Ағаш-бұта өсімдіктерінде кездесетін саңырауқұлақтардың жіктелуі - Холобазидиомицеттер – Holobasidiomycetidae класс тармағы

Кіріспе

Базидийі цилиндр пішінді, клеткаға бөлінбеген бір клеткалы. Класс тармағы экзобазидиялық қатарына, гименомицеттер мен гастеромицеттер қатарлар тобына бөлінеді.
Экзобазидиялық – Exobasidiales қатарының көпшілік өкілдері жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің паразиттері. жемісті денесі болмайды. Базидий мицелийде орналасады. Одан 2-4-6 базидиоспора түзіледі.
Экзобазидиялық саңырауқұлақтың бізде Алдамшы жаңғақтың (Juglans fallax) жапырағында, кейде жас жемісінде «ақ теңбіл» атты ауруды қоздыратын Microtroma juglamdis түрі ғана кездеседі, ол паразитті тіршілік етеді.
Бұл аурумен ауырған уақытта жапырақтың жоғарғы жағында сары түсті уақ дөңестеу теңбілдер пайда болса, төменгі бетінде ақ түсті тозаңдар-конидиялар түзіледі. Ауру жаз бойы таралады. Саңырауқұлақ жерге түскен жапырақтарда, өркенде қыстап шығады. Аурудың салдарынан жапырақ ерте түсіп қалып, жаңғақтың өнімі кемиді. Бұл аурумен күрестің басты шарты 1% бордос сұйығын бүркеді.
Гименомицеттер – Hymenomucetiidae қатарлар тобы базидиомицеттер класының негізгі белгілерімен сипатталады. Бұлардың негізгі ерекшелігі болып базидий дамитын ерекше гимений қабатының болуында. Бұл қабат цилиндр пішінді бір клеткалы базидий мен олардың арасында болатын жеміссіз клеткалар – парафизден тұрады. Гимений қабатында ірірек әртүрлі пішінді тұқым қуалайтын цистид деп аталатын клеткалардан басқа, қылтанақтар, глеоцистидалар, пегалар болады. Қылтанақтар цисталардан түстері арқылы айырылады. Сілті ерітіндісне салған уақытта түсі қараяды, ал цисталар түсін өзгертпейді. Қылтанақтар гимений сирек трама қабаттарында құралады. Қылтанақтардың үш жағы бұйраланып келеді. Глеоцистидалар қампиып созылған клеткалар, құрамында жарықты сындыратын заттар болады. Жарықты Armillariella mella және Pleurotus, Collybia туыстарының түрлері шығарады. Жарық жыныс алу процесі жақсы жүретін гименофер қабатынан шығады. Оған негізгі себеп болатын люцифераза ферментінің қызметі нәтижесінде жарық шығаратын люциферин затын бөледі. Пегалар гименийдің жоғарғы жағында топталып орналасқан гифалардың ерекше жиынтығы. Цистидол цистидқа ұқсас екі жақ ұшы, кейде төменгі жақтары жіңішкерген ұзын клеткалар.
Жемісті денесі әр түрлі, пішінді төсемікте жайылып жатқан жалпақ құймақты формадан пластинка, таға тәрізді формаға дейін дамиды. Одан әрі даму төсеміктен көтерілген түбірі мен қалпағы бар формаға қарай ауысқан. Гименимицеттердің көбі – топырақ және өсімдік қалдықтарының сапрофиті. Біраз түрлері – ағашты өсімдіктердің паразиттері. Топырақ сапрофиттерінің көпшілігі ағашты өсімдіктердің тамырымен селбесіп тіршілік етіп, микоризма түзеді. Селбесу жеміс салу үшін өте қажет, сондықтан, мұндай саңырауқұлақтар тек ағашты өсімдіктердің жанында өседі. Гименомицеттердің көбінің мицелийлері көпжылдық, олар төсеміктің ішінде қыстап шығады. Жемісті денелері көп уақыт тіршілік етпейді. Вегетативтік мерзімі кейбіреулерінде бірнеше күнге, не сағатқа созылады. Одан кейін не ағып кетеді (Coprinus), болмаса біртіндеп шіриді. Екінші жағынан ағашқұлақтардың көбісінде жемісті денелері бірнеше жыл өмір сүреді: жемісті денелерінің мөлшері әр түрлі 0,2-0,5 см-ден қалпағының диаметрі 72 см-ге дейін болатын Polypilus frondosus-тың салмағы 20 кг. Гимениальды саңырауқұлақтардың жемісті денелерінің аса ірі болып келуі жиі кездеседі. МЫсалы, қалпағының диаметрі 57 см, түбірінің ұзындығы 52 см, салмағы 2 кг 720 г болатын Ақ саңырауқұлақ (Boletus edulis) және 5,5 кг салмақты Дала қозықұйрығы (Agaricus campester) табылған. Жеміс денелерінің ірі болып келуі ауа райының қолайлығы мен төсемікте қоректік заттардың жеткілікті болуына байланысты.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ағаш-бұта өсімдіктерінде кездесетін саңырауқұлақтардың жіктелуі - Холобазидиомицеттер – Holobasidiomycetidae класс тармағы

Базидийі цилиндр пішінді, клеткаға бөлінбеген бір клеткалы. Класс тармағы экзобазидиялық қатарына, гименомицеттер мен гастеромицеттер қатарлар тобына бөлінеді.

Экзобазидиялық – Exobasidiales қатарының көпшілік өкілдері жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің паразиттері. жемісті денесі болмайды. Базидий мицелийде орналасады. Одан 2-4-6 базидиоспора түзіледі.

Экзобазидиялық саңырауқұлақтың бізде Алдамшы жаңғақтың (Juglans fallax) жапырағында, кейде жас жемісінде ақ теңбіл атты ауруды қоздыратын Microtroma juglamdis түрі ғана кездеседі, ол паразитті тіршілік етеді.

Бұл аурумен ауырған уақытта жапырақтың жоғарғы жағында сары түсті уақ дөңестеу теңбілдер пайда болса, төменгі бетінде ақ түсті тозаңдар-конидиялар түзіледі. Ауру жаз бойы таралады. Саңырауқұлақ жерге түскен жапырақтарда, өркенде қыстап шығады. Аурудың салдарынан жапырақ ерте түсіп қалып, жаңғақтың өнімі кемиді. Бұл аурумен күрестің басты шарты 1% бордос сұйығын бүркеді.

Гименомицеттер – Hymenomucetiidae қатарлар тобы базидиомицеттер класының негізгі белгілерімен сипатталады. Бұлардың негізгі ерекшелігі болып базидий дамитын ерекше гимений қабатының болуында. Бұл қабат цилиндр пішінді бір клеткалы базидий мен олардың арасында болатын жеміссіз клеткалар – парафизден тұрады. Гимений қабатында ірірек әртүрлі пішінді тұқым қуалайтын цистид деп аталатын клеткалардан басқа, қылтанақтар, глеоцистидалар, пегалар болады. Қылтанақтар цисталардан түстері арқылы айырылады. Сілті ерітіндісне салған уақытта түсі қараяды, ал цисталар түсін өзгертпейді. Қылтанақтар гимений сирек трама қабаттарында құралады. Қылтанақтардың үш жағы бұйраланып келеді. Глеоцистидалар қампиып созылған клеткалар, құрамында жарықты сындыратын заттар болады. Жарықты Armillariella mella және Pleurotus, Collybia туыстарының түрлері шығарады. Жарық жыныс алу процесі жақсы жүретін гименофер қабатынан шығады. Оған негізгі себеп болатын люцифераза ферментінің қызметі нәтижесінде жарық шығаратын люциферин затын бөледі. Пегалар гименийдің жоғарғы жағында топталып орналасқан гифалардың ерекше жиынтығы. Цистидол цистидқа ұқсас екі жақ ұшы, кейде төменгі жақтары жіңішкерген ұзын клеткалар.

Жемісті денесі әр түрлі, пішінді төсемікте жайылып жатқан жалпақ құймақты формадан пластинка, таға тәрізді формаға дейін дамиды. Одан әрі даму төсеміктен көтерілген түбірі мен қалпағы бар формаға қарай ауысқан. Гименимицеттердің көбі – топырақ және өсімдік қалдықтарының сапрофиті. Біраз түрлері – ағашты өсімдіктердің паразиттері. Топырақ сапрофиттерінің көпшілігі ағашты өсімдіктердің тамырымен селбесіп тіршілік етіп, микоризма түзеді. Селбесу жеміс салу үшін өте қажет, сондықтан, мұндай саңырауқұлақтар тек ағашты өсімдіктердің жанында өседі. Гименомицеттердің көбінің мицелийлері көпжылдық, олар төсеміктің ішінде қыстап шығады. Жемісті денелері көп уақыт тіршілік етпейді. Вегетативтік мерзімі кейбіреулерінде бірнеше күнге, не сағатқа созылады. Одан кейін не ағып кетеді (Coprinus), болмаса біртіндеп шіриді. Екінші жағынан ағашқұлақтардың көбісінде жемісті денелері бірнеше жыл өмір сүреді: жемісті денелерінің мөлшері әр түрлі 0,2-0,5 см-ден қалпағының диаметрі 72 см-ге дейін болатын Polypilus frondosus-тың салмағы 20 кг. Гимениальды саңырауқұлақтардың жемісті денелерінің аса ірі болып келуі жиі кездеседі. МЫсалы, қалпағының диаметрі 57 см, түбірінің ұзындығы 52 см, салмағы 2 кг 720 г болатын Ақ саңырауқұлақ (Boletus edulis) және 5,5 кг салмақты Дала қозықұйрығы (Agaricus campester) табылған. Жеміс денелерінің ірі болып келуі ауа райының қолайлығы мен төсемікте қоректік заттардың жеткілікті болуына байланысты.

Гименомицеттерді жеміс денесіне қарай афиллофоралықтар және агарикалықтар деп 2 қатарға бөледі.

Афиллофоралықтар – Aphyllophorales қатары

Бұл қатарда 270 астам түрлері кездеседі, оның 14 түрі тек Қазақстан жеріне тән эндемиктер (Ramaria altaica, Sparassis kazachstanicus, Fibuloporia kazachstanica, Amyloporia turkestanica т.б. түрлер мен Sparassiella туысы). Афиллофоралықтар қатарына гименофор қабаттары әр түрлі, тек пластинкалы формалары болмайтын саңырауқұлақтар жатады. Афиллофоралықтардың қарапайым құрылысты түрлерінде жемісті денесі толық жетілмеген тор, борпас киіз, төсемікке жайылған құймақ пішінді келеді, ал басым көпшілігінде күрделі тұяқ пішінді формадан қалпағы мен түбірі бар формаға қарай дамыған. Қарапайым түрлерінде гименофоры жемісті денесінің жоғарғы жағында орналасса, ал күрделі құрылыстыларында жемісті дененің жоғарғы жақ бөлімінен төменгі жағына қарай ауысуы байқалады. Гименофоры қарапайым құрылыстыларда тегіс, сүйел пішінді, ал күрделілерінде әркелкі формалы, күрделі құрылысты түрге қарай дамыған. Жемісті денесі етті жұмсақ, құрғақ тығыз, сіре, ағашты бір не көп жылдық. Жемісті денелерінің де пішіндері әртүрлі, аздаған түрлерінде қалпағы мен түбірі болады. Гимений қабаты көптеген базидиол (жетілмеген базидий), гифид (гифтық ұшы), цистид және қылтанақтардан тұрады. Базидийлері перделерге бөлінбеген. Онда 4 сирек, 2, 6, 8 спора жетіледі.

Афиллооралықтарды жемісті денесімен гименофордың және базидийдің құрылысына қарай 11 тұқымдасқа бөледі. Олардың ішінде ең бастылары болып Meruliaceae, Polyporaceae, Clavariaceae, Cantherellaceae тұқымдастары есептеледі. Ағашқұлақ саңырауқұлағы (трутовик) ағаштарға, ағаш сүректеріне үлкен зиян келтіреді. Бұлардың көпшілігі ағаштың діңіне бекініп өседі. Ағашқұлақтың әр ағаш түріне бейімделу қасиеттері де әр түрлі болады.

Үй саңырауқұлақ – Meruliaceae тұқымдасының жемісті денесі құймақ пішінді жайылып жатады, шеттері қайырылған, көлемдері мен формасы әр түрлі, жас кезінде етті жұмсақ, жарғақты, іркілдек келеді. Есейіп кеткен уақытта мүйіз пішінді қатты қабыршақты келеді. Гименофор қатпарлы торлы, ұялы түтікті, сирек тегіс. Гименофордың бетін гимений тұтас қаптап жатады. Споралары әртүрлі пішінді, түссіз не түсті. Үй саңырауқұлағының 20-дай түрі кездеседі.

Нағыз үй саңырауқұлағы (Serpula lacrymans). Бұл үй саңырауқұлақтарының ішіндегі ең қауіпті зияндысы. Ол тек ағаштан жасалған құрылыстарда ғана пайда болады. Бұл еденді, ағаштан жасалған үй, подвал қабырғаларын шірітіп, шаруашылыққа көп зиян келтіреді. Ағаштың шіріген сүрегінің жоғарғы бетінде мақта тәрізді жиналып өседі, кейіннен олар жұмсақ құймақ пішінді болып, төсемікке жайылып кетеді. Алғашқы уақытта ақ түсті, кейін сарғыш, күлгін, ақшыл көк түстерге ауысады.

Үй саңырауқұлағынан ұзындығы бірнеше метрге жететін сұр түсті жіптер – ризоморфалар өседі. Ол этаждан этажға үйдің кірпішті қабырғалары арқылы созылып жатады.

Үй саңырауқұлағы тұқымдасына 13 түр жатады. Бұлар әртүрлі ағаштардың түбірінде, діңінде, бұтақтарында паразитті және сапрофитті тіршілік етеді. Үй саңырауқұлағы споралар мен мицелийдің бөліктері арқылы таралады. Саңырауқұлақ дымқылдығы 19-20 пайызға дейін баратын ағаштарда жақсы өседі. Бұл саңырауқұлақтан қорғанудың басты шарты – құрылыстың санитарлық ережелерін толық сақтау, саңырауқұлақпен зақымданған ағаштарды өртеп жібері, сонымен қатар, құрылысқа қолданатын зақымдалмаған ағаштарды фторлы натрий, смола және басқа химикаттармен өңдеу.

Ағашқұлақ – Polyporaceae тұқымдасының жемісті денесі резупинатты, көпшілік жағдайда тұяқ пішінді, бүйірлері арқылы төсемікке бекінеді. Гименофоры түтікті, шытырман бөлшекті не пластинкалы. Гименофор жыл сайын жаңадан өсіп отырады, оның қабатының санына қарай жасын айыруға болады.

Ағашқұлақтардың жемісті денесі генеративті, қаңқа (скелетті) және байланыстырушы болып үш түрлі гифалардан тұрады. Генеративті гифалар жұқа қабықты перделерге бөлінген, аздап тармақталған, ұштары кейде тоға басты. Одан алдымен қаңқа және байланыстырушы гифалар дамиды. Қаңқа гифалары қалың қабықты, тармақталмаған, пердесіз жемісті денеге мықтылық қасиет береді. Байланыстырушы гифалар қалың қабықты сирек перделерге бөлінген, көп бұтақты бір-бірімен матасқан, өсуі шектелген. Жемісті денелердің құрылысында мономитикалық, димитикалық және тримитикалық гифалар системасы болады. Мономитикалық система тек генеративті гифалардан құралған. Димитикалық система генеративті және байланыстырушы гифалардан тұрады. Тримиткалық система генеративтік, қаңқалы және байланыстырушы гифалардан құралады.

Нағыз ағашқұлақ (Fomes fomentarius) жемісті денесі сүректелген, қатты, шірімейтін, көп жылдық. Жыл сайын көлемі ұлғайып, гименофорасының бетіне жаңа қабат өсіп отырады. Гименофор қабаты жеміс денесінен бөлініп алынбайды. Ағашқұлақтың гименофоры жеміс денесінің төменгі жағында тұратын тік түтікшелер түрінде болады. Түтікшелердің іші гимений қабатымен қапталған, олар бір-бірінен матасқан гифалармен бөлінген.

Гимениальды қабаттан парафиздер және олардың арасында базидий мен базидиоспоралар көрінеді. Пісіп жетілген кезде базидиоспоралар стеригмадан біраз жерге атылып шығады да, түтікше қуысының бойын қуалай төмен түседі, сөйтіп, оны ауаның ағыны алып кетеді. нағыз ағашқұлақтың жемісті денесі сұр түсті.

Жалған ағашқұлақтың (Phellinus igniarius) жемісті денесінің жоғарғы жағы жарылған қоңыр сұр түсті. Fomitopsis annosa ағашқұлағы қылқан жапырақты өсімдіктердің тамырларында тамыр жұмсағы атты қауіпті ауру қоздырады.

Қайың ағашқұлағының (Piptoporus betulinus) жемісті денесі жастық не бүйрек пішінді, шеттері ішіне қарай қайырылған, жоғарғы жағы дөңес, бір жылдық қысқа түбірі арқылы бекінеді. Жемісі ақ, не сұр түсті тығын сияқты жұмсақ келеді.

Чага қайыңқұлағы (Inonotus obliquus) саңырауқұлағының үлкендігі жұдырықтай спорасыз жұмыр қара түсті, сырты жарылған, томпақ. Бұл паразит ағаштың өзегін шірітеді. Оның қайнатылып алынған тұнбасын шай орнына пайдаланды. Чаганың тұнбасын үздіксіз пайдаланғанда адамның жұмыс істеу қабілеті күшейеді, шаршағаны білінбейді. Оның тұнбасымен гастрит ауруын емдейді. Қазіргі кезде бұдан рак сияқты өмірге қауіпті ісіктерді жаңа басталған кезінде қайтаратын арнаулы чаго препараттары дайындалады.

Polyporaceae тұқымдасына 150-ден астам түр жатады. Олардың ішінде Inonotus iliensis, I.pseudohispidus, Phellinus Kravtzevii; Ph.torulosus эндемиктері терек, жүзгін, маймылжиде, қарақат, ұшқат, долана т.б. өсімдіктердің сабағында, жапырағында, тамыр мойнында паразиттік, тіршілігін жойған мүшелерінде сапрофиттік тіршілік етеді. Мицелий ағаш сүрегінде үлкейіп өседі және ферменттері арқылы пектин заттарын, лигнинді және целлюлозаны ерітеді. Соның салдарынан сүрек үгітлгіш кеуек келеді. Ағаштығ жоғарғы ұшы қурайды да, оны жел оңай құлатады. Мұндай тіршілігін жойған ағашта ағашқұлақ саңырауқұлақтары сапрофитті тіршілікке көшеді. Қайың чагасы алма, қарағаш, үйеңкі, бүк, шетен ағаштарында да өседі.

Polyporus туыстасына 10 астам түрлер жатады. Жемісті денесінің формасы, консистенциясы әр түрлі. Ол қалпақтан, түбірден тұрады. Тіні ақшылдау не сарғыш келеді. Гименофоры түтікті не ұяшықты. Гимений қабатында қылтанақтары болмайды. Споралары жұмыртқа, эллипсоид пішінді. Бұл туыстасқа жататын саңырауқұлақтар әр түрлі өсімдіктерде, өсімдік қалдықтарында паразитті. сапрофитті тіршілік етеді. Бұл туыстасқа Орталық Қазақстан аймағынан ғана табылған сирек кездесетін Тамырсүйгіш полипорус (Polyporus rhizophilus) эндемик саңырауқұлағы жатады. Бұл даланың жабайы астық тұқымдас сабағының түбімен симбиоздық байланыста болатын саңырауқұлақ. Жемісті денесі жұмсақ, етті, қабықты. Қалпағы дөңгелек, тегіс, ортасына қарай қабысқан ақшыл сары түсті, жеуге жарамсыз.

Тянь-Шань шетеніндегі P.forquignoni саңырауқұлағы қайыңда, еменде, бүкте және басқа жапырақты ағаштарда паразитті тіршілік етеді. Жемісті денесі етті қалпағы мен түбірінен тұрады. жемсіті денесінің ортаңғы бөлімі ішіне қарай ойысқан, диаметрі 1-5 см-дей, спорасы ұзын сопақша, эллипсоид пішінді, аздап иілген.

Паразитті ағашқұлақтармен күрестің басты шарты ағаш түбірлерін антисептиктермен өңдеу. Паразит жұққан ағаштарды кесіп алып, оның орнына жапырақты ауруға берік ағаштарды отырғызу жөн. Сонымен қатар, ауру пайда болған жерлердің ағаштарының арасындағы төсеніштер мен қураған бұтақтарды жинап алыс жерге апарып, өртеп жіберген дұрыс. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.