Экономикалық өсу жайында
Экономикалық өсу
Экономикалық өсудің факторлары
Экономикалық цикл
Экономикалық циклдің кезеңдері
Пайдаланылған әдебиеттер
Экономикалық өсудің факторлары
Экономикалық цикл
Экономикалық циклдің кезеңдері
Пайдаланылған әдебиеттер
Экономикалық өсудің мән-мағынасын, негізгі факторларын және модельдерін қарастыру арқылы экономиканың ұзақ мерзімдік дамуының негізгі мәселелеріне басты назар салу керек.
Экономикалық теорияда мағызды сұрақтардың бірі ол экономикалық өсу. Экономикалық өсу дегеніміз ұлттық өнімнің сан жағынан өсуімен қатар сапа жағынан жетілдірілуі. Экономикалық өсу деп өндіргіш күштердің ұзақ мерзімді дамуымен байланысты өндірістің нақты көлемінің табиғи дәрежесінің ұзақ мерзімдегі өзгерістерін атайды.
Экономикалық өсудің негізгі мақсаттары – халықтың әл-ауқатын көтеру және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Экономикалық өсудің негізгі мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарлауы болып табылады, осының құрамына кіретіндер:
- Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. бұл мақсатқа жетуді ұлттық табыстың жан басына шаққанда келетін өсу шапшандығы көрсетеді.
- Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты жалпы ұлттық өнім немесе ұлттық табыс көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан, осы мақсатқа жету дәрежесін бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы қысқарғанына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы ұзақтығына назар аудары керек.
- Ұлттық табыстың халықтың әр топтараның арасында бөлінуін жақсарту.
- Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту.
Экономикалық өсудің өлшеу тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
1. Нақты жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) өсуі. Бұл әдіс экономикалық мүмкіншілігінің молаю шапшандығын бағалау үшін қолданылады.
2. Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) бір адамға шаққандағы өсуі. Халықтың әл-ауқатының дамуын талдағанда, немесе елдер мен аймақтардағы тұрмыс дәрежесін салыстырғанда қолданылады.
Экономикалық теорияда мағызды сұрақтардың бірі ол экономикалық өсу. Экономикалық өсу дегеніміз ұлттық өнімнің сан жағынан өсуімен қатар сапа жағынан жетілдірілуі. Экономикалық өсу деп өндіргіш күштердің ұзақ мерзімді дамуымен байланысты өндірістің нақты көлемінің табиғи дәрежесінің ұзақ мерзімдегі өзгерістерін атайды.
Экономикалық өсудің негізгі мақсаттары – халықтың әл-ауқатын көтеру және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Экономикалық өсудің негізгі мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарлауы болып табылады, осының құрамына кіретіндер:
- Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. бұл мақсатқа жетуді ұлттық табыстың жан басына шаққанда келетін өсу шапшандығы көрсетеді.
- Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты жалпы ұлттық өнім немесе ұлттық табыс көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан, осы мақсатқа жету дәрежесін бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы қысқарғанына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы ұзақтығына назар аудары керек.
- Ұлттық табыстың халықтың әр топтараның арасында бөлінуін жақсарту.
- Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту.
Экономикалық өсудің өлшеу тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
1. Нақты жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) өсуі. Бұл әдіс экономикалық мүмкіншілігінің молаю шапшандығын бағалау үшін қолданылады.
2. Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) бір адамға шаққандағы өсуі. Халықтың әл-ауқатының дамуын талдағанда, немесе елдер мен аймақтардағы тұрмыс дәрежесін салыстырғанда қолданылады.
1. Әубәкіров Я.. ҚаидиевА., Досқалиева В. және т.б, - Экономика. Оқулық,
Алматы: Экономика, 1997ж.
2. Әубәкіров Я., Ескалиев К. Экономикалық теория негіздері. Алматы:
Экономика,1996ж.
3. Әубәкіров Я., Нәрібаев К. Ескалиев К.т.б. Экономикалық теория
негіздері. Алматы: Экономика, 1998ж.
4. Дорнбуш Р. Фишер Р.С. “Макроэкономика”. Алматы, КазМБА және
білім баспасы, 1997ж.
5. Жатқанбаев Е.Б. Аралас экономика негіздері. Алматы, 1997ж.
6. Жүнісов Б., т.б. Нарықтық экономика негіздері. Алматы. 1996ж.
7. Қожамкулов Т. Саяси экономия негіздері, Алматы,1996ж.
8. Нұрпейсов Ж.К. Экономикалық теория негіздері. Оқу құралы, Ақмола,
1996ж.
Алматы: Экономика, 1997ж.
2. Әубәкіров Я., Ескалиев К. Экономикалық теория негіздері. Алматы:
Экономика,1996ж.
3. Әубәкіров Я., Нәрібаев К. Ескалиев К.т.б. Экономикалық теория
негіздері. Алматы: Экономика, 1998ж.
4. Дорнбуш Р. Фишер Р.С. “Макроэкономика”. Алматы, КазМБА және
білім баспасы, 1997ж.
5. Жатқанбаев Е.Б. Аралас экономика негіздері. Алматы, 1997ж.
6. Жүнісов Б., т.б. Нарықтық экономика негіздері. Алматы. 1996ж.
7. Қожамкулов Т. Саяси экономия негіздері, Алматы,1996ж.
8. Нұрпейсов Ж.К. Экономикалық теория негіздері. Оқу құралы, Ақмола,
1996ж.
Экономикалық өсу
Экономикалық өсудің мән-мағынасын, негізгі факторларын және
модельдерін қарастыру арқылы экономиканың ұзақ мерзімдік дамуының негізгі
мәселелеріне басты назар салу керек.
Экономикалық теорияда мағызды сұрақтардың бірі ол экономикалық өсу.
Экономикалық өсу дегеніміз ұлттық өнімнің сан жағынан өсуімен қатар сапа
жағынан жетілдірілуі. Экономикалық өсу деп өндіргіш күштердің ұзақ мерзімді
дамуымен байланысты өндірістің нақты көлемінің табиғи дәрежесінің ұзақ
мерзімдегі өзгерістерін атайды.
Экономикалық өсудің негізгі мақсаттары – халықтың әл-ауқатын көтеру
және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Экономикалық өсудің негізгі
мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарлауы болып табылады, осының құрамына
кіретіндер:
- Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. бұл мақсатқа жетуді
ұлттық табыстың жан басына шаққанда келетін өсу шапшандығы көрсетеді.
- Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты жалпы ұлттық өнім немесе ұлттық
табыс көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан, осы мақсатқа жету дәрежесін
бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы
қысқарғанына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы
ұзақтығына назар аудары керек.
- Ұлттық табыстың халықтың әр топтараның арасында бөлінуін жақсарту.
- Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту.
Экономикалық өсудің өлшеу тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
1. Нақты жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) өсуі. Бұл әдіс экономикалық
мүмкіншілігінің молаю шапшандығын бағалау үшін қолданылады.
2. Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) бір адамға шаққандағы өсуі. Халықтың әл-
ауқатының дамуын талдағанда, немесе елдер мен аймақтардағы тұрмыс дәрежесін
салыстырғанда қолданылады.
Қоғамдық өндірістің типіне байланысты, өнімнің өсу шапшандығы мен өндіріс
факторлары көлемі өзгерістерінің арасындағы сәйкестік әр түрлі болуы
мүмкін, сондықтан экономикалық өсу де бірнеше типке бөлінеді.
1. Интенсивті типі - техника мен технологияның жетілдірілуі арқылы ұлттық
өнімнің өсуі. Тиімді экономика экономикалық өсудің интенсивті типін
қолдануға тырысады. Экономикалық өсудің интенсивтік факторлары:
- қолданылатын ресурстар сапасының өсуі (жұмыс күшінің сапасын өсіру және
заттық капиталдың сапасын жақсарту);
- ресурстарды пайдалану әдістерін жақсарту (технологияны жетілдіру,
өндірісті және өткізуді ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру).
2. Экстенсивті типі – қосымша өндіріс факторларын тарту арқылы ұлттық
өнімінің өсуі. Экономикалық өсудің экстенсивтік факторлары:
- жұмыс күшінің санының өсуі;
- капиталдың көлемі өсуі.
3. Аралас типі - факторлардың өсуімен қатар техникамен технологияның
жетілдірілуі арқылы ұлттық өнімнің өсуі.
Экономикалық теорияда экономикалық өсудің сапасы деген ұғым әлеуметтік
бағытталуының күшеюімен байланыстырылады, оның сипаттайтын келесі
көрсеткіштер:
1. халықтың материалдық әл-ауқатының жақсаруы;
2. адамның бос уақытының көбеюі;
3. әлеуметтік инфрақұрылым салаларының даму дәрежесінің жоғарылауы;
4. адам капиталына инвестицияны өсіру;
5. адамдардың еңбек және өмір жағдайларының қауіпсіздігін қамтамасыз
ету;
6. жұмыссыздар мен жұмысқа қабілеті жоқтарды әлеуметтік қорғау;
7. еңбек нарығында ұсыныс көлемінің өсуі жағдайында жұмыспен толық
қамтуды қолдау.
Экономикалық өсудің факторлары дегеніміз өндірістің нақты көлемін және
оның тиімділігі мен сапасын арттыратын құбылыстар ықпалына мен процестер.
Тигізетін ықпалына қарай экономикалық өсудің факторлары жанама және тікелей
факторларға бөлінеді.
Экономикалық өсудің факторлары
Тікелей факторлар: Жанама факторлар:
-Еңбек ресурстарының саны мен сапасының өсуі.
- Негізгі капитал көлемінің өсуі және сапалық құрамының жақсаруы.
- Өндірісті ұйымдастырумен қатар технологияның жетілдірілуі.
- Пайдаланатын табиғи ресурстардың саны мен сапалылығының артуы.
- Қоғамдағы кәсіпкерлік қабілетінің өсуі. - Сұраныс факторлары – тұтыну,
инвестициялық, мемлекеттік шығындардың өсуі.
- Ұсыныс факторлары – бәсекенің дамуы, ресурстардың бағасының төмендеуі,
несие алу мүмкіншілігінің өсуі.
- Бөлу факторлары – қоғамдағы барлық ресурстарды тиімді пайдалану.
Қазақстан үшін экономикалық өсудің тиімділігі мен сапасы маңызды
мәселе. Ұзақ мерзім бойы еліміздің экономикалық дамуының нәтижесі жалпы
қоғамдық өнімнің сан жағынан өсу қарқындылығы арқылы бағаланып отырды.
Кәсіпорындардың болуы мен дамуы іс жүзінде олардың өздерінің өнімдерін
сатудан түскен табыстар есебінен шығындарын өтеу қабілетімен байланысты
болмады. Бұл жағдай кәсіпорындардың іс-әрекеттерінің тиімділігіне тәуелсіз,
қаржыландырудың тыс көзі және еңбек пен капиталдың шекті өнімділігімен
байланыстырылған табыстарды бөлу жүйесінің болуымен дәлелденеді. Қазақстан
республикасының жүргізіп отырған экономикалық саясатының негізгі мақсаты –
шет ел инвестициясының және ішкі жинақтың жоғары дейгейіндегі экономикалық
ашықтығы негізінде экономикалық өсуге жету. Дамыған елдердегі экономикалық
өсудің стандартты деңгейі негізінен орта есеппен жылына 2 4,5 пайызды
құрайды.
Экономикалық өсуге басқа да бір мақсат – жұмыспен толық қамтамасыз ету
қабыса алады. (Жұмыссыздық деңгейінің 2-3 %-дық көрсеткіші қолайлы деп
саналады. Іс жүзіндегі көрсеткіш басқаша: 3,5-8,5 %). Баға деңгейінің
тұрақтылығы мен ұлттық валютаның орнықтылығы мақсатына мынадай жағдайда
жеттік деуге болады, егер инфляция деңгейі жылына 1-2 %-ды құрайтын болса.
(Іс жүзінде әдетте ол 5-10 %-ға жетеді).
Қазақстан экономикасының өсу динамикасы. Еліміздің экономикасының қазіргі
кезеңде тұрақты ұзақ мерзімдік өсуді қамтамасыз ету мәселесі Стратегиялық
басымдықтардың маңыздысы болып табылады. Бұл мәселені қарастыру үшін, ең
алдымен ағымдық жағдайды дұрыс бағалау қажет. Қазақстан 90-шы жылдардың
басынан экономикалық өсудің дағдарысы мен экономикада құрылымдық
ілгерілеушілікті бастан өткерді. Отандық экономиканың реформалану үрдісінің
өтуіне айтарлықтай ықпал көрсеткен дағдарыстың басқа түрлері бойынша да
мәліметтер келтірілуде. Экономикалық өсудің дағдарысы деп әлемдік
практикада ІЖӨ-нің жалғасқан үш жыл бойында 9 %-ға төмендеуі алынады.
Экономикалық құбылыстарды қайталауға бейім тұратын рыноктың
ерекшеліктерін өткен ғасырдың бірінші жартысындағы өмір сүріп еңбек еткен
экономистер байқаған. Ол кезде кәсіпкерлерді өзіне тартып, қызықтырған
рыноктық қатынастар құпиясы көп құбыжықтай көрінді. Капиталистік кәсіпорын
иелері өз өндірісін шексіз ұлғайтуға ұмтылып, мүмкіндігінше рыноктың үлкен
аумағын “жаулап” алуға тырысты. Ал оның өзі артық өндіру деп аталатын
құбылысқа алып келді. Артық өндірудің мәні белгілі бір тауардың ұсынысы
сұраныстан басым болудан көрінеді. Нәтижесінде тауар бағасы едәуір төмендеп
кетеді де көптеген тауар өндірушілер ешқандай пайда таппай қалады.
Экономикалық цикл
Экономикалық даму үшін бұл проблемалардың маңыздылығы ерекше
болғаны соншалық, ХІХ және ХХ ғасырларда жетекші экономистердің бірде-бірі
бұл мәселеге тоқталмай өте алмады. Олардың еңбектерінен циклдық дамудың
байланыстылығы мен объективтігін, экономикалық процестерге әсерін
мойындаған, циклдық дамудың себептерін анықтауға ұмтылған әр түрлі
пайымдауларды, түсіндірулер мен болжамдарды кездестіреміз.
Экономикалық циклдарды зерттеушілердің бірі – А.Шпитгоф. Ол 1905
жылы экономикалық циклдар және дағдарыстар тақырыбына диссертация қорғап,
осы саладағы еңбектері арқылы дүние жүзіне белгілі болды. А. Шпитгоф
эмпирикалық, яғни нақты бақылауға негізделген теорияны жақтай келіп,
циклдарды зерттеудің көптеген ғылыми материал беретіндігін, өйткені мұндай
зерттеулер кездейсоқ, абстрактылы қорытындыларға емес, нақты тұрақты түрде
қайталанып отыратын белгілерге назар аударуға мүмкіндік беретінін
дәлелдеді.
Ол әрбір жаңа экономикалық циклдың пайда болуының ерекше тарихи
және әлеуметтік себептерін түсіндірді.
Циклдың фазалары.
Өнеркәсіп циклының ең айрықша белгісі - дағдарыстың фазалары, сатылары.
Өнеркәсіп дағдарысының артық өндіруден айырмашылығы белгілі тауарға,
өндіріс өніміне деген сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдігінің бұзылуында жатыр.
Енді монополистік капитализмге дейінгі дәуірдегі өнеркәсіп
дағдарысының бүкіл бейнесін көрсетейік. Барлық өндірістік тауарларды өзіне
тартқан рынок белгілі бір уақытта лық толады, ал тауарлардың келуі
толастамайды, соңынан мүлдем тоқталады. Бұл жайсыздық бүкіл рынокқа
таралады. Сұраныс жоғалады, бірақ барлық жерде тауарлар қоры бар, көптеген
кәсіпорындар бұрынғыдай рынокқа тағы да жаңа тауарларды жөнелтіп жатады.
Бағалар күрт төмендей бастайды. Жағдайды түзету үшін барлық күш-жігер
жұмсалғанымен бәрібір нәтиже бермейді. Көптеген кәсіпорындар бағаның күрт
төмендеуіне төзе алмайды. Олардың тоқтап немесе жабылып қалуы басталады.
Алдымен банктік және несие беретін мекемелер жойылады. Рынок шаруашылығы
субъектілерінің бір-біріне деген сенімі де кемиді.
Келесі фаза – жандану - өндіріс деңгейі аздап өседі, жұмыссыздық
та қысқарады. Бірте-бірте бағалар көтеріле бастайды, қарыз проценті де
өседі. Тауар рыногында жаңа өнеркәсіп жабдықтарында сұраныс артады. Көріне
бастаған жандану барысында маңызды салалар өзіне жаңа капитал тартып, тың
икемділік көрсетеді. Өрлеу көбіне жанталасқан әрі қарбалас сипатта жүреді.
Өндіріс деңгейі циклдың бастапқы кезінен асып түседі. Жұмыссыздықтың азаюы
жалақының айтарлықтай өсуімен қатар жүреді. Әсіресе ғылыми-техникалық
прогресті анықтайтын салалардың өніміне сұраныс күрт өседі. Өндіріс
көлемінің ұлғаюымен баланысты бірінші кезекте шикізат ресурстарына сұраныс
артып, олардың бағасы көтеріледі. Өрлеу фазасында, жандану кезінде
байқалған диспропорциялар, яғни сәтсіздіктер күшейеді. Сөйтіп экономика
кезекті сатыға жақындайды.
Рыноктық экономикадағы дағдарыстың абстрактілі ойша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономикалық өсудің мән-мағынасын, негізгі факторларын және
модельдерін қарастыру арқылы экономиканың ұзақ мерзімдік дамуының негізгі
мәселелеріне басты назар салу керек.
Экономикалық теорияда мағызды сұрақтардың бірі ол экономикалық өсу.
Экономикалық өсу дегеніміз ұлттық өнімнің сан жағынан өсуімен қатар сапа
жағынан жетілдірілуі. Экономикалық өсу деп өндіргіш күштердің ұзақ мерзімді
дамуымен байланысты өндірістің нақты көлемінің табиғи дәрежесінің ұзақ
мерзімдегі өзгерістерін атайды.
Экономикалық өсудің негізгі мақсаттары – халықтың әл-ауқатын көтеру
және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Экономикалық өсудің негізгі
мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарлауы болып табылады, осының құрамына
кіретіндер:
- Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. бұл мақсатқа жетуді
ұлттық табыстың жан басына шаққанда келетін өсу шапшандығы көрсетеді.
- Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты жалпы ұлттық өнім немесе ұлттық
табыс көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан, осы мақсатқа жету дәрежесін
бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы
қысқарғанына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы
ұзақтығына назар аудары керек.
- Ұлттық табыстың халықтың әр топтараның арасында бөлінуін жақсарту.
- Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту.
Экономикалық өсудің өлшеу тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
1. Нақты жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) өсуі. Бұл әдіс экономикалық
мүмкіншілігінің молаю шапшандығын бағалау үшін қолданылады.
2. Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) бір адамға шаққандағы өсуі. Халықтың әл-
ауқатының дамуын талдағанда, немесе елдер мен аймақтардағы тұрмыс дәрежесін
салыстырғанда қолданылады.
Қоғамдық өндірістің типіне байланысты, өнімнің өсу шапшандығы мен өндіріс
факторлары көлемі өзгерістерінің арасындағы сәйкестік әр түрлі болуы
мүмкін, сондықтан экономикалық өсу де бірнеше типке бөлінеді.
1. Интенсивті типі - техника мен технологияның жетілдірілуі арқылы ұлттық
өнімнің өсуі. Тиімді экономика экономикалық өсудің интенсивті типін
қолдануға тырысады. Экономикалық өсудің интенсивтік факторлары:
- қолданылатын ресурстар сапасының өсуі (жұмыс күшінің сапасын өсіру және
заттық капиталдың сапасын жақсарту);
- ресурстарды пайдалану әдістерін жақсарту (технологияны жетілдіру,
өндірісті және өткізуді ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру).
2. Экстенсивті типі – қосымша өндіріс факторларын тарту арқылы ұлттық
өнімінің өсуі. Экономикалық өсудің экстенсивтік факторлары:
- жұмыс күшінің санының өсуі;
- капиталдың көлемі өсуі.
3. Аралас типі - факторлардың өсуімен қатар техникамен технологияның
жетілдірілуі арқылы ұлттық өнімнің өсуі.
Экономикалық теорияда экономикалық өсудің сапасы деген ұғым әлеуметтік
бағытталуының күшеюімен байланыстырылады, оның сипаттайтын келесі
көрсеткіштер:
1. халықтың материалдық әл-ауқатының жақсаруы;
2. адамның бос уақытының көбеюі;
3. әлеуметтік инфрақұрылым салаларының даму дәрежесінің жоғарылауы;
4. адам капиталына инвестицияны өсіру;
5. адамдардың еңбек және өмір жағдайларының қауіпсіздігін қамтамасыз
ету;
6. жұмыссыздар мен жұмысқа қабілеті жоқтарды әлеуметтік қорғау;
7. еңбек нарығында ұсыныс көлемінің өсуі жағдайында жұмыспен толық
қамтуды қолдау.
Экономикалық өсудің факторлары дегеніміз өндірістің нақты көлемін және
оның тиімділігі мен сапасын арттыратын құбылыстар ықпалына мен процестер.
Тигізетін ықпалына қарай экономикалық өсудің факторлары жанама және тікелей
факторларға бөлінеді.
Экономикалық өсудің факторлары
Тікелей факторлар: Жанама факторлар:
-Еңбек ресурстарының саны мен сапасының өсуі.
- Негізгі капитал көлемінің өсуі және сапалық құрамының жақсаруы.
- Өндірісті ұйымдастырумен қатар технологияның жетілдірілуі.
- Пайдаланатын табиғи ресурстардың саны мен сапалылығының артуы.
- Қоғамдағы кәсіпкерлік қабілетінің өсуі. - Сұраныс факторлары – тұтыну,
инвестициялық, мемлекеттік шығындардың өсуі.
- Ұсыныс факторлары – бәсекенің дамуы, ресурстардың бағасының төмендеуі,
несие алу мүмкіншілігінің өсуі.
- Бөлу факторлары – қоғамдағы барлық ресурстарды тиімді пайдалану.
Қазақстан үшін экономикалық өсудің тиімділігі мен сапасы маңызды
мәселе. Ұзақ мерзім бойы еліміздің экономикалық дамуының нәтижесі жалпы
қоғамдық өнімнің сан жағынан өсу қарқындылығы арқылы бағаланып отырды.
Кәсіпорындардың болуы мен дамуы іс жүзінде олардың өздерінің өнімдерін
сатудан түскен табыстар есебінен шығындарын өтеу қабілетімен байланысты
болмады. Бұл жағдай кәсіпорындардың іс-әрекеттерінің тиімділігіне тәуелсіз,
қаржыландырудың тыс көзі және еңбек пен капиталдың шекті өнімділігімен
байланыстырылған табыстарды бөлу жүйесінің болуымен дәлелденеді. Қазақстан
республикасының жүргізіп отырған экономикалық саясатының негізгі мақсаты –
шет ел инвестициясының және ішкі жинақтың жоғары дейгейіндегі экономикалық
ашықтығы негізінде экономикалық өсуге жету. Дамыған елдердегі экономикалық
өсудің стандартты деңгейі негізінен орта есеппен жылына 2 4,5 пайызды
құрайды.
Экономикалық өсуге басқа да бір мақсат – жұмыспен толық қамтамасыз ету
қабыса алады. (Жұмыссыздық деңгейінің 2-3 %-дық көрсеткіші қолайлы деп
саналады. Іс жүзіндегі көрсеткіш басқаша: 3,5-8,5 %). Баға деңгейінің
тұрақтылығы мен ұлттық валютаның орнықтылығы мақсатына мынадай жағдайда
жеттік деуге болады, егер инфляция деңгейі жылына 1-2 %-ды құрайтын болса.
(Іс жүзінде әдетте ол 5-10 %-ға жетеді).
Қазақстан экономикасының өсу динамикасы. Еліміздің экономикасының қазіргі
кезеңде тұрақты ұзақ мерзімдік өсуді қамтамасыз ету мәселесі Стратегиялық
басымдықтардың маңыздысы болып табылады. Бұл мәселені қарастыру үшін, ең
алдымен ағымдық жағдайды дұрыс бағалау қажет. Қазақстан 90-шы жылдардың
басынан экономикалық өсудің дағдарысы мен экономикада құрылымдық
ілгерілеушілікті бастан өткерді. Отандық экономиканың реформалану үрдісінің
өтуіне айтарлықтай ықпал көрсеткен дағдарыстың басқа түрлері бойынша да
мәліметтер келтірілуде. Экономикалық өсудің дағдарысы деп әлемдік
практикада ІЖӨ-нің жалғасқан үш жыл бойында 9 %-ға төмендеуі алынады.
Экономикалық құбылыстарды қайталауға бейім тұратын рыноктың
ерекшеліктерін өткен ғасырдың бірінші жартысындағы өмір сүріп еңбек еткен
экономистер байқаған. Ол кезде кәсіпкерлерді өзіне тартып, қызықтырған
рыноктық қатынастар құпиясы көп құбыжықтай көрінді. Капиталистік кәсіпорын
иелері өз өндірісін шексіз ұлғайтуға ұмтылып, мүмкіндігінше рыноктың үлкен
аумағын “жаулап” алуға тырысты. Ал оның өзі артық өндіру деп аталатын
құбылысқа алып келді. Артық өндірудің мәні белгілі бір тауардың ұсынысы
сұраныстан басым болудан көрінеді. Нәтижесінде тауар бағасы едәуір төмендеп
кетеді де көптеген тауар өндірушілер ешқандай пайда таппай қалады.
Экономикалық цикл
Экономикалық даму үшін бұл проблемалардың маңыздылығы ерекше
болғаны соншалық, ХІХ және ХХ ғасырларда жетекші экономистердің бірде-бірі
бұл мәселеге тоқталмай өте алмады. Олардың еңбектерінен циклдық дамудың
байланыстылығы мен объективтігін, экономикалық процестерге әсерін
мойындаған, циклдық дамудың себептерін анықтауға ұмтылған әр түрлі
пайымдауларды, түсіндірулер мен болжамдарды кездестіреміз.
Экономикалық циклдарды зерттеушілердің бірі – А.Шпитгоф. Ол 1905
жылы экономикалық циклдар және дағдарыстар тақырыбына диссертация қорғап,
осы саладағы еңбектері арқылы дүние жүзіне белгілі болды. А. Шпитгоф
эмпирикалық, яғни нақты бақылауға негізделген теорияны жақтай келіп,
циклдарды зерттеудің көптеген ғылыми материал беретіндігін, өйткені мұндай
зерттеулер кездейсоқ, абстрактылы қорытындыларға емес, нақты тұрақты түрде
қайталанып отыратын белгілерге назар аударуға мүмкіндік беретінін
дәлелдеді.
Ол әрбір жаңа экономикалық циклдың пайда болуының ерекше тарихи
және әлеуметтік себептерін түсіндірді.
Циклдың фазалары.
Өнеркәсіп циклының ең айрықша белгісі - дағдарыстың фазалары, сатылары.
Өнеркәсіп дағдарысының артық өндіруден айырмашылығы белгілі тауарға,
өндіріс өніміне деген сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдігінің бұзылуында жатыр.
Енді монополистік капитализмге дейінгі дәуірдегі өнеркәсіп
дағдарысының бүкіл бейнесін көрсетейік. Барлық өндірістік тауарларды өзіне
тартқан рынок белгілі бір уақытта лық толады, ал тауарлардың келуі
толастамайды, соңынан мүлдем тоқталады. Бұл жайсыздық бүкіл рынокқа
таралады. Сұраныс жоғалады, бірақ барлық жерде тауарлар қоры бар, көптеген
кәсіпорындар бұрынғыдай рынокқа тағы да жаңа тауарларды жөнелтіп жатады.
Бағалар күрт төмендей бастайды. Жағдайды түзету үшін барлық күш-жігер
жұмсалғанымен бәрібір нәтиже бермейді. Көптеген кәсіпорындар бағаның күрт
төмендеуіне төзе алмайды. Олардың тоқтап немесе жабылып қалуы басталады.
Алдымен банктік және несие беретін мекемелер жойылады. Рынок шаруашылығы
субъектілерінің бір-біріне деген сенімі де кемиді.
Келесі фаза – жандану - өндіріс деңгейі аздап өседі, жұмыссыздық
та қысқарады. Бірте-бірте бағалар көтеріле бастайды, қарыз проценті де
өседі. Тауар рыногында жаңа өнеркәсіп жабдықтарында сұраныс артады. Көріне
бастаған жандану барысында маңызды салалар өзіне жаңа капитал тартып, тың
икемділік көрсетеді. Өрлеу көбіне жанталасқан әрі қарбалас сипатта жүреді.
Өндіріс деңгейі циклдың бастапқы кезінен асып түседі. Жұмыссыздықтың азаюы
жалақының айтарлықтай өсуімен қатар жүреді. Әсіресе ғылыми-техникалық
прогресті анықтайтын салалардың өніміне сұраныс күрт өседі. Өндіріс
көлемінің ұлғаюымен баланысты бірінші кезекте шикізат ресурстарына сұраныс
артып, олардың бағасы көтеріледі. Өрлеу фазасында, жандану кезінде
байқалған диспропорциялар, яғни сәтсіздіктер күшейеді. Сөйтіп экономика
кезекті сатыға жақындайды.
Рыноктық экономикадағы дағдарыстың абстрактілі ойша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz