Кәсіпорынның бухгалтерлік есеп саясаты
Жоспар
Кіріспе
1. Батыс Жезқазған кеніші.
1.1 Ақша қаражатының есебі
1.1.1 Ақшалар есебі
1.2 Қаржы салымдары есебі
1.1.2 Касса операциясының есебі
1.1.3 Жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы
1.1.4 Іс . сапар шығыстары
1.1.5. Берілген аванстар бойынша есеп айырысу есебі
1.1.6. Банктегі есеп айырысу шоты бойынша операциялар есебі
1.1.7 Міндеттемелер есебі.
1.1.8. Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу.
1.3 Еңбек ақы есебі
1.3.1 Еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдар мен шегерімдер есебі
1.4 Тауалы. материалдық запастардың есебі
1.4.1 Материалдық запастар және оларды жіктеу мен бағалауы
1.4.2 Материалдық запастардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын құжаттар.
1.4.3 Тауарлы. материалдық құндылықтарды түгендеу.
1.4.4 Кәсіпорынның материалдық қорларының қоймадағы есебі
1.5 Негізгі құралдардың есебі
1.5.1 Негізгі құрадардың кірісі мен шығысы
1.5.2 Негізгі құралдарды есептен шығару.
1.5.3 Негізгі құрал . жабдықтарды түгендеу
1.6 Табыс және шығыс есебі.
2.Кәсіпорынның экономикалық жағдайы және бизнес . жоспары
3. Қаржылық есеп беруді талдау
3.1 Қаржылық есеп берудің мазмұны мен әдістері
3.2 Баланстың өтімділігін талдау
3.4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау
3.4.1 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымын және динамикасын талдау
Қорытынды
Қолданған әдебиеттер
Кіріспе
1. Батыс Жезқазған кеніші.
1.1 Ақша қаражатының есебі
1.1.1 Ақшалар есебі
1.2 Қаржы салымдары есебі
1.1.2 Касса операциясының есебі
1.1.3 Жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы
1.1.4 Іс . сапар шығыстары
1.1.5. Берілген аванстар бойынша есеп айырысу есебі
1.1.6. Банктегі есеп айырысу шоты бойынша операциялар есебі
1.1.7 Міндеттемелер есебі.
1.1.8. Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу.
1.3 Еңбек ақы есебі
1.3.1 Еңбекақыдан ұсталатын ұсталымдар мен шегерімдер есебі
1.4 Тауалы. материалдық запастардың есебі
1.4.1 Материалдық запастар және оларды жіктеу мен бағалауы
1.4.2 Материалдық запастардың қозғалысын есептеу кезінде жасалатын құжаттар.
1.4.3 Тауарлы. материалдық құндылықтарды түгендеу.
1.4.4 Кәсіпорынның материалдық қорларының қоймадағы есебі
1.5 Негізгі құралдардың есебі
1.5.1 Негізгі құрадардың кірісі мен шығысы
1.5.2 Негізгі құралдарды есептен шығару.
1.5.3 Негізгі құрал . жабдықтарды түгендеу
1.6 Табыс және шығыс есебі.
2.Кәсіпорынның экономикалық жағдайы және бизнес . жоспары
3. Қаржылық есеп беруді талдау
3.1 Қаржылық есеп берудің мазмұны мен әдістері
3.2 Баланстың өтімділігін талдау
3.4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау
3.4.1 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымын және динамикасын талдау
Қорытынды
Қолданған әдебиеттер
Бухгалтерлік есеп дүние жүзіндегі кез-келген қызметінің мәнін айқындап бағалауға мүмкіндік береді. Қоғамның даму барысында бухгалтер 3 міндет атқарады:
1) есепті барынша ақпаратты әрі дәл жасау.
2) Оның қарапайым және арзан болуына қол жеткізу.
3) Шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу
Бухгалтер - деген сөз немістің бас кітап ұстаушы деген мағынадан туған. Бухгалтерлік есепті халықаралық стандартқа, оның талаптарына сай келетіндей етіп жүргізу, ұйымдастырудың және қалыптастырудың маңызы зор, әрі бұл әдіснама. Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз, құжаттық байқау мен оны бақылау жүйесі болып табылады. Бұл Қазақстан Республикасының бухгалтерлік және және қаржылық есеп беру туралы заңдарымен,бухгалтерлік есеп беру стандарттарымен, сондай-ақ ұйымның есеп саясатымен реттелетін кәсіпкерлер, ұйымдардың операциялар жайлы , ақпаратты жинау, тіркеу және жинақтап қорыту жүйесі. Есеп қатаң түрде, әрі жазба тек арнйы рәсімделген құжат негізінде ғана жүргізіледі. Бұл бухгалтерлік есептің бақылаушылық мәнін, оның күмәнсіз сенімділігін,шыншылдығын артады. Субъектінің меншігі шаруашылық құралдарының және оның өндіріс процессіндегі көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Жекелеген құрамдас бөліктері бухгалтерлік есептің объектілері деп аталады. Бухгалтерлік есептің объектілеріне мына процесстер жатады:
1)Қамтамасыз ету - кәсіпорын алған шикізат пен материалдар, отын жатады.
2)Өндірістік – мұнда өнім дайындауда пайдаланылатын өндіріс құралдары оларға байланысты.
3)Өткізу – мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері, өткізу жөніндегі шығындар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін алған ақшалай түсімі есептелінеді.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясатыдеп – ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау , құндық өлшеу, ағымды топтау мен шаруашылық қызметінің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады. Бухгалтерді есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет топтау мен бағалау активтерінің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәлеметтерді өңдеу мен басқа да сәйкес амалдары кіреді. Бекітілген құжаттың қатарына мыналар кіреді:
- бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сай жүргізіледі
- бухгалтерлік есепте жұмыс жүргізуде қолданатын аналитикалық және синтетикалық жұмыстың жоспары
- актив пен пассивтің бағалау әдістері
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу техналогиясы
- шаруашылық операциаларды бақылау тәртібі
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа да шешімдер
Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы жақтардың барлығын қамтиды. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты, сол кәсіпорынның қызмет арқылы барысында қолданылады.
1) есепті барынша ақпаратты әрі дәл жасау.
2) Оның қарапайым және арзан болуына қол жеткізу.
3) Шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу
Бухгалтер - деген сөз немістің бас кітап ұстаушы деген мағынадан туған. Бухгалтерлік есепті халықаралық стандартқа, оның талаптарына сай келетіндей етіп жүргізу, ұйымдастырудың және қалыптастырудың маңызы зор, әрі бұл әдіснама. Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз, құжаттық байқау мен оны бақылау жүйесі болып табылады. Бұл Қазақстан Республикасының бухгалтерлік және және қаржылық есеп беру туралы заңдарымен,бухгалтерлік есеп беру стандарттарымен, сондай-ақ ұйымның есеп саясатымен реттелетін кәсіпкерлер, ұйымдардың операциялар жайлы , ақпаратты жинау, тіркеу және жинақтап қорыту жүйесі. Есеп қатаң түрде, әрі жазба тек арнйы рәсімделген құжат негізінде ғана жүргізіледі. Бұл бухгалтерлік есептің бақылаушылық мәнін, оның күмәнсіз сенімділігін,шыншылдығын артады. Субъектінің меншігі шаруашылық құралдарының және оның өндіріс процессіндегі көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Жекелеген құрамдас бөліктері бухгалтерлік есептің объектілері деп аталады. Бухгалтерлік есептің объектілеріне мына процесстер жатады:
1)Қамтамасыз ету - кәсіпорын алған шикізат пен материалдар, отын жатады.
2)Өндірістік – мұнда өнім дайындауда пайдаланылатын өндіріс құралдары оларға байланысты.
3)Өткізу – мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері, өткізу жөніндегі шығындар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін алған ақшалай түсімі есептелінеді.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясатыдеп – ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау , құндық өлшеу, ағымды топтау мен шаруашылық қызметінің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады. Бухгалтерді есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет топтау мен бағалау активтерінің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәлеметтерді өңдеу мен басқа да сәйкес амалдары кіреді. Бекітілген құжаттың қатарына мыналар кіреді:
- бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына сай жүргізіледі
- бухгалтерлік есепте жұмыс жүргізуде қолданатын аналитикалық және синтетикалық жұмыстың жоспары
- актив пен пассивтің бағалау әдістері
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу техналогиясы
- шаруашылық операциаларды бақылау тәртібі
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа да шешімдер
Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы жақтардың барлығын қамтиды. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты, сол кәсіпорынның қызмет арқылы барысында қолданылады.
Қолданған әдебиеттер
1. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Ғабдулин Т:Ғ: Кәсіпрындағы бухгалтерлік есеп – А.:2003ж.
2. Бухгалтерлік есеп стандарты 1996ж.
3. Шоттардың бас жоспары 2002ж.
4. Бухгалтердің бюллетені 2006-2007ж.ж.
1. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Ғабдулин Т:Ғ: Кәсіпрындағы бухгалтерлік есеп – А.:2003ж.
2. Бухгалтерлік есеп стандарты 1996ж.
3. Шоттардың бас жоспары 2002ж.
4. Бухгалтердің бюллетені 2006-2007ж.ж.
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп дүние жүзіндегі кез-келген қызметінің мәнін
айқындап бағалауға мүмкіндік береді. Қоғамның даму барысында бухгалтер
3 міндет атқарады:
1) есепті барынша ақпаратты әрі дәл жасау.
2) Оның қарапайым және арзан болуына қол жеткізу.
3) Шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу
Бухгалтер - деген сөз немістің бас кітап ұстаушы деген
мағынадан туған. Бухгалтерлік есепті халықаралық стандартқа, оның
талаптарына сай келетіндей етіп жүргізу, ұйымдастырудың және
қалыптастырудың маңызы зор, әрі бұл әдіснама. Бухгалтерлік есеп
кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз, құжаттық байқау мен оны
бақылау жүйесі болып табылады. Бұл Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
және және қаржылық есеп беру туралы заңдарымен,бухгалтерлік есеп беру
стандарттарымен, сондай-ақ ұйымның есеп саясатымен реттелетін
кәсіпкерлер, ұйымдардың операциялар жайлы , ақпаратты жинау, тіркеу және
жинақтап қорыту жүйесі. Есеп қатаң түрде, әрі жазба тек арнйы
рәсімделген құжат негізінде ғана жүргізіледі. Бұл бухгалтерлік есептің
бақылаушылық мәнін, оның күмәнсіз сенімділігін,шыншылдығын артады.
Субъектінің меншігі шаруашылық құралдарының және оның өндіріс
процессіндегі көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып
табылады. Жекелеген құрамдас бөліктері бухгалтерлік есептің объектілері
деп аталады. Бухгалтерлік есептің объектілеріне мына процесстер
жатады:
1)Қамтамасыз ету - кәсіпорын алған шикізат пен материалдар, отын жатады.
2)Өндірістік – мұнда өнім дайындауда пайдаланылатын өндіріс құралдары
оларға байланысты.
3)Өткізу – мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері, өткізу жөніндегі
шығындар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін алған ақшалай түсімі
есептелінеді.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясатыдеп –
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы
бақылау , құндық өлшеу, ағымды топтау мен шаруашылық қызметінің
фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады. Бухгалтерді есепті
жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет топтау мен бағалау активтерінің
құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу,
бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәлеметтерді өңдеу мен басқа да
сәйкес амалдары кіреді. Бекітілген құжаттың қатарына мыналар кіреді:
- бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сай жүргізіледі
- бухгалтерлік есепте жұмыс жүргізуде қолданатын аналитикалық және
синтетикалық жұмыстың жоспары
- актив пен пассивтің бағалау әдістері
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу техналогиясы
- шаруашылық операциаларды бақылау тәртібі
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа да шешімдер
Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және
оны құраушы жақтардың барлығын қамтиды. Оны дайындаумен кәсіпорынның
бас бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Ұйымның
қабылдап бекіткен есеп саясаты, сол кәсіпорынның қызмет арқылы
барысында қолданылады.
1. Батыс Жезқазған кеніші.
Жезқазған кенішінде тау-кенн жұмыстарының ашылуы 40
жылдың аяғы – 50 жылдың басынан басталады.
Гидроцветмет институтының проектілері бойынша өндіріске Анненскі ,
Кресто-Орталығы, Никольскі және Карпиенск қайта құрылып, жұмысқа
қосылды. Егер ұзындығы Никольскі, Кресто-Орталығы және Карпиенскі
карьерлері сияқты болса , онда терендігі 60-70 метрге дейін болады
және олардың әр қайсысы жылына 260-300 мың тонна кен өндіреді, ал
Анненскі карьерінің жер беті ұзындығы 1,5 м және ені 0,5 км құрайды,
тереңдігі 60-120-ға дейін және жыл сайын 500-600 мың тонна кен
өндіреді.
1955 жылдан бастап ірі құрылыс басталады, яғни Златоуст-
Беловский карьерасының құрылысы. Гидроцветмет проектісі бойынша 1959
жылы ЗБК карьерасы 70жылдарда тау-кен салмағы 17-18 млн. м жылға және
кен өндіру 4,5 млн. тонна жыл құрайды.
Кенішті ашу екі қазбалар арқылы жүзеге асырылады , Шығыс және Батыс
қазбалары. Карьерлердің тереңдігі шығыс бөлігінде 40-280 м дейін ,
Батыста 40-145 м дейін жетеді. Бұрынғы кен орындарынан алынған
кендерді көлік самосвалдармен карьердегі қайта тиеу орындарына апарып
темір жол көліктері арқылы байыту фабрикаларына жеткізеді. Сонан
соң кенді Златоуст-Беловск карьерінде өндейді.
1960 жылы Анненск және Златоуст – Беловск карьері базасынан ашық
тау-кен жұмысты Батыс Жезқазған кеніші ашылды.Осы уақытта карьерге
жана жоғары сапалы техналогиялық қондырғылар ; эксковаторлар ЭКГ-4, ЭКГ-
8,кешірек ЭКГ-8и, ЭКГ-4у, ЭКГ-5у ; көлік самосвалдары КРАЗ-256, МАЗ-
525, осы көлік самосвалдары кейінірек БелАЗ – 540А және БелАЗ 548А-ға
ауыстырылды, олар 27 және 40тоннаға дейін жүк көтере алады,
электровоздар Е1 және21Е – бұл 60 және 65 тонна жүк көтереді.
1988жылдан бастап БЖК жаңа әдіспен жұмыс істей бастады, оның
шаруашылық ұйымдары 89 шаруашылық есеп бригадасынан құралды, сонын
ішінде техналогиялық бригада саны -32, көмекші бригада -57. 1990 жылдан
бастап кеніш ұйымы жалға беру қарым-қатынасына ауысты.
Қазіргі уақытта БЖК-ның жұмысы өте жақсы дамып келе жатыр. Ол
жаңа қондырғылармен камтамасыздандырылғаннан кейін, оның даму қарқыны
жоғарланды. Жұмысы жақсарылғаннан кейін жұмысшылардың жалақысы
жоғарланды.
БЖК кенішінің құрамына мына бөлімдер жатады
№ Бөлімшенің аты Жұмысшылар Атқаратын қызмет түрі
пп саны
1. Өндірістік аумақ
1 АСК 98 Тау-кен жұмысымен айналысады
2 Акчи-Спасски 452
3 Қопарылыс учаскісі 14 Кеніш карьерлеріндегі
қопарылыс жұмыстарының
шығарылуы.
4 ЖДЦ 84 Тау-кен массасын тасымалдау
5 КВТ 55 Кеніштегі жұмысшыларды
тасымалдау
6 Электроқойма 17 Барлық өндірістік
қондырғыларды жөндеу жұмыстары
7 ПОД. АБК 67 Жұмысшыларды құрал-жабдықтармен
қамтамасыз ету
9 АБК 82 Кеніштегі барлық бөлімшелердің
есеп және талдау жұмыстарымен
айналысу
10 Горняк демалу орны 4 Қызметкерлерді демалу
орнымен қамтамасыз ету
11 Асхана 61 Кеніш жұмысшыларын
тамақпен қамтамасыз ету
Барлығы 934
БЖК кәсіпорынның негізгі бухгалтериясының міндеттері –
бухгалтерлік есеп пен бақылау әдістері мен формаларына сәйкес
кәсіпорынның есеп беруін қамтамасыз ету болып табылады. Бастапқы
құжаттар мен бухгалтерлік құжаттардың белгілі бір тәртіпке сәйкес
толтыруын бақылап отыруы қажет. Бас бухгалтер өзінің қол астындағы
жұмыскерлердің әрқайсысына жұмыс жүктейді, әрбір жұмыскер өз
міндеттерін білу үшін және оның орындалуына немесе бұзған жағдайда ,
кінәлі адам басқарушының бұйрығы бойынша толығымен заң алдында
жауапқа тартылады. Материалдық жауапты тұлғалардың жұмысқа орналасуы ,
жұмыстан босатылуы немесе орын ауыстаруын бас бухгалтердің келісімі
бойынша толығымен заң алдында жүзеге асырылады.Бас бухгалтер келесі
журнал-ордер жүргізеді:
1) №1 касса
2) №2- кредит бойынша 1040 есеп айрысу шоты
3) №10-өндірістік шоттарының кредиті бойынша өндірістегі шығындар
4) №11-сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қарызы
3390 Басқа да кредитолық қарыздар шоты бойынша аналитикалық есеп
жүргізіледі. Өнімнің өз құнының есептік калькуляциясын құрайды.
Бухгалтерлік құжаттардың сақталуын қадағалайды және архивке жіберу
үшін сәйкес белгіленген ретпен рәсімдейді. Бас бухгалтер өзіне
қойылған қызметтік міндеттердің сапалы және уақытылы орындалуына
жауап тартады.
Материалдық бухгалтериясының міндеттері – қоймада сақталатын
тауарлы- материалдық қорларға есеп жүргізеді. Бас бухгалтерге барлық
жетіспеушілік туралы есеп береді. Материалдық бухгалтер материалдық
жауапты келісім шарттарының толық уақытылы толтырылғанын қадағалайды.
Сұраныстар көшіріп алады, материалдың орын ауыстыруы үшін накладнойлар
және сенімхат толтырылады. Материалдық бухгалтер материалдық сеп бепуді
тексереді, № 10 материалдардың қозғалыс есебінің ведомісін жүргізеді. БЖК
бойынша комиссия құрамы жыл сайын ТМҚ түгендеу жүргізеді, түгендеу
қортындысын шығарып, оны қолбасшыға жібереді. Ол ТМҚ қозғалысы туралы
мәліметтер дайындап және бас құжаттардың сақталуын қадағалайды, архивке
жіберу үшін сәйкес белгіленген тәртіппен құжаттарды рәсімдейді. Материалдық
бухгалтер өзіне қойылған қызметтік міндеттердің сапалы және уақытылы
орындалуына жауап береді.
Есеп айырсу бухгалтериясының міндеттері –БЖК жұмыскерлеріне
еңбекақы есептеуді орындайды. Табельдердің уақытылы түсуін, есеп айырсу
және олардың дұрыс толтырылуын қадағалайды. Барлық БЖК жұмыскерлер
еңбекақысының есеп айырсу міндетті зейнетақы қорының ұсталуын және оның
жинақтаушы зейнетақы қорына уақытылы есептелуін орныдауға міндетті. Есеп
айырсу табыс салығының есептелуін дұрыс жүргізу қажет.
1. Ақша қаражатының есебі
1. Ақшалар есебі
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз
қызметібарысында басқа заңды және тұлғалармен қарым-қатынас жасайды. Сол
уақыттардағы есеп айырысулардың барлығы ақшамен есеп айырысу арқылы жүреді.
Ақша арқылы есеп айырысу белгілі бір заңға сәйкес жүргізіліуді қажет етеді.
Кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгіленген ережелер мен тәртіпке
сәйкес жүгізіліп отырады. Есеп айырысу операциясының бухгалтерлік есебін
жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек:
● Ақшалар арқылы есеп айырысу оепрацияларын толық, уақытылы және дер
кезінде есептеу ;
● Кәсіпорындардағы ақшалардың түгелділігін және олардың тиімді
пайдалануын бақылау;
● Есеп айырысу, төлеу тәрітібін бақылау;
● Кәсіпорын ақшаларының кіріске алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу.
Ақшалар шоттарындағы тек ғана жедел арада міндеттемелерді өтеу
үшін төлем жасауға қабілетті активтер есептеледі. Кәсіпорындар мен
ұйымдардың ақшалары олардың кассасындағы, есеп айырысу және валюталық
шоттарынан, аккредитивтеріндегі ақшаларынан, чектеріндегі ақшаларынан,
банктердегі арнаулы шоттарындағы ақшаларынан, сондай-ақ аударылған жолдағы
ақшаларынан құралады. Ақша бағаналары бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша
жіктелетін активтер болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер,
коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттар жатады. Көп жағдайларда
оларды қысқа мерзімді инвестициялар шотында есептейді.
2. Қаржы салымдары есебі
Қаржы салымына кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды тұлғалардың
құнды қағаздарын сатып алуға жұмсаған қаржылары жатқызылады. Қаржы
нарығының айырықша бөлігі – ол құнды қағаздар нарығы. Ал қаржылық
инвестициялар мен осы құнды қағаздар нарығы тікелей байланысты.
Кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз капиталы нарығына несиелер мен зайымдарының
қаражаттарын айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса, онда елімізде
бағалық қағаздар нарығы пайда болады. Іс жүзінде акция, облигация және
басқа да құнды қағаздарды шығару арқылы капиталды тартуды көздейтін заңды
тұлғалар эмитент деп аталады және сонымен қатар олар құнды қағаздарды
иемденушілердің алдында белгілі бір жағдайда борышты болып табылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар қысқа мерзімді қаржы салымын салған
уақытта оның бухгалтерлік есебінде мынандай жазулар жазылады. Мысалы,
кәсіпорын 500000 теңге көлемінде қысқа мерзімді қаржы салымын салған деп
алатын болсақ, дебит – қысқа мерзімді қаржы салымы және кредит – ақшалар
шоты } 500000теңге.
Қаржы инвестициялар есебін жүргізу үшін келесі шоттар тағайындалған:
2010 – акциялар
2011– облигациялар
2040- өзге де қаржылық инвестициялар
Ескеретін бір жағдай кәсіпорындар мен ұйымдардың өздерінің салған қысқа
мерзімді қаржы салымы негізінде шығын шегуі қаржы салымының қор
биржаларындағы ағымдағы құнды қағаздардың құны кеміген жағдайда болуы
мүмкін.
1.1.2 Касса операциясының есебі
Кәсіпорын мен ұйымдардың кассасы жұмысшы қызметкерге
есептелген еңбек ақы бойынша есеп айырысу күнделекті көлік құралдарына
қажетті шығындарды төлеп отыру үшін, кеңсе тауарын сатып алу үшін, сондай-
ақ ұйымның хат және басқа да құжаттарды почта арқылы жөнелту үшін есеп
айырысу арналған. Касса арнайы жабдықталған, яғни дабылдама орнатылған,
ақшаларды сақтайтын сейфі бар бөлмеде орналасқан, терезесінде және есіктің
ішінде темір тор орналасуын, сонымен есігі темірден болуы керек. Касса
қызметкері әрбір жұмыс күнінің соңында кассаны жауып күзетшіге тапсыруы
тиіс. Кассадағы ақшаның түгелділігіне кассир толық жауп береді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда кассирлік жұмысқа қызметкер орналасқан жағдайда,
яғни ұйым басшысы касса қызметкерін тағайындау туралы бұйрыққа қол
қойғаннан кейін кәсіпорын мен кассир арасында материалдық жауапкершілікке
келісім шарт жасалуы қажет.
Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу
тәртібі есеп саясатына сәйкес шаруашылық жүргізуші субъект дербес
жасайтын кассалық операцияларды жүргізуге ереже белгілейді.
Кәсіпорындар өздерінің есеп шоттарынан қолма-қол ақша алады.
Бұл мақсаттар үшін оларға банк чектік кітапшалар береді. Субъект чек
жаза отырып, онда талап етілетін сомманың тағайындалуын көрсетуге
міндетті.
Кассалық операциялар қолма-қол ақша қабылдаған соң бас
бухгалтер немесе өкілетті тұлға қол қойған кірістік кассалық
ордермен рәсімдейді. Ұйым кассасына қолма-қол ақшаның түсуін рәсімдеу
үшін қолмен өңделгенде де, ақпаратты компьютерге өңдегенде де
қолданылады. Кірістік кассалық ордерін бухгалтер қызметкерібір данамен
жазады. Оған бас бухгалтер немесе өкілетті тұлға және кассир қол
қояды, кассирдің мөрімен куәландырады, кірістік және шығыстық
кассалық құжаттар тіркеу журналында тіркеледі және ақша тапсырушысының
қолына беріледі, ал ордер кассада қалады.
Қолма-қол ақша берумен операциялар шығыстық ордермен №КО-2Ф немесе
басқа құжаттармен және фискальді коды бар бақылау кассалық
ақпараттар арқылы жүргізіледі. Ұйым кассасына қолма-қол ақшаның
түсуін рәсімдеу үшін қолмен өңдеуге қолданылады. Кассалық ордерлер
бойынша ақша қабылдау мен беру, оларды толықтырған күні ғана
болады. Шығыстық кассалық ордрлерді және кірістік кассалық
ордерлерді алған кезде кассир мынаны тексеруі қажет:
1. Құжаттарда бас бухгалтердің қолы бар жоқтығын растайтын, ал
шығыстық кассалық басшының қолы бар екенің тексеру;
2. құжаттардың рәсімдеудің дұрыстығын;
3. Құжаттарда аталған тіркемелердің бар жоқтығын.
Егер осы талаптардың бірі орындалмаса кассир құжаттарды
бухгалтерге қайтарады. Түсім мен жұмсау бойынша барлық
операцияларды бір жылға ашылатын (№КО4Ф) қызыл пастамен кассалық
кітапқа жазылады. Оны ашқан кезде кітаптың барлық парақтары
номерленіп, жіппен қайымдалуы тиіс немесе парақтардың жалпы саны
кассалық кітаптың соңғы бетінде көрсетілуі тиіс. Кітап нөмермен
нөмерленіп бас бухгалтер мен басшының қолдарымен бекітіледі. Кассалық
кітаптағы жазбалар көшірме арқылы екі даналы кірістік кассалық
ордер, шығыстық кассалық ордердежазбаларды жазбас бұрын кассалық
кітапта күн басындағы ақша қалдығы көрсетіледі. Жұмыс күнінің
соңында кассир күні бойы операция қорытындысын есептейді. Егер
кәсіпорында күніне көп емес кассалық операциялар атқарылса, онда
кассалық есептер 3-5 күнде жеті рет жазылады. Кассирден қабылданған
есеп пен құжаттарды бухгалтер қызметші тексереді. Кәсіпорындарда
ақшамен есеп айрысу касса арқылы жүруі мүмкін. Операциялық
кассалар қолма – қол ақша алу үшін қолданылады және олар кассалық
операционисттер арқылы жүреді.
Қаржы министрлігінің 1993 жылғы 30 маусымдағы № 745 Кассалық
бақылау машинасын қолдану туралы және Кәсіпорынның әрбір категорияларында
орналасқан заңды емес тұлғаларға кассалық бақылау машинасын қолданбай ақша
айырысуға болады.
30 тамыздағы 1993 жылғы Қаржы Министрлігі Халықпен ақша арқылы есеп
айырысуда кассалық бақылау машинасын қолдану туралы және басқа да
нормативтік актілер бойынша.
Кассалық бақылау машинасын қолданатын кәсіпорын мыналарға міндеттенеді:
● кассалық бақылау машинасын тіркеуден өткізу;
● қаржымен есеп айырысуда кассалық бақылау машинасын дұрыс пайдалану;
● сатып алушыға тауармен бірге кассалық бақылау машинасынан чектік
кітапша беру;
● салық қызметі орындарындағы жұмыскерлер мен орталық техниканы кассалық
бақылау машинасымен кедергі келтірмеу;
Міндеттемелерді бұзған жағдайда кассалық бақылау машинасын қолданбаса,
онда 50-ден 100 МРОТ – қа дейін штраф төлейді.
● Дұрысталмаған кассалық бақылау машинасын қолданатын кәсіпорын 200 МРОТ
штраф төлейді.
● Тауарлық операциялармен қызмет көрсететін кәіспорын Заңның 6 бабы
бойынша 700 МРОТ көлемінде штраф төлейді.
● Сатылған тауарына бағасы жазылмаған жағдайда 100 МРОТ.
● Сатып алушыға чектік қағаз берілмесе, штраф 10 МРОТ немесе 20 пайыз.
Ұйым, кәсіпорын, мекеме, олардың филиалдары (заңды тұлға екенін
растайтын құжаты болмаса) құжат берілерде Қаржы Минитрлігі айлық тіркемені
толтырған кезде кассалық бақылау машинасымен мыналарды тексеруге міндетті:
а) Сөзбен қызмет көрсету, кәсіпорындар және мекемелер почталық байланыс
жүйесі арқылы құрылыс материалын заказ берген адамға жеткізу;
б) Елден сатып алған бағалы металдар мен құнды тастар, ауылшаруашылық
өнімдері;
в) Медициналық, ветеринарлық қызмет көрсету;
г) Негізгі жұмыстар кино, театр үшін көрсетілетін қызмет түрі;
д) Көшедегі дәретханаларда көрсетілетін қызмет;
е) Жалға берілген затты ломбардта сақтау ;
ж) Жәрмеңкелік мінезі үшін қызмет көрсетіледі;
з) Соттық - эксперттік мекемелерде Министр жүйесі эксперттік екенін
зерттеу.
Кассаға келіп түсетін және шығындалатын шығындарды есептеуде
мына кірістік және шығыстық кассалық ордерлерді толтырады. Кассадан
кететін шығындарды шығыстық кассалық ордерде былай көрсетіледі.
Мысалы:
1) 29 маусым 2007 жылы Бралин Рауан Саматұлынакезекті демалысы үшін
43000, 00 (қырық үш мың 000 тиын) ақша төледі. Ол кәсіпорын
директорын, бухгалтерлік есеп бюросындағы басшының және кассирдің
қолымен, мөрімен басталады. Дт – 1250; Кт – 1040 болады.
2) БЖК кәсіпорыны 06 маусым 2007 жылы кассадан № 2 участігінің бас
инженері Сериков мырзаға 15000,00 (он бес мың) теңге аванс
берілді. Дт -1252; Кт – 1040
3) БЖК кәсіпорынының директорының 29.05.07 ж. № 148 бұйрық бойынша
Аймағанбетоваға 20000,00 (жиырма мың) теңге кассадан іс-сапар үшін
ақша қаражаты берілді. Дт -1250; Кт-1040.
Кассаға келіп түсетін ақша қаражаты мынадай кірістік кассалық
ордерлерді толтырады:
1) Аймағанбетованың ұйымның кассасына бұрын аванс ретінде алған
сомаларының жұмсалғаннан қалған артық сомасын төлегеніне, сомасы
3000,00 (үш мың) теңгені құрайды. Оның келіп түскенің
растайтын квитанция береді. Ол квитанцияда бухгалтерлік есеп
бюросы басшысының және кассирдің қолы мен қойылады. Дт-10401;
Кт-1250
2) Магзумовадан қате есептелген еңбекақыға байланысты қайтару
соммасына. Сомасы-3000,00 (үш мың) теңгені құрайды. Дт-1040; Кт-
1250
Төлем тіркемесін негізінен шығыстық кассалық ордерлер
негізінде жазылады. Оны мына мсалдан көруге болады: БЖК кәсіпорны
29.06.2007 жылы 78000,00 (жеті жүз сексен мың) теңге кассадан
шығысталады. Егер бір күнде толтырылған шығыстық кассалық ордерде
көрсетілген тұлғалар ақшаларын алса, онда ол толық жабылды деп
есептеледі. Оның жабылғанын растау үшін кәсіпорын директоры немесе
бухгалтерлік есеп бюросының басшысы қол қояды. Соңында кассир күнін,
өзінің қолын және төленді деген мөр басады. Оның ішкі бетіне
келесілер жазылады: тұлғалардың табельдік нөмірі, тегі , аты-жөні
және сомасы жазылады. Кассир соңғы тұлғаның тегіінің астына бос
жол қалдырмастан жиынын шығарып өзінің тегін және тексергендігі туралы
қолын қояды. Мысалы:
№ 1 Табельдік № 0625 Бралин Р.С.. – 43000,00 теңге
№ 2 Табельдік № 0548 Сериков Л.А. – 15000,00 теңге
№ 3 Табельдік № 0515 Аймаганбетова А. – 20000,00 теңге
Барлығы: 78000,00 (жетпіс сегіз мың теңге 00 тиын) теңге. Жүргізуші
бухгалтер Абилова Ж.Д.
Кассалық құжаттар негізінде кассалық кітап толтырылады. Онда бір
күндегі жиыны, күн соңындағы қалдығы, оның ішінде сатып алуға бағытталған
қаражат сомасы жазылып көрсетіледі. Соңында бас бухгалтер және жүргізуші
бухгалтер қол қояды. Ол екі жақты жазылады. Оның бір жағы Қазақмыс
корпорациясының орталық бухгалтерінде қалады, ал екінші жағы кәсіпорын
бухгалтериясында қалады (1 - кесте). Мысалы:
1. Кенесовтың ұйымның кассасына бұрын аванс ретінде алған
сомаларының жұмсалғаннан қалған артық сомасын төлегеніне кірістелген
сома-3600,00 Сәйкестендіруші шоттың №1250
2. Булатовтан қате есептелген еңбекақыға байланысты қайтару
сомасына кірістелген сома – 2450,00 Сәйкестендіруші шотың №1250
3. Кассадан Асылжановқа 29.05.07ж. №148 бұйрық бойынша іс-
сапарға ақша берілді – 2000,00 Сәйкестендіруші шоттың №1250
4. Асылжановқа берілген аванс бойынша есеп айырысу шығысталған
сома - 2000,00 Сәйкестендіруші шоттың №1252
5. Кезекті демалысына Асылжановқа ақша берілді – 35000,00
Сәйкестендіруші шоттың №1250
Кірістелінген сомма бойыеша – 6000,00теңгені құраса, шығысталған сома
бойынша - 47000,00 теңгені құрады
Соңында жүргізуші бухгалтердің екі кіріс және үш шығыс алынғаны
көрсетілуі тиіс.
№1 кесте
№ Дт Кт
Операция мазмұны сумма
1 Кеңесовтың ұйымның кассасына 3600,00 1010 333
бұрын аванс ретінде алған
сомаларының жұмсалғаннан қалған
артық сомасын төлегеніне
Булатовтан қате есептелінген 2450,00 1010 333
2 еңбекақыға байланысты қайтару
соммасына
3 Кассадан Асылжановқа 20000,00 333 1010
29.05.07.ж. №148 бұйрық
бойынша іс-сапарға ақша
берілді
4 Асылжановқа берілген аванс 2000,00 352 1010
бойынша есеп айрысу
5 Кезекті демалысына Асылжановқа 35000,00 333 1010
ақша берілді
1.1.3 Жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы
Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы деп аталатын
шотқа жұмысшвлар мен басқа тұлғалардың дебиторлық борыштары жайлы
ақпараттар жинақталады. Бұл шотта жүмысшылар мен басқа тұлғаларға
аванс ретінде қызметтегі іс-сапарлары үшін және басқа да шығындары
үшін берілген сомалар, сонымен қатар, жұмысшылар мен қызметкерлердің
олардың кәсіпорынға тигізген зияндары үшін ұсталатын сомалары
есептеледі.
● Жалпы әкімшілік шаруашылық қажеттілігі және қызметтегі іс-
сапарлары үшін есеп беруге тиісті тұлғаларға берілген соммаларға:
Дебит: жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы шоты.
Кредит: ақшалар шоты түріндегі бухгалтерлік жазбалар.
● Жұмысшыларға берілген зайым сомаларына да:
Дебит: жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы шоты.
Кредит: ақшалар шоты түріндегі бухгалтерлік жазбалар.
● Есепті кезеңде жиналған, бүлінген немесе іздеуге салынған
жетіспеушіліктерге кінәлі тұлға табылып және оның төлеуге тиісті
сомасына:
Дебит: жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы шоты.
Кредит: алдағы кезеңдердің кірістері шоты түріндегі бухгалтерлік
жазу жазылады
● Есеп беруге тиісті тұлғалар өздерінің борыштарын өтеген
уақытта: материалдық емес активтер, негізгі құралдар, инвестициялар,
материалдар және тауарлар деп аталатын шоттың тиістілері
дебиттелініп, жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы шоты
кредиттелінеді.
Басқа да дебиторлық шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операция мазмұны Дебит Кредит
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге қызметтегі 1250 1010
іс-сапары және басқа да мақсаттар үшін кассадан
берілген сомаларға
2 Жұмысшылар мен қызметкерлердің ұйымның кассасына 1010 1250
бұрын аванс ретінде алған сомаларының
жұмсалғаннан қалған артық сомасын төлегеніне
3 Жұмысшылар мен қызсеткерлерге аванс ретінде 3350 1250
берілген соманың жұмсалғаннан қалған бөлігі
оларға есептелген еңбекақы соммасына ұсталады
Мысалы: БЖК кәсіпорынның №1 участіктің бас инженері Сериков А. 30
мамырдан 5 маусымға дейін Қарағанды қаласына іс-сапарға жіберді. Іс-
сапарға 20000 теңге ақша берілді. Аванстық есеп беру қажет.
Жезқазған – Қарағанды
Қарағанды – Жезқазған
Тәуліктік 5*300=15000 теңге
Барлығы - 15000 теңге
Кассадан қолма-қол берілген ақша – 20000 теңге
Дт – 1250
Кт – 1010
Сериковке БЖК бухгалтериясы 2000 теңге қарыз болғандықтан, іс-
сапарға берілген 20000 теңге сомасынан 5000 теңге қалғандықтан, оған
2000 теңгені шығыс кассалық ордер арқылы қайтарады, ал қалған 3000
теңге сомасын кіріс кассалық ордер арқылы кассаға кірістеді.
1.1.4 Іс – сапар шығыстары
Кәсіпорын кассасынан қолма-қол ақша алған жұмыскер, іс-
сапраға үшін алған қаражаттар және басқа да шығыстық қаражаттар
үшін есеп беретін адамдар деп саналады.
Кәсіпорын кассасынан берілетін ақша шығыстық кассалық ордерді
дайындау арқылы беріледі. Берілетін сома көлемі кәсіпорын басшысы әр
адамға әр түрлі сома тағайындайды. Есеп беретін адамдар алған сомасы
туралы есеп беруге міндетті, ол жұмыс уақыты бойынша үш күнтізбелік күннен
аспау керек немесе іс – сапардан келген күні есеп береді. Белгілі бір
мерзімде кәсіпорын басшысы 3-6 айға жұмыс уақыты бойынша өз жұмыскеріне
берілген сомаға есеп бермеу туралы бұйрық шығаруы мүмкін. Тағы да мынаны
атап кету керек, егер де жаңадан есеп беретін аванстық сома берілген болса,
ол да солай болады.
Кәсіпорын басшысы өз жұмыскерін белгілі бір мерзімге жұмыс
орны емес жерге белгілі бір қызметті орындау үшін адамды іс-сапарға
жібереді, әрине оның бәрі кәсіпорын басшысының бұйрығы арқылы
дәлелденеді. Егер де фелиал, ұйым басқа біріккен жерде болса,
күнделікті жұмыс орны болып жұмысқа қол қойған сенім хатта
белгіленген жер болады. Жұмыскерлерді кәсіпорын іс-сапарға жіберуде
өзі оларға анықтама беру керек және ол іс-сапар куәлігінде
толтырылуы қажет. Кәсіпорын басшысы жұмычкерді тек қана өз бұйрығымен
жібереді.
Іс-сапар мерзімі кәсіпорын басшысының беруімен анықталады,
бірақ ол оны 40 күнге созуы мүмкін, жолда болатын күнді
санамағанда. Егер де іс-сапарға кеткен адам әр жерлерге баратын
болса, онда іс-сапар куәлігінің артына келген және кеткен күндері
жазылып, мөрмен куәландырып отырады. Іс-сапарға шыққан күні кеткен
күні болып есептелінеді, ал күндіз келген күні - жеткен жеріне
келсе келген күн болып есептелінеді.Қолма- қол берілген ақша іс-
сапар шығынына жол ақысы және күндік уақытына есептеліп жұмсалып
отырады. Іс-сапарға берілетін сома көрсеткіші кәсіпорынның өз
еркінде, бірақ оның кейбір сомалары салықтық есеп беруде жазылады.
Егер инфляция болса, онда оның қаржы көлемі өседі. Іс – сапар шығысына
келесілерді жатқызымыз:
● Біріншіден, күндік норма жұмыскер шығысына қосылады.
Осыған орай мына келесілерге назар аудару қажет:
Іс- сапарға кеткен жұмыскер іс – сапар кезінде баратын жерлеріне және
артқа қайтқан кезде шығындар жұмсайды. Шығындар іс – сапарда өндірістің
мамандығына байланысты, онда тереториялық куәліктер дайындалғанға және
басқа да жол құжаттарын дайындағанда қаржы жұмсалады.
Іс – сапар куәлігін толтыру үшін мына мысалдан көруге болады.
Іс – сапар куәлігі № 2978
БЖК кәсіпорынның № 2 участіктің Бас инженері Сериков А. берілген,
Қарағндыға іс – сапарға жіберілді. Іс – сапар мерзімі 5 күн, 30 мамырдан 5
маусымға дейін. Іс – сапар куәлігі 29 мамыр 2007 жылы кәсіпорын басшысы
бекіткен өкіммен бекітілді. Егер кәсіпорын басшысы өкімін жұмысшыға
бермесе, онда ол адам іс – сапарға жіберілмейді. Сонымен қатар, іс – сапар
куәлігі басшының қолымен расталу керек. Іс – сапар куәлігінде жұмысшының
кеткен күні, баратын жеріне жеткен күні және кездесетін жеріне кеткен күні,
өз жұмысын орнына келген күні көрсетіліп, басшылардың қолымен және мөрімен
расталып отырады.
Аванстық есеп беру № 4141. Аванстық есеп беру ол іс – сапардан келген
адамға беріледі. Мысалы: Сериковке 2000 теңге көлемінде аванс берілді. Ол
келген күнінің ертеңінде беріледі. Онда іс – сапарда жұмсалған шығындар
есептеледі. Сонымен қатар, ол алған адамның қолымен расталады.
1.1.5. Берілген аванстар бойынша есеп айырысу есебі.
Жабдықтаушыларға және мердігерлерге берілген аванстар бойынша
есеп айырысу есебі берілген аванстар шотының бөлімшесінде, яғни
тауарлық – материалдық қорларды алу үшін берілген аванстар және
Жұмыстарды орындау мен қызметтерді көрсету үшін берілген аванстар шоттары
қолданады. Бөлімшелер шоттында тауарлық – материалдық қорды бергені үшін
аванстармен немесе орындалған жұмыс, сонымен қатар өнім бойынша төлемдер,
жұмыс және қызмет, олардың жеке дайындықтары бойынша тапсырыс берушілерден
қабылданғаны туралы ақпараттар қамтылады.
Берілген аванстар соммасы сонымен қатар, жеке дайын өнім және
жұмыс үшін жұмсалған төлемдер шоты дебиттеліп, келесі бөлімше кредит
шоттармен корреспонденцияланады 1150 Банктердегі аккредиттивтердегі,
чектердегі, карт – шоттардағы ақша, 1050 Ел ішінде шетел валютасындағы,
ағындағы, корреспонденттік шоттардағы ақша,1010 Ұлттық валютадағы қолма –
оқл ақша, 1040 Ұлттық кассадағы ақша, және басқалар; шетелдік валютадағы
берілген аванс бойынша курстық айырма соммасы – 6250 Бағам айырмасынан
түсетін табыс шоттымен корреспонденцияланады.
Кредит шоттары бойынша берілген аванс соммасы және жеке дайын, жұмыс
көлемі біткен жұмыстар үшін жабдықталушылардың есептеген төлеміне
сәйкестеліп 3310 Төленетін шоттар дебит шоттымен корреспонденцияланады;
шетелдік валютада берілген аванстар бойынша дұрыс емес курстық айырмалар
соммасы 844 Бағам айырмасы бойынша шығыстан шоттымен корреспонденция
жасайды.
Берілген аванстардың аналитикалық есебі басқа дебитторлық және
кредитторлық қарыздар шоттын Тауарлық – материалдық қорларды алу үшін
берілген аванстар және Жұмыстарды орындау мен қызметтерді көрсету үшін
берілген аванстар жеке дебитторлық шот бойынша аналитикалық есеп айырысу
есебі ведомстінде жүргізіледі.
Кәсіпорын кассасынан қолма – қол ақша алған жұмыскер, іс – сапар үшін
алған қаражатта және басқа да шығыстық қаражаттар үшін есеп беретін адамдар
деп саналады.
Кәсіпорын кассасынан берілетін ақша шығыстың құжаттарда шығыстық,
кассалық ордерді дайындау арқылы беріледі. Берілетін сома көлемі кәсіпорын
басшысы әр адамға әр түрлі сома тағайындайды. Есеп беретін адамдар алған
сомасы туралы есеп беруге міндетті, ол жұмыс уақыты бойынша 3 күн түзбейлік
күннен аспау керек немесе іс – сапардан келген күні есеп береді. Белгі бір
мерзімде кәсіпорын басшысы 3-6 айға жұмыс уақыты бойынша өз жұмыскеріне
берілген соммаға есеп бермеу туралы бұйрық шығару мүмкін. Тағы да мынаны
атап кету керек, егерде жаңадан есеп беретін аванстық сома берілген болса,
ол да солай болады.
Кәсіпорын басшысы өз жұмыскерін белгілі бір мерзімге жұмыс орны емес
жерге белгілі бір қызметті орындау үшін адамды іс – сапарға жібереді, әрине
оның бәрі кәсіпорын басшысының бұйрығы арқылы дәлелденеді. Егер де филиал,
ұйым басқа біріккен жерде болса, күнделікті жұмыс орны болып жұмысқа оқл
қойған сенім хатта белгіленген жер болады. Жұмыскерлерді кәсіпорын іс –
сапарға жіберуде өзі оларға анықтама беру керек және ол іс – сапар
куәлігінде толтырылуы қажет. Кәсіпорын басшысы жұмыскерлерді тек қана өз
бұйрығымен жібереді.
Іс – сапар мерзімі кәсіпорын басшысының беруімен анықталады, бірақ ол
оны 40 күнге созуы мүмкін, жолда болатын күнді санамағанда, егер де іс –
сапарға кеткен адам әр жерлерге баратынболса, онда іс – сапар куәлігінің
артына келген және кеткен күндері жазылып, мөрмен куәландырып отырады. Іс –
сапарға шыққан күні кеткен күні болып есептеледі, ал күндіз келген күні –
жеткен жеріне келсе келген күн болып есептеледі. Қолма – қол берілген ақша
іс – сапар шығынына жол ақысы және күндік уақытында есептеліп жұмсалып
отырады. Іс – сапарға берілетін сома көрсеткіші кәсіпорынның өз еркінде,
бірақ оның кейбір сомалары салықтық есеп беруде жазылады. Егер инфляция
болса, онда қаржы көлемі өседі. Іс – сапар шығысына келесілерді жатқызамыз.
● Біріншіден, күндік норма жұмыскер шығысына қосылады.
Осыған орай мына келесілерге назар аудару қажет:
Іс – сапарға кеткен жұмыскер іс – сапар кезінде баратын жерлеріне және
артқа қайтқан кезде шығындар жұмсайды. Шығындар іс – сапарда өндірістің
мамандығына байланысты, онда территориялық куәліктер дайындалғанға және
басқа да жол құжаттарын дайындағанда қаржы жұмсалады.
1.1.6. Банктегі есеп айырысу шоты бойынша операциялар есебі
Өзіндік балансы бар және меншікті айналымдық қаражатқа ие, заңды тұлға
болып, табылатын әрбір субъект Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк
басқармасының 2000 жылғы 2 маусымдағы № 266 Клиенттердің Қазақстан
Республикасы банктерінде банктік шот ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы
нұсқаулық қаулысына сәйкес бос ақшалай қаражатты сақтау мен есеп жүргізу
үшін банктерде ағымдағы, корреспонденттелетін немесе жинақ шоттарын ашады.
Ағымдық және жинақ шоттары – жеке және заңды тұлғалардың жекелеген
бөлімшелерінің банктік шоттары.
Корреспонденттік шоттар – банктік операциялардың жекелеген түрлерін
атқаратын банктер мен ұйымдардың банктік шоттары. Аударымдық операцияларды
жүзеге асыратын субъектілерге корреспонденттік шоттар ұлттық банктің
операцияларға лицензиясы бар ғана ашылады.
Банктік шоттар банк шоты шарты бойынша ашылады.
Ағымдағы немесе корреспонденттік шотты ашқан кезде банк клиенттің
пайдасына түскен ақшаны қабылдауға, клиенттің клиентке немесе үшінші
тұлғаларға тиісті ақша соммасын аудару туралы ұйғарымын орындауға және
банктік шот шартында қарастырылған басқа да қызметтерді көрсетуге
міндеттеледі.
Банктік шоттарды ашу үшін клиент банкке мынандай құжаттар тапсыруы
қажет. Қазақстан Республикасының Заңды тұлғалары – резиденттер мен олардың
жекелеген бөлімшелері:
● қаражат бөлушілердің басшының, бас бухгалтердің қойған қолдарының
үлгілері бар құжат және нотариалды куәландырылған екі дана мөр бедерлемесі;
● клиенттік салықтық есепке қойылған фактісін растайтын салық қызметі
органы берген құжаттың түп нұсқасы;
● мемлекеттік тіркеуден өту фактісін растайтын уәкілеті орган берген
белгіленген формадағы құжаттың көшірмесі;
● фирмалар мен өкілдіктер үшін – Қазақстан Республикасы Заңды тұлға –
резиденті филиал немесе өкілдік басшысына берген сенім хаттың көшірмесі;
● жарғының нотариалды куәландырылған көшірмесі, не болмаса клиенттің
үлгі жарғы негізіндегі қызмет фактісін растайтын құжат;
● банк белгілеген үлгідегі өтініш.
Бірінші қол қою құқығы кәсіпорын басшысында, ал екінші бас бухгалтерде.
Банктік шотқа субъектке хабарланатын нөмір беріледі және ол операцияны
рәсімдейтін барлық құжаттарға қойылады.
Қолма – қол ақшасы есеп айырысуды ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
1998 жылғы 29 маусымдағы № 237 – 1 Төлемдер мен ақша аударымдары туралы
заңына, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі басқармасының 2000 жылғы 25
сәуірде № 179 Қазақстан Республикасы территориясында төлемдік құжаттарды
қолдану мен қолма – қол ақшасыз төлемдер мен аударымдарды атқару ережелері
атты қаулысына және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының
Қазақстан Республикасы территориясындағы банктік шот ашпай, қолма – қол
ақшасыз төлем мен ақша аударымдарын атқару ережелерін бекіту туралы
қаулысына Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк басқармасының 2000 жылғы 25
қарашадағы № 433 Клиенттер мен оған қызмет ететін банк арасында қолма –
қол ақшасыз төлем жүргізу ережелерін бекіту туралы атты қаулысына сәйкес
жүзеге асады. Осы заңнамалық және нормативтік құжаттар мен қолма – қол
ақшасыз есеп айырысудың мынандай негізгі формалары бар:
1. Төлем тапсырмасы
2. Чек
3. Вексель
4. Төлемдік талап тапсырма
5. Аккредитив
6. Инкассалық өкім, салық қызметінің органдары мен кеден
органдарының инкассалық өкімі.
7. Ұлттық банктік құқықтық – нормативтік актілерімен белгіленген
басқа да төлем құжаттары.
Төлеуші мен алушы арасындағы қаражат есептеу формалары шартпен немесе
келісіммен белгіленеді.
Аккредитив дегеніміз – шарт бойынша контрагенттің пайдасына клиенттің
тапсырмасы мен берілетін банктің шартты ақшалай міндеттемесі, ол бойынша
аккредитив ашқан банк көрсетілген бенефициармен төлем жасайды немесе
аккредитивте көзделген құжаттарды ұсынған жағдайда немесе аккредитивтің
басқа шарттарын орындағанда басқа банктерге мұндай төлемдерді атқаруға
өкілеттілік беру.
Банктік шоттардағы ақшалай қаражатты есептеу үішн субъектінің қаржылық
шаруашылық қызметі шоттарының үлгі жоспарының IV бөлігі шоты арналған.
Ағымдық шотағы операцияны көрсету үшін 1010 Ағымдық корреспонденттік
шоттардағы ұлттық валюта ақша шоты қолданылады. Бұл шоттың дебиті бойынша
қаражаттың түсуі, ал кредит бойынша азаюы көрсетіледі. Банктің атаушы
құжаттармен тіркелген үзінді көшірмелері есеп шот бойынша жазбаға негіз
болады. Үзінді көшірмелердің 1010 шот кредит бойынша № 2 журнал ордерге,
1010 шот дебит бойынша әр түрлі журнал ордерлерге көрсетіледі. Алайда
есептің дәл болуы маңызды және бақылау қажеттілігін ескере отырып, № 2
журнал ордерге қосымша № 2 тізімдеме жүргізіледі. Онда 1010 дебитіне
жатқызылған барлық соммалар есептелінеді. Банктің үзінді көшірмелері
тексеріледі және өнделеді, яғни соммалармен қатар шот корреспонденциялар
жасалады.
1.2 Міндеттемелер есебі.
1.2.1. Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу.
Батыс Жезқазған кенішінің материалдық техникалық қамтамассыз
етілу мақсаты оның нәтижелі және ырғақты жұмысының материалдық қорларды
өндіріс шығындарына ең аз мөлшерде қолданып үнемі есепке алынуымен жүзеге
асады.
Батыс Жезқазған кенішінің экономикалық және әлеуметтік дамуы
болжаулармен сәйкес шығарылып қамтамассыз етіледі.
Батыс Жезқазған кенішінің өндіруші кәсіпорындармен немесе
делдалдық ұйымдармен комплексті қамтамассыз етілуі үшін келісім шартқа
отырады.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу есебі 3310
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу шотында жүргізіледі,
онда жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу туралы хабарлар
қорытындылады:
- Алынған тауарлы – материалдық қорлар, орындалған жұмыстар және
көрсетілген қызметтер, сонымен қатар тауарлық – материалдық қорларды
жеткізу және қайта өңдеу шығындары;
- Жабдақтаушылармен және мердігерлерден келіп түспеген құжаттар бойынша (
шот-фактуралық емес қызметтер) алынған тауарлы- материалдық
қорлар,жұмыстар және қызметтер;
- Қабылдау барысында тауарлы - материалдық
Кредит шоты бойынша 3310 Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айрысу мынадай көрініс табады:
- алынған тауарлы – материалдық қорлардың құны,сонымен қатар, тауарлы –
материалдық қорлар есебінің шот корреспонденциясында тауарларды жеткізу
немесе өңделуінің құны және тағы басқалар;
- 7110 Өнімді өткізу мен қызмет көрсетуге кеткен шығындар шотымен және
7210 Жалпы және әкімшілік шығындар шоты корреспонденцияланып
қабылданған жұмыстар мен тұтынылған қызметтердің бағасы;
- 1420 Қосылған құн салығы шотымен корреспонденция жасап, түскен
тауарлар (қызметтер мен жұмыстар) үшін ҚҚС сомасы;
- 1280 Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық берешек шотымен
корреспонденцияланады.
Дебет шоты бойынша 3310Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айрысу сомасы төленген шоттар және ақша қаражаты (1050,1010,1040) есебі
шотында алдын ала берілген аванстар зачетының сомасы және Тауарлық –
материалдық қорларды алу үшін берілген аванстар, жұмыстарды орындау мен
қызметтерді корсету үшін берілген аванстар шотында көрініс табады.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу есебі арнайы формада
немесе шот- фактура бойынша ведомосте немесе талап – тапсырма бойынша әр
құжатты бақылау жүргізіледі.
Батыс Жезқазған кенішіне келіп түскен шот – фактуралар алдымен Келіп
түскен жүк есебі журналына тіркеледі. Қоймаға немесе қабылданған жұмыс
және көрсетілген қызметтердің кірістік құжаттар номері және қойылған
күндері журналда көрініс табуы керек, келіп түспеген тауарларды іздеумен
байланысты қоймаға жауапкершілікті жүктейді. 3310 шоты бойынша жүргізілетін
мәліметтер журналы есеп регистрлерімен салыстырылып отырады. Сонымен қатар
журналда жолда деп табылған материалдық құндылықтар сомасы бақыланып
отырады. Журналда жазбалар материалды қабылдау, кірістік ордерлер,
тауарлық- транспорттық құжаттар негізінде кәсіпорын қоймасына келіп түскен
материалдық қорлар мөлшерінің жабдықтау бөлімінде жүргізіледі. Акцептелген
шоттарды тіркелім номерлері бойынша келіп түскен жүк журналын
бухгалтерияға өткізеді. Мұнда бухгалтерия толтыратын үш этаптық
жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу есебі бойынша олардың
негіздемелерін журналға жазады.
Бірінші этапта журналдарға жазбаларды акцептелген шот- фактуралар және
басқа есеп айырысу құжаттарын келіптүскенде жазады. Онымен бірге тіркелім
номерін және талап- тапсырма төлем номерін (шот- фактуралар),
жабдықтаушының аты, шот-фактураның акцептелген сомасы жазылады. Сосын
шот-фактураны қамтамасыз ету бөліміне ннемесе аймақтық жабдықтаушылардан
алу кеден қызметкерлеріне немесе басқа да жабдықтаушылардан кеіп түскен
тауарлы-материалдық қорларды сақтау үшін темір жол станциясына береді.
Екінші этапта журналда бухгалтерияға қоймадан келіп түскен
кірістік құжаттар ( кірістік ордерлер, тауарлы-транспорттық накладнойлар,
матеиалды қабылдау туралы акт) негізінде жазылады. Журналда осы
құжаттардың номерін, келіп түскен құндылықтардың келісім немесе есептік
бағасы және олардың өндіріс шығындарына немесе тауарлы- материалдық
құндылықтардың есебі бойынша корреспонденттелетін шотта талап-
тапсырмадағы нақты бағасы көрсетіледі.
Кірістік құжаттар талап-тапсырма төлеміндегі (шот-фактурада)
материалдық құндылықтарға сәйкес келуі және толық тексерілуі керек.
Егерде жабдықтаушы кінәсімен немесе транспорттық ұйымдар негізінде
құндылықтар бүлінген немесе жетіспеген жағдайда материалды қабылдау
актісіне және арыз сомасымен есеп айырысу негізінде арыз сомасын 3310
кредит шотынан 1280 басқада дебиторлық борыш дебит шотына көшіріп
жазады. Егер материалдық құндылықтарды акцептелгенге дейін орнатса,
онда оның сомасы шот- фактураға сай акцепт сомасын кемітеді.
Журналда сонымен қатар жабдықтаушылармен орындалған жұмыс және
көрсетілген қызметке ( негізгі құралдарды жөндеу, жүктерді тасу,
пайдалануға берілген суларды, жылу, электро энергия) бойынша есеп айырысу
есебінің операциялары көрініс табады. Шот-фактура негіздемелерін журналға
табылған жұмыстар мен қызметтер дебет шоты бойынша жұмысты және
қызметті талап етушілер кореспонденттік шоттар негізінде
жабдықтаушылардың бухгалтериясының шот-фактурасын негізінде жазылады.
Журналдың үшінші этапында шот-фактуралардың төлемдері көрініс
табады. Төлемдерді есеп айырысу негізінде немесе басқа банк шоттары
негізінде белгілейді. Сонымен қатар онда шотты төлеу күні және қандай
шоттан төленетіні (1050,1010,1040,1070) көрсетіледі.
Айдың соңында жиыны есептеледі және төленбеген шоттар
бойынша қалдықтары шығарылады. Журналдың нәтижесін төрт жол бойынша
өндіреді: айдың жинағы, ай басына материалдыдардың жолдағы жинағы,
жолдағы материалдардың ай соңындағы жиыны, журнал бойынша барлығы.
Жабдықтаушы мен мердігердің есеп айырысу есебі бойынша шоттар
корреспонденциясын қарастырайық:
- тауарлық- материалдық қорларды алғаны үшін жабдықтаушылардан шот-
фактура акцептелді:
1300 Материалдар (1310,1320,1350 ), 1330 Тауарлар -тауарлық-
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бухгалтерлік есеп дүние жүзіндегі кез-келген қызметінің мәнін
айқындап бағалауға мүмкіндік береді. Қоғамның даму барысында бухгалтер
3 міндет атқарады:
1) есепті барынша ақпаратты әрі дәл жасау.
2) Оның қарапайым және арзан болуына қол жеткізу.
3) Шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу
Бухгалтер - деген сөз немістің бас кітап ұстаушы деген
мағынадан туған. Бухгалтерлік есепті халықаралық стандартқа, оның
талаптарына сай келетіндей етіп жүргізу, ұйымдастырудың және
қалыптастырудың маңызы зор, әрі бұл әдіснама. Бухгалтерлік есеп
кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз, құжаттық байқау мен оны
бақылау жүйесі болып табылады. Бұл Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
және және қаржылық есеп беру туралы заңдарымен,бухгалтерлік есеп беру
стандарттарымен, сондай-ақ ұйымның есеп саясатымен реттелетін
кәсіпкерлер, ұйымдардың операциялар жайлы , ақпаратты жинау, тіркеу және
жинақтап қорыту жүйесі. Есеп қатаң түрде, әрі жазба тек арнйы
рәсімделген құжат негізінде ғана жүргізіледі. Бұл бухгалтерлік есептің
бақылаушылық мәнін, оның күмәнсіз сенімділігін,шыншылдығын артады.
Субъектінің меншігі шаруашылық құралдарының және оның өндіріс
процессіндегі көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып
табылады. Жекелеген құрамдас бөліктері бухгалтерлік есептің объектілері
деп аталады. Бухгалтерлік есептің объектілеріне мына процесстер
жатады:
1)Қамтамасыз ету - кәсіпорын алған шикізат пен материалдар, отын жатады.
2)Өндірістік – мұнда өнім дайындауда пайдаланылатын өндіріс құралдары
оларға байланысты.
3)Өткізу – мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері, өткізу жөніндегі
шығындар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін алған ақшалай түсімі
есептелінеді.
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясатыдеп –
ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы
бақылау , құндық өлшеу, ағымды топтау мен шаруашылық қызметінің
фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады. Бухгалтерді есепті
жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет топтау мен бағалау активтерінің
құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу,
бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәлеметтерді өңдеу мен басқа да
сәйкес амалдары кіреді. Бекітілген құжаттың қатарына мыналар кіреді:
- бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сай жүргізіледі
- бухгалтерлік есепте жұмыс жүргізуде қолданатын аналитикалық және
синтетикалық жұмыстың жоспары
- актив пен пассивтің бағалау әдістері
- құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өндеу техналогиясы
- шаруашылық операциаларды бақылау тәртібі
- бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті басқа да шешімдер
Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және
оны құраушы жақтардың барлығын қамтиды. Оны дайындаумен кәсіпорынның
бас бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Ұйымның
қабылдап бекіткен есеп саясаты, сол кәсіпорынның қызмет арқылы
барысында қолданылады.
1. Батыс Жезқазған кеніші.
Жезқазған кенішінде тау-кенн жұмыстарының ашылуы 40
жылдың аяғы – 50 жылдың басынан басталады.
Гидроцветмет институтының проектілері бойынша өндіріске Анненскі ,
Кресто-Орталығы, Никольскі және Карпиенск қайта құрылып, жұмысқа
қосылды. Егер ұзындығы Никольскі, Кресто-Орталығы және Карпиенскі
карьерлері сияқты болса , онда терендігі 60-70 метрге дейін болады
және олардың әр қайсысы жылына 260-300 мың тонна кен өндіреді, ал
Анненскі карьерінің жер беті ұзындығы 1,5 м және ені 0,5 км құрайды,
тереңдігі 60-120-ға дейін және жыл сайын 500-600 мың тонна кен
өндіреді.
1955 жылдан бастап ірі құрылыс басталады, яғни Златоуст-
Беловский карьерасының құрылысы. Гидроцветмет проектісі бойынша 1959
жылы ЗБК карьерасы 70жылдарда тау-кен салмағы 17-18 млн. м жылға және
кен өндіру 4,5 млн. тонна жыл құрайды.
Кенішті ашу екі қазбалар арқылы жүзеге асырылады , Шығыс және Батыс
қазбалары. Карьерлердің тереңдігі шығыс бөлігінде 40-280 м дейін ,
Батыста 40-145 м дейін жетеді. Бұрынғы кен орындарынан алынған
кендерді көлік самосвалдармен карьердегі қайта тиеу орындарына апарып
темір жол көліктері арқылы байыту фабрикаларына жеткізеді. Сонан
соң кенді Златоуст-Беловск карьерінде өндейді.
1960 жылы Анненск және Златоуст – Беловск карьері базасынан ашық
тау-кен жұмысты Батыс Жезқазған кеніші ашылды.Осы уақытта карьерге
жана жоғары сапалы техналогиялық қондырғылар ; эксковаторлар ЭКГ-4, ЭКГ-
8,кешірек ЭКГ-8и, ЭКГ-4у, ЭКГ-5у ; көлік самосвалдары КРАЗ-256, МАЗ-
525, осы көлік самосвалдары кейінірек БелАЗ – 540А және БелАЗ 548А-ға
ауыстырылды, олар 27 және 40тоннаға дейін жүк көтере алады,
электровоздар Е1 және21Е – бұл 60 және 65 тонна жүк көтереді.
1988жылдан бастап БЖК жаңа әдіспен жұмыс істей бастады, оның
шаруашылық ұйымдары 89 шаруашылық есеп бригадасынан құралды, сонын
ішінде техналогиялық бригада саны -32, көмекші бригада -57. 1990 жылдан
бастап кеніш ұйымы жалға беру қарым-қатынасына ауысты.
Қазіргі уақытта БЖК-ның жұмысы өте жақсы дамып келе жатыр. Ол
жаңа қондырғылармен камтамасыздандырылғаннан кейін, оның даму қарқыны
жоғарланды. Жұмысы жақсарылғаннан кейін жұмысшылардың жалақысы
жоғарланды.
БЖК кенішінің құрамына мына бөлімдер жатады
№ Бөлімшенің аты Жұмысшылар Атқаратын қызмет түрі
пп саны
1. Өндірістік аумақ
1 АСК 98 Тау-кен жұмысымен айналысады
2 Акчи-Спасски 452
3 Қопарылыс учаскісі 14 Кеніш карьерлеріндегі
қопарылыс жұмыстарының
шығарылуы.
4 ЖДЦ 84 Тау-кен массасын тасымалдау
5 КВТ 55 Кеніштегі жұмысшыларды
тасымалдау
6 Электроқойма 17 Барлық өндірістік
қондырғыларды жөндеу жұмыстары
7 ПОД. АБК 67 Жұмысшыларды құрал-жабдықтармен
қамтамасыз ету
9 АБК 82 Кеніштегі барлық бөлімшелердің
есеп және талдау жұмыстарымен
айналысу
10 Горняк демалу орны 4 Қызметкерлерді демалу
орнымен қамтамасыз ету
11 Асхана 61 Кеніш жұмысшыларын
тамақпен қамтамасыз ету
Барлығы 934
БЖК кәсіпорынның негізгі бухгалтериясының міндеттері –
бухгалтерлік есеп пен бақылау әдістері мен формаларына сәйкес
кәсіпорынның есеп беруін қамтамасыз ету болып табылады. Бастапқы
құжаттар мен бухгалтерлік құжаттардың белгілі бір тәртіпке сәйкес
толтыруын бақылап отыруы қажет. Бас бухгалтер өзінің қол астындағы
жұмыскерлердің әрқайсысына жұмыс жүктейді, әрбір жұмыскер өз
міндеттерін білу үшін және оның орындалуына немесе бұзған жағдайда ,
кінәлі адам басқарушының бұйрығы бойынша толығымен заң алдында
жауапқа тартылады. Материалдық жауапты тұлғалардың жұмысқа орналасуы ,
жұмыстан босатылуы немесе орын ауыстаруын бас бухгалтердің келісімі
бойынша толығымен заң алдында жүзеге асырылады.Бас бухгалтер келесі
журнал-ордер жүргізеді:
1) №1 касса
2) №2- кредит бойынша 1040 есеп айрысу шоты
3) №10-өндірістік шоттарының кредиті бойынша өндірістегі шығындар
4) №11-сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қарызы
3390 Басқа да кредитолық қарыздар шоты бойынша аналитикалық есеп
жүргізіледі. Өнімнің өз құнының есептік калькуляциясын құрайды.
Бухгалтерлік құжаттардың сақталуын қадағалайды және архивке жіберу
үшін сәйкес белгіленген ретпен рәсімдейді. Бас бухгалтер өзіне
қойылған қызметтік міндеттердің сапалы және уақытылы орындалуына
жауап тартады.
Материалдық бухгалтериясының міндеттері – қоймада сақталатын
тауарлы- материалдық қорларға есеп жүргізеді. Бас бухгалтерге барлық
жетіспеушілік туралы есеп береді. Материалдық бухгалтер материалдық
жауапты келісім шарттарының толық уақытылы толтырылғанын қадағалайды.
Сұраныстар көшіріп алады, материалдың орын ауыстыруы үшін накладнойлар
және сенімхат толтырылады. Материалдық бухгалтер материалдық сеп бепуді
тексереді, № 10 материалдардың қозғалыс есебінің ведомісін жүргізеді. БЖК
бойынша комиссия құрамы жыл сайын ТМҚ түгендеу жүргізеді, түгендеу
қортындысын шығарып, оны қолбасшыға жібереді. Ол ТМҚ қозғалысы туралы
мәліметтер дайындап және бас құжаттардың сақталуын қадағалайды, архивке
жіберу үшін сәйкес белгіленген тәртіппен құжаттарды рәсімдейді. Материалдық
бухгалтер өзіне қойылған қызметтік міндеттердің сапалы және уақытылы
орындалуына жауап береді.
Есеп айырсу бухгалтериясының міндеттері –БЖК жұмыскерлеріне
еңбекақы есептеуді орындайды. Табельдердің уақытылы түсуін, есеп айырсу
және олардың дұрыс толтырылуын қадағалайды. Барлық БЖК жұмыскерлер
еңбекақысының есеп айырсу міндетті зейнетақы қорының ұсталуын және оның
жинақтаушы зейнетақы қорына уақытылы есептелуін орныдауға міндетті. Есеп
айырсу табыс салығының есептелуін дұрыс жүргізу қажет.
1. Ақша қаражатының есебі
1. Ақшалар есебі
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз
қызметібарысында басқа заңды және тұлғалармен қарым-қатынас жасайды. Сол
уақыттардағы есеп айырысулардың барлығы ақшамен есеп айырысу арқылы жүреді.
Ақша арқылы есеп айырысу белгілі бір заңға сәйкес жүргізіліуді қажет етеді.
Кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгіленген ережелер мен тәртіпке
сәйкес жүгізіліп отырады. Есеп айырысу операциясының бухгалтерлік есебін
жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу керек:
● Ақшалар арқылы есеп айырысу оепрацияларын толық, уақытылы және дер
кезінде есептеу ;
● Кәсіпорындардағы ақшалардың түгелділігін және олардың тиімді
пайдалануын бақылау;
● Есеп айырысу, төлеу тәрітібін бақылау;
● Кәсіпорын ақшаларының кіріске алынуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу.
Ақшалар шоттарындағы тек ғана жедел арада міндеттемелерді өтеу
үшін төлем жасауға қабілетті активтер есептеледі. Кәсіпорындар мен
ұйымдардың ақшалары олардың кассасындағы, есеп айырысу және валюталық
шоттарынан, аккредитивтеріндегі ақшаларынан, чектеріндегі ақшаларынан,
банктердегі арнаулы шоттарындағы ақшаларынан, сондай-ақ аударылған жолдағы
ақшаларынан құралады. Ақша бағаналары бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша
жіктелетін активтер болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер,
коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттар жатады. Көп жағдайларда
оларды қысқа мерзімді инвестициялар шотында есептейді.
2. Қаржы салымдары есебі
Қаржы салымына кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды тұлғалардың
құнды қағаздарын сатып алуға жұмсаған қаржылары жатқызылады. Қаржы
нарығының айырықша бөлігі – ол құнды қағаздар нарығы. Ал қаржылық
инвестициялар мен осы құнды қағаздар нарығы тікелей байланысты.
Кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз капиталы нарығына несиелер мен зайымдарының
қаражаттарын айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса, онда елімізде
бағалық қағаздар нарығы пайда болады. Іс жүзінде акция, облигация және
басқа да құнды қағаздарды шығару арқылы капиталды тартуды көздейтін заңды
тұлғалар эмитент деп аталады және сонымен қатар олар құнды қағаздарды
иемденушілердің алдында белгілі бір жағдайда борышты болып табылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар қысқа мерзімді қаржы салымын салған
уақытта оның бухгалтерлік есебінде мынандай жазулар жазылады. Мысалы,
кәсіпорын 500000 теңге көлемінде қысқа мерзімді қаржы салымын салған деп
алатын болсақ, дебит – қысқа мерзімді қаржы салымы және кредит – ақшалар
шоты } 500000теңге.
Қаржы инвестициялар есебін жүргізу үшін келесі шоттар тағайындалған:
2010 – акциялар
2011– облигациялар
2040- өзге де қаржылық инвестициялар
Ескеретін бір жағдай кәсіпорындар мен ұйымдардың өздерінің салған қысқа
мерзімді қаржы салымы негізінде шығын шегуі қаржы салымының қор
биржаларындағы ағымдағы құнды қағаздардың құны кеміген жағдайда болуы
мүмкін.
1.1.2 Касса операциясының есебі
Кәсіпорын мен ұйымдардың кассасы жұмысшы қызметкерге
есептелген еңбек ақы бойынша есеп айырысу күнделекті көлік құралдарына
қажетті шығындарды төлеп отыру үшін, кеңсе тауарын сатып алу үшін, сондай-
ақ ұйымның хат және басқа да құжаттарды почта арқылы жөнелту үшін есеп
айырысу арналған. Касса арнайы жабдықталған, яғни дабылдама орнатылған,
ақшаларды сақтайтын сейфі бар бөлмеде орналасқан, терезесінде және есіктің
ішінде темір тор орналасуын, сонымен есігі темірден болуы керек. Касса
қызметкері әрбір жұмыс күнінің соңында кассаны жауып күзетшіге тапсыруы
тиіс. Кассадағы ақшаның түгелділігіне кассир толық жауп береді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда кассирлік жұмысқа қызметкер орналасқан жағдайда,
яғни ұйым басшысы касса қызметкерін тағайындау туралы бұйрыққа қол
қойғаннан кейін кәсіпорын мен кассир арасында материалдық жауапкершілікке
келісім шарт жасалуы қажет.
Кассадағы ақшалай қаражатты сақтау, жұмсау және есептеу
тәртібі есеп саясатына сәйкес шаруашылық жүргізуші субъект дербес
жасайтын кассалық операцияларды жүргізуге ереже белгілейді.
Кәсіпорындар өздерінің есеп шоттарынан қолма-қол ақша алады.
Бұл мақсаттар үшін оларға банк чектік кітапшалар береді. Субъект чек
жаза отырып, онда талап етілетін сомманың тағайындалуын көрсетуге
міндетті.
Кассалық операциялар қолма-қол ақша қабылдаған соң бас
бухгалтер немесе өкілетті тұлға қол қойған кірістік кассалық
ордермен рәсімдейді. Ұйым кассасына қолма-қол ақшаның түсуін рәсімдеу
үшін қолмен өңделгенде де, ақпаратты компьютерге өңдегенде де
қолданылады. Кірістік кассалық ордерін бухгалтер қызметкерібір данамен
жазады. Оған бас бухгалтер немесе өкілетті тұлға және кассир қол
қояды, кассирдің мөрімен куәландырады, кірістік және шығыстық
кассалық құжаттар тіркеу журналында тіркеледі және ақша тапсырушысының
қолына беріледі, ал ордер кассада қалады.
Қолма-қол ақша берумен операциялар шығыстық ордермен №КО-2Ф немесе
басқа құжаттармен және фискальді коды бар бақылау кассалық
ақпараттар арқылы жүргізіледі. Ұйым кассасына қолма-қол ақшаның
түсуін рәсімдеу үшін қолмен өңдеуге қолданылады. Кассалық ордерлер
бойынша ақша қабылдау мен беру, оларды толықтырған күні ғана
болады. Шығыстық кассалық ордрлерді және кірістік кассалық
ордерлерді алған кезде кассир мынаны тексеруі қажет:
1. Құжаттарда бас бухгалтердің қолы бар жоқтығын растайтын, ал
шығыстық кассалық басшының қолы бар екенің тексеру;
2. құжаттардың рәсімдеудің дұрыстығын;
3. Құжаттарда аталған тіркемелердің бар жоқтығын.
Егер осы талаптардың бірі орындалмаса кассир құжаттарды
бухгалтерге қайтарады. Түсім мен жұмсау бойынша барлық
операцияларды бір жылға ашылатын (№КО4Ф) қызыл пастамен кассалық
кітапқа жазылады. Оны ашқан кезде кітаптың барлық парақтары
номерленіп, жіппен қайымдалуы тиіс немесе парақтардың жалпы саны
кассалық кітаптың соңғы бетінде көрсетілуі тиіс. Кітап нөмермен
нөмерленіп бас бухгалтер мен басшының қолдарымен бекітіледі. Кассалық
кітаптағы жазбалар көшірме арқылы екі даналы кірістік кассалық
ордер, шығыстық кассалық ордердежазбаларды жазбас бұрын кассалық
кітапта күн басындағы ақша қалдығы көрсетіледі. Жұмыс күнінің
соңында кассир күні бойы операция қорытындысын есептейді. Егер
кәсіпорында күніне көп емес кассалық операциялар атқарылса, онда
кассалық есептер 3-5 күнде жеті рет жазылады. Кассирден қабылданған
есеп пен құжаттарды бухгалтер қызметші тексереді. Кәсіпорындарда
ақшамен есеп айрысу касса арқылы жүруі мүмкін. Операциялық
кассалар қолма – қол ақша алу үшін қолданылады және олар кассалық
операционисттер арқылы жүреді.
Қаржы министрлігінің 1993 жылғы 30 маусымдағы № 745 Кассалық
бақылау машинасын қолдану туралы және Кәсіпорынның әрбір категорияларында
орналасқан заңды емес тұлғаларға кассалық бақылау машинасын қолданбай ақша
айырысуға болады.
30 тамыздағы 1993 жылғы Қаржы Министрлігі Халықпен ақша арқылы есеп
айырысуда кассалық бақылау машинасын қолдану туралы және басқа да
нормативтік актілер бойынша.
Кассалық бақылау машинасын қолданатын кәсіпорын мыналарға міндеттенеді:
● кассалық бақылау машинасын тіркеуден өткізу;
● қаржымен есеп айырысуда кассалық бақылау машинасын дұрыс пайдалану;
● сатып алушыға тауармен бірге кассалық бақылау машинасынан чектік
кітапша беру;
● салық қызметі орындарындағы жұмыскерлер мен орталық техниканы кассалық
бақылау машинасымен кедергі келтірмеу;
Міндеттемелерді бұзған жағдайда кассалық бақылау машинасын қолданбаса,
онда 50-ден 100 МРОТ – қа дейін штраф төлейді.
● Дұрысталмаған кассалық бақылау машинасын қолданатын кәсіпорын 200 МРОТ
штраф төлейді.
● Тауарлық операциялармен қызмет көрсететін кәіспорын Заңның 6 бабы
бойынша 700 МРОТ көлемінде штраф төлейді.
● Сатылған тауарына бағасы жазылмаған жағдайда 100 МРОТ.
● Сатып алушыға чектік қағаз берілмесе, штраф 10 МРОТ немесе 20 пайыз.
Ұйым, кәсіпорын, мекеме, олардың филиалдары (заңды тұлға екенін
растайтын құжаты болмаса) құжат берілерде Қаржы Минитрлігі айлық тіркемені
толтырған кезде кассалық бақылау машинасымен мыналарды тексеруге міндетті:
а) Сөзбен қызмет көрсету, кәсіпорындар және мекемелер почталық байланыс
жүйесі арқылы құрылыс материалын заказ берген адамға жеткізу;
б) Елден сатып алған бағалы металдар мен құнды тастар, ауылшаруашылық
өнімдері;
в) Медициналық, ветеринарлық қызмет көрсету;
г) Негізгі жұмыстар кино, театр үшін көрсетілетін қызмет түрі;
д) Көшедегі дәретханаларда көрсетілетін қызмет;
е) Жалға берілген затты ломбардта сақтау ;
ж) Жәрмеңкелік мінезі үшін қызмет көрсетіледі;
з) Соттық - эксперттік мекемелерде Министр жүйесі эксперттік екенін
зерттеу.
Кассаға келіп түсетін және шығындалатын шығындарды есептеуде
мына кірістік және шығыстық кассалық ордерлерді толтырады. Кассадан
кететін шығындарды шығыстық кассалық ордерде былай көрсетіледі.
Мысалы:
1) 29 маусым 2007 жылы Бралин Рауан Саматұлынакезекті демалысы үшін
43000, 00 (қырық үш мың 000 тиын) ақша төледі. Ол кәсіпорын
директорын, бухгалтерлік есеп бюросындағы басшының және кассирдің
қолымен, мөрімен басталады. Дт – 1250; Кт – 1040 болады.
2) БЖК кәсіпорыны 06 маусым 2007 жылы кассадан № 2 участігінің бас
инженері Сериков мырзаға 15000,00 (он бес мың) теңге аванс
берілді. Дт -1252; Кт – 1040
3) БЖК кәсіпорынының директорының 29.05.07 ж. № 148 бұйрық бойынша
Аймағанбетоваға 20000,00 (жиырма мың) теңге кассадан іс-сапар үшін
ақша қаражаты берілді. Дт -1250; Кт-1040.
Кассаға келіп түсетін ақша қаражаты мынадай кірістік кассалық
ордерлерді толтырады:
1) Аймағанбетованың ұйымның кассасына бұрын аванс ретінде алған
сомаларының жұмсалғаннан қалған артық сомасын төлегеніне, сомасы
3000,00 (үш мың) теңгені құрайды. Оның келіп түскенің
растайтын квитанция береді. Ол квитанцияда бухгалтерлік есеп
бюросы басшысының және кассирдің қолы мен қойылады. Дт-10401;
Кт-1250
2) Магзумовадан қате есептелген еңбекақыға байланысты қайтару
соммасына. Сомасы-3000,00 (үш мың) теңгені құрайды. Дт-1040; Кт-
1250
Төлем тіркемесін негізінен шығыстық кассалық ордерлер
негізінде жазылады. Оны мына мсалдан көруге болады: БЖК кәсіпорны
29.06.2007 жылы 78000,00 (жеті жүз сексен мың) теңге кассадан
шығысталады. Егер бір күнде толтырылған шығыстық кассалық ордерде
көрсетілген тұлғалар ақшаларын алса, онда ол толық жабылды деп
есептеледі. Оның жабылғанын растау үшін кәсіпорын директоры немесе
бухгалтерлік есеп бюросының басшысы қол қояды. Соңында кассир күнін,
өзінің қолын және төленді деген мөр басады. Оның ішкі бетіне
келесілер жазылады: тұлғалардың табельдік нөмірі, тегі , аты-жөні
және сомасы жазылады. Кассир соңғы тұлғаның тегіінің астына бос
жол қалдырмастан жиынын шығарып өзінің тегін және тексергендігі туралы
қолын қояды. Мысалы:
№ 1 Табельдік № 0625 Бралин Р.С.. – 43000,00 теңге
№ 2 Табельдік № 0548 Сериков Л.А. – 15000,00 теңге
№ 3 Табельдік № 0515 Аймаганбетова А. – 20000,00 теңге
Барлығы: 78000,00 (жетпіс сегіз мың теңге 00 тиын) теңге. Жүргізуші
бухгалтер Абилова Ж.Д.
Кассалық құжаттар негізінде кассалық кітап толтырылады. Онда бір
күндегі жиыны, күн соңындағы қалдығы, оның ішінде сатып алуға бағытталған
қаражат сомасы жазылып көрсетіледі. Соңында бас бухгалтер және жүргізуші
бухгалтер қол қояды. Ол екі жақты жазылады. Оның бір жағы Қазақмыс
корпорациясының орталық бухгалтерінде қалады, ал екінші жағы кәсіпорын
бухгалтериясында қалады (1 - кесте). Мысалы:
1. Кенесовтың ұйымның кассасына бұрын аванс ретінде алған
сомаларының жұмсалғаннан қалған артық сомасын төлегеніне кірістелген
сома-3600,00 Сәйкестендіруші шоттың №1250
2. Булатовтан қате есептелген еңбекақыға байланысты қайтару
сомасына кірістелген сома – 2450,00 Сәйкестендіруші шотың №1250
3. Кассадан Асылжановқа 29.05.07ж. №148 бұйрық бойынша іс-
сапарға ақша берілді – 2000,00 Сәйкестендіруші шоттың №1250
4. Асылжановқа берілген аванс бойынша есеп айырысу шығысталған
сома - 2000,00 Сәйкестендіруші шоттың №1252
5. Кезекті демалысына Асылжановқа ақша берілді – 35000,00
Сәйкестендіруші шоттың №1250
Кірістелінген сомма бойыеша – 6000,00теңгені құраса, шығысталған сома
бойынша - 47000,00 теңгені құрады
Соңында жүргізуші бухгалтердің екі кіріс және үш шығыс алынғаны
көрсетілуі тиіс.
№1 кесте
№ Дт Кт
Операция мазмұны сумма
1 Кеңесовтың ұйымның кассасына 3600,00 1010 333
бұрын аванс ретінде алған
сомаларының жұмсалғаннан қалған
артық сомасын төлегеніне
Булатовтан қате есептелінген 2450,00 1010 333
2 еңбекақыға байланысты қайтару
соммасына
3 Кассадан Асылжановқа 20000,00 333 1010
29.05.07.ж. №148 бұйрық
бойынша іс-сапарға ақша
берілді
4 Асылжановқа берілген аванс 2000,00 352 1010
бойынша есеп айрысу
5 Кезекті демалысына Асылжановқа 35000,00 333 1010
ақша берілді
1.1.3 Жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы
Жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы деп аталатын
шотқа жұмысшвлар мен басқа тұлғалардың дебиторлық борыштары жайлы
ақпараттар жинақталады. Бұл шотта жүмысшылар мен басқа тұлғаларға
аванс ретінде қызметтегі іс-сапарлары үшін және басқа да шығындары
үшін берілген сомалар, сонымен қатар, жұмысшылар мен қызметкерлердің
олардың кәсіпорынға тигізген зияндары үшін ұсталатын сомалары
есептеледі.
● Жалпы әкімшілік шаруашылық қажеттілігі және қызметтегі іс-
сапарлары үшін есеп беруге тиісті тұлғаларға берілген соммаларға:
Дебит: жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы шоты.
Кредит: ақшалар шоты түріндегі бухгалтерлік жазбалар.
● Жұмысшыларға берілген зайым сомаларына да:
Дебит: жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы шоты.
Кредит: ақшалар шоты түріндегі бухгалтерлік жазбалар.
● Есепті кезеңде жиналған, бүлінген немесе іздеуге салынған
жетіспеушіліктерге кінәлі тұлға табылып және оның төлеуге тиісті
сомасына:
Дебит: жұмысшылар мен басқа тұлғалар борышы шоты.
Кредит: алдағы кезеңдердің кірістері шоты түріндегі бухгалтерлік
жазу жазылады
● Есеп беруге тиісті тұлғалар өздерінің борыштарын өтеген
уақытта: материалдық емес активтер, негізгі құралдар, инвестициялар,
материалдар және тауарлар деп аталатын шоттың тиістілері
дебиттелініп, жұмысшылар мен басқа тұлғалардың борышы шоты
кредиттелінеді.
Басқа да дебиторлық шоты бойынша жүргізілетін операциялар
№ Операция мазмұны Дебит Кредит
1 Жұмысшылар мен қызметкерлерге қызметтегі 1250 1010
іс-сапары және басқа да мақсаттар үшін кассадан
берілген сомаларға
2 Жұмысшылар мен қызметкерлердің ұйымның кассасына 1010 1250
бұрын аванс ретінде алған сомаларының
жұмсалғаннан қалған артық сомасын төлегеніне
3 Жұмысшылар мен қызсеткерлерге аванс ретінде 3350 1250
берілген соманың жұмсалғаннан қалған бөлігі
оларға есептелген еңбекақы соммасына ұсталады
Мысалы: БЖК кәсіпорынның №1 участіктің бас инженері Сериков А. 30
мамырдан 5 маусымға дейін Қарағанды қаласына іс-сапарға жіберді. Іс-
сапарға 20000 теңге ақша берілді. Аванстық есеп беру қажет.
Жезқазған – Қарағанды
Қарағанды – Жезқазған
Тәуліктік 5*300=15000 теңге
Барлығы - 15000 теңге
Кассадан қолма-қол берілген ақша – 20000 теңге
Дт – 1250
Кт – 1010
Сериковке БЖК бухгалтериясы 2000 теңге қарыз болғандықтан, іс-
сапарға берілген 20000 теңге сомасынан 5000 теңге қалғандықтан, оған
2000 теңгені шығыс кассалық ордер арқылы қайтарады, ал қалған 3000
теңге сомасын кіріс кассалық ордер арқылы кассаға кірістеді.
1.1.4 Іс – сапар шығыстары
Кәсіпорын кассасынан қолма-қол ақша алған жұмыскер, іс-
сапраға үшін алған қаражаттар және басқа да шығыстық қаражаттар
үшін есеп беретін адамдар деп саналады.
Кәсіпорын кассасынан берілетін ақша шығыстық кассалық ордерді
дайындау арқылы беріледі. Берілетін сома көлемі кәсіпорын басшысы әр
адамға әр түрлі сома тағайындайды. Есеп беретін адамдар алған сомасы
туралы есеп беруге міндетті, ол жұмыс уақыты бойынша үш күнтізбелік күннен
аспау керек немесе іс – сапардан келген күні есеп береді. Белгілі бір
мерзімде кәсіпорын басшысы 3-6 айға жұмыс уақыты бойынша өз жұмыскеріне
берілген сомаға есеп бермеу туралы бұйрық шығаруы мүмкін. Тағы да мынаны
атап кету керек, егер де жаңадан есеп беретін аванстық сома берілген болса,
ол да солай болады.
Кәсіпорын басшысы өз жұмыскерін белгілі бір мерзімге жұмыс
орны емес жерге белгілі бір қызметті орындау үшін адамды іс-сапарға
жібереді, әрине оның бәрі кәсіпорын басшысының бұйрығы арқылы
дәлелденеді. Егер де фелиал, ұйым басқа біріккен жерде болса,
күнделікті жұмыс орны болып жұмысқа қол қойған сенім хатта
белгіленген жер болады. Жұмыскерлерді кәсіпорын іс-сапарға жіберуде
өзі оларға анықтама беру керек және ол іс-сапар куәлігінде
толтырылуы қажет. Кәсіпорын басшысы жұмычкерді тек қана өз бұйрығымен
жібереді.
Іс-сапар мерзімі кәсіпорын басшысының беруімен анықталады,
бірақ ол оны 40 күнге созуы мүмкін, жолда болатын күнді
санамағанда. Егер де іс-сапарға кеткен адам әр жерлерге баратын
болса, онда іс-сапар куәлігінің артына келген және кеткен күндері
жазылып, мөрмен куәландырып отырады. Іс-сапарға шыққан күні кеткен
күні болып есептелінеді, ал күндіз келген күні - жеткен жеріне
келсе келген күн болып есептелінеді.Қолма- қол берілген ақша іс-
сапар шығынына жол ақысы және күндік уақытына есептеліп жұмсалып
отырады. Іс-сапарға берілетін сома көрсеткіші кәсіпорынның өз
еркінде, бірақ оның кейбір сомалары салықтық есеп беруде жазылады.
Егер инфляция болса, онда оның қаржы көлемі өседі. Іс – сапар шығысына
келесілерді жатқызымыз:
● Біріншіден, күндік норма жұмыскер шығысына қосылады.
Осыған орай мына келесілерге назар аудару қажет:
Іс- сапарға кеткен жұмыскер іс – сапар кезінде баратын жерлеріне және
артқа қайтқан кезде шығындар жұмсайды. Шығындар іс – сапарда өндірістің
мамандығына байланысты, онда тереториялық куәліктер дайындалғанға және
басқа да жол құжаттарын дайындағанда қаржы жұмсалады.
Іс – сапар куәлігін толтыру үшін мына мысалдан көруге болады.
Іс – сапар куәлігі № 2978
БЖК кәсіпорынның № 2 участіктің Бас инженері Сериков А. берілген,
Қарағндыға іс – сапарға жіберілді. Іс – сапар мерзімі 5 күн, 30 мамырдан 5
маусымға дейін. Іс – сапар куәлігі 29 мамыр 2007 жылы кәсіпорын басшысы
бекіткен өкіммен бекітілді. Егер кәсіпорын басшысы өкімін жұмысшыға
бермесе, онда ол адам іс – сапарға жіберілмейді. Сонымен қатар, іс – сапар
куәлігі басшының қолымен расталу керек. Іс – сапар куәлігінде жұмысшының
кеткен күні, баратын жеріне жеткен күні және кездесетін жеріне кеткен күні,
өз жұмысын орнына келген күні көрсетіліп, басшылардың қолымен және мөрімен
расталып отырады.
Аванстық есеп беру № 4141. Аванстық есеп беру ол іс – сапардан келген
адамға беріледі. Мысалы: Сериковке 2000 теңге көлемінде аванс берілді. Ол
келген күнінің ертеңінде беріледі. Онда іс – сапарда жұмсалған шығындар
есептеледі. Сонымен қатар, ол алған адамның қолымен расталады.
1.1.5. Берілген аванстар бойынша есеп айырысу есебі.
Жабдықтаушыларға және мердігерлерге берілген аванстар бойынша
есеп айырысу есебі берілген аванстар шотының бөлімшесінде, яғни
тауарлық – материалдық қорларды алу үшін берілген аванстар және
Жұмыстарды орындау мен қызметтерді көрсету үшін берілген аванстар шоттары
қолданады. Бөлімшелер шоттында тауарлық – материалдық қорды бергені үшін
аванстармен немесе орындалған жұмыс, сонымен қатар өнім бойынша төлемдер,
жұмыс және қызмет, олардың жеке дайындықтары бойынша тапсырыс берушілерден
қабылданғаны туралы ақпараттар қамтылады.
Берілген аванстар соммасы сонымен қатар, жеке дайын өнім және
жұмыс үшін жұмсалған төлемдер шоты дебиттеліп, келесі бөлімше кредит
шоттармен корреспонденцияланады 1150 Банктердегі аккредиттивтердегі,
чектердегі, карт – шоттардағы ақша, 1050 Ел ішінде шетел валютасындағы,
ағындағы, корреспонденттік шоттардағы ақша,1010 Ұлттық валютадағы қолма –
оқл ақша, 1040 Ұлттық кассадағы ақша, және басқалар; шетелдік валютадағы
берілген аванс бойынша курстық айырма соммасы – 6250 Бағам айырмасынан
түсетін табыс шоттымен корреспонденцияланады.
Кредит шоттары бойынша берілген аванс соммасы және жеке дайын, жұмыс
көлемі біткен жұмыстар үшін жабдықталушылардың есептеген төлеміне
сәйкестеліп 3310 Төленетін шоттар дебит шоттымен корреспонденцияланады;
шетелдік валютада берілген аванстар бойынша дұрыс емес курстық айырмалар
соммасы 844 Бағам айырмасы бойынша шығыстан шоттымен корреспонденция
жасайды.
Берілген аванстардың аналитикалық есебі басқа дебитторлық және
кредитторлық қарыздар шоттын Тауарлық – материалдық қорларды алу үшін
берілген аванстар және Жұмыстарды орындау мен қызметтерді көрсету үшін
берілген аванстар жеке дебитторлық шот бойынша аналитикалық есеп айырысу
есебі ведомстінде жүргізіледі.
Кәсіпорын кассасынан қолма – қол ақша алған жұмыскер, іс – сапар үшін
алған қаражатта және басқа да шығыстық қаражаттар үшін есеп беретін адамдар
деп саналады.
Кәсіпорын кассасынан берілетін ақша шығыстың құжаттарда шығыстық,
кассалық ордерді дайындау арқылы беріледі. Берілетін сома көлемі кәсіпорын
басшысы әр адамға әр түрлі сома тағайындайды. Есеп беретін адамдар алған
сомасы туралы есеп беруге міндетті, ол жұмыс уақыты бойынша 3 күн түзбейлік
күннен аспау керек немесе іс – сапардан келген күні есеп береді. Белгі бір
мерзімде кәсіпорын басшысы 3-6 айға жұмыс уақыты бойынша өз жұмыскеріне
берілген соммаға есеп бермеу туралы бұйрық шығару мүмкін. Тағы да мынаны
атап кету керек, егерде жаңадан есеп беретін аванстық сома берілген болса,
ол да солай болады.
Кәсіпорын басшысы өз жұмыскерін белгілі бір мерзімге жұмыс орны емес
жерге белгілі бір қызметті орындау үшін адамды іс – сапарға жібереді, әрине
оның бәрі кәсіпорын басшысының бұйрығы арқылы дәлелденеді. Егер де филиал,
ұйым басқа біріккен жерде болса, күнделікті жұмыс орны болып жұмысқа оқл
қойған сенім хатта белгіленген жер болады. Жұмыскерлерді кәсіпорын іс –
сапарға жіберуде өзі оларға анықтама беру керек және ол іс – сапар
куәлігінде толтырылуы қажет. Кәсіпорын басшысы жұмыскерлерді тек қана өз
бұйрығымен жібереді.
Іс – сапар мерзімі кәсіпорын басшысының беруімен анықталады, бірақ ол
оны 40 күнге созуы мүмкін, жолда болатын күнді санамағанда, егер де іс –
сапарға кеткен адам әр жерлерге баратынболса, онда іс – сапар куәлігінің
артына келген және кеткен күндері жазылып, мөрмен куәландырып отырады. Іс –
сапарға шыққан күні кеткен күні болып есептеледі, ал күндіз келген күні –
жеткен жеріне келсе келген күн болып есептеледі. Қолма – қол берілген ақша
іс – сапар шығынына жол ақысы және күндік уақытында есептеліп жұмсалып
отырады. Іс – сапарға берілетін сома көрсеткіші кәсіпорынның өз еркінде,
бірақ оның кейбір сомалары салықтық есеп беруде жазылады. Егер инфляция
болса, онда қаржы көлемі өседі. Іс – сапар шығысына келесілерді жатқызамыз.
● Біріншіден, күндік норма жұмыскер шығысына қосылады.
Осыған орай мына келесілерге назар аудару қажет:
Іс – сапарға кеткен жұмыскер іс – сапар кезінде баратын жерлеріне және
артқа қайтқан кезде шығындар жұмсайды. Шығындар іс – сапарда өндірістің
мамандығына байланысты, онда территориялық куәліктер дайындалғанға және
басқа да жол құжаттарын дайындағанда қаржы жұмсалады.
1.1.6. Банктегі есеп айырысу шоты бойынша операциялар есебі
Өзіндік балансы бар және меншікті айналымдық қаражатқа ие, заңды тұлға
болып, табылатын әрбір субъект Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк
басқармасының 2000 жылғы 2 маусымдағы № 266 Клиенттердің Қазақстан
Республикасы банктерінде банктік шот ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы
нұсқаулық қаулысына сәйкес бос ақшалай қаражатты сақтау мен есеп жүргізу
үшін банктерде ағымдағы, корреспонденттелетін немесе жинақ шоттарын ашады.
Ағымдық және жинақ шоттары – жеке және заңды тұлғалардың жекелеген
бөлімшелерінің банктік шоттары.
Корреспонденттік шоттар – банктік операциялардың жекелеген түрлерін
атқаратын банктер мен ұйымдардың банктік шоттары. Аударымдық операцияларды
жүзеге асыратын субъектілерге корреспонденттік шоттар ұлттық банктің
операцияларға лицензиясы бар ғана ашылады.
Банктік шоттар банк шоты шарты бойынша ашылады.
Ағымдағы немесе корреспонденттік шотты ашқан кезде банк клиенттің
пайдасына түскен ақшаны қабылдауға, клиенттің клиентке немесе үшінші
тұлғаларға тиісті ақша соммасын аудару туралы ұйғарымын орындауға және
банктік шот шартында қарастырылған басқа да қызметтерді көрсетуге
міндеттеледі.
Банктік шоттарды ашу үшін клиент банкке мынандай құжаттар тапсыруы
қажет. Қазақстан Республикасының Заңды тұлғалары – резиденттер мен олардың
жекелеген бөлімшелері:
● қаражат бөлушілердің басшының, бас бухгалтердің қойған қолдарының
үлгілері бар құжат және нотариалды куәландырылған екі дана мөр бедерлемесі;
● клиенттік салықтық есепке қойылған фактісін растайтын салық қызметі
органы берген құжаттың түп нұсқасы;
● мемлекеттік тіркеуден өту фактісін растайтын уәкілеті орган берген
белгіленген формадағы құжаттың көшірмесі;
● фирмалар мен өкілдіктер үшін – Қазақстан Республикасы Заңды тұлға –
резиденті филиал немесе өкілдік басшысына берген сенім хаттың көшірмесі;
● жарғының нотариалды куәландырылған көшірмесі, не болмаса клиенттің
үлгі жарғы негізіндегі қызмет фактісін растайтын құжат;
● банк белгілеген үлгідегі өтініш.
Бірінші қол қою құқығы кәсіпорын басшысында, ал екінші бас бухгалтерде.
Банктік шотқа субъектке хабарланатын нөмір беріледі және ол операцияны
рәсімдейтін барлық құжаттарға қойылады.
Қолма – қол ақшасы есеп айырысуды ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
1998 жылғы 29 маусымдағы № 237 – 1 Төлемдер мен ақша аударымдары туралы
заңына, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі басқармасының 2000 жылғы 25
сәуірде № 179 Қазақстан Республикасы территориясында төлемдік құжаттарды
қолдану мен қолма – қол ақшасыз төлемдер мен аударымдарды атқару ережелері
атты қаулысына және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының
Қазақстан Республикасы территориясындағы банктік шот ашпай, қолма – қол
ақшасыз төлем мен ақша аударымдарын атқару ережелерін бекіту туралы
қаулысына Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк басқармасының 2000 жылғы 25
қарашадағы № 433 Клиенттер мен оған қызмет ететін банк арасында қолма –
қол ақшасыз төлем жүргізу ережелерін бекіту туралы атты қаулысына сәйкес
жүзеге асады. Осы заңнамалық және нормативтік құжаттар мен қолма – қол
ақшасыз есеп айырысудың мынандай негізгі формалары бар:
1. Төлем тапсырмасы
2. Чек
3. Вексель
4. Төлемдік талап тапсырма
5. Аккредитив
6. Инкассалық өкім, салық қызметінің органдары мен кеден
органдарының инкассалық өкімі.
7. Ұлттық банктік құқықтық – нормативтік актілерімен белгіленген
басқа да төлем құжаттары.
Төлеуші мен алушы арасындағы қаражат есептеу формалары шартпен немесе
келісіммен белгіленеді.
Аккредитив дегеніміз – шарт бойынша контрагенттің пайдасына клиенттің
тапсырмасы мен берілетін банктің шартты ақшалай міндеттемесі, ол бойынша
аккредитив ашқан банк көрсетілген бенефициармен төлем жасайды немесе
аккредитивте көзделген құжаттарды ұсынған жағдайда немесе аккредитивтің
басқа шарттарын орындағанда басқа банктерге мұндай төлемдерді атқаруға
өкілеттілік беру.
Банктік шоттардағы ақшалай қаражатты есептеу үішн субъектінің қаржылық
шаруашылық қызметі шоттарының үлгі жоспарының IV бөлігі шоты арналған.
Ағымдық шотағы операцияны көрсету үшін 1010 Ағымдық корреспонденттік
шоттардағы ұлттық валюта ақша шоты қолданылады. Бұл шоттың дебиті бойынша
қаражаттың түсуі, ал кредит бойынша азаюы көрсетіледі. Банктің атаушы
құжаттармен тіркелген үзінді көшірмелері есеп шот бойынша жазбаға негіз
болады. Үзінді көшірмелердің 1010 шот кредит бойынша № 2 журнал ордерге,
1010 шот дебит бойынша әр түрлі журнал ордерлерге көрсетіледі. Алайда
есептің дәл болуы маңызды және бақылау қажеттілігін ескере отырып, № 2
журнал ордерге қосымша № 2 тізімдеме жүргізіледі. Онда 1010 дебитіне
жатқызылған барлық соммалар есептелінеді. Банктің үзінді көшірмелері
тексеріледі және өнделеді, яғни соммалармен қатар шот корреспонденциялар
жасалады.
1.2 Міндеттемелер есебі.
1.2.1. Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу.
Батыс Жезқазған кенішінің материалдық техникалық қамтамассыз
етілу мақсаты оның нәтижелі және ырғақты жұмысының материалдық қорларды
өндіріс шығындарына ең аз мөлшерде қолданып үнемі есепке алынуымен жүзеге
асады.
Батыс Жезқазған кенішінің экономикалық және әлеуметтік дамуы
болжаулармен сәйкес шығарылып қамтамассыз етіледі.
Батыс Жезқазған кенішінің өндіруші кәсіпорындармен немесе
делдалдық ұйымдармен комплексті қамтамассыз етілуі үшін келісім шартқа
отырады.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу есебі 3310
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу шотында жүргізіледі,
онда жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу туралы хабарлар
қорытындылады:
- Алынған тауарлы – материалдық қорлар, орындалған жұмыстар және
көрсетілген қызметтер, сонымен қатар тауарлық – материалдық қорларды
жеткізу және қайта өңдеу шығындары;
- Жабдақтаушылармен және мердігерлерден келіп түспеген құжаттар бойынша (
шот-фактуралық емес қызметтер) алынған тауарлы- материалдық
қорлар,жұмыстар және қызметтер;
- Қабылдау барысында тауарлы - материалдық
Кредит шоты бойынша 3310 Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айрысу мынадай көрініс табады:
- алынған тауарлы – материалдық қорлардың құны,сонымен қатар, тауарлы –
материалдық қорлар есебінің шот корреспонденциясында тауарларды жеткізу
немесе өңделуінің құны және тағы басқалар;
- 7110 Өнімді өткізу мен қызмет көрсетуге кеткен шығындар шотымен және
7210 Жалпы және әкімшілік шығындар шоты корреспонденцияланып
қабылданған жұмыстар мен тұтынылған қызметтердің бағасы;
- 1420 Қосылған құн салығы шотымен корреспонденция жасап, түскен
тауарлар (қызметтер мен жұмыстар) үшін ҚҚС сомасы;
- 1280 Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық берешек шотымен
корреспонденцияланады.
Дебет шоты бойынша 3310Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айрысу сомасы төленген шоттар және ақша қаражаты (1050,1010,1040) есебі
шотында алдын ала берілген аванстар зачетының сомасы және Тауарлық –
материалдық қорларды алу үшін берілген аванстар, жұмыстарды орындау мен
қызметтерді корсету үшін берілген аванстар шотында көрініс табады.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу есебі арнайы формада
немесе шот- фактура бойынша ведомосте немесе талап – тапсырма бойынша әр
құжатты бақылау жүргізіледі.
Батыс Жезқазған кенішіне келіп түскен шот – фактуралар алдымен Келіп
түскен жүк есебі журналына тіркеледі. Қоймаға немесе қабылданған жұмыс
және көрсетілген қызметтердің кірістік құжаттар номері және қойылған
күндері журналда көрініс табуы керек, келіп түспеген тауарларды іздеумен
байланысты қоймаға жауапкершілікті жүктейді. 3310 шоты бойынша жүргізілетін
мәліметтер журналы есеп регистрлерімен салыстырылып отырады. Сонымен қатар
журналда жолда деп табылған материалдық құндылықтар сомасы бақыланып
отырады. Журналда жазбалар материалды қабылдау, кірістік ордерлер,
тауарлық- транспорттық құжаттар негізінде кәсіпорын қоймасына келіп түскен
материалдық қорлар мөлшерінің жабдықтау бөлімінде жүргізіледі. Акцептелген
шоттарды тіркелім номерлері бойынша келіп түскен жүк журналын
бухгалтерияға өткізеді. Мұнда бухгалтерия толтыратын үш этаптық
жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу есебі бойынша олардың
негіздемелерін журналға жазады.
Бірінші этапта журналдарға жазбаларды акцептелген шот- фактуралар және
басқа есеп айырысу құжаттарын келіптүскенде жазады. Онымен бірге тіркелім
номерін және талап- тапсырма төлем номерін (шот- фактуралар),
жабдықтаушының аты, шот-фактураның акцептелген сомасы жазылады. Сосын
шот-фактураны қамтамасыз ету бөліміне ннемесе аймақтық жабдықтаушылардан
алу кеден қызметкерлеріне немесе басқа да жабдықтаушылардан кеіп түскен
тауарлы-материалдық қорларды сақтау үшін темір жол станциясына береді.
Екінші этапта журналда бухгалтерияға қоймадан келіп түскен
кірістік құжаттар ( кірістік ордерлер, тауарлы-транспорттық накладнойлар,
матеиалды қабылдау туралы акт) негізінде жазылады. Журналда осы
құжаттардың номерін, келіп түскен құндылықтардың келісім немесе есептік
бағасы және олардың өндіріс шығындарына немесе тауарлы- материалдық
құндылықтардың есебі бойынша корреспонденттелетін шотта талап-
тапсырмадағы нақты бағасы көрсетіледі.
Кірістік құжаттар талап-тапсырма төлеміндегі (шот-фактурада)
материалдық құндылықтарға сәйкес келуі және толық тексерілуі керек.
Егерде жабдықтаушы кінәсімен немесе транспорттық ұйымдар негізінде
құндылықтар бүлінген немесе жетіспеген жағдайда материалды қабылдау
актісіне және арыз сомасымен есеп айырысу негізінде арыз сомасын 3310
кредит шотынан 1280 басқада дебиторлық борыш дебит шотына көшіріп
жазады. Егер материалдық құндылықтарды акцептелгенге дейін орнатса,
онда оның сомасы шот- фактураға сай акцепт сомасын кемітеді.
Журналда сонымен қатар жабдықтаушылармен орындалған жұмыс және
көрсетілген қызметке ( негізгі құралдарды жөндеу, жүктерді тасу,
пайдалануға берілген суларды, жылу, электро энергия) бойынша есеп айырысу
есебінің операциялары көрініс табады. Шот-фактура негіздемелерін журналға
табылған жұмыстар мен қызметтер дебет шоты бойынша жұмысты және
қызметті талап етушілер кореспонденттік шоттар негізінде
жабдықтаушылардың бухгалтериясының шот-фактурасын негізінде жазылады.
Журналдың үшінші этапында шот-фактуралардың төлемдері көрініс
табады. Төлемдерді есеп айырысу негізінде немесе басқа банк шоттары
негізінде белгілейді. Сонымен қатар онда шотты төлеу күні және қандай
шоттан төленетіні (1050,1010,1040,1070) көрсетіледі.
Айдың соңында жиыны есептеледі және төленбеген шоттар
бойынша қалдықтары шығарылады. Журналдың нәтижесін төрт жол бойынша
өндіреді: айдың жинағы, ай басына материалдыдардың жолдағы жинағы,
жолдағы материалдардың ай соңындағы жиыны, журнал бойынша барлығы.
Жабдықтаушы мен мердігердің есеп айырысу есебі бойынша шоттар
корреспонденциясын қарастырайық:
- тауарлық- материалдық қорларды алғаны үшін жабдықтаушылардан шот-
фактура акцептелді:
1300 Материалдар (1310,1320,1350 ), 1330 Тауарлар -тауарлық-
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz