмиссивті жолмен көректенуиесіне беріледі, ал жұмыртқа салғанда – трансовариальді жолмен келесі ұрпаққа беріледі. Иксод кенелерінің келесі түрлері өте маңызды түрде тасмалдаушылары және қоздырғыштарының резервуары болып есептелінеді.
Тайга кенесі - Ixodes persulcatus. Аталығы 2,5 мм, аналығы – 4мм дейін. Евразияның тайга занасында Дальний Востокдан Орталық Европаның таулы аймақтарына дейін. Өмір 3 жыл сүреді. Кенелердің бұл түрі өте қауыпты, себебі олар адамға жабуыл жасайды.
Ит кенесі - Ixodes ricinus. Аралас, жапрақты ормандарда және Евразияның көп жерлерінің бұта қопаларында өте жиі кездеседі. Тайга кенесінен айырмашылығы кейбір құрылыстарымен және тіршілік циклінің ұзақтығымен – 7 жылға дейін.
Жайылым кенесі - Dermacentor. Көбінесе кездеседі шалғында, жайылымда, орманды-далада және таулы ормандарда. Ixodes туыстас кенелерінен айырмашылығы өте қысқа ауыз аппаратымен, арқа қапталығының бетіндегі ақ түсті эмальды суретімен және фестон тәрізді денесінің шетімен.
Әртүрлі климаттық зоналарда иксод кенелерінің кең таралуы тайга энцефалитінің вирусының орналасуына әкелді. Сондықтан вирустардың тасмалдаушылардың резервуарлы иелерінің әр түрлеріне бейімделуі штаммдардың көбеюіне, тек вируленттігінің дәрежесі бойынша айырмашылықтарына әкелді. Энцефалиттің өте ауыр өтуі 30%- тінде орталық жүйке жүйесінің бұзылуы осы штаммдар арқылы. Оңтүстікевропалық және Шығысавропалық штаммдарында вируланттігі аз, сондықтан аурудын өтуі симптомсыз немесе грипп тәріздес. Көбінесе диагноз қойылмайды.
Ұй жануарлары тайга энцефалитімен көбінесе зақымданады, ешкілер сиырларға қарағанда, жапрақтармен және бұтақтарымен көректенеді, сондықтан оларды кенелер тамақтануына байланысты көп түрде шағады. Ешкілер жеңіл түрде аурады, бірақта энцефалиттің вирусы сұтпен бірге шығады. Осындай сүтті ішкенде адамда зақымданады.
Ешкі сүті арқылы зақымдану ең бірінші рет Оңтүстік- Шығыс Словакияда 1951 жылы бейнеленген, онда Рожнява қаласында бірнеше күннің ішінде 1660 адам энцефалитпен ауырған. Барлықтары дүкеннен сүт сатып алған ол сүтке жақындағы ауылдан 4-т ешкінің сүті қосылған. Сиыр сүттеріде вируспен зақымдалуы мүмкін, бірақта ешкі сүтінде вирустың концентрациясы жоғары, сондықтан эпидемиологиялық жағынан өте қауыпты вирусологиялық зерттеулер көрсетті.
Адамның үйінде мекендейтің кенелер.
Бұл экологиялық топтың кенелері – 1 мм-ден кем өте үсақ жануарлар. Ауыз аппараты-кеміргіш типтес. Тамақ іздеуге белсенді қозғалуға бейімді. Азық қорларымен көректенеді – астықпен, үнмен, кептірілген етпен және балықпен, кептірілген көкөніс және жемістермен, сонымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz