Несеп- жыныс ағзасы туралы
Мазмұны.
Кіріспе.
1.1 Несеп. жыныс ағзасыны: оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
1.2 Жыныс жүйесі: оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Негізгі бөлім.
2.1 Несеп.жыныс жүйесінің қызметі мен ерекшелігі ... ... ... ... ... ...
2.2 Жыныс жүйесінің қызметі мен ерекшелігі. ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе.
1.1 Несеп. жыныс ағзасыны: оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
1.2 Жыныс жүйесі: оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Негізгі бөлім.
2.1 Несеп.жыныс жүйесінің қызметі мен ерекшелігі ... ... ... ... ... ...
2.2 Жыныс жүйесінің қызметі мен ерекшелігі. ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Несеп – жыныс мүшелері физиологиялық әр түрлі екі жүйеден, яғни несеп және жыныс мүшелерінен құралады. Несеп мүшелері арқылы несепті (зәрді) сыртқа шығарады. Жыныс мүшелері көбею қызметін атқарады.
Бұл екі жүйенің бірге қарастырылу себебі — зәр шығару мүшелерінің қызметі жыныстық қызметке де тікелей байланысты, яғни бір мүше екі түрлі қызмет атқара алады. Несеп пен жыныс мүшелері орнығу орындары мен құрылысы жағынан және дамуы жағынан бірігіп, несеп-жыныс жүйелі мүшелерін құрайды. Еркектердің зәр шығаратын және шәует шығаратын түтіктері бірігіп, зәр және ұрық шығаратын ортақ түтік түзеді. Ал әйелдерде бұл екі жүйенің түтіктері екі бөлек болғанмен де қынаптың кіре берісінде ортақ несеп-жыныс жүйелі мүшелері түрінде ашылады.
Жыныс мүшелері аталық (еркектің) жыныс мүшесі және аналық (әйелдің) жыныс мүшесі болып екіге бөлінеді. Кейде екі жыныс мүшесінің бір кісіде болуы да мүмкін, ондай адам қызтеке (гермафродитизм) деп аталады. Қызтекенің нағыз және жалған түрлері болады. Нағыз қызтекеде аталық ен де аналық жыныс безі де бірдей болып, жалған қызтекеде екі жыныстың біреуінің қызметі ғана басымдық көрсетеді.
Несеп – жыныс мүшелері физиологиялық әр түрлі екі жүйеден, яғни несеп және жыныс мүшелерінен құралады. Несеп мүшелері арқылы несепті (зәрді) сыртқа шығарады. Жыныс мүшелері көбею қызметін атқарады.
Бұл екі жүйенің бірге қарастырылу себебі — зәр шығару мүшелерінің қызметі жыныстық қызметке де тікелей байланысты, яғни бір мүше екі түрлі қызмет атқара алады. Несеп пен жыныс мүшелері орнығу орындары мен құрылысы жағынан және дамуы жағынан бірігіп, несеп-жыныс жүйелі мүшелерін құрайды. Еркектердің зәр шығаратын және шәует шығаратын түтіктері бірігіп, зәр және ұрық шығаратын ортақ түтік түзеді. Ал әйелдерде бұл екі жүйенің түтіктері екі бөлек болғанмен де қынаптың кіре берісінде ортақ несеп-жыныс жүйелі мүшелері түрінде ашылады.
Жыныс мүшелері аталық (еркектің) жыныс мүшесі және аналық (әйелдің) жыныс мүшесі болып екіге бөлінеді. Кейде екі жыныс мүшесінің бір кісіде болуы да мүмкін, ондай адам қызтеке (гермафродитизм) деп аталады. Қызтекенің нағыз және жалған түрлері болады. Нағыз қызтекеде аталық ен де аналық жыныс безі де бірдей болып, жалған қызтекеде екі жыныстың біреуінің қызметі ғана басымдық көрсетеді.
Кіріспе
Несеп –жыныс мүшелері физиологиялық әр түрлі екі жүйеден, яғни несеп және жыныс мүшелерінен құралады. Несеп мүшелері арқылы несепті (зәрді) сыртқа шығарады. Жыныс мүшелері көбею қызметін атқарады.
Бұл екі жүйенің бірге қарастырылу себебі —зәр шығару мүшелерінің қызметі жыныстық қызметке де тікелей байланысты, яғни бір мүше екі түрлі қызмет атқара алады. Несеп пен жыныс мүшелері орнығу орындары мен құрылысы жағынан және дамуы жағынан бірігіп, несеп-жыныс жүйелі мүшелерін құрайды. Еркектердің зәр шығаратын және шәует шығаратын түтіктері бірігіп, зәр және ұрық шығаратын ортақ түтік түзеді. Ал әйелдерде бұл екі жүйенің түтіктері екі бөлек болғанмен де қынаптың кіре берісінде ортақ несеп-жыныс жүйелі мүшелері түрінде ашылады.
Жыныс мүшелері аталық (еркектің) жыныс мүшесі және аналық (әйелдің) жыныс мүшесі болып екіге бөлінеді. Кейде екі жыныс мүшесінің бір кісіде болуы да мүмкін, ондай адам қызтеке (гермафродитизм) деп аталады. Қызтекенің нағыз және жалған түрлері болады. Нағыз қызтекеде аталық ен де аналық жыныс безі де бірдей болып, жалған қызтекеде екі жыныстың біреуінің қызметі ғана басымдық көрсетеді.
1.1.Несеп-жыныс ағзасы: оның дамуы.
Несеп мүшелері екі бүйректен, екі зәрағар түтіктен, қуықтан және зәр шығаратын үрпі жолынан құралады. Несеп –жыныс мүшелері физиологиялық әр түрлі екі жүйеден, яғни несеп және жыныс мүшелерінен құралады. Несеп мүшелері арқылы несепті (зәрді) сыртқа шығарады. Жыныс мүшелері көбею қызметін атқарады.
Бұл екі жүйенің бірге қарастырылу себебі —зәр шығару мүшелерінің қызметі жыныстық қызметке де тікелей байланысты, яғни бір мүше екі түрлі қызмет атқара алады. Несеп пен жыныс мүшелері орнығу орындары мен құрылысы жағынан және дамуы жағынан бірігіп, несеп-жыныс жүйелі мүшелерін құрайды. Еркектердің зәр шығаратын және шәует шығаратын түтіктері бірігіп, зәр және ұрық шығаратын ортақ түтік түзеді. Ал әйелдерде бұл екі жүйенің түтіктері екі бөлек болғанмен де қынаптың кіре берісінде ортақ несеп-жыныс жүйелі мүшелері түрінде ашылады.
Несеп жүйесі негізінде мезодермадан, оның қосалқы мүшелері мезотелия целомынан пайда болады. Несеп жүйесінің ең негізгі мүшесі —бүйрек үш кезеңде дамиды. Ол кезеңдер: бастапқы бүйрек, алғашқы бүйректің бастамасы және тұрақты бүйрек. Бүйрек осындай үш кезеңнен өткенде жоғарыда айтылған бүйректер бір-бірін толық алмастырады. Бастапқы бүйректен алғашқы бүйрек бастамасы дамып, одан тұрақты бүйрек күрделеніп дамиды.
Бастапқы бүйрек эмбрионның үшінші даму аптасында қалыптасады да 40-60 сағаттай қызмет етеді. Бұл бүйректе несеп түтікшелері —протенефридиялар пайда болады. Олар 8-10 буынды несеп шығаратын түтікше түрінде дене қабырғасында жатады. Одан кейін түтіктердің бір ұшы кеңейіп, кірпікшелер қаптаған иірімдер, ал екінші басы иіліп төмен қарай соңғы түтіктерге қосылады да басты бүйректің жалпы түтігін құрайды. Бұл алдыңғы жағымен тұйық аяқталып, кейін клоакаға ашылады. Мұндай пронефроз қосмекенділерде және кейбір балық түрлерінде бүйрек қызметін атқарады. Ал адам эбрионында қызмет атқармай, тек бірнеше күн сақталып, соңынан жойылады да оның тек түтіктері ғана келесі даму кезеңіне дейін сақталады.
Алғашқы бүйрек бастамасы эмбрион дамуының төртінші аптасының аяғында бұрынғы пронефроздың орнына Вальф денесі пайда болып, 12-15 күн қызмет атқарады. Оларда да буын сақталып, зәр түтікшелерінің саны көбейеді және ұзын да ирек болады. Түтікшелердің ұштарында жақсы бейнеленген Шумлянский және Мальпиги түйіндері (капсуласы) пайда болады. Ал түтікшелердің қарама-қарсы үштары қалған пронефрозды түтік жыныс мүшелерінің қалыптасуына қатысады. Вольф түтігі әйелдерде жоғалып (редукцияға ұшырап), еркектерде аталық жыныс жасушасын шығаратын түтік құрайды.
Тұрақты бүйрек эмбриондық даму кезеңінде (екі айлық) мезонефрозбен қатар дененің белге жақын жерінде орнығады. Ол қызметін эмбриондық дамудың екінші дәуірінде-ақ бастайды. Бірақ оның физиологиялық жұмысы мардымсыз болады, себебі: зәршығару баланың жолдасы арқылы жүреді.
Тұрақты бүйректің дамуына нефроген ұлпасы мен оны қоршап жатқан мезенхима және Вольф түтігінің артқы бөлігі қатысады.
Нефроген ұлпасынан бүйректің қабықты заты мен несеп түтіктері пайда болады. Алып кетуші түтіктер Вольф түтігінің төменгі беліктерінен өсіп жетіледі де несеп ағатын түтік тәрізді болады. Оның жоғарғы жағы кеңейіп, бүйрек тостағанын құрайды. Тұрақты бүйрек алғашында домалақтанып, кейін бұршақ дәні пішініне ұқсайды. Тұрақты бүйрек құрсақтың артқы кеңістігіне орналасады. Егер қатар жатқан бүйректердің төменгі бөлігі бірігіп кетсе, онда таға тәрізді жалқы бүйрек пайда болады.
Қуық ұрықтың алдыңғы қабырғасында жатқан сары уыз қапшығының эндодермасы өсінірдісінен пайда болған несеп қапшығы —аллантоистан пайда болады. Аллантоис ұзынша түтік тәрізді жоғарғы, ортаңғы және төменгі бөліктерге бөлінеді.
Жоғарғы бөлігі эмбриондық зәр шығару түтігі кіндікке дейін таралып, дамудың соңғы кездерінде босаңсиды да көпіршік кіндік байламына айналады.
Нәресте бүйрегінің ұзындығы —4,2 см, салмағы 12 г, қыртысы —2 мм, жұмсақ заты —8 мм болады. Бүйректің қыртыс заты 5-9 және 16-19 жастарда тез өседі, 12 жаста жұмсақ заттың дамуы тоқталады. Нәрестеде бүйрек майы болмайды, ол 40-50 жаста толық жетіліп, қарттарда қайтадан жойылып кетеді. Нәрестенің бүйрекүсті жиегі XII арқа омыртқа тұсында болса, 5-7 жаста өз орнына жақындайды.
Нәрестенің зәрағар түтігі оралыңқырап жатады, оның ұзындығы —-7 см, 4 жаста —сантиметрге жетеді.
Нәрестеде қуықтың пішіні ұршық тәрізді, бір жаста — алмұрт пішінді, ал 8-12 жаста жұмыртқа пішінді болып келеді. Оның сыйымдылығы нәрестеде —-80 см 3, 5 жаста —мл, 12 жаста —мл. Нәресте қуығының бұлшықеті қабаты нашар жетіледі.
Нәрестенің қуығы өте жоғары, қыздарда қынапқа да жетпей тұрады. Ұлдардың қуығы тік ішекке жанаспай орналасады, жас өспірімдерде ғана қуық қасаға тұсына келіп, кейін біртіндеп өз орнына түседі.
1.2.Жыныс жүйесі: оның дамуы
Жыныс мүшелері аталық (еркектің) жыныс мүшесі және аналық (әйелдің) жыныс мүшесі болып екіге бөлінеді. Кейде екі жыныс мүшесінің бір кісіде болуы да мүмкін, ондай адам қызтеке (гермафродитизм) деп аталады. Қызтекенің нағыз және жалған түрлері болады. Нағыз қызтекеде аталық ен де аналық жыныс безі де бірдей болып, жалған қызтекеде екі жыныстың біреуінің қызметі ғана басымдық көрсетеді.
Аталық (еркектің) жыныс мүшелері ішкі және сыртқы мүше болып екіге бөлшеді. Ішкі жыныс мүшелеріне: ен, ен қосымшасы немесе сағағы, ұрық шығаратын және ұрық шашатын жолдары, шәует қуықшасы, куықалды безі және бадана (үрпі) безі, ал сыртқы жыныс мүшелеріне: ұма және еркектің жыныс мүшесі жатады.
Нәрестенің ені ұма ішіне түседі, ұзындығы —мм, салмағы —0,2 грамм. Ен 13-15 жасқа дейін, яғни жыныстық жетілу кезеңі басталғанша өте баяу дамиды. 14 жаста еннің ұзындығы 20—миллиметрге, салмағы 2 граммға, 18 жаста ұзындыры 38—миллиметрге, салмағы 20 граммға жетеді де 60 жастан кейін кішірейе бастайды. Қалыпты жағдайда қандай кезеңдерде болса да оң жақтағы ен сол жақтағысына қарағанда аздап үлкен және салмақтылау болып, жоғарырақ тұрады.
Нәрестеде еннің сағасы 8-10 жасқа дейін ғана үлкейіп өседі. Нәрестенің ұрық бауы өте нәзік, бұлшықет қабаты нашар жетіледі, енді көтеріп тұратын бұлшықет 5 жастан бастап қалыптаса бастайды. Ұрық бауы 14—жастан кейін тезірек дамиды.
Нәрестенің шәует қуығы да нашар болады, ол 13—жастан кейін ғана жетіле бастайды. 10 жастан бастап куықалды безі жетіле түседі. Қуық жоғары орналасқандықтан, нәрестеде үрпі жолының ұзындығы 5—см болады. Нәресте ұмасы кішірек болғанмен де терісі қатпарланып тұрады. Жыныстық жетілу кезінде ұма да тез өседі.
Нәрестенің жыныс безі (жұмыртқалық) —жұмыр пішінді, ал 8-12 жаста жұмыртқа тәрізді болады. Бездің көлемі де біртіндеп өседі; нәрестеде оның ұзындығы —1,9 см, салмағы —0,16 г, 7 жаста —2,5 см, салмағы 3,3 г; жас өспірімде —ұзындығы 5 см, салмағы —6 г мөлшеріне дейін жетеді. Бездің көлемі 40-50 жастан бастап кішірейеді де 60-70 жастан кейін жойыла бастайды.
Жатыр пішіні нәресте кезінен бастап 3 жасқа дейін —жұмыр, 10-12 жаста сопақша болады да түбі кеңейе бастайды. Жас өспірімдердің жатыры алмұрт пішінді болып, ересектерге ұқсайды. Жатырдың ұзындығы мен салмағы да былай өзгеретін болады: нәрестеде —3,5 см, 3-5 г; 10-15 жаста —5 см, 6,5 г; жас өспірімде —5,5 см, 20-25 г; 30-40 жаста —-8 см, 45-50 г, ал 50 жастан кейін жатырдың салмағы да кеми бастайды.
Нәрестенің жатыр жолдары иректеліп, аналық безге жанасады. Жыныс-тық жағынан жетілуіне байланысты жолдардың ирегі түзеліп, безге жанасады.
Нәрестенің қынабы —келте (2,5-3,5 см), доға тәрізді және тесігі тар. Қынап 10 жасқа дейін өзгермейді де жыныстық жағынан жетілу кезінде тез өсе бастайды.
Нәрестенің қасаға томпағы да томпақ болып келеді, ал жыныстық үлкен ернеулері —болбыр, домбыққан-тәрізденіп тұрады; жыныстық кіші ернеуін үлкен ернеуі толық жаба алмайды. Қынаптың кіреберісіндегі үрпі жолы ашылған бөлігі қыздық пердесі —қалың, кіреберіс бездері нашар жетіледі.
Үрпі жолы нәрестеде кең, ұшы қайқы, қыспақтары нашар, ұзындығы 2,3—см болып келеді, олар тек 12—жаста ғана қалыптаса бастайды.
Жыныс мүшелерінің дамуы Мюллер түтігі мен жыныс бездерінің пайда болуынан басталады. Эмбриондық дамудың 4-аптасында Вольф түтігіне қатарласып, оның сыртындағы дене қуысының эндодермалық жасушаларынан тығыз да ұзын таспа пайда болады. Бес айда осы таспадан қуыс пайда болып, Мюллер түтігіне айналады да Вольф түтігімен бірге несеп-жыныс қойнауына ашылады.
Мюллер түтігінің алдыңғы ұшы кеңейіп бітеді де кейін иірім тәрізденіп, эмбриондық дене қуысына ашылады. Әйелдерде оның жоғарғы бөлігі аналық жасушасын өткізетін түтікке, ал төменгі бөліктері өзара бірігіп, жатыр және қынап құрайды. Мюллер түтікшелерінің дұрыс бірікпеуі екі ашалы жатыр мен қос қынаптың пайда болуына әкеліп соғады. Сонымен Мюллер түтігі есебінен әйелдерде жатыр, қынап және аналық жасуша өткізетін ішкі жыныс мүшелері пайда болады.
Еркектерде Мюллер түтігі толығымен жойылады. Оның қалдықтары зәр шығаратын түтік алдында еркектің жатыры есебінде сақталады.
Эмбриондық, дамудың алғашқы айында эмбрион бүйрегінің ерекше жасушалары шоғырланған ортадағы бетке, осы жасушалардың өсіп, дене қуысына ашылуынан жыныс бездері пайда болады. Егер жыныс безі ұлда —аталық безге айналады да жыныс жасушасын шығаратын түтік несеп жүйесінің Вольф түтігі деп аталады. Егер жыныс безі аналық безге айналса, онда жасушалық масса бездің қабық қабатын толтырып тұратын фолликулаға айналады.
Эмбриондық дамудың екі айлығында эмбриондық мезенхимада жыныс төмпешіктері: еркектерде еркек жыныс мүшесі, әйелдерде шошақай клитор пайда болады. Одан әрі даму нәтижесінде жыныс төмпешіктері айналасында білеулер пайда болып, одан еркектерде екі қуысты ұма қалтасы, ал әйелдерде үлкен жыныс ернеулері пайда болады. Еркектерде алғашқыда ен безі құрсақ қуысында болып, 8 айда шат түтігі арқылы ұмаға түседі. Бұл жағдай баланың жетіліп, туылғанына дәлел болады. Кейде ен безі ұмаға түспестен жоғарыда ен жолында кептеліп қалуы кездеседі. Бұл жағдай эмбрионның жетілмей калғандығына дәлел болады.
Жыныс мүшелерінің дамуы кезеңінде қалыпты мүшелерге қарағанда әр түрлі ауытқулар кездеседі: әйелдердің жыныс мүшелеріндегі қосарлы қынап және еркектерде кездесетін жалған қызтеке, Қызтеке дегеніміз бір адамда еркектің де, әйелдің де жыныс мүшесінің болуы екені жоғарыда айтылды.
Қосарлы қынап жатырлар эмбриондық даму кезінде Мюллер түтігінің жоғарғы бөлігімен бірікпей, жеке қалуынан пайда болатыны анықталды.
Еркектерде болатын жалған қызтекелік —эмбриондық жетілу кезінде ен безінің нашар дамуының нәтижесі, соның әсерінен ен безі ұмаға түспей, шат тұсында жоғары қалып қояды. Міне сондықтан да сыртқы жыныс мүшелері нашар жетіліп, онда қынаптық тесік пайда болады да сыртқы пішіні аналық жыныс мүшелеріне ұқсас болып қалыптасады.
Әйелдердегі жалған қызтекелік те эмбриондық даму кезінде клитордың және жыныстық ернеулердің шамадан тыс өсіп үлкеюі нәтижесінде қалыптасады.
Адамдарда өте сирек болса да нағыз қызтекелер кездесіп тұрады. Ондай адамдарда жыныстық мүшелердің екеуі де толық қалыптасады. Ол екі мүшенің екеуі де аз болса да қызметін атқара алады. Сондықтан аналық немесе аталық жыныс мүшелерінің қайсысының басым қызмет атқаратыны медициналық тексеру арқылы анықталады.
2.1. Несеп –жыныс жүйесінің қызметі мен ерекшелігі
Бүйрек —құрсак қуысында I —II бел омыртқа тұсында орналасқан жұп безді мүше. Бүйрек құрсақ қуысының артын ала, ішперденің сыртында байламдарға байланып, жоғарғы жақтары бір-біріне шамалы жақын орналасады. Бауыр қысымында болғандықтан, оң бүйрек сол бүйрекке қарағанда жарты омыртқадай төмен орналасады. Бүйректердің артқы беттері көкет етегімен ... жалғасы
Несеп –жыныс мүшелері физиологиялық әр түрлі екі жүйеден, яғни несеп және жыныс мүшелерінен құралады. Несеп мүшелері арқылы несепті (зәрді) сыртқа шығарады. Жыныс мүшелері көбею қызметін атқарады.
Бұл екі жүйенің бірге қарастырылу себебі —зәр шығару мүшелерінің қызметі жыныстық қызметке де тікелей байланысты, яғни бір мүше екі түрлі қызмет атқара алады. Несеп пен жыныс мүшелері орнығу орындары мен құрылысы жағынан және дамуы жағынан бірігіп, несеп-жыныс жүйелі мүшелерін құрайды. Еркектердің зәр шығаратын және шәует шығаратын түтіктері бірігіп, зәр және ұрық шығаратын ортақ түтік түзеді. Ал әйелдерде бұл екі жүйенің түтіктері екі бөлек болғанмен де қынаптың кіре берісінде ортақ несеп-жыныс жүйелі мүшелері түрінде ашылады.
Жыныс мүшелері аталық (еркектің) жыныс мүшесі және аналық (әйелдің) жыныс мүшесі болып екіге бөлінеді. Кейде екі жыныс мүшесінің бір кісіде болуы да мүмкін, ондай адам қызтеке (гермафродитизм) деп аталады. Қызтекенің нағыз және жалған түрлері болады. Нағыз қызтекеде аталық ен де аналық жыныс безі де бірдей болып, жалған қызтекеде екі жыныстың біреуінің қызметі ғана басымдық көрсетеді.
1.1.Несеп-жыныс ағзасы: оның дамуы.
Несеп мүшелері екі бүйректен, екі зәрағар түтіктен, қуықтан және зәр шығаратын үрпі жолынан құралады. Несеп –жыныс мүшелері физиологиялық әр түрлі екі жүйеден, яғни несеп және жыныс мүшелерінен құралады. Несеп мүшелері арқылы несепті (зәрді) сыртқа шығарады. Жыныс мүшелері көбею қызметін атқарады.
Бұл екі жүйенің бірге қарастырылу себебі —зәр шығару мүшелерінің қызметі жыныстық қызметке де тікелей байланысты, яғни бір мүше екі түрлі қызмет атқара алады. Несеп пен жыныс мүшелері орнығу орындары мен құрылысы жағынан және дамуы жағынан бірігіп, несеп-жыныс жүйелі мүшелерін құрайды. Еркектердің зәр шығаратын және шәует шығаратын түтіктері бірігіп, зәр және ұрық шығаратын ортақ түтік түзеді. Ал әйелдерде бұл екі жүйенің түтіктері екі бөлек болғанмен де қынаптың кіре берісінде ортақ несеп-жыныс жүйелі мүшелері түрінде ашылады.
Несеп жүйесі негізінде мезодермадан, оның қосалқы мүшелері мезотелия целомынан пайда болады. Несеп жүйесінің ең негізгі мүшесі —бүйрек үш кезеңде дамиды. Ол кезеңдер: бастапқы бүйрек, алғашқы бүйректің бастамасы және тұрақты бүйрек. Бүйрек осындай үш кезеңнен өткенде жоғарыда айтылған бүйректер бір-бірін толық алмастырады. Бастапқы бүйректен алғашқы бүйрек бастамасы дамып, одан тұрақты бүйрек күрделеніп дамиды.
Бастапқы бүйрек эмбрионның үшінші даму аптасында қалыптасады да 40-60 сағаттай қызмет етеді. Бұл бүйректе несеп түтікшелері —протенефридиялар пайда болады. Олар 8-10 буынды несеп шығаратын түтікше түрінде дене қабырғасында жатады. Одан кейін түтіктердің бір ұшы кеңейіп, кірпікшелер қаптаған иірімдер, ал екінші басы иіліп төмен қарай соңғы түтіктерге қосылады да басты бүйректің жалпы түтігін құрайды. Бұл алдыңғы жағымен тұйық аяқталып, кейін клоакаға ашылады. Мұндай пронефроз қосмекенділерде және кейбір балық түрлерінде бүйрек қызметін атқарады. Ал адам эбрионында қызмет атқармай, тек бірнеше күн сақталып, соңынан жойылады да оның тек түтіктері ғана келесі даму кезеңіне дейін сақталады.
Алғашқы бүйрек бастамасы эмбрион дамуының төртінші аптасының аяғында бұрынғы пронефроздың орнына Вальф денесі пайда болып, 12-15 күн қызмет атқарады. Оларда да буын сақталып, зәр түтікшелерінің саны көбейеді және ұзын да ирек болады. Түтікшелердің ұштарында жақсы бейнеленген Шумлянский және Мальпиги түйіндері (капсуласы) пайда болады. Ал түтікшелердің қарама-қарсы үштары қалған пронефрозды түтік жыныс мүшелерінің қалыптасуына қатысады. Вольф түтігі әйелдерде жоғалып (редукцияға ұшырап), еркектерде аталық жыныс жасушасын шығаратын түтік құрайды.
Тұрақты бүйрек эмбриондық даму кезеңінде (екі айлық) мезонефрозбен қатар дененің белге жақын жерінде орнығады. Ол қызметін эмбриондық дамудың екінші дәуірінде-ақ бастайды. Бірақ оның физиологиялық жұмысы мардымсыз болады, себебі: зәршығару баланың жолдасы арқылы жүреді.
Тұрақты бүйректің дамуына нефроген ұлпасы мен оны қоршап жатқан мезенхима және Вольф түтігінің артқы бөлігі қатысады.
Нефроген ұлпасынан бүйректің қабықты заты мен несеп түтіктері пайда болады. Алып кетуші түтіктер Вольф түтігінің төменгі беліктерінен өсіп жетіледі де несеп ағатын түтік тәрізді болады. Оның жоғарғы жағы кеңейіп, бүйрек тостағанын құрайды. Тұрақты бүйрек алғашында домалақтанып, кейін бұршақ дәні пішініне ұқсайды. Тұрақты бүйрек құрсақтың артқы кеңістігіне орналасады. Егер қатар жатқан бүйректердің төменгі бөлігі бірігіп кетсе, онда таға тәрізді жалқы бүйрек пайда болады.
Қуық ұрықтың алдыңғы қабырғасында жатқан сары уыз қапшығының эндодермасы өсінірдісінен пайда болған несеп қапшығы —аллантоистан пайда болады. Аллантоис ұзынша түтік тәрізді жоғарғы, ортаңғы және төменгі бөліктерге бөлінеді.
Жоғарғы бөлігі эмбриондық зәр шығару түтігі кіндікке дейін таралып, дамудың соңғы кездерінде босаңсиды да көпіршік кіндік байламына айналады.
Нәресте бүйрегінің ұзындығы —4,2 см, салмағы 12 г, қыртысы —2 мм, жұмсақ заты —8 мм болады. Бүйректің қыртыс заты 5-9 және 16-19 жастарда тез өседі, 12 жаста жұмсақ заттың дамуы тоқталады. Нәрестеде бүйрек майы болмайды, ол 40-50 жаста толық жетіліп, қарттарда қайтадан жойылып кетеді. Нәрестенің бүйрекүсті жиегі XII арқа омыртқа тұсында болса, 5-7 жаста өз орнына жақындайды.
Нәрестенің зәрағар түтігі оралыңқырап жатады, оның ұзындығы —-7 см, 4 жаста —сантиметрге жетеді.
Нәрестеде қуықтың пішіні ұршық тәрізді, бір жаста — алмұрт пішінді, ал 8-12 жаста жұмыртқа пішінді болып келеді. Оның сыйымдылығы нәрестеде —-80 см 3, 5 жаста —мл, 12 жаста —мл. Нәресте қуығының бұлшықеті қабаты нашар жетіледі.
Нәрестенің қуығы өте жоғары, қыздарда қынапқа да жетпей тұрады. Ұлдардың қуығы тік ішекке жанаспай орналасады, жас өспірімдерде ғана қуық қасаға тұсына келіп, кейін біртіндеп өз орнына түседі.
1.2.Жыныс жүйесі: оның дамуы
Жыныс мүшелері аталық (еркектің) жыныс мүшесі және аналық (әйелдің) жыныс мүшесі болып екіге бөлінеді. Кейде екі жыныс мүшесінің бір кісіде болуы да мүмкін, ондай адам қызтеке (гермафродитизм) деп аталады. Қызтекенің нағыз және жалған түрлері болады. Нағыз қызтекеде аталық ен де аналық жыныс безі де бірдей болып, жалған қызтекеде екі жыныстың біреуінің қызметі ғана басымдық көрсетеді.
Аталық (еркектің) жыныс мүшелері ішкі және сыртқы мүше болып екіге бөлшеді. Ішкі жыныс мүшелеріне: ен, ен қосымшасы немесе сағағы, ұрық шығаратын және ұрық шашатын жолдары, шәует қуықшасы, куықалды безі және бадана (үрпі) безі, ал сыртқы жыныс мүшелеріне: ұма және еркектің жыныс мүшесі жатады.
Нәрестенің ені ұма ішіне түседі, ұзындығы —мм, салмағы —0,2 грамм. Ен 13-15 жасқа дейін, яғни жыныстық жетілу кезеңі басталғанша өте баяу дамиды. 14 жаста еннің ұзындығы 20—миллиметрге, салмағы 2 граммға, 18 жаста ұзындыры 38—миллиметрге, салмағы 20 граммға жетеді де 60 жастан кейін кішірейе бастайды. Қалыпты жағдайда қандай кезеңдерде болса да оң жақтағы ен сол жақтағысына қарағанда аздап үлкен және салмақтылау болып, жоғарырақ тұрады.
Нәрестеде еннің сағасы 8-10 жасқа дейін ғана үлкейіп өседі. Нәрестенің ұрық бауы өте нәзік, бұлшықет қабаты нашар жетіледі, енді көтеріп тұратын бұлшықет 5 жастан бастап қалыптаса бастайды. Ұрық бауы 14—жастан кейін тезірек дамиды.
Нәрестенің шәует қуығы да нашар болады, ол 13—жастан кейін ғана жетіле бастайды. 10 жастан бастап куықалды безі жетіле түседі. Қуық жоғары орналасқандықтан, нәрестеде үрпі жолының ұзындығы 5—см болады. Нәресте ұмасы кішірек болғанмен де терісі қатпарланып тұрады. Жыныстық жетілу кезінде ұма да тез өседі.
Нәрестенің жыныс безі (жұмыртқалық) —жұмыр пішінді, ал 8-12 жаста жұмыртқа тәрізді болады. Бездің көлемі де біртіндеп өседі; нәрестеде оның ұзындығы —1,9 см, салмағы —0,16 г, 7 жаста —2,5 см, салмағы 3,3 г; жас өспірімде —ұзындығы 5 см, салмағы —6 г мөлшеріне дейін жетеді. Бездің көлемі 40-50 жастан бастап кішірейеді де 60-70 жастан кейін жойыла бастайды.
Жатыр пішіні нәресте кезінен бастап 3 жасқа дейін —жұмыр, 10-12 жаста сопақша болады да түбі кеңейе бастайды. Жас өспірімдердің жатыры алмұрт пішінді болып, ересектерге ұқсайды. Жатырдың ұзындығы мен салмағы да былай өзгеретін болады: нәрестеде —3,5 см, 3-5 г; 10-15 жаста —5 см, 6,5 г; жас өспірімде —5,5 см, 20-25 г; 30-40 жаста —-8 см, 45-50 г, ал 50 жастан кейін жатырдың салмағы да кеми бастайды.
Нәрестенің жатыр жолдары иректеліп, аналық безге жанасады. Жыныс-тық жағынан жетілуіне байланысты жолдардың ирегі түзеліп, безге жанасады.
Нәрестенің қынабы —келте (2,5-3,5 см), доға тәрізді және тесігі тар. Қынап 10 жасқа дейін өзгермейді де жыныстық жағынан жетілу кезінде тез өсе бастайды.
Нәрестенің қасаға томпағы да томпақ болып келеді, ал жыныстық үлкен ернеулері —болбыр, домбыққан-тәрізденіп тұрады; жыныстық кіші ернеуін үлкен ернеуі толық жаба алмайды. Қынаптың кіреберісіндегі үрпі жолы ашылған бөлігі қыздық пердесі —қалың, кіреберіс бездері нашар жетіледі.
Үрпі жолы нәрестеде кең, ұшы қайқы, қыспақтары нашар, ұзындығы 2,3—см болып келеді, олар тек 12—жаста ғана қалыптаса бастайды.
Жыныс мүшелерінің дамуы Мюллер түтігі мен жыныс бездерінің пайда болуынан басталады. Эмбриондық дамудың 4-аптасында Вольф түтігіне қатарласып, оның сыртындағы дене қуысының эндодермалық жасушаларынан тығыз да ұзын таспа пайда болады. Бес айда осы таспадан қуыс пайда болып, Мюллер түтігіне айналады да Вольф түтігімен бірге несеп-жыныс қойнауына ашылады.
Мюллер түтігінің алдыңғы ұшы кеңейіп бітеді де кейін иірім тәрізденіп, эмбриондық дене қуысына ашылады. Әйелдерде оның жоғарғы бөлігі аналық жасушасын өткізетін түтікке, ал төменгі бөліктері өзара бірігіп, жатыр және қынап құрайды. Мюллер түтікшелерінің дұрыс бірікпеуі екі ашалы жатыр мен қос қынаптың пайда болуына әкеліп соғады. Сонымен Мюллер түтігі есебінен әйелдерде жатыр, қынап және аналық жасуша өткізетін ішкі жыныс мүшелері пайда болады.
Еркектерде Мюллер түтігі толығымен жойылады. Оның қалдықтары зәр шығаратын түтік алдында еркектің жатыры есебінде сақталады.
Эмбриондық, дамудың алғашқы айында эмбрион бүйрегінің ерекше жасушалары шоғырланған ортадағы бетке, осы жасушалардың өсіп, дене қуысына ашылуынан жыныс бездері пайда болады. Егер жыныс безі ұлда —аталық безге айналады да жыныс жасушасын шығаратын түтік несеп жүйесінің Вольф түтігі деп аталады. Егер жыныс безі аналық безге айналса, онда жасушалық масса бездің қабық қабатын толтырып тұратын фолликулаға айналады.
Эмбриондық дамудың екі айлығында эмбриондық мезенхимада жыныс төмпешіктері: еркектерде еркек жыныс мүшесі, әйелдерде шошақай клитор пайда болады. Одан әрі даму нәтижесінде жыныс төмпешіктері айналасында білеулер пайда болып, одан еркектерде екі қуысты ұма қалтасы, ал әйелдерде үлкен жыныс ернеулері пайда болады. Еркектерде алғашқыда ен безі құрсақ қуысында болып, 8 айда шат түтігі арқылы ұмаға түседі. Бұл жағдай баланың жетіліп, туылғанына дәлел болады. Кейде ен безі ұмаға түспестен жоғарыда ен жолында кептеліп қалуы кездеседі. Бұл жағдай эмбрионның жетілмей калғандығына дәлел болады.
Жыныс мүшелерінің дамуы кезеңінде қалыпты мүшелерге қарағанда әр түрлі ауытқулар кездеседі: әйелдердің жыныс мүшелеріндегі қосарлы қынап және еркектерде кездесетін жалған қызтеке, Қызтеке дегеніміз бір адамда еркектің де, әйелдің де жыныс мүшесінің болуы екені жоғарыда айтылды.
Қосарлы қынап жатырлар эмбриондық даму кезінде Мюллер түтігінің жоғарғы бөлігімен бірікпей, жеке қалуынан пайда болатыны анықталды.
Еркектерде болатын жалған қызтекелік —эмбриондық жетілу кезінде ен безінің нашар дамуының нәтижесі, соның әсерінен ен безі ұмаға түспей, шат тұсында жоғары қалып қояды. Міне сондықтан да сыртқы жыныс мүшелері нашар жетіліп, онда қынаптық тесік пайда болады да сыртқы пішіні аналық жыныс мүшелеріне ұқсас болып қалыптасады.
Әйелдердегі жалған қызтекелік те эмбриондық даму кезінде клитордың және жыныстық ернеулердің шамадан тыс өсіп үлкеюі нәтижесінде қалыптасады.
Адамдарда өте сирек болса да нағыз қызтекелер кездесіп тұрады. Ондай адамдарда жыныстық мүшелердің екеуі де толық қалыптасады. Ол екі мүшенің екеуі де аз болса да қызметін атқара алады. Сондықтан аналық немесе аталық жыныс мүшелерінің қайсысының басым қызмет атқаратыны медициналық тексеру арқылы анықталады.
2.1. Несеп –жыныс жүйесінің қызметі мен ерекшелігі
Бүйрек —құрсак қуысында I —II бел омыртқа тұсында орналасқан жұп безді мүше. Бүйрек құрсақ қуысының артын ала, ішперденің сыртында байламдарға байланып, жоғарғы жақтары бір-біріне шамалы жақын орналасады. Бауыр қысымында болғандықтан, оң бүйрек сол бүйрекке қарағанда жарты омыртқадай төмен орналасады. Бүйректердің артқы беттері көкет етегімен ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz