Қазақстандағы, оның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысындағы туризмді дамыту жолдары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Бөлім Туризмнің теориялық аспектілері
1.1 Туризм түсінігі, оның мәні, мазмұны.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Туризмнің қызметтері, олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Туристік ресурстар және туризм инфрақұрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2 Бөлім Оңтүстік Қазақстан облысында туризмнің қалыптасуына талдау
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысындағы туристік
ресурстарға баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.2 Оңтүстік Қазақстан облысындағы туризм
обьектілеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысында туризм дамуының
қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3 Бөлім Оңтүстік Қазақстан облысында туризмді
дамыту жолдары
3.1 Туристік өнімдерге сұранысты зерттеу және оларды
дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
3.2 Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша турларды жобалау ... ... ... ... ... ...60
3.3 Аймақтық туризмді дамыту бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
1 Бөлім Туризмнің теориялық аспектілері
1.1 Туризм түсінігі, оның мәні, мазмұны.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Туризмнің қызметтері, олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Туристік ресурстар және туризм инфрақұрлымы ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2 Бөлім Оңтүстік Қазақстан облысында туризмнің қалыптасуына талдау
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысындағы туристік
ресурстарға баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.2 Оңтүстік Қазақстан облысындағы туризм
обьектілеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысында туризм дамуының
қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3 Бөлім Оңтүстік Қазақстан облысында туризмді
дамыту жолдары
3.1 Туристік өнімдерге сұранысты зерттеу және оларды
дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
3.2 Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша турларды жобалау ... ... ... ... ... ...60
3.3 Аймақтық туризмді дамыту бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Бұл ұсынылып отырған дипломдық жұмыста Қазақстандағы, оның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысындағы туризмді дамыту жолдары қарастырылған.
Жалпы туризм дегеніміз - ол адамдардың өздерінің тұрақты жерінен, демалу, емделу, сауығу, танымдық, тарихи-мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында басқа жерлерге уақытша кетуі.
Туризм қазіргі таңда әлемдік экономикада маңызды салалардың бірі болып отыр. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның мағлұматы бойынша туризм әлемнің Жалпы Ұлттық Өнімнің оныншы бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 астам пайызын, және әлемдегі өндірістің әр бір тоғызыншы орнын қамтамасыз етеді.
Қазіргі туризм индустриясы ірі жоғарғы табысты және динамикалы түрде дамып отырған халықаралық қызмет саудасының сегменті болып отыр. Туризімнен түскен табыс тұрақты түрде мұнайды экспорттау, мұнай өнімдер және автокөлік табысынан кейін 3-ші орында тұр. Ол экономикалық құбылыс ретінде индустриялды нышанға айналып, ұлттық экономиканың даму катализаторы болып табылады. Туризм арқасында жаңа жұмыс орындарының қалыптасуы, ұлттық табыстың өсуі, жергілікті инфрақұрылымның дамуы, халықтың тұрмыс деңгейінің жақсаруы байқалады. Туризм индустриясы тиімділігінің жоғары деңгейімен және оған салынған инвестицияның тез қайтарымымен сипатталады. Басқаша айтқанда, туризм енді дамып келе жатқан елдердің экономикасына оң әсер етеді.
Мамандардың есептеуі бойынша бір туристің келуінен түсетін табыс мөлшері біздің елден әлемдік нарыққа 9 тонна көмір не болмаса 15 тонна мұнай немесе жоғары сапалы бидайдың 2 тоннасын шығарғанмен пара-пар. Бірақ көмір мен мұнайды өндіру таусылатын байлықтарымыздың азаюына, экологиялық ахуалдардың нашарлануына әкелсе, туризм индустриясы қалпына келетін ресурстар негізінде жұмыс жасайды.
Tәуелсіз алғанға дейін Қазақстанда туризм, экономиканың басқа салалары сияқты бір орталықпен қатаң түрде реттелді. Қазақстанның тарихи маңызы бар архитектуралық, археологиялық, мәдени ескерткіштер және табиғи көркем жерлер дұрыс жарнамаланбай және қажетсіз болып қалатын.
Жалпы туризм дегеніміз - ол адамдардың өздерінің тұрақты жерінен, демалу, емделу, сауығу, танымдық, тарихи-мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында басқа жерлерге уақытша кетуі.
Туризм қазіргі таңда әлемдік экономикада маңызды салалардың бірі болып отыр. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның мағлұматы бойынша туризм әлемнің Жалпы Ұлттық Өнімнің оныншы бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 астам пайызын, және әлемдегі өндірістің әр бір тоғызыншы орнын қамтамасыз етеді.
Қазіргі туризм индустриясы ірі жоғарғы табысты және динамикалы түрде дамып отырған халықаралық қызмет саудасының сегменті болып отыр. Туризімнен түскен табыс тұрақты түрде мұнайды экспорттау, мұнай өнімдер және автокөлік табысынан кейін 3-ші орында тұр. Ол экономикалық құбылыс ретінде индустриялды нышанға айналып, ұлттық экономиканың даму катализаторы болып табылады. Туризм арқасында жаңа жұмыс орындарының қалыптасуы, ұлттық табыстың өсуі, жергілікті инфрақұрылымның дамуы, халықтың тұрмыс деңгейінің жақсаруы байқалады. Туризм индустриясы тиімділігінің жоғары деңгейімен және оған салынған инвестицияның тез қайтарымымен сипатталады. Басқаша айтқанда, туризм енді дамып келе жатқан елдердің экономикасына оң әсер етеді.
Мамандардың есептеуі бойынша бір туристің келуінен түсетін табыс мөлшері біздің елден әлемдік нарыққа 9 тонна көмір не болмаса 15 тонна мұнай немесе жоғары сапалы бидайдың 2 тоннасын шығарғанмен пара-пар. Бірақ көмір мен мұнайды өндіру таусылатын байлықтарымыздың азаюына, экологиялық ахуалдардың нашарлануына әкелсе, туризм индустриясы қалпына келетін ресурстар негізінде жұмыс жасайды.
Tәуелсіз алғанға дейін Қазақстанда туризм, экономиканың басқа салалары сияқты бір орталықпен қатаң түрде реттелді. Қазақстанның тарихи маңызы бар архитектуралық, археологиялық, мәдени ескерткіштер және табиғи көркем жерлер дұрыс жарнамаланбай және қажетсіз болып қалатын.
1. Азар В.И. Экономика и организация туризма.- Москва., 1993 г.- 298 с.
2. Адасбаева Е. По Шелковому пути // Понорама – 2001 г. - 7 декабрь.
3. Байпаков К.М. Средневековые города Казахстана на Великом Шелковом пути.- Алматы: Ғылым, 1998 г.- 216 с.
4. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма: Учебное пособие. – М.:Финансы и статистика. 2000-176с.
5. Биржаков М.Б. Введение в туризм.- Санкт-Петербург., 2001г.-356 с.
6. Васильева Н.А. Жемчужина на Шелковом пути.- Казахстанская правда, 2003-6 март.-5 с.
7. Годорова В.Е. Что нам мешает развивать туризм // Казахстанская правда – 2002 г. 13 май – 4 с. //
8. Дүйсен Г.М. «Основы формирования и развития индустрии туризма в Казахстане».- Алматы., 2002 г.-245 с.
9. Имангали К. Казахстан делает предложение // Национальный бизнес – 2004-№6 - 70-74 с.
10. Ердавлетов С.Р. Основы географии туризма.- Алматы, 1991 г. – 235 с.
11. Ердавлетов С.Р. Казахстан – Туристский , 1989 г. – 198 с.
12. Закон Республики Казахстан от 13 июня 2001 г. № 211-11 « О туристической деятельности в Республике Казахстан »
13. Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: Учебное пособие.- Москва: БГЭУ, 1998 г. – 239 с.
14. Кабушкин И.Н., Дурович А.П. Организация туризма: Учебное пособие – Мн.:Новое знание, 2003.
15. Квартальнов В.А. Туризм и отраслевые системы.- Москва, 2001 г. – 346 с.
16. Концепция развития туризма в Республике Казахстан от 6 марта 2001 г., №333.
17. Ким А.Т. Рекреационная оценка территории Казахстана.- Алматы: Рауан,1997 г. – 208 с.
18. Матаева Б.П. Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет индустриясын дамыту мәселелері // Аль-Пари – 2003ж. №4 //
19. Смагулов Е., Григорьев Ф., Итенов А. Очерки по истории и археологии Среднего Туркестана.- Алматы: Ғылым, 1998 г. – 232 с.
20. Соболев Е.А., Соболев И.И. Финансово – экономический анализ деятельности турфирмы. М.: Финансы и статистика, 1998.
21. СААП. – 1998. - №6. 17-60 с.
22. СААП. – 1997 - №17. 52-53 с.
23. Туризм Казахстана за 2003 год. (Сообщение агентства РК по статистике).// Казахстанская правда. 2004 – 28 май 13с.
24. Туризм на Шелковом пути.// Транзитная экономика. – 2004. №4-5. 48-54с.
25. Устименко Л.М. Туризм и развитие его формы. М.: 1998.
26. ЮКГУ. Сборник материалов региональной научно – практичной конференции. Шымкент. 1998.
2. Адасбаева Е. По Шелковому пути // Понорама – 2001 г. - 7 декабрь.
3. Байпаков К.М. Средневековые города Казахстана на Великом Шелковом пути.- Алматы: Ғылым, 1998 г.- 216 с.
4. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма: Учебное пособие. – М.:Финансы и статистика. 2000-176с.
5. Биржаков М.Б. Введение в туризм.- Санкт-Петербург., 2001г.-356 с.
6. Васильева Н.А. Жемчужина на Шелковом пути.- Казахстанская правда, 2003-6 март.-5 с.
7. Годорова В.Е. Что нам мешает развивать туризм // Казахстанская правда – 2002 г. 13 май – 4 с. //
8. Дүйсен Г.М. «Основы формирования и развития индустрии туризма в Казахстане».- Алматы., 2002 г.-245 с.
9. Имангали К. Казахстан делает предложение // Национальный бизнес – 2004-№6 - 70-74 с.
10. Ердавлетов С.Р. Основы географии туризма.- Алматы, 1991 г. – 235 с.
11. Ердавлетов С.Р. Казахстан – Туристский , 1989 г. – 198 с.
12. Закон Республики Казахстан от 13 июня 2001 г. № 211-11 « О туристической деятельности в Республике Казахстан »
13. Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: Учебное пособие.- Москва: БГЭУ, 1998 г. – 239 с.
14. Кабушкин И.Н., Дурович А.П. Организация туризма: Учебное пособие – Мн.:Новое знание, 2003.
15. Квартальнов В.А. Туризм и отраслевые системы.- Москва, 2001 г. – 346 с.
16. Концепция развития туризма в Республике Казахстан от 6 марта 2001 г., №333.
17. Ким А.Т. Рекреационная оценка территории Казахстана.- Алматы: Рауан,1997 г. – 208 с.
18. Матаева Б.П. Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет индустриясын дамыту мәселелері // Аль-Пари – 2003ж. №4 //
19. Смагулов Е., Григорьев Ф., Итенов А. Очерки по истории и археологии Среднего Туркестана.- Алматы: Ғылым, 1998 г. – 232 с.
20. Соболев Е.А., Соболев И.И. Финансово – экономический анализ деятельности турфирмы. М.: Финансы и статистика, 1998.
21. СААП. – 1998. - №6. 17-60 с.
22. СААП. – 1997 - №17. 52-53 с.
23. Туризм Казахстана за 2003 год. (Сообщение агентства РК по статистике).// Казахстанская правда. 2004 – 28 май 13с.
24. Туризм на Шелковом пути.// Транзитная экономика. – 2004. №4-5. 48-54с.
25. Устименко Л.М. Туризм и развитие его формы. М.: 1998.
26. ЮКГУ. Сборник материалов региональной научно – практичной конференции. Шымкент. 1998.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..... ... ..3
1 Бөлім Туризмнің теориялық аспектілері
Туризм түсінігі, оның мәні, мазмұны.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Туризмнің қызметтері, олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Туристік ресурстар және туризм инфрақұрлымы ... ... ... ... ... ... ... ....26
2 Бөлім Оңтүстік Қазақстан облысында туризмнің қалыптасуына талдау
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысындағы туристік
ресурстарға баға беру ... ... ... ... ..... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.2 Оңтүстік Қазақстан облысындағы туризм
обьектілеріне сипаттама ... .. ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысында туризм дамуының
қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
Бөлім Оңтүстік Қазақстан облысында туризмді
дамыту жолдары
3.1 Туристік өнімдерге сұранысты зерттеу және оларды
дамыту жолдары ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
.2 Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша турларды жобалау ... ... ... ... ... ...60
.3 Аймақтық туризмді дамыту бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .....63
ҚОРЫТЫНДЫ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .... ..74
Кіріспе
Бұл ұсынылып отырған дипломдық жұмыста Қазақстандағы, оның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысындағы туризмді дамыту жолдары қарастырылған.
Жалпы туризм дегеніміз - ол адамдардың өздерінің тұрақты жерінен, демалу, емделу, сауығу, танымдық, тарихи-мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында басқа жерлерге уақытша кетуі.
Туризм қазіргі таңда әлемдік экономикада маңызды салалардың бірі болып отыр. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның мағлұматы бойынша туризм әлемнің Жалпы Ұлттық Өнімнің оныншы бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 астам пайызын, және әлемдегі өндірістің әр бір тоғызыншы орнын қамтамасыз етеді.
Қазіргі туризм индустриясы ірі жоғарғы табысты және динамикалы түрде дамып отырған халықаралық қызмет саудасының сегменті болып отыр. Туризімнен түскен табыс тұрақты түрде мұнайды экспорттау, мұнай өнімдер және автокөлік табысынан кейін 3-ші орында тұр. Ол экономикалық құбылыс ретінде индустриялды нышанға айналып, ұлттық экономиканың даму катализаторы болып табылады. Туризм арқасында жаңа жұмыс орындарының қалыптасуы, ұлттық табыстың өсуі, жергілікті инфрақұрылымның дамуы, халықтың тұрмыс деңгейінің жақсаруы байқалады. Туризм индустриясы тиімділігінің жоғары деңгейімен және оған салынған инвестицияның тез қайтарымымен сипатталады. Басқаша айтқанда, туризм енді дамып келе жатқан елдердің экономикасына оң әсер етеді.
Мамандардың есептеуі бойынша бір туристің келуінен түсетін табыс мөлшері біздің елден әлемдік нарыққа 9 тонна көмір не болмаса 15 тонна мұнай немесе жоғары сапалы бидайдың 2 тоннасын шығарғанмен пара-пар. Бірақ көмір мен мұнайды өндіру таусылатын байлықтарымыздың азаюына, экологиялық ахуалдардың нашарлануына әкелсе, туризм индустриясы қалпына келетін ресурстар негізінде жұмыс жасайды.
Tәуелсіз алғанға дейін Қазақстанда туризм, экономиканың басқа салалары сияқты бір орталықпен қатаң түрде реттелді. Қазақстанның тарихи маңызы бар архитектуралық, археологиялық, мәдени ескерткіштер және табиғи көркем жерлер дұрыс жарнамаланбай және қажетсіз болып қалатын.
Қазіргі таңда Қазақстанның экономикасында туризмнің рөлі біртіндеп арта түсуде және туристік қызметтер қалыптасу үстінде.
Соған байланысты, елімізде бір қатар қаулылар мен заң жобалары қабылданды. Оның ішіндегі ең маңыздысы болып, туристік саланы дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламасы.
Бағдарламаның басты мақсаты - қазақстандық және шетелдік азаматтардың әр түрлі туристік қызметтерге қажеттілігін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті туристік кешен құру, саланы дамытудың экономикалық және құқықтық тетіктерін әзірлеу әрі Қазақстанның туристік өнімінің сапасын қамтамасыз ету жөнінде мемлекеттік деңгейдегі шараларды іске асыру.
Бұл бағдарламаның негізгі бағыттарының бірі Қазақстанның мәдени-тарихи және рекрияцылық аймақтарын дамыту және сақтау. Ол үшін мынандай шараларды іске асыру қажеттілігі қарастырылған:
мәдени-тарихи және табиғи рекреациялық ресурстарды сақтау және ұтымды пайдалану;
халық арасында туризмнің құндылықтарын насихаттауды және қоршаған ортаға ұқыпты қарауды қамтамасыз ету;
Ұлы Жібек жолы бойындағы археологиялық, архитектуралық, құрылыстық обьектілерді зерттеу және т.б.
Елімізде тарихи-мәдени туризм түрін дамыту үлкен маңызы бар. Соған байланысты ел басы "Түркі тілдес мемлекеттер басшыларының Ташкент декларациясын, ЮНЕСКО мен Дүниежүзілік Туристік Ұйымның Ұлы Жібек Жолы бойындағы туризм инфрақұрлымын дамыту жөніндегі жобасын Қазақстан Республикасында іске асыру туралы" Жарлығына, "Жібек жолының тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени мұрасын сақтау және сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрлымын жасау" мемлекеттік бағдарламасына қол қойылды.
Дипломдық жұмысымыздың негізігі мақсаты - елімізде оның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысында өте маңызды тарихи есерткіштерімізді, тарихи қалаларымызды ескере отырып, тарихи-мәдени туризмді дамыту.
Дипломдық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде туризмнің теориялық аспектілері қарастырылған. Яғни туризмнің анықтамасы, қызметтері, оның әлемде дамуының қазіргі жағдайы, экономикаға әсері және туристік ресурстарды пайдалану, оның инфрақұрлымын дамыту мәселелері көрсетілген.
Екінші бөлімде Оңтүстік Қазақстан облысында тарихи-мәдени туризм түрін дамыту, аймақтың туристік мүмкіндіктеріне, туристік обьетілеріне, туризмнің қазіргі жағдайына талдау жасалынған. Оңтүстік Қазақстан облысы ЮНЕСКО-ның қайта өркендету бағдарламасына енген Ұлы Жібек жолының мемориялдық трассасында орналасқан. Облыс шкарасында 837 - археологиялықескерткіштер, 155 - құрылыс және архитектуралар, 5 - тарихи, 7 - монументалдық қол өнерлер анықталып есепке алынған. Аймақта тарихи орталықтарды қайта өркендету және туризм инфрақұрлымын дамыту, мәдени, әлеуметтік-экономикалық мәселелерді кешендік шешуге мүмкіндік береді. Облыстағы тарихи-мәдени ескерткіштердің кейбіреулері әлемдік тарихта жоғары бағаланып, ЮНЕСКО-ның құрамына енген. Облыс біздің мемелекетіміздің қалалық мәдениетінің бесігі болып есептеледі. Нақ осы жерде қазақ тарихындағы ең маңызды қалалар орналасқан. Бұл дегеніміз елімізде ішкі және сыртқы туризмді дамытуға үлкен тірек болады және бағдарламамыз туризмді дамыту мақсатын жүзеге асыруды, халықаралық стандартқа сай туристік қызмет өндірісі бойынша өзімздің дамыған туристік индустриямызды қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде Оңтүстік Қазақстан Облысындағы туризмді дамыту жолдары қарастырылған. Яғни облыстағы ұлттық жетістіктерді қалай сақтау және зерттеу сияқты Қазақстан халықтарының рухани мұрасын дамыту мәселесі, Ұлы Жібек жолындағы тарихи қалаларды және басқа этномәдени орталықтарды қайта өркендету, олардың салттық құрылысын және туризм инфрақұрлымын ұйымдастыруда пайдалану сұрақтары қамтамасыз етілген.
1 Бөлім Туризмнің теориялық аспектілері
1.1 Туризм түсінігі, оның мәні, мазмұны
Туризм - барлығымызға белгілі құбылыс. Туризм мағынасына бір ғана жауаппен тоқталуға болмайды. Ол үлкен және жан-жақты ұғым. Туризмді кейбіреулер палаткалармен орман, тауларға шығу деп түсінсе, екіншілері - тарихи жерлерге саяхат, ал басқалары - шетелдерге саяхат жасау деп түсінеді. Осының барлығы дұрыс ұғым, себебі туризм әр түлі болып келеді.
Туризм дегеніміз - адамдардың табыс табу мақсатында емес, демалу, емделу, сауығу, қонаққа бару, танымдық немесе қызмет мақсатымен мақсатымен өздерінің тұрақты жерінен кетіп, басқа жерде немесе басқа елде уақытша орналасуын айтамыз 5, 6 б. .
Туризмнің жағдайы 19 ғасыр аяғында қалыптасты, ол өзінің қарқынды дамуын 20 ғасырдың ортасында алды. Бұл уақыт тура техниканың, технологияның, қоғамдық қатынастың дамуымен сәйкес келді. Осыған байланысты туризм "20 ғасырдың феномені" деген атқа ие болды. Қазіргі таңда туризм - кең көлемді жұмысшылар қауымын, негізгі құралдарды, ірі капиталдарды тартатын әлемдік индустрияның бірі болып отыр. Бұл ғаламдық деңгейдегі бизнес, үлкен ақша және маңызды саясат.
Қоғамның дамуына байланысты планета халықтарының туризм саласына тартылуы жылдан-жылға өсуде. 1995-1997 жж. уақыт аралығында саяхат жасаушылардың тұрақты өсу саны орташа есеппен 4% жетсе, 1998 ж Азиядағы қаржылық тапшылықа байланысты төмендеумен сипатталды. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның есебі бойынша 1996 ж. туристік келушілердің саны - 594 млн. құрса, 1997 ж. - 616 млн-ға жеткен. Әлемде туризмнен түскен табыс 1997 ж. 448 млрд. ақш доллары болған. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның жобалауы бойынша 2010 жылы саяхат саны 937 млн болса, туризмнен түскен табыс 1,1 трлн-ға дейін өседі 14, 125 б. .
Қазіргі туризм индустриясы ірі жоғары табысты және динамикалы түрде дамып отырған халықаралық қызмет саудаларының сегменті болып отыр. Туризмнен түскен табыс тұрақты түрде мұнайды экспорттау, мұнай өнімдер және автокөлік табысынан кейін 3-ші орында тұр.
Туризмнің даму процессіне байланысты, бұл ұғымға әр түрлі түсінік ұсынылып отыр.
Қазіргі таңда туризм әлемдік экономикада ең қажетті экономикалық сектордың бірі болып отыр. Оның экономикалық-әлеуметтік рөлі зор.
Туризмнің негізгі ерекшіліктері:
туризм - бұл адамдардың аз уақыт ішінде орын ауыстырулары. Ол - дамыған қоғамда саяси-экономикалық жағдайда, өзінің даму күшін 20 ғасырда алған құбылыс. Адамдар өз жұмыс орындарын жыл сайын (орташа 2-3 апта) демалыс ала бастады. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін адамдардың тұрмыс-жағдайы жақсара бастағаннан кейін, олар демалу мақсатында өздеріне қаржы бөле бастады. Көлік құралдарының дамуы, елдер арасында жол ашылып, әлемнің кез-келген түкпіріне баруға болатын мүмкіндік берді;
туризмде тұрақты жерді анықтау өте қажет. Ол адамдардың өздерінің тұрақты жерінен басқа жерге немесе елге демалу мақсатымен етуін қарастырады. Тұрақты жерден басқа жерге кету, мысалы күнде жұмысқа бару басқа жерге, ол туризмге жатпайды;
туризмде бос уақыт мерзімі анықталуы қажет;
туризм мақсатының ең қажетті категорияларының бірі, ол туризмде мемлекет бекіткен салықтық, кедендік және т.б. тәртіпке байланысты жеңілдіктің қай қызмет түріне белгіленгенін анықтау. Туризмнің негізгі мақсаттары: сауығу, емделу және танымдық, іскерлік, қонаққа бару;
туризм - көптеген елдердің қажетті экономикалық саласы. Ол жергілікті халықты жұмыспен, қонақ үйлер мен отельдердің, мейманханалардың көбейуін, шетелдік валютаның түсуін қамтамасыз етеді;
қазіргі таңда экономикалық ғылым туризмді жүйелі обьект ретінде қарастырып отыр. Ол дегеніміз - біріншеден ішкі байланыстың көп түрлілігін, екіншіден оның сыртқы ортамен өзара қатынас құрлымын анықтауға мүмкіндік береді.
Туризм жүйесі негізінде, швед зерттеушілерінің пікірі бойынша екі суб-жүйе бар:
туризм субьекті, яғни турист өз қажеттіліктеріне байланысты әр түрлі туристік қызмет түрлерін тұтыну;
туризм обьекті үш элементтен тұрады: туристік аймақ, туристік кәсіпорын және туристік ұйымдар 13, 210 б. .
Демек, туризм субьектісінің мағынасы, өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында арнайы қызмет түрлерін алу мүмкіндігін іздейтін турист. Туризм обьектісі белгілі жерде немесе аймақта саяхат мақсаты болып табылатын жер. Туризм обьектісін екі мағынада түсінуге болады. Біріншіде, ол белгілі шекарасы бар географиялық территория болып есептеледі, екіншіде, туристерді тартатын көрікті жері бар георафиялық территория. Белгілі бір шектелген территорияда (мысалы, қонақ үйде) мақсаттары саяхат болып табылатын туристер тұруы мүмкін. Біреулерін теңіздер мен жағажайлар қызықтырса, екінші біреулерін - тарихи-мәдени жерлер, мұражайлар, үшіншілерін - белсенді демалу және ойын-сауық қызықтырады.
Барлық территория туристік аймақ бола бермейтінін ескеру қажет. Туристік аймақ болып есептелу үшін мынандай талаптарға сай болуы қажет:
- туристік қызығушылықтарға ие туристік обьектің болуы (тарихи,мәдени ескерткіштер, флора, фауна);
- туризмнің қажеттіліктеріне байланысты қажетті қызметтердің көрсетілуі (ол тұтынушының ойынан шығатын сапада болуы қажет).
Осыған байланысты, туристік аймақ - турист қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, қажетті туристік қызығушылық обьект орналасқан және қызмет жиынтығын ұсына алатын территория.
Туристік аймақ ретінде, саяхаттың мақсаты негізінде туристер таңдаған жеке қонақ үйлерді, қалаларды, емделу орындарын, аудандарды, облыстарды және елдерді қарастыруға болады. Дүниежүзілік Туристік Ұйым бес туристік макроаймақты анықтады:
Еуропалық - Еуропа елдері, сонымен қатар Шығыс Жерортатеңізінің мемлекеттерін қосқанда;
Америкалық - Солтүстік, Оңтүстік, Орталық Америка елдері, Кариб бассейіні территориясындағы елдері;
Азиялық-Тынық мұхиттық - Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері, Австралия және Океания;
Таяушығыстық - Батыс және Оңтүстік-Батыс Азия елдері, Египет және Ливия;
Оңтүстік-Азиялық - Оңтүстік Азия елдері.
Көрсетілген туристік аймақтар геогрфиялық аудандар байланысты ерекшеленіп отырғанын көрсетіп отыр.
Аймақтарда туристерге қызмет көрсетуді "туризм обьект" жүйесіндегі қажетті элементтердің бірі туристік кәсіпорындар қамтамасыз етеді. Олардың бірі тұтынушыға тек қана туристік қызмет көрсетсе, басқаларына туризм табыс табу қызметінің бағыты болып табылады. Туристік қызметтерді қалыптастыру, жылжыту және жүзеге асыруды қызметі және өмір сүру негізі туризм болып табылатын кәсіпорындар (туроператорлар мен турагенттер) қамтамасыз етеді. Туристік кәсіпорындар өзінің қызмет көрсету барысында туристік қызметті өндірушілермен (қонақ үйлермен, көлік ұйымдарымен, тамақ кәсіпорындармен және т.б.) өзара байланысқа түседі. Туристік қызметті ұсынумен сонымен қатар, барлық туристік аймаққа қызмет көрсететін (сауда кәсіпорындары, байланыс, тұрмыстық және медициналық қызмет көрсетушілер, мәдени мекемелер және т.б.) кәсіпорындар айналысады.
Қызмет көрсетумен сонымен қатар ұйымдар да айналысады. Оларға аймақтағы туризмнің дамуын реттейтін және бірлестіктерін, туризм жүйесінің тиімді қызмет атқару шартын (инфрақұрылым, ақпарат, орналасу еркіндігі, туристік обьектілердің сақталуы, аймақта туристік имидждің қалыптасуы т.б.) қамтамасыз ететін мемлекттік және қоғамдық ұйымдық-хұқықтық құрылымдар кіреді. Көрсетілген ұйымдар туристік саясатты қалыптастырады және туристерді жоғары сапада қызмет көрсетуге және бар туристік ресурстарды адамдардың әр түрлі қажеттіліктерін түрлі демалулар мен саяхаттарға бағытталған қызметтерін ұлттық, аймақтық, жергелікті деңгейде жүзеге асырады.
Олай болса, туризмнің субьекті мен обьекті оның әлеуметтік-экономикалық жүйенің негізін сипаттайды.
Туризм саяси, экономикалық, әлеуметтік, технологиялық және табиғи факторлармен көрсетіліп, белгілі ортада өзара байланысатын және қызмет атқаратын ашық жүйе болып табылады.
.2 Туризмнің қызметтері, олардың жіктелуі
Әлемдік туризм бойынша Манильдік декларация: "Туризм халық өмірінде қажетті маңызы бар әлеуметтік, мәдени, білім және экономикалық облысында тікелей мемлекет өміріне және оның халықаралық қатынасына әсер ететін қызмет ретінде түсіндіріледі 16, 34 б. .
Туризмге экономикалық, әлеуметтік және гуманитарлық сипат қызметтері тән. Экономикалық қызметі сұраныс және туристердің тұтынулары арқылы жүзеге асады.
Өздерінің тұрғылықты жерінен тыс жерінен тыс жерінде туристердің қажеттіліктеріне байланысты үш топқа бөлінеді:
негізгі;
өзіндік;
қосымша.
Туристердің негізгі қажеттіліктері бұл жылжу, орналасу және тамақтану. Демек, туристік қызметті жүзеге асыру үшін міндетті түрде орналастыру қызметі, тамақтандыру кәсіпорыны және транспорттық ұйымдастырулар болып табылады. Орналастыру құралдары (қонақ үйлер, мотельдер, жеке пәтерлер және т.б), тамақтану кәсіпорыны (мейманхана, кафе, бар) туристердің қалыпты өмір сүру шартын қамтамасыз етеді. Көлік құралдары оларды қажетті демалыс орындарына жеткізеді және ішкі маршруттаруда жылжуларын іске асырады.
Туристердің қосымша қажеттіліктері - кәсіпорынның көрсеткен қызметтеріне, саудалық жұмыстарына, мәдени және ойын-сауық мекемелеріне қанағаттану.
Туристік тұтынудың өзіндік ерекшілігі - тауар тұтынушыға жеткізілмейді, керісінше.Тұтыну арқасында туризм елддің немесе аймақтың шаруашылық қызметін ынталандырады. Қонақ үйлер, тамақ кәсіпорындары, көлік кәсіпорыынддары, спорттық обьектілердің, мәдени мекмелердің және т.б табыстары жоғарылайды, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындарының байланысы, көлік қызметтерінің дамуы реттеледі. Жергілікті өнершілердің бұйымдары мен кәдесый сұраныс жоғарылып, сол аймақты жарнамалау мақсатын жүзеге асырады. Сауда кәсіпорынының тауар айналымы өседі.
Осы үлгіде, туризм жергілікті инфрақұрлымды дамытады, жаңа жұмыс орындарын қалыптастырады, елге валютаның кіруін бастайды және мемлекетпен жергілікті қазынаға түсуін қамтамсыз етеді, туризмге қосымша және қатарласа жүретін қызмет түрлеріне, қызмет көрсету саласына ынталандыру әсерін тигізеді.
Демек, туризмнің экономикаға тікелей және жанама әсерін айтуға болады.
Туризмнің тікелей әсері - туризмнің қызметтері мен тауарларын сатып алуға кеткен туристердің шығын нәтижесі.
Дүниежүзілік Туристік Ұйымның ұсынысына сәйкес туристердің шығындар статьясына:
саяхат кешені, демалуға көрсетілген қызметтер пакеті және кешенді турлар;
орналастыру;
тамақтану және сусындар;
көліктер;
рекрациондық, мәдени және спорттық қызмет түрлері;
дүкендерді аралау;
тағы басқалар (саяхат сақтандыру, валютаны айырбастағаны үшін комиссияның төлемдер және жолақы чектері, байланыс бойынша шығындар 15, 162 б. .
Туризмнің тікелей әсері туристік кәсіпорындарға, туризмде жұмыс істеушілерге материалдық қамтамасыз етуге, жаңа жұмыс орындарын қалыптастыруға туристерден түскен қаржы нәтижесі болып түсіндіріледі.
Турист шығындары елдің табысын жоғарлатады, салықтың және т.б туристік индустрия кәспорындардан алым жинау арқасында қазынаның толуын қамтамасыз етеді.
Туризмнің экономикаға жанама әсері - мультпликация тиімділігі деген мағынамен белгілі, яғни бұл елде (аймақта) туристік шығын айналымы шамасымен енеді. Туристер шығыны туристік аймақтардың табысын жоғарлытып мынандай тізбек реакциясына келеді: шығын-табыс-шығын және т.б. Туристік шығындар тікелей түскен кәсіпорын, жергілікті экономикалық секторлардан тауарлар мен қызметтерді сатып алу мұқтаждығынан тұрады. Мысалы: қонақ үйлер, құрылыс және коммуналдық ұйымдардың, банктердің, сақтандыру компаниялардың, азықтық тауарларды өндірушілер қызметін пайдаланады. Туристерге қызмет көрсетуден түскен табыстың көп бөлігі елде (аймақта) жұмсалған сайын, мультипликатор тиімділігі жоғарылатай түседі. Турист шығындардың тікелей және жанама әсерінің сәйкес келу туризмнің елдегі экономикасындағы жиынтық ықпалын анықтайды. Ол туризмнің төлем балансына, халықтың жұмысбастылығына және аймақтық дамуына әсер ету арқылы жүзеге асады.
Халықаралық валюта қорының ұсынысына сәйкес төлем балансы активіне "туризм" статьясы бойынша мыналар кіреді:
шетел және ішкі туристерге сатылған тауарлардан және көрсетілген қызметтерден түскен түсім;
басқа да қызметтерден түскен түсім (кадрларды дайындау, елдегі мамандардың шетел серіктестіктеріне көрсеткен қызметтері);
елге келу үшін шетел туристерінің ішкі және халықаралық транспортқа кеткен шығындары;
туристік индустрияға түскен шетелдік инвестиция капиталдары;
туризмді дамыту үшін, басқа елдерге берілген несиелерден түскен түсім.
Туризм статьясы бойынша төлем балланс пассивіне мыналар кіреді:
туристерге қызмет көрсету үшін импорттық тауарға кеткен шығындар;
тағы басқа қызмет түрлерін алу үшін кеткен шығындар (шетелдерде кадрларды дайындауға, туризм саласында жұмыс істейтін шетел мамандарына еңбек ақы);
кететін туристерді шетелдік компания көліктермен тасымалдау үшін кеткен көлік шығындары;
туризмді дамыту үшін басқа елдердегі инвестициялар;
туризмді дамыту үшін салынған ұзақ мерзімдік шетелдік несие бойынша несиелер.
Туризм статьясы бойынша төлем балансы оң (профицит) немесе теріс (дефицит) болуы мүмкін.
Туризм бойынша төлем балансының оң сальдо болуы елде туризмнен түскен табыстың жоғарылауына және туристік индустрияны дамытудағы инвестициямен байланысты мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. .
Туризм әсіресе аймақтық даму үшін үлкен маңызы бар. Алыс жерлерде, халық аз орналасқан және индустриялды әлсіз дамыған аймақта туристік кәсіпорындарды қалыптастыру, елдің жеке аймағының экономикалық дамуына, жергілікті халықтың ірі қалаларға кетуін қысқартуына, қосымша жұмыс орынын қалыптастыруға, жергілікті мәдени құндылықтарды қайта өрлетуге, тарихи және мәдени қорғалуына және жөнделуіне, жергілікті өндірілген тауарларға сұраныстың жоғарылауына ықпал етеді.
Сонымен қатар туризмді алыс жерлерде орналасқан және құрылымдық жағынан әлсіз жеке аймақтарда туризмді дамытудың мынандай теріс жақтары бар:
жоғары маманданбаған жұмыс күштерінің көбейуі;
қоғамдық қабылданған қоғамдық тәртіп ереженің ауытқуы (бұзақылық, ішімдік, жезөкшелік);
мәдениетті коммерциялизациялау;
сол аймақтың немесе басқа аймақтың өзіндік ерекшеліктерін жоғалту;
жергілікті халықпен туристер арасындағы келіспеушілік.
Экономикасы әлсіз дамыған аймақта туризмді дамыту өмір сүру стимулы ретіндегі қажеттілік арасындағы келіспеушілікті шешу мәселесін тек аймақтық турзимді дамыту жөніндегі кешенді жоспарлау және осы процессті басқару үшін сәйкес тәсілдерді енгізу арқылы жүзеге асыруға болады (территорияны және ресурстарды пайдаланудағы бақылауды күштеу, жергілікті халықты үйрету саясатын жүргізу).
Туризм терең әлеуметтік қызмет атқарады. Ғылыми-техникалық прогресс қарқындандырының жоғарылауы, өндірістің автомотизациялануы және қазіргі кезде қоғам өмірін түпкі түрде өзгертті. Оның ерекшіліктері еңбекті компьютірленуі, тұрмыста және жұмыс орындарында стресстік жағдайдың өсуі, қалалық өмірдің табиғаттан алшақтануы болып есептеледі. Осының барлығы адамның физикалық және психикалық сипаттарының шаршауының жинақталуына себепші болып, өмірлік және еңбектік белсенділігінің төмендеуіне алып келеді.
"Туризмнің әлеуметтік маңыздылығы адамдардың ең қажетті қажеттіліктердің бірі - физикалық, рухани, сезімталдық күшін қайта орнына келтіру және толықтыру, қанағаттандыру мүмкіндігі болып табылады деп Манильдік декларацияда белгіленген 25, 241 б. .
Көп жақты жоспарлы және белсенді демалу түрі болғандықтан, толық және жан-жақты адам күштерінің және ішкі ресурстарының жаңаруына себепші болады. Ол тұрақты жерден уақытша кетуге, әдеттегі өмір сүруін және қызмет жағдайын өзгертуге мүмкіндік береді. Адам өмірі бізге белгілі 3 фразаға бөлінген: жұмыс, үй және бос уақыты. Соңғысының құндылығы кейінгі кезде өсуде. Туризм бойынша Гааг декларациясында ішкі және халықаралық туризмнен алынатын "адамдардың демалулары, бос уақыттарын және қызметтен берілген демалыстарын, оқу-танымдық немесе ойын-сауықтық мақсатта пайдаланулары" адам құхықтарының ең қажеттісі бірі болып есептеледі делінген. Туризм әлеуетті тұтынушыларға әр түрлі және тартымды туристік саяхат ассортиментін ұсына отырып, бос уақыттарын дұрыс пайдалануға мүмкіндік береді.
Туризмнің гуманитарлық қызметі тұлғаның жан-жақты дамып қалыптасуына мүмкіндік береді. Туризм адамның ой-өрісін кеңейтеді, оның интелектуалдығын жоғарылатады және демалысты қоршаған ортаны танумен біріктіреді.
Саяхат адамға өзінің рухани және өнегелілік құндылық қажеттіліктерін қанағаттандыру, білімдерінің жинақталып, тереңделу мүмкіндігін береді. Экскурсияның және туризмнің әр түрлі тақырыпта болуы - іскерлік, конгрестік, танымдық, оқыту (тіл үйрету), экологиялық, қызық оқиғалы және тағы басқа адамдардың сұранысын туризм саласында іске асыруға болады.
Туризм адамдардың коммуникативтік қажеттіліктерін - қарым-қатынас және ақпараттарды айырбастау мүмкіндікткерін қанағаттандырады. Достарына және туыстарына бару, гуманитарлық және іскерлік қарым-қатынас орнату туристік саяхаттарының саны өсуде. Туризм халық арасында бейбітшілік және достық қарым-қатынасты орнатуда, халықаралық қарым-қатынастарды кеңейтуде үлкен рөль атқарады. "Туризмді біріншіден елдер мен континентердің экономикалық қатынас контекстінде қарастыру қажет.
Туризмнің әлеуметтік және гуманитарлық сипаты этика туризмінің Ғаламдық кодексінде ерекше көрсетілген. Бұл құжат туризм мамандарына және мемлекеттік құрылымдарға, ЖАҚ өкілдеріне сонымен қатар туристерге ұсынылып, бағытталған.
Туризм қазіргі кезде байланыста және қарым - қатынаста әр түрлі құбылыста іске асады, бұл дегеніміз оның классификациясының қажеттілігін анықтап, яғни белгілі бір практикалық мақсатқа және бірдей сипаттарына байланысты бөлінеді.
Туризмнің ең көп таралған классификациясы ол оның типтерге, дәрежесіне, түрлерге, формаларға бөлінуі болып табылады.
Туризмнің типі туристердің ұлттық ерекшіліктеріне байланысты анықталады.
Дүниежүзілік Туристік Ұйымның ұсынысына сәйкес әр елге байланысты туризмнің келесі типтері анықталған:
Ішкі туризм - яғни белгілі бір ел тұрғындарының өз елінде саяхат жасауы;
Кіру-шығу туризм - белгілі бір елдің тұрғыны болмай, сол елге саяхат жасау;
Сыртқы туризм - белгілі бір ел тұрғындарының басқа елге саяхат жасауы.
Көрсетілген туризмнің типтер өз араларында әр түрлі сәйкестенеді:
Ел сыртындағы туризм - бақа елге саяхат жасауды қамтамасыз етеді;
ұлттық туризм - ішкі және сыртқы туризмді қамтамасыз етеді;
халықаралық туризм - бірнеше елдер арасында саяхат;
Аталған категориялар бөлек елдер сияқты, туристік аймақтарда да пайдаланылады.
Туризм түрінің функционалды классификациясы саяхаттың мақсатына байланысты анықталады. Берілген сиппаттарға сәйкес туризм келесі топқа бөлінеді:
сауықтыру;
емделу;
танымдық;
іскерлік;
діни;
этникалық;
транзиттік.
Caуықтандыру туризмі ең көп таралған түрі және ол демалу, сауықтыру мен қатар физикалық, психологиялық, эмоционалдық күшті қайта орнына келтіру мақсатында іске асырылады. Туризмнің бұл түрі көптеген әр түрлілігімен және құрамына ойын - сауық бағдарламаларының енуімен ерекшеленеді (театр, кино, фестивльдар, карнавалдар), өз қызығушылықтарымен айналысу (аң аулау, балық аулау және музыкалық, көркемдік шығармашылық), спортпен айналысу, спорттық жарыстарға көрермен ретінде бару.
Емдік (медициналық) туризм әр түрлі ауру түрлерін емдеу қажеттілігіне байланысты туризмнің түрі. Ол адам ағзасына қалай әсер етуін анықтайтын табиғат құралдарына байланысты бірнеше түрге ие болады (ауа райы, лаймен емдеу).
Танымдық туризм ол табиғатпен, тарихи - мәдени ескерткіштер, мұражайлармен, театрлармен, қоғамның қалыптасуымен, халықтың өмір - салтымен танысу мақсатында басқа елге бару. Бұл туризмнің негізі экскурсиялық бағдарлама болып табылады. Танымдық мақсат демалу мақсаттарына сәйкес келуі мүмкін.
Танымдық туризмді дамыту үшін ең маңыздысы жоспарлау болып табылады. Жоспарлау кезінде туристерді қызықтарын ең басты туристік обьектінің жанына қосымша обьект - мұражайлық экспозициалар, табиғи кәсіп шеберлігі, сонымен қатар мәдени акциялар ұйымдастыру, қызықтыратын іс - шаралар жүргізу қажет. Бұл көптеген туристерді тартады, олардың келу ұзақтылығын созады және де туристік инфрақұрлымды пайдалану тиімділігін жоғарлатады. Саяхат жасалынатын қосымша обьектілер туристерді қызықтыратын негізгі обьекітке сәйкес болуы және туристерге оңай жететін, тарихи ортаның сипатын өзгертпеуі қажет.
Тарихи қалаларда - туризм орталығында мәдени - тарихи зонаны қалыптастыру оның ішіне туристік қызықтыратын обьектілер, туристерге (тұратын жер, тамақтану, ойын - сауық, анықтама - ақпараттық қызметтер т.б.) және жергілікті тұрғындарға көрсетілетін толық қызметтер қарастырылады.
Мұндай зоналарды қалыптастыру келесі сұрақтардың шешімін табудың кешенді тапсырмасы болып табылады:
туристік - экскурсияда көрсету үшін архитектуралық, тарихи, мәдени ескерткіштерді жөндеу және дайындау, тарихи құрылысты қайта шығару, саябақтарды және тарихи ландшафтарды қайта орнына келтіру;
ірі туристік автобустарды ескере отырып көлік жолдарын жөндеу, автотұрақтарын дамыту;
жаппай жүретін жерлерде жаяу жүретін жолдарды қалыптастыру, қызмет көрсету обьектілерін, жабдықталуды, көгалдандыруды, әдемі безендіруді жоғарлату, территорияны жарнамалық-ақпараттармен қанықтыру;
медициналық қызмет көрсетуді қоса отырып,қоғамдық қызмет көрсету жүйесін дамыту;
туристердің қажеттіліктерін ескере отырып, қаланың тұрмыс шаруашылығын, қоғамдық жолаушылар көліктерін, инженерлік-техникалық қамтамасыз ету жүйесін, байланысты дамыту;
туристік инфрақұрлым обьектілерін дамыту.
Іскерлік туризм - табыс табу үшін емес бірақ, басқа елге жұмыс бабымен немесе қызмет мақсатымен саяхат жасауды қамтамсыз етеді. Туризмнің бұл түріне ДТҰ сьездерге, ғылыми конгресстер мен конференцияларға, өндірістік семинарларға, жәрмеңкелерге, көрмелерге қатысу үшін, сонымен қатар келісім-шарт жүргізу және келісімдерге бітім жасасу үшін жасалған саяхаттарды енгізді. Іскер туристер қатарына жүк көліктерінің жүргізушілерін, сауда агенттерін, туристік топ басқарушыларын жатқызуға болады. Олардың барлығын жұмыс бабымен жүрген туристер деп айтуға болады.
Іскерлік туризм - туристік бизнесте өзінің жоғары динамикалығымен және табыстылығымен ерекшеленеді.Халықаралық туристік айырбаста оның үлесі бағалау эксперті бойынша, 10% тен 20%-ке дейін жетеді. Іскерлік туризмнің маңыздылығы - маусымдық факторларға байланыссыз ұйымдастыру мүмкіндігі. Бұл туризм түріне туристік кәсіпорындардың қызығушылығы, мысалы конгрессті жүргізу кезінде туристік (көлік, орналастыру, тамақтану, экскурсиялық қызмет көрсету) және арнайы (кездесулерді ұйымдастыру, ақпараттарды үйрету, аудару жұмыстары, қатысущыларды тіркеу, шараларды техникалық қамтамасыз ету) қызметтердің ұсынылуымен түсіндіріледі. Конгресске қатысушылардың бос уақыттарында туристік бағдарлама ұсынылады. Сондықтан көптеген елдер осындай шаралардың көп жүргізілуіне тырысады. Осыған байланысты іскер туристерге толық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін арнайы конгресс-орталықтар қалыптастырады. Іскерлік туризмнің қарқынды дамуы халықаралық және ұлттық (IBTA) ұйымдардың қалыптасуына алып келді 1, 106 б. .
Діни туризм әр түрлі адамдардың діни қажеттіліктерінен туындаған. Діни мақсатқа байланысты саяхат жасау (қажылық) - терең тарихи түбі бар, бұрыннан келе жатқан туризм түрі. Алғашқы туристердің бірі болып ортағасырлардағы қажылар болды. Діни сенімдерге немесе қызығушылықтарына байланысты адамдар барлық елдегі қасиетті орындарға бару мақсатымен табынушылық ірге тастарына жасайды. Діни канондарға байланысты қажылық саяхаты 10 күннен кем болмауы тиіс.
Діни туризмнің елдерге және әлем аймақтарының экономикалық әсері біріншіден, сол жердегі діни орталықтарға өте мәнді. Бұл қажылар жолға алып шыққан қаржыларының көп бөлігін сол жерге тастап, жергілікті тұрғындарға табыс алу мүмкіндіктеріне байланысты.
Діни туризмнің негізгі орталығы болып Иерусалим, Мекке, Мадина, Рим болып есептеледі.
Қажылыққа жақын ағымдар танымдық туризм бойынша діни тақырыпта қалыптасады. Мұндай саяхаттардың ұзақтығы дінге сенетін ел кезушілер сияқты көп созылмайды, кез-келген жыл мезгілінде ұйымдастырады және табунышылық мейрамдарға тәуелді емес.
Этникалық туризм - туристердің туған жерлеріне, туысқандарына және жақындарына барып қайту мақсатымен жасалынатын саяхат. Туризмнің бұл түрі халықаралық туристік айырбастауда өте маңызды орын алады. Этникалық туризм тұрғындарының жарты бөлігі шетелде тұратын өте тән болып келеді. Мысалы: Германия туристері - Повольжіге, еврейлер - Израильге көп саяхат жасайды. Қазіргі кезде адамдар өз ата-бабаларының туған жерлерін көріп қайту үшін осындай этникалық туризм жасауда. Бұл жағдай туристердің сұраныс сипатын өзгертеді. Көбінесе туристер туысқандарының үйлеріне бармағандықтан, қонақ үйлерге орналасу сұранысы жоғарылайды, яғни келудің бағдарламасы жергілікті жермен танысу болып есептеледі.
Транзиттік туризм - Дүниежүзілік Туристік Ұйымның ұсынысына сәйкес бұл категория "басқа да мақсаттармен" жасалынған саяхаттарды қамтамасыз етеді. Транзиттің екі түрі болады. Біріншісіне, әуе жолаушылары жатады, олар заң мағынасынан алғанда елге кірмейді, тек қана тасымалдаушыны ауыстырады, бірақ салт бойынша сол елге келушілері болып есептеледі. Екіншісіне, баратын жерлеріне немесе тұрғылықты жерлеріне бару үшін 3-ші ел арқылы өтіп саяхат жасаушыларды жатқызады. Егер саяхат туристік болып келсе, шекарасына тоқтамаса және ақша шығындалмаса да, бұл тұлғалар сол елге келушілер болып есептеледі 25, 301 б. .
Туризмнің басқа да сипаттарға негізделген классификациялары бар. Олардың бірі туристік саяхатқа қатысты және ұйымдардың тәсілдері бойынша, оның ұзақтылығына, автокөлік құралдарын пайдалануларына, туристік ағымдар қарқындылығына байланысты суреттеуге болады. Басқалары туризмді демографиялық және әлеуметтік-экономикалық көзқарастары бойынша сипатталады.
Ұйымдастыру тәсілдеріне байланысты ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған болып бөлінеді.
Ұйымдастырылған туризм - бір топ туристің белгілі туристік кәсіпорнының алдын-ала өндірілген бағдарламалары бойынша саяхат жасауы. Ұйымдасқан туристер алдын-ала маршруты, мерзімі, көрсетілетін қызмет көлемі бойынша келісілген турларын алады. Турлар негізінен алдын-ала төлеу шарты бойынша іске асады.
Ұйымдастырылмаған туризм - туристердің өздері туристік кәсіпорындардың қатысуынсыз ұйымдастырған саяхат. Туристер өздері тур маршруттарды өндіреді, бару обьектілерін, түнейтін күндерін анықтайды және туристік қызметтерге ғана (орналасу, тамақ т.б) төлейді.
Ұйымдастырылмаған туризм түрінде жылжу құралы ретінде жолда кетіп бара жатқан (жолаушы) автокөліктерді тоқтатып саяхат жасалынады. Туризмнің бұл түрі әлемде өте кең орын алуда. Еуропа елдері бойынша барлық туристік саяхаттың 80% осы ұйымдастырылмаған туризм үлесіне тиіп отыр, бұл сандық көрсеткіш жылдан-жылға өсуде.
Ұзақтылығына байланысты туризм қысқа мерзімді (демалыс күндері, апта соңында) және ұзақ мерзімді (созылмалы) болып бөлінеді. Қысқа мерзімді туризм ереже бойынша 5-7 күндік мерзімде жобаланатын саяхат.
Көлік құралдарын пайдалануына байланысты туризм келесі түрге бөлінеді:
теміржолдық (бағасы жағынан аз қамтамасыз етілген қатарға арналған ыңғайлы көлік түрі) саяхатта салыстырмалы түрде алғанда аз қашықтыққа пайдаланылады. Оның болашағы жылдам жүретін магистральдардан көрінеді;
әуекөлігі (негізгі артықшылығы - аз уақыт ішінде ұзақ қашықтықты меңгеру мүмкіндігі), негізгі туристік орталықтан қашық орналасқан бай елдерге мүмкіндік болып табылады;
теплоходтық (су) - су кеңістіктеріне шығу мүмкіндігі бар елдерде жақсы дамыған. Екі түрде болады: өзендік және теңіздік. Алдын-ала өндірілген маршруттар мен бағдарламалар бойынша өзендік және теңіздік саяхаттар жылдан-жылға өсуде. Суда саяхат жасау уақытында туристерге жасалған көлік қызметі орналастыру, тамақтандыру, ойын-сауық қызметтерімен сәйкес келеді;
автокөлік (сипаты - туристердің тез жылжуы, көптеген жерлерді көру мүмкіндігі, оптималды маршрут таңдау, қашықтығы алыс жерлерді меңгеру). XX ғасырдың екінші жартасында белсенді дамуда және жалпы туристік ағымдарда елеулі орын алуда;
автобустық - өндірілген маршрут бойынша ұйымдасып, топтасқан туристердің жылжу құралы ретінде автобусты пайдаланып, саяхат жасауы.
басқа да жылжу құралдарын пайдалану туризмі (әуе шарлары, дирижабль, дельтапион). Мұнда ішкі туризмде көп таралған жаяу жүру туризмін қосуға болады.
Қаржыландыру көзі бойынша туризм әлеуметтік және коммерциялық болып бөлінеді.
Коммерциялық туризм - туристік кәсіпорындардың өнімдерін дамыту және кеңейту үшін, яғни пайда табуға бағытталған негізгі құрал көзі болып табылады. Пайданы жоғарылату үшін, фирма шығын көлемімен туристік өнім бағасының арасындағы оптималды сәйкестікті іздейді. Олар ұсынған туристік шығынды толық төлей алатын қызметтер негізінен табыстары жоғары немесе орташа тұтынушыларға арналған.
Әлеуметтік туризм - әлеуметтік қажеттілік мақсатына байланысты мектеп оқушыларына, жастарға, зейнеткерлерге, соғыс және еңбек ардагерлеріне және т.б саяхат жасау мүмкіндігін беру үшін, мемлекеттік немесе мемлкеттік емес қорлардан және т.б қамқорлық ұйымдардың көмегімен аз қамтамасыз етілген жергілікті халық бөлігіне жәрдем ретінде көрсетілетін көмек.
Әлеуметтік туризм - бұл өзін-өзі демалыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтардың демалуларына хұқық беру үшін қойылған мақсат. Әлеуметтік туризм тұжырымы үш принципке негізделеді:
туризм саласына табыс деңгейі аз адамдарды тарту арқылы барлық қоғам мүшелерін демалыспен қамтамасыз ету;
әкімшілік, жергілікті, қоғамдық және коммерциялық құрылымның туризмді дамытуға белсенді қатысуы;
аз қамтамасыз етілген халыққа туризм бойынша көмек көрсету.
Туризмнің тағы да экологиялық, ауылдық, кызык оқиғалы, спорттық, белсенді жылжу тәсілдерін игеру негізіне байланысты бөлуге болады.
Экологиялық туризм - табиғи құндылықтармен танысуға, экологиялық тәрбие және білім беру мақсатында бағытталған. Бұл туризм түрінің ерекшелігі табиғи ортаға аз әсер етуді қамтамасыз ету, экологиялық қонақ үй тізбектерін қалыптастыру, туристерді экологиялық таза тағамдармен қамтамасыз ету.
Экологиялық туризм құрамына табиғи экологиялық таза территоряларға (қорықтар, ұлттық саябақтар), адам қызметтерімен өзгертілмеген немесе аз өзгертілген жерлерге саяхат жасау кіреді. Экологиялық туризмнің даму негізі табиғат территорясындағы ерекше қорғалатын тізбектер болып табылады.
Оның құрамына:
оқу бағдарламасына сай оқушылар мен студенттерге арналған экологиялық білім беретін турлар;
сирек кездесетін аңдармен құстарға фото мен аңға шығу;
өзен, көлдер және шалшық жерлерге су эко жүйесі бойынша желкенді қайықтармен турлар;
экологиялық туризмді дамыту - мектеп оқушыларының, жастардың экологиялық мәдениетке, табиғат және оның құндылықтарына күтімді қарауына маңызды тәрбие береді.
Ауыл туризмі - туристердің ауылдық жерлерге бару, демалу және таза экологиялық аудандарда сауығулары кіреді.
Оның дамуының алғы шарттары болып:
ауылдық жерлерде демалудың арзандығы;
экологиялық таза тамақпен тамақтану мүмкіндігі, орман жидектерін, саңырауқұлақтарын, емдік шөптерін жинау;
табиғат әлеміне, ауылдың мәдениет ерекшелігіне, кәсіптермен дәстүрлеріне араласу мүмкіндігі;
жергілікті жерлердегі мейрамдарға және ойын-сауықтарға, ауылшаруашылық жұмысқа қатысу.
Спорттық туризм - саяхат мақсаты бойынша екі түрге бөлінеді: белсенді және пассивті. Бірінші түрде туристердің негізгі мативациясы болып ұнататын спорт түрімен айналысу мүмкіндігі.
Екінші түрде саяхат мақсаты спорттық жарыстардың көрермені ретінде бару. Шетел мамандары бұл туризмнің фан-туризмге де бөліп отыр (фанаттардың өз командалары мен спорт жарыстарына баруы). Ірі спорттық іс-шаралар тәжірбиелер туристерді тарту және оларға туристік тауарлармен сувенирлерді сату арқасында үлкен коммерциялық табиғаттарға жетуге болатындығын көрсетіп отыр.
Белсенді жылжу тәсілдерін игеру туризмі - өз еріктілігі негізінде іске асады. Сондықтан туристік топ құрамы маршрут, құралдар, тамақпен қамтамасыз ету, жылжу тәсілдерін туристер өзі анықтайды. Мұндай маршруттар жоспарлы болуы мүмкін, яғни өз еріктерімен туристік қоғамдардың дайындауымен.
Бұларға негізінен сапарлар, экспедициялар. Туристік слеттар, туристік-спортық жарыстар жатады.
Туризм формасы - ол туристік қызметтің бір немесе топтарды ұйымдардың бір түрі. Туризм практикасы бойынша туризм формасы былай бөлінеді:
Жеке (5 адамға дейін);
Топтық (6 адамнан жоғары).
Жеке туризм - бір немесе бірнеше адамдардың саяхат жасуы (жоғары баға бойынша).
Топтық туризм (ұжымдық) - бірнеше адамдардың бір маршрутпен және бірдей шартта саяхат жасауы. Туристердің одақтасуы (бірігуі) қызығушылықтармен мақсаттардың ортақтығы және де жеке саяхатқа қарағанда бағасының төмендігі топтық жеңілдікке байланысты анықталады.
Сонымен, турист туризм саласының ажырамас бөлігі болып табылады. Ол өзінің демалу қажеттілігіне байланысты туризм түрін таңдайды.
1.3 Туристік ресурстар және туризм инфрақұрлымы
Туристік ресурстарды өндіру туристік ресурстарды тұтас және дұрыс пайдалануда негізделеді. Бұл процестің негізі туристік қызығушылық әсер болып табылады.
Туристік қызығушылық - туристің обьективті ақпараты, жақсы сезім алу перспективасы немесе туристік қызығушылық обьектісі болып келетін белгілі бір туристік ресурстарда негізделген, нақты тур өнім арқасында қажеттіліктерді қанағаттандыратын әлеуетті мүмкіндік.
Туристік қызығушылық обьектілері - табиғи немесе жасанды түрде қалыптасқан кесіндер арқылы туристерді тартатын жерлер (табиғат, ауа-райы, көрікті жерлер т.б). Туристік қызығушылық обьектілерінің негізгі сипаттамалары:
туристер үшін тартымдылық;
танымдылық құндылығы (обьектің нақты бір тарихи субьектпен, атақты адамдардың өмірі және шығармашылығымен байланыстылығы, эстетикалық қасиеті);
емделу және сауығу құндылығы (обьекті туристер үшін демалулаларына және емделулеріне пайдалану мүмкіндігі);
атақтылығы (туристер арасында даңқтылығы);
таңықарлылығы (экзотикалық);
нақтылығы (обьектің қоршаған ортамен, ғимаратпен, табиғатпен өзара байланыстылығы);
сақталынғандығы (обьектің қалыпы, оның туристерді қабылдау дайындығы);
орналасу жері (обьекітке дейінгі арақашықтық, автокөлікпен жылжу да жолдың жарамдылығы, табиғи ортада орналасуы).
Туристік қызығушылық обьектілерін туризм мақсатында пайдалану үшін, обьект туралы толық және қажетті ақпаратты әлеуетті туристерге жеткізуді қамтамасыз ететін, сол жерге туристерді ыңғайлы және қауіпсіз түрде жеткізіп, орналастыратын, тамақтандыратын, сауықтандыратын туристік индустрияның материалдық-техникалық базасын және оған сәйкес инфрақұрлымды дамыту қажет.
Туристік әсер - туристік өнімді тұтыну нәтижесінде пайда болған туристердің сезімдік, рухани және физикалық жағдайының жиынтығы. Туристік және турлар туралы туристік әсер жалпы саяхат мақсатына жетуіне байланысты болады.
Туристік ресурстар - туризм процесінде немесе мақсатында пайдалануға жарамды табиғи және жасанды жолдармен қалыптасқан обьектілер жинағы. Тікелей және жанама туристік ресурстарын бөліп көрсетуге болады. Біріншісі, табиғи және мәдени тарихи ресурстар болса, екіншісі (инфрақұрылымдық) жеке туристік ресурстарды пайдалануға және игеруге тартылады.
Нақты өмірде барлық туристік ресурстар өзара қарым-қатынаста болады. Бұл дегеніміз олардың тұтыну бағасы адам өміріне физикалық, психикалық, рухани-өнегелілік жағынан бір уақытта әсер етуіне байланысты.
Бөлек туристік ресурс түрлерінің хұқықтық тәртібі заңмен реттеледі(табиғатты, мұражайлар мекемелерін, тарихи ескерткіштерді қорғау).
Туристік ресурстар ұлттық жетістік болып табылады. Ерекше маңызды кейбіреулері, әлемдік мағынасы бар обьектілерге және ескерткіштерге жатқызылады, оның тізбегін жыл сайын ЮНЕСКО бекітіп және жаңартып отырады.
Туристік өнімнің қалыптсау негізі - табиғи ресурстар болып табылады. Сондықтан туризм ерте кезде ауа-райы қолайлы және емдік көзі бар жерлерде дамыған.
Табиғи ресурстар - адамдарға демалу және емделу үшін ұйымдастыруға пайдаланылған табиғи орта компонентері. Бұл ресурстар нақты бағыт беріп және оның құрлымын қалыптастыра отырып, туристік жылжуға мәнді түрде әсер етеді. Туристік табиғи ресурстарды бағалау үшін бірнеше әдістеме бар:
технологиялық - туризмнің түрлерін ұйымдастыру үшін ресурстардың қызметтік жарамдылығы;
физикалық - ресурстардың ыңғайлылық дәрежесіне байланысты;
психикалық - ресурстардың эстетикалық сипатына байланысты.
Мәдени-тарихи ресурстар (тарихи және мәдени ескерткіштер, табыну мекемелері, мемориалдық орындар, халық кәсіптері). Мәдени-тарихи мұралар салт-дәстүр мен әдет-ғұрыпқа байланысты барлық әлеуметтік мәдени ортаны, тұрмыстық және шаруашылық өмірдегі ерекшіліктерді қамтиды.
Мәдени-тарихи ресурстың ең көп тарған түрі туристік қызмет жүйесіне мұражайлар ұйымдастыру және туристік-экскурсиялық маршруттар қалыптастыру кіреді.
Тарихи-мәдениетік ресурс базасында - туристерді тартатын табиғи және мәдени- тарихи жерлер, транспорттық-географиялық ыңғайлылығы және олар туралы ақпараттардың туристерге толық жеткізетін туристік орталықтар дамып және қалыптасады. Туристік орталықтардың келесі түрлерге бөлуге болады: мәдени-тарихи, қажылық, курорттық, емделу, іскерлік, конгрестік, экологиялық, судағы, спорттық, альпинистік, аң және балық аулайтын этнографиялық, ойын-сауықтық. Көрсетілген түрлер туристік орталықтар құрмаланған түрде болатндығын көрсетіп отыр.
Қоршаған ортаның нәзіктігі және оның адам өмірінен ажырамас тұтатастығының ескерілуі, туризмнің тұрақты концепсиясының қалыптасуына алып келді. Тұрақтылық туризмде мынандай мағынаны берді:
табиғи және мәдени мүмкіндікті туризмді дамыту әдістемесіне негізделген бағдарламалық-мақсатта ұтымды пайдалану;
туризм кәсіпорындарының ресурстарды сақтау технологиясына өтуі:
өндірістік қалдықтарды қысқарту, ортаны аз ластайтын транспорт құралдарын қолдану;
туризмді дамыту процесінде жергілікті тұрғындарды қатыстыру шешімін қабылдау;
қоғамдық және жеке секторлардың өзара байланысуы;
туризмнің жеке аймақтық және тұтас мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайын көтерудегі әсері.
Барлық елде туристік ресурстарды сақтау мақсатында қорғанысқа алынған жерлер бөлінген, ол жерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..... ... ..3
1 Бөлім Туризмнің теориялық аспектілері
Туризм түсінігі, оның мәні, мазмұны.. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Туризмнің қызметтері, олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Туристік ресурстар және туризм инфрақұрлымы ... ... ... ... ... ... ... ....26
2 Бөлім Оңтүстік Қазақстан облысында туризмнің қалыптасуына талдау
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысындағы туристік
ресурстарға баға беру ... ... ... ... ..... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.2 Оңтүстік Қазақстан облысындағы туризм
обьектілеріне сипаттама ... .. ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.3 Оңтүстік Қазақстан облысында туризм дамуының
қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
Бөлім Оңтүстік Қазақстан облысында туризмді
дамыту жолдары
3.1 Туристік өнімдерге сұранысты зерттеу және оларды
дамыту жолдары ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57
.2 Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша турларды жобалау ... ... ... ... ... ...60
.3 Аймақтық туризмді дамыту бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .....63
ҚОРЫТЫНДЫ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .... ..74
Кіріспе
Бұл ұсынылып отырған дипломдық жұмыста Қазақстандағы, оның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысындағы туризмді дамыту жолдары қарастырылған.
Жалпы туризм дегеніміз - ол адамдардың өздерінің тұрақты жерінен, демалу, емделу, сауығу, танымдық, тарихи-мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында басқа жерлерге уақытша кетуі.
Туризм қазіргі таңда әлемдік экономикада маңызды салалардың бірі болып отыр. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның мағлұматы бойынша туризм әлемнің Жалпы Ұлттық Өнімнің оныншы бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 астам пайызын, және әлемдегі өндірістің әр бір тоғызыншы орнын қамтамасыз етеді.
Қазіргі туризм индустриясы ірі жоғарғы табысты және динамикалы түрде дамып отырған халықаралық қызмет саудасының сегменті болып отыр. Туризімнен түскен табыс тұрақты түрде мұнайды экспорттау, мұнай өнімдер және автокөлік табысынан кейін 3-ші орында тұр. Ол экономикалық құбылыс ретінде индустриялды нышанға айналып, ұлттық экономиканың даму катализаторы болып табылады. Туризм арқасында жаңа жұмыс орындарының қалыптасуы, ұлттық табыстың өсуі, жергілікті инфрақұрылымның дамуы, халықтың тұрмыс деңгейінің жақсаруы байқалады. Туризм индустриясы тиімділігінің жоғары деңгейімен және оған салынған инвестицияның тез қайтарымымен сипатталады. Басқаша айтқанда, туризм енді дамып келе жатқан елдердің экономикасына оң әсер етеді.
Мамандардың есептеуі бойынша бір туристің келуінен түсетін табыс мөлшері біздің елден әлемдік нарыққа 9 тонна көмір не болмаса 15 тонна мұнай немесе жоғары сапалы бидайдың 2 тоннасын шығарғанмен пара-пар. Бірақ көмір мен мұнайды өндіру таусылатын байлықтарымыздың азаюына, экологиялық ахуалдардың нашарлануына әкелсе, туризм индустриясы қалпына келетін ресурстар негізінде жұмыс жасайды.
Tәуелсіз алғанға дейін Қазақстанда туризм, экономиканың басқа салалары сияқты бір орталықпен қатаң түрде реттелді. Қазақстанның тарихи маңызы бар архитектуралық, археологиялық, мәдени ескерткіштер және табиғи көркем жерлер дұрыс жарнамаланбай және қажетсіз болып қалатын.
Қазіргі таңда Қазақстанның экономикасында туризмнің рөлі біртіндеп арта түсуде және туристік қызметтер қалыптасу үстінде.
Соған байланысты, елімізде бір қатар қаулылар мен заң жобалары қабылданды. Оның ішіндегі ең маңыздысы болып, туристік саланы дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламасы.
Бағдарламаның басты мақсаты - қазақстандық және шетелдік азаматтардың әр түрлі туристік қызметтерге қажеттілігін қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін қазіргі заманғы тиімділігі жоғары және бәсекеге қабілетті туристік кешен құру, саланы дамытудың экономикалық және құқықтық тетіктерін әзірлеу әрі Қазақстанның туристік өнімінің сапасын қамтамасыз ету жөнінде мемлекеттік деңгейдегі шараларды іске асыру.
Бұл бағдарламаның негізгі бағыттарының бірі Қазақстанның мәдени-тарихи және рекрияцылық аймақтарын дамыту және сақтау. Ол үшін мынандай шараларды іске асыру қажеттілігі қарастырылған:
мәдени-тарихи және табиғи рекреациялық ресурстарды сақтау және ұтымды пайдалану;
халық арасында туризмнің құндылықтарын насихаттауды және қоршаған ортаға ұқыпты қарауды қамтамасыз ету;
Ұлы Жібек жолы бойындағы археологиялық, архитектуралық, құрылыстық обьектілерді зерттеу және т.б.
Елімізде тарихи-мәдени туризм түрін дамыту үлкен маңызы бар. Соған байланысты ел басы "Түркі тілдес мемлекеттер басшыларының Ташкент декларациясын, ЮНЕСКО мен Дүниежүзілік Туристік Ұйымның Ұлы Жібек Жолы бойындағы туризм инфрақұрлымын дамыту жөніндегі жобасын Қазақстан Республикасында іске асыру туралы" Жарлығына, "Жібек жолының тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени мұрасын сақтау және сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрлымын жасау" мемлекеттік бағдарламасына қол қойылды.
Дипломдық жұмысымыздың негізігі мақсаты - елімізде оның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысында өте маңызды тарихи есерткіштерімізді, тарихи қалаларымызды ескере отырып, тарихи-мәдени туризмді дамыту.
Дипломдық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде туризмнің теориялық аспектілері қарастырылған. Яғни туризмнің анықтамасы, қызметтері, оның әлемде дамуының қазіргі жағдайы, экономикаға әсері және туристік ресурстарды пайдалану, оның инфрақұрлымын дамыту мәселелері көрсетілген.
Екінші бөлімде Оңтүстік Қазақстан облысында тарихи-мәдени туризм түрін дамыту, аймақтың туристік мүмкіндіктеріне, туристік обьетілеріне, туризмнің қазіргі жағдайына талдау жасалынған. Оңтүстік Қазақстан облысы ЮНЕСКО-ның қайта өркендету бағдарламасына енген Ұлы Жібек жолының мемориялдық трассасында орналасқан. Облыс шкарасында 837 - археологиялықескерткіштер, 155 - құрылыс және архитектуралар, 5 - тарихи, 7 - монументалдық қол өнерлер анықталып есепке алынған. Аймақта тарихи орталықтарды қайта өркендету және туризм инфрақұрлымын дамыту, мәдени, әлеуметтік-экономикалық мәселелерді кешендік шешуге мүмкіндік береді. Облыстағы тарихи-мәдени ескерткіштердің кейбіреулері әлемдік тарихта жоғары бағаланып, ЮНЕСКО-ның құрамына енген. Облыс біздің мемелекетіміздің қалалық мәдениетінің бесігі болып есептеледі. Нақ осы жерде қазақ тарихындағы ең маңызды қалалар орналасқан. Бұл дегеніміз елімізде ішкі және сыртқы туризмді дамытуға үлкен тірек болады және бағдарламамыз туризмді дамыту мақсатын жүзеге асыруды, халықаралық стандартқа сай туристік қызмет өндірісі бойынша өзімздің дамыған туристік индустриямызды қалыптастыруды қамтамасыз етеді.
Дипломдық жұмыстың үшінші бөлімінде Оңтүстік Қазақстан Облысындағы туризмді дамыту жолдары қарастырылған. Яғни облыстағы ұлттық жетістіктерді қалай сақтау және зерттеу сияқты Қазақстан халықтарының рухани мұрасын дамыту мәселесі, Ұлы Жібек жолындағы тарихи қалаларды және басқа этномәдени орталықтарды қайта өркендету, олардың салттық құрылысын және туризм инфрақұрлымын ұйымдастыруда пайдалану сұрақтары қамтамасыз етілген.
1 Бөлім Туризмнің теориялық аспектілері
1.1 Туризм түсінігі, оның мәні, мазмұны
Туризм - барлығымызға белгілі құбылыс. Туризм мағынасына бір ғана жауаппен тоқталуға болмайды. Ол үлкен және жан-жақты ұғым. Туризмді кейбіреулер палаткалармен орман, тауларға шығу деп түсінсе, екіншілері - тарихи жерлерге саяхат, ал басқалары - шетелдерге саяхат жасау деп түсінеді. Осының барлығы дұрыс ұғым, себебі туризм әр түлі болып келеді.
Туризм дегеніміз - адамдардың табыс табу мақсатында емес, демалу, емделу, сауығу, қонаққа бару, танымдық немесе қызмет мақсатымен мақсатымен өздерінің тұрақты жерінен кетіп, басқа жерде немесе басқа елде уақытша орналасуын айтамыз 5, 6 б. .
Туризмнің жағдайы 19 ғасыр аяғында қалыптасты, ол өзінің қарқынды дамуын 20 ғасырдың ортасында алды. Бұл уақыт тура техниканың, технологияның, қоғамдық қатынастың дамуымен сәйкес келді. Осыған байланысты туризм "20 ғасырдың феномені" деген атқа ие болды. Қазіргі таңда туризм - кең көлемді жұмысшылар қауымын, негізгі құралдарды, ірі капиталдарды тартатын әлемдік индустрияның бірі болып отыр. Бұл ғаламдық деңгейдегі бизнес, үлкен ақша және маңызды саясат.
Қоғамның дамуына байланысты планета халықтарының туризм саласына тартылуы жылдан-жылға өсуде. 1995-1997 жж. уақыт аралығында саяхат жасаушылардың тұрақты өсу саны орташа есеппен 4% жетсе, 1998 ж Азиядағы қаржылық тапшылықа байланысты төмендеумен сипатталды. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның есебі бойынша 1996 ж. туристік келушілердің саны - 594 млн. құрса, 1997 ж. - 616 млн-ға жеткен. Әлемде туризмнен түскен табыс 1997 ж. 448 млрд. ақш доллары болған. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның жобалауы бойынша 2010 жылы саяхат саны 937 млн болса, туризмнен түскен табыс 1,1 трлн-ға дейін өседі 14, 125 б. .
Қазіргі туризм индустриясы ірі жоғары табысты және динамикалы түрде дамып отырған халықаралық қызмет саудаларының сегменті болып отыр. Туризмнен түскен табыс тұрақты түрде мұнайды экспорттау, мұнай өнімдер және автокөлік табысынан кейін 3-ші орында тұр.
Туризмнің даму процессіне байланысты, бұл ұғымға әр түрлі түсінік ұсынылып отыр.
Қазіргі таңда туризм әлемдік экономикада ең қажетті экономикалық сектордың бірі болып отыр. Оның экономикалық-әлеуметтік рөлі зор.
Туризмнің негізгі ерекшіліктері:
туризм - бұл адамдардың аз уақыт ішінде орын ауыстырулары. Ол - дамыған қоғамда саяси-экономикалық жағдайда, өзінің даму күшін 20 ғасырда алған құбылыс. Адамдар өз жұмыс орындарын жыл сайын (орташа 2-3 апта) демалыс ала бастады. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін адамдардың тұрмыс-жағдайы жақсара бастағаннан кейін, олар демалу мақсатында өздеріне қаржы бөле бастады. Көлік құралдарының дамуы, елдер арасында жол ашылып, әлемнің кез-келген түкпіріне баруға болатын мүмкіндік берді;
туризмде тұрақты жерді анықтау өте қажет. Ол адамдардың өздерінің тұрақты жерінен басқа жерге немесе елге демалу мақсатымен етуін қарастырады. Тұрақты жерден басқа жерге кету, мысалы күнде жұмысқа бару басқа жерге, ол туризмге жатпайды;
туризмде бос уақыт мерзімі анықталуы қажет;
туризм мақсатының ең қажетті категорияларының бірі, ол туризмде мемлекет бекіткен салықтық, кедендік және т.б. тәртіпке байланысты жеңілдіктің қай қызмет түріне белгіленгенін анықтау. Туризмнің негізгі мақсаттары: сауығу, емделу және танымдық, іскерлік, қонаққа бару;
туризм - көптеген елдердің қажетті экономикалық саласы. Ол жергілікті халықты жұмыспен, қонақ үйлер мен отельдердің, мейманханалардың көбейуін, шетелдік валютаның түсуін қамтамасыз етеді;
қазіргі таңда экономикалық ғылым туризмді жүйелі обьект ретінде қарастырып отыр. Ол дегеніміз - біріншеден ішкі байланыстың көп түрлілігін, екіншіден оның сыртқы ортамен өзара қатынас құрлымын анықтауға мүмкіндік береді.
Туризм жүйесі негізінде, швед зерттеушілерінің пікірі бойынша екі суб-жүйе бар:
туризм субьекті, яғни турист өз қажеттіліктеріне байланысты әр түрлі туристік қызмет түрлерін тұтыну;
туризм обьекті үш элементтен тұрады: туристік аймақ, туристік кәсіпорын және туристік ұйымдар 13, 210 б. .
Демек, туризм субьектісінің мағынасы, өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында арнайы қызмет түрлерін алу мүмкіндігін іздейтін турист. Туризм обьектісі белгілі жерде немесе аймақта саяхат мақсаты болып табылатын жер. Туризм обьектісін екі мағынада түсінуге болады. Біріншіде, ол белгілі шекарасы бар географиялық территория болып есептеледі, екіншіде, туристерді тартатын көрікті жері бар георафиялық территория. Белгілі бір шектелген территорияда (мысалы, қонақ үйде) мақсаттары саяхат болып табылатын туристер тұруы мүмкін. Біреулерін теңіздер мен жағажайлар қызықтырса, екінші біреулерін - тарихи-мәдени жерлер, мұражайлар, үшіншілерін - белсенді демалу және ойын-сауық қызықтырады.
Барлық территория туристік аймақ бола бермейтінін ескеру қажет. Туристік аймақ болып есептелу үшін мынандай талаптарға сай болуы қажет:
- туристік қызығушылықтарға ие туристік обьектің болуы (тарихи,мәдени ескерткіштер, флора, фауна);
- туризмнің қажеттіліктеріне байланысты қажетті қызметтердің көрсетілуі (ол тұтынушының ойынан шығатын сапада болуы қажет).
Осыған байланысты, туристік аймақ - турист қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін, қажетті туристік қызығушылық обьект орналасқан және қызмет жиынтығын ұсына алатын территория.
Туристік аймақ ретінде, саяхаттың мақсаты негізінде туристер таңдаған жеке қонақ үйлерді, қалаларды, емделу орындарын, аудандарды, облыстарды және елдерді қарастыруға болады. Дүниежүзілік Туристік Ұйым бес туристік макроаймақты анықтады:
Еуропалық - Еуропа елдері, сонымен қатар Шығыс Жерортатеңізінің мемлекеттерін қосқанда;
Америкалық - Солтүстік, Оңтүстік, Орталық Америка елдері, Кариб бассейіні территориясындағы елдері;
Азиялық-Тынық мұхиттық - Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері, Австралия және Океания;
Таяушығыстық - Батыс және Оңтүстік-Батыс Азия елдері, Египет және Ливия;
Оңтүстік-Азиялық - Оңтүстік Азия елдері.
Көрсетілген туристік аймақтар геогрфиялық аудандар байланысты ерекшеленіп отырғанын көрсетіп отыр.
Аймақтарда туристерге қызмет көрсетуді "туризм обьект" жүйесіндегі қажетті элементтердің бірі туристік кәсіпорындар қамтамасыз етеді. Олардың бірі тұтынушыға тек қана туристік қызмет көрсетсе, басқаларына туризм табыс табу қызметінің бағыты болып табылады. Туристік қызметтерді қалыптастыру, жылжыту және жүзеге асыруды қызметі және өмір сүру негізі туризм болып табылатын кәсіпорындар (туроператорлар мен турагенттер) қамтамасыз етеді. Туристік кәсіпорындар өзінің қызмет көрсету барысында туристік қызметті өндірушілермен (қонақ үйлермен, көлік ұйымдарымен, тамақ кәсіпорындармен және т.б.) өзара байланысқа түседі. Туристік қызметті ұсынумен сонымен қатар, барлық туристік аймаққа қызмет көрсететін (сауда кәсіпорындары, байланыс, тұрмыстық және медициналық қызмет көрсетушілер, мәдени мекемелер және т.б.) кәсіпорындар айналысады.
Қызмет көрсетумен сонымен қатар ұйымдар да айналысады. Оларға аймақтағы туризмнің дамуын реттейтін және бірлестіктерін, туризм жүйесінің тиімді қызмет атқару шартын (инфрақұрылым, ақпарат, орналасу еркіндігі, туристік обьектілердің сақталуы, аймақта туристік имидждің қалыптасуы т.б.) қамтамасыз ететін мемлекттік және қоғамдық ұйымдық-хұқықтық құрылымдар кіреді. Көрсетілген ұйымдар туристік саясатты қалыптастырады және туристерді жоғары сапада қызмет көрсетуге және бар туристік ресурстарды адамдардың әр түрлі қажеттіліктерін түрлі демалулар мен саяхаттарға бағытталған қызметтерін ұлттық, аймақтық, жергелікті деңгейде жүзеге асырады.
Олай болса, туризмнің субьекті мен обьекті оның әлеуметтік-экономикалық жүйенің негізін сипаттайды.
Туризм саяси, экономикалық, әлеуметтік, технологиялық және табиғи факторлармен көрсетіліп, белгілі ортада өзара байланысатын және қызмет атқаратын ашық жүйе болып табылады.
.2 Туризмнің қызметтері, олардың жіктелуі
Әлемдік туризм бойынша Манильдік декларация: "Туризм халық өмірінде қажетті маңызы бар әлеуметтік, мәдени, білім және экономикалық облысында тікелей мемлекет өміріне және оның халықаралық қатынасына әсер ететін қызмет ретінде түсіндіріледі 16, 34 б. .
Туризмге экономикалық, әлеуметтік және гуманитарлық сипат қызметтері тән. Экономикалық қызметі сұраныс және туристердің тұтынулары арқылы жүзеге асады.
Өздерінің тұрғылықты жерінен тыс жерінен тыс жерінде туристердің қажеттіліктеріне байланысты үш топқа бөлінеді:
негізгі;
өзіндік;
қосымша.
Туристердің негізгі қажеттіліктері бұл жылжу, орналасу және тамақтану. Демек, туристік қызметті жүзеге асыру үшін міндетті түрде орналастыру қызметі, тамақтандыру кәсіпорыны және транспорттық ұйымдастырулар болып табылады. Орналастыру құралдары (қонақ үйлер, мотельдер, жеке пәтерлер және т.б), тамақтану кәсіпорыны (мейманхана, кафе, бар) туристердің қалыпты өмір сүру шартын қамтамасыз етеді. Көлік құралдары оларды қажетті демалыс орындарына жеткізеді және ішкі маршруттаруда жылжуларын іске асырады.
Туристердің қосымша қажеттіліктері - кәсіпорынның көрсеткен қызметтеріне, саудалық жұмыстарына, мәдени және ойын-сауық мекемелеріне қанағаттану.
Туристік тұтынудың өзіндік ерекшілігі - тауар тұтынушыға жеткізілмейді, керісінше.Тұтыну арқасында туризм елддің немесе аймақтың шаруашылық қызметін ынталандырады. Қонақ үйлер, тамақ кәсіпорындары, көлік кәсіпорыынддары, спорттық обьектілердің, мәдени мекмелердің және т.б табыстары жоғарылайды, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындарының байланысы, көлік қызметтерінің дамуы реттеледі. Жергілікті өнершілердің бұйымдары мен кәдесый сұраныс жоғарылып, сол аймақты жарнамалау мақсатын жүзеге асырады. Сауда кәсіпорынының тауар айналымы өседі.
Осы үлгіде, туризм жергілікті инфрақұрлымды дамытады, жаңа жұмыс орындарын қалыптастырады, елге валютаның кіруін бастайды және мемлекетпен жергілікті қазынаға түсуін қамтамсыз етеді, туризмге қосымша және қатарласа жүретін қызмет түрлеріне, қызмет көрсету саласына ынталандыру әсерін тигізеді.
Демек, туризмнің экономикаға тікелей және жанама әсерін айтуға болады.
Туризмнің тікелей әсері - туризмнің қызметтері мен тауарларын сатып алуға кеткен туристердің шығын нәтижесі.
Дүниежүзілік Туристік Ұйымның ұсынысына сәйкес туристердің шығындар статьясына:
саяхат кешені, демалуға көрсетілген қызметтер пакеті және кешенді турлар;
орналастыру;
тамақтану және сусындар;
көліктер;
рекрациондық, мәдени және спорттық қызмет түрлері;
дүкендерді аралау;
тағы басқалар (саяхат сақтандыру, валютаны айырбастағаны үшін комиссияның төлемдер және жолақы чектері, байланыс бойынша шығындар 15, 162 б. .
Туризмнің тікелей әсері туристік кәсіпорындарға, туризмде жұмыс істеушілерге материалдық қамтамасыз етуге, жаңа жұмыс орындарын қалыптастыруға туристерден түскен қаржы нәтижесі болып түсіндіріледі.
Турист шығындары елдің табысын жоғарлатады, салықтың және т.б туристік индустрия кәспорындардан алым жинау арқасында қазынаның толуын қамтамасыз етеді.
Туризмнің экономикаға жанама әсері - мультпликация тиімділігі деген мағынамен белгілі, яғни бұл елде (аймақта) туристік шығын айналымы шамасымен енеді. Туристер шығыны туристік аймақтардың табысын жоғарлытып мынандай тізбек реакциясына келеді: шығын-табыс-шығын және т.б. Туристік шығындар тікелей түскен кәсіпорын, жергілікті экономикалық секторлардан тауарлар мен қызметтерді сатып алу мұқтаждығынан тұрады. Мысалы: қонақ үйлер, құрылыс және коммуналдық ұйымдардың, банктердің, сақтандыру компаниялардың, азықтық тауарларды өндірушілер қызметін пайдаланады. Туристерге қызмет көрсетуден түскен табыстың көп бөлігі елде (аймақта) жұмсалған сайын, мультипликатор тиімділігі жоғарылатай түседі. Турист шығындардың тікелей және жанама әсерінің сәйкес келу туризмнің елдегі экономикасындағы жиынтық ықпалын анықтайды. Ол туризмнің төлем балансына, халықтың жұмысбастылығына және аймақтық дамуына әсер ету арқылы жүзеге асады.
Халықаралық валюта қорының ұсынысына сәйкес төлем балансы активіне "туризм" статьясы бойынша мыналар кіреді:
шетел және ішкі туристерге сатылған тауарлардан және көрсетілген қызметтерден түскен түсім;
басқа да қызметтерден түскен түсім (кадрларды дайындау, елдегі мамандардың шетел серіктестіктеріне көрсеткен қызметтері);
елге келу үшін шетел туристерінің ішкі және халықаралық транспортқа кеткен шығындары;
туристік индустрияға түскен шетелдік инвестиция капиталдары;
туризмді дамыту үшін, басқа елдерге берілген несиелерден түскен түсім.
Туризм статьясы бойынша төлем балланс пассивіне мыналар кіреді:
туристерге қызмет көрсету үшін импорттық тауарға кеткен шығындар;
тағы басқа қызмет түрлерін алу үшін кеткен шығындар (шетелдерде кадрларды дайындауға, туризм саласында жұмыс істейтін шетел мамандарына еңбек ақы);
кететін туристерді шетелдік компания көліктермен тасымалдау үшін кеткен көлік шығындары;
туризмді дамыту үшін басқа елдердегі инвестициялар;
туризмді дамыту үшін салынған ұзақ мерзімдік шетелдік несие бойынша несиелер.
Туризм статьясы бойынша төлем балансы оң (профицит) немесе теріс (дефицит) болуы мүмкін.
Туризм бойынша төлем балансының оң сальдо болуы елде туризмнен түскен табыстың жоғарылауына және туристік индустрияны дамытудағы инвестициямен байланысты мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. .
Туризм әсіресе аймақтық даму үшін үлкен маңызы бар. Алыс жерлерде, халық аз орналасқан және индустриялды әлсіз дамыған аймақта туристік кәсіпорындарды қалыптастыру, елдің жеке аймағының экономикалық дамуына, жергілікті халықтың ірі қалаларға кетуін қысқартуына, қосымша жұмыс орынын қалыптастыруға, жергілікті мәдени құндылықтарды қайта өрлетуге, тарихи және мәдени қорғалуына және жөнделуіне, жергілікті өндірілген тауарларға сұраныстың жоғарылауына ықпал етеді.
Сонымен қатар туризмді алыс жерлерде орналасқан және құрылымдық жағынан әлсіз жеке аймақтарда туризмді дамытудың мынандай теріс жақтары бар:
жоғары маманданбаған жұмыс күштерінің көбейуі;
қоғамдық қабылданған қоғамдық тәртіп ереженің ауытқуы (бұзақылық, ішімдік, жезөкшелік);
мәдениетті коммерциялизациялау;
сол аймақтың немесе басқа аймақтың өзіндік ерекшеліктерін жоғалту;
жергілікті халықпен туристер арасындағы келіспеушілік.
Экономикасы әлсіз дамыған аймақта туризмді дамыту өмір сүру стимулы ретіндегі қажеттілік арасындағы келіспеушілікті шешу мәселесін тек аймақтық турзимді дамыту жөніндегі кешенді жоспарлау және осы процессті басқару үшін сәйкес тәсілдерді енгізу арқылы жүзеге асыруға болады (территорияны және ресурстарды пайдаланудағы бақылауды күштеу, жергілікті халықты үйрету саясатын жүргізу).
Туризм терең әлеуметтік қызмет атқарады. Ғылыми-техникалық прогресс қарқындандырының жоғарылауы, өндірістің автомотизациялануы және қазіргі кезде қоғам өмірін түпкі түрде өзгертті. Оның ерекшіліктері еңбекті компьютірленуі, тұрмыста және жұмыс орындарында стресстік жағдайдың өсуі, қалалық өмірдің табиғаттан алшақтануы болып есептеледі. Осының барлығы адамның физикалық және психикалық сипаттарының шаршауының жинақталуына себепші болып, өмірлік және еңбектік белсенділігінің төмендеуіне алып келеді.
"Туризмнің әлеуметтік маңыздылығы адамдардың ең қажетті қажеттіліктердің бірі - физикалық, рухани, сезімталдық күшін қайта орнына келтіру және толықтыру, қанағаттандыру мүмкіндігі болып табылады деп Манильдік декларацияда белгіленген 25, 241 б. .
Көп жақты жоспарлы және белсенді демалу түрі болғандықтан, толық және жан-жақты адам күштерінің және ішкі ресурстарының жаңаруына себепші болады. Ол тұрақты жерден уақытша кетуге, әдеттегі өмір сүруін және қызмет жағдайын өзгертуге мүмкіндік береді. Адам өмірі бізге белгілі 3 фразаға бөлінген: жұмыс, үй және бос уақыты. Соңғысының құндылығы кейінгі кезде өсуде. Туризм бойынша Гааг декларациясында ішкі және халықаралық туризмнен алынатын "адамдардың демалулары, бос уақыттарын және қызметтен берілген демалыстарын, оқу-танымдық немесе ойын-сауықтық мақсатта пайдаланулары" адам құхықтарының ең қажеттісі бірі болып есептеледі делінген. Туризм әлеуетті тұтынушыларға әр түрлі және тартымды туристік саяхат ассортиментін ұсына отырып, бос уақыттарын дұрыс пайдалануға мүмкіндік береді.
Туризмнің гуманитарлық қызметі тұлғаның жан-жақты дамып қалыптасуына мүмкіндік береді. Туризм адамның ой-өрісін кеңейтеді, оның интелектуалдығын жоғарылатады және демалысты қоршаған ортаны танумен біріктіреді.
Саяхат адамға өзінің рухани және өнегелілік құндылық қажеттіліктерін қанағаттандыру, білімдерінің жинақталып, тереңделу мүмкіндігін береді. Экскурсияның және туризмнің әр түрлі тақырыпта болуы - іскерлік, конгрестік, танымдық, оқыту (тіл үйрету), экологиялық, қызық оқиғалы және тағы басқа адамдардың сұранысын туризм саласында іске асыруға болады.
Туризм адамдардың коммуникативтік қажеттіліктерін - қарым-қатынас және ақпараттарды айырбастау мүмкіндікткерін қанағаттандырады. Достарына және туыстарына бару, гуманитарлық және іскерлік қарым-қатынас орнату туристік саяхаттарының саны өсуде. Туризм халық арасында бейбітшілік және достық қарым-қатынасты орнатуда, халықаралық қарым-қатынастарды кеңейтуде үлкен рөль атқарады. "Туризмді біріншіден елдер мен континентердің экономикалық қатынас контекстінде қарастыру қажет.
Туризмнің әлеуметтік және гуманитарлық сипаты этика туризмінің Ғаламдық кодексінде ерекше көрсетілген. Бұл құжат туризм мамандарына және мемлекеттік құрылымдарға, ЖАҚ өкілдеріне сонымен қатар туристерге ұсынылып, бағытталған.
Туризм қазіргі кезде байланыста және қарым - қатынаста әр түрлі құбылыста іске асады, бұл дегеніміз оның классификациясының қажеттілігін анықтап, яғни белгілі бір практикалық мақсатқа және бірдей сипаттарына байланысты бөлінеді.
Туризмнің ең көп таралған классификациясы ол оның типтерге, дәрежесіне, түрлерге, формаларға бөлінуі болып табылады.
Туризмнің типі туристердің ұлттық ерекшіліктеріне байланысты анықталады.
Дүниежүзілік Туристік Ұйымның ұсынысына сәйкес әр елге байланысты туризмнің келесі типтері анықталған:
Ішкі туризм - яғни белгілі бір ел тұрғындарының өз елінде саяхат жасауы;
Кіру-шығу туризм - белгілі бір елдің тұрғыны болмай, сол елге саяхат жасау;
Сыртқы туризм - белгілі бір ел тұрғындарының басқа елге саяхат жасауы.
Көрсетілген туризмнің типтер өз араларында әр түрлі сәйкестенеді:
Ел сыртындағы туризм - бақа елге саяхат жасауды қамтамасыз етеді;
ұлттық туризм - ішкі және сыртқы туризмді қамтамасыз етеді;
халықаралық туризм - бірнеше елдер арасында саяхат;
Аталған категориялар бөлек елдер сияқты, туристік аймақтарда да пайдаланылады.
Туризм түрінің функционалды классификациясы саяхаттың мақсатына байланысты анықталады. Берілген сиппаттарға сәйкес туризм келесі топқа бөлінеді:
сауықтыру;
емделу;
танымдық;
іскерлік;
діни;
этникалық;
транзиттік.
Caуықтандыру туризмі ең көп таралған түрі және ол демалу, сауықтыру мен қатар физикалық, психологиялық, эмоционалдық күшті қайта орнына келтіру мақсатында іске асырылады. Туризмнің бұл түрі көптеген әр түрлілігімен және құрамына ойын - сауық бағдарламаларының енуімен ерекшеленеді (театр, кино, фестивльдар, карнавалдар), өз қызығушылықтарымен айналысу (аң аулау, балық аулау және музыкалық, көркемдік шығармашылық), спортпен айналысу, спорттық жарыстарға көрермен ретінде бару.
Емдік (медициналық) туризм әр түрлі ауру түрлерін емдеу қажеттілігіне байланысты туризмнің түрі. Ол адам ағзасына қалай әсер етуін анықтайтын табиғат құралдарына байланысты бірнеше түрге ие болады (ауа райы, лаймен емдеу).
Танымдық туризм ол табиғатпен, тарихи - мәдени ескерткіштер, мұражайлармен, театрлармен, қоғамның қалыптасуымен, халықтың өмір - салтымен танысу мақсатында басқа елге бару. Бұл туризмнің негізі экскурсиялық бағдарлама болып табылады. Танымдық мақсат демалу мақсаттарына сәйкес келуі мүмкін.
Танымдық туризмді дамыту үшін ең маңыздысы жоспарлау болып табылады. Жоспарлау кезінде туристерді қызықтарын ең басты туристік обьектінің жанына қосымша обьект - мұражайлық экспозициалар, табиғи кәсіп шеберлігі, сонымен қатар мәдени акциялар ұйымдастыру, қызықтыратын іс - шаралар жүргізу қажет. Бұл көптеген туристерді тартады, олардың келу ұзақтылығын созады және де туристік инфрақұрлымды пайдалану тиімділігін жоғарлатады. Саяхат жасалынатын қосымша обьектілер туристерді қызықтыратын негізгі обьекітке сәйкес болуы және туристерге оңай жететін, тарихи ортаның сипатын өзгертпеуі қажет.
Тарихи қалаларда - туризм орталығында мәдени - тарихи зонаны қалыптастыру оның ішіне туристік қызықтыратын обьектілер, туристерге (тұратын жер, тамақтану, ойын - сауық, анықтама - ақпараттық қызметтер т.б.) және жергілікті тұрғындарға көрсетілетін толық қызметтер қарастырылады.
Мұндай зоналарды қалыптастыру келесі сұрақтардың шешімін табудың кешенді тапсырмасы болып табылады:
туристік - экскурсияда көрсету үшін архитектуралық, тарихи, мәдени ескерткіштерді жөндеу және дайындау, тарихи құрылысты қайта шығару, саябақтарды және тарихи ландшафтарды қайта орнына келтіру;
ірі туристік автобустарды ескере отырып көлік жолдарын жөндеу, автотұрақтарын дамыту;
жаппай жүретін жерлерде жаяу жүретін жолдарды қалыптастыру, қызмет көрсету обьектілерін, жабдықталуды, көгалдандыруды, әдемі безендіруді жоғарлату, территорияны жарнамалық-ақпараттармен қанықтыру;
медициналық қызмет көрсетуді қоса отырып,қоғамдық қызмет көрсету жүйесін дамыту;
туристердің қажеттіліктерін ескере отырып, қаланың тұрмыс шаруашылығын, қоғамдық жолаушылар көліктерін, инженерлік-техникалық қамтамасыз ету жүйесін, байланысты дамыту;
туристік инфрақұрлым обьектілерін дамыту.
Іскерлік туризм - табыс табу үшін емес бірақ, басқа елге жұмыс бабымен немесе қызмет мақсатымен саяхат жасауды қамтамсыз етеді. Туризмнің бұл түріне ДТҰ сьездерге, ғылыми конгресстер мен конференцияларға, өндірістік семинарларға, жәрмеңкелерге, көрмелерге қатысу үшін, сонымен қатар келісім-шарт жүргізу және келісімдерге бітім жасасу үшін жасалған саяхаттарды енгізді. Іскер туристер қатарына жүк көліктерінің жүргізушілерін, сауда агенттерін, туристік топ басқарушыларын жатқызуға болады. Олардың барлығын жұмыс бабымен жүрген туристер деп айтуға болады.
Іскерлік туризм - туристік бизнесте өзінің жоғары динамикалығымен және табыстылығымен ерекшеленеді.Халықаралық туристік айырбаста оның үлесі бағалау эксперті бойынша, 10% тен 20%-ке дейін жетеді. Іскерлік туризмнің маңыздылығы - маусымдық факторларға байланыссыз ұйымдастыру мүмкіндігі. Бұл туризм түріне туристік кәсіпорындардың қызығушылығы, мысалы конгрессті жүргізу кезінде туристік (көлік, орналастыру, тамақтану, экскурсиялық қызмет көрсету) және арнайы (кездесулерді ұйымдастыру, ақпараттарды үйрету, аудару жұмыстары, қатысущыларды тіркеу, шараларды техникалық қамтамасыз ету) қызметтердің ұсынылуымен түсіндіріледі. Конгресске қатысушылардың бос уақыттарында туристік бағдарлама ұсынылады. Сондықтан көптеген елдер осындай шаралардың көп жүргізілуіне тырысады. Осыған байланысты іскер туристерге толық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін арнайы конгресс-орталықтар қалыптастырады. Іскерлік туризмнің қарқынды дамуы халықаралық және ұлттық (IBTA) ұйымдардың қалыптасуына алып келді 1, 106 б. .
Діни туризм әр түрлі адамдардың діни қажеттіліктерінен туындаған. Діни мақсатқа байланысты саяхат жасау (қажылық) - терең тарихи түбі бар, бұрыннан келе жатқан туризм түрі. Алғашқы туристердің бірі болып ортағасырлардағы қажылар болды. Діни сенімдерге немесе қызығушылықтарына байланысты адамдар барлық елдегі қасиетті орындарға бару мақсатымен табынушылық ірге тастарына жасайды. Діни канондарға байланысты қажылық саяхаты 10 күннен кем болмауы тиіс.
Діни туризмнің елдерге және әлем аймақтарының экономикалық әсері біріншіден, сол жердегі діни орталықтарға өте мәнді. Бұл қажылар жолға алып шыққан қаржыларының көп бөлігін сол жерге тастап, жергілікті тұрғындарға табыс алу мүмкіндіктеріне байланысты.
Діни туризмнің негізгі орталығы болып Иерусалим, Мекке, Мадина, Рим болып есептеледі.
Қажылыққа жақын ағымдар танымдық туризм бойынша діни тақырыпта қалыптасады. Мұндай саяхаттардың ұзақтығы дінге сенетін ел кезушілер сияқты көп созылмайды, кез-келген жыл мезгілінде ұйымдастырады және табунышылық мейрамдарға тәуелді емес.
Этникалық туризм - туристердің туған жерлеріне, туысқандарына және жақындарына барып қайту мақсатымен жасалынатын саяхат. Туризмнің бұл түрі халықаралық туристік айырбастауда өте маңызды орын алады. Этникалық туризм тұрғындарының жарты бөлігі шетелде тұратын өте тән болып келеді. Мысалы: Германия туристері - Повольжіге, еврейлер - Израильге көп саяхат жасайды. Қазіргі кезде адамдар өз ата-бабаларының туған жерлерін көріп қайту үшін осындай этникалық туризм жасауда. Бұл жағдай туристердің сұраныс сипатын өзгертеді. Көбінесе туристер туысқандарының үйлеріне бармағандықтан, қонақ үйлерге орналасу сұранысы жоғарылайды, яғни келудің бағдарламасы жергілікті жермен танысу болып есептеледі.
Транзиттік туризм - Дүниежүзілік Туристік Ұйымның ұсынысына сәйкес бұл категория "басқа да мақсаттармен" жасалынған саяхаттарды қамтамасыз етеді. Транзиттің екі түрі болады. Біріншісіне, әуе жолаушылары жатады, олар заң мағынасынан алғанда елге кірмейді, тек қана тасымалдаушыны ауыстырады, бірақ салт бойынша сол елге келушілері болып есептеледі. Екіншісіне, баратын жерлеріне немесе тұрғылықты жерлеріне бару үшін 3-ші ел арқылы өтіп саяхат жасаушыларды жатқызады. Егер саяхат туристік болып келсе, шекарасына тоқтамаса және ақша шығындалмаса да, бұл тұлғалар сол елге келушілер болып есептеледі 25, 301 б. .
Туризмнің басқа да сипаттарға негізделген классификациялары бар. Олардың бірі туристік саяхатқа қатысты және ұйымдардың тәсілдері бойынша, оның ұзақтылығына, автокөлік құралдарын пайдалануларына, туристік ағымдар қарқындылығына байланысты суреттеуге болады. Басқалары туризмді демографиялық және әлеуметтік-экономикалық көзқарастары бойынша сипатталады.
Ұйымдастыру тәсілдеріне байланысты ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған болып бөлінеді.
Ұйымдастырылған туризм - бір топ туристің белгілі туристік кәсіпорнының алдын-ала өндірілген бағдарламалары бойынша саяхат жасауы. Ұйымдасқан туристер алдын-ала маршруты, мерзімі, көрсетілетін қызмет көлемі бойынша келісілген турларын алады. Турлар негізінен алдын-ала төлеу шарты бойынша іске асады.
Ұйымдастырылмаған туризм - туристердің өздері туристік кәсіпорындардың қатысуынсыз ұйымдастырған саяхат. Туристер өздері тур маршруттарды өндіреді, бару обьектілерін, түнейтін күндерін анықтайды және туристік қызметтерге ғана (орналасу, тамақ т.б) төлейді.
Ұйымдастырылмаған туризм түрінде жылжу құралы ретінде жолда кетіп бара жатқан (жолаушы) автокөліктерді тоқтатып саяхат жасалынады. Туризмнің бұл түрі әлемде өте кең орын алуда. Еуропа елдері бойынша барлық туристік саяхаттың 80% осы ұйымдастырылмаған туризм үлесіне тиіп отыр, бұл сандық көрсеткіш жылдан-жылға өсуде.
Ұзақтылығына байланысты туризм қысқа мерзімді (демалыс күндері, апта соңында) және ұзақ мерзімді (созылмалы) болып бөлінеді. Қысқа мерзімді туризм ереже бойынша 5-7 күндік мерзімде жобаланатын саяхат.
Көлік құралдарын пайдалануына байланысты туризм келесі түрге бөлінеді:
теміржолдық (бағасы жағынан аз қамтамасыз етілген қатарға арналған ыңғайлы көлік түрі) саяхатта салыстырмалы түрде алғанда аз қашықтыққа пайдаланылады. Оның болашағы жылдам жүретін магистральдардан көрінеді;
әуекөлігі (негізгі артықшылығы - аз уақыт ішінде ұзақ қашықтықты меңгеру мүмкіндігі), негізгі туристік орталықтан қашық орналасқан бай елдерге мүмкіндік болып табылады;
теплоходтық (су) - су кеңістіктеріне шығу мүмкіндігі бар елдерде жақсы дамыған. Екі түрде болады: өзендік және теңіздік. Алдын-ала өндірілген маршруттар мен бағдарламалар бойынша өзендік және теңіздік саяхаттар жылдан-жылға өсуде. Суда саяхат жасау уақытында туристерге жасалған көлік қызметі орналастыру, тамақтандыру, ойын-сауық қызметтерімен сәйкес келеді;
автокөлік (сипаты - туристердің тез жылжуы, көптеген жерлерді көру мүмкіндігі, оптималды маршрут таңдау, қашықтығы алыс жерлерді меңгеру). XX ғасырдың екінші жартасында белсенді дамуда және жалпы туристік ағымдарда елеулі орын алуда;
автобустық - өндірілген маршрут бойынша ұйымдасып, топтасқан туристердің жылжу құралы ретінде автобусты пайдаланып, саяхат жасауы.
басқа да жылжу құралдарын пайдалану туризмі (әуе шарлары, дирижабль, дельтапион). Мұнда ішкі туризмде көп таралған жаяу жүру туризмін қосуға болады.
Қаржыландыру көзі бойынша туризм әлеуметтік және коммерциялық болып бөлінеді.
Коммерциялық туризм - туристік кәсіпорындардың өнімдерін дамыту және кеңейту үшін, яғни пайда табуға бағытталған негізгі құрал көзі болып табылады. Пайданы жоғарылату үшін, фирма шығын көлемімен туристік өнім бағасының арасындағы оптималды сәйкестікті іздейді. Олар ұсынған туристік шығынды толық төлей алатын қызметтер негізінен табыстары жоғары немесе орташа тұтынушыларға арналған.
Әлеуметтік туризм - әлеуметтік қажеттілік мақсатына байланысты мектеп оқушыларына, жастарға, зейнеткерлерге, соғыс және еңбек ардагерлеріне және т.б саяхат жасау мүмкіндігін беру үшін, мемлекеттік немесе мемлкеттік емес қорлардан және т.б қамқорлық ұйымдардың көмегімен аз қамтамасыз етілген жергілікті халық бөлігіне жәрдем ретінде көрсетілетін көмек.
Әлеуметтік туризм - бұл өзін-өзі демалыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтардың демалуларына хұқық беру үшін қойылған мақсат. Әлеуметтік туризм тұжырымы үш принципке негізделеді:
туризм саласына табыс деңгейі аз адамдарды тарту арқылы барлық қоғам мүшелерін демалыспен қамтамасыз ету;
әкімшілік, жергілікті, қоғамдық және коммерциялық құрылымның туризмді дамытуға белсенді қатысуы;
аз қамтамасыз етілген халыққа туризм бойынша көмек көрсету.
Туризмнің тағы да экологиялық, ауылдық, кызык оқиғалы, спорттық, белсенді жылжу тәсілдерін игеру негізіне байланысты бөлуге болады.
Экологиялық туризм - табиғи құндылықтармен танысуға, экологиялық тәрбие және білім беру мақсатында бағытталған. Бұл туризм түрінің ерекшелігі табиғи ортаға аз әсер етуді қамтамасыз ету, экологиялық қонақ үй тізбектерін қалыптастыру, туристерді экологиялық таза тағамдармен қамтамасыз ету.
Экологиялық туризм құрамына табиғи экологиялық таза территоряларға (қорықтар, ұлттық саябақтар), адам қызметтерімен өзгертілмеген немесе аз өзгертілген жерлерге саяхат жасау кіреді. Экологиялық туризмнің даму негізі табиғат территорясындағы ерекше қорғалатын тізбектер болып табылады.
Оның құрамына:
оқу бағдарламасына сай оқушылар мен студенттерге арналған экологиялық білім беретін турлар;
сирек кездесетін аңдармен құстарға фото мен аңға шығу;
өзен, көлдер және шалшық жерлерге су эко жүйесі бойынша желкенді қайықтармен турлар;
экологиялық туризмді дамыту - мектеп оқушыларының, жастардың экологиялық мәдениетке, табиғат және оның құндылықтарына күтімді қарауына маңызды тәрбие береді.
Ауыл туризмі - туристердің ауылдық жерлерге бару, демалу және таза экологиялық аудандарда сауығулары кіреді.
Оның дамуының алғы шарттары болып:
ауылдық жерлерде демалудың арзандығы;
экологиялық таза тамақпен тамақтану мүмкіндігі, орман жидектерін, саңырауқұлақтарын, емдік шөптерін жинау;
табиғат әлеміне, ауылдың мәдениет ерекшелігіне, кәсіптермен дәстүрлеріне араласу мүмкіндігі;
жергілікті жерлердегі мейрамдарға және ойын-сауықтарға, ауылшаруашылық жұмысқа қатысу.
Спорттық туризм - саяхат мақсаты бойынша екі түрге бөлінеді: белсенді және пассивті. Бірінші түрде туристердің негізгі мативациясы болып ұнататын спорт түрімен айналысу мүмкіндігі.
Екінші түрде саяхат мақсаты спорттық жарыстардың көрермені ретінде бару. Шетел мамандары бұл туризмнің фан-туризмге де бөліп отыр (фанаттардың өз командалары мен спорт жарыстарына баруы). Ірі спорттық іс-шаралар тәжірбиелер туристерді тарту және оларға туристік тауарлармен сувенирлерді сату арқасында үлкен коммерциялық табиғаттарға жетуге болатындығын көрсетіп отыр.
Белсенді жылжу тәсілдерін игеру туризмі - өз еріктілігі негізінде іске асады. Сондықтан туристік топ құрамы маршрут, құралдар, тамақпен қамтамасыз ету, жылжу тәсілдерін туристер өзі анықтайды. Мұндай маршруттар жоспарлы болуы мүмкін, яғни өз еріктерімен туристік қоғамдардың дайындауымен.
Бұларға негізінен сапарлар, экспедициялар. Туристік слеттар, туристік-спортық жарыстар жатады.
Туризм формасы - ол туристік қызметтің бір немесе топтарды ұйымдардың бір түрі. Туризм практикасы бойынша туризм формасы былай бөлінеді:
Жеке (5 адамға дейін);
Топтық (6 адамнан жоғары).
Жеке туризм - бір немесе бірнеше адамдардың саяхат жасуы (жоғары баға бойынша).
Топтық туризм (ұжымдық) - бірнеше адамдардың бір маршрутпен және бірдей шартта саяхат жасауы. Туристердің одақтасуы (бірігуі) қызығушылықтармен мақсаттардың ортақтығы және де жеке саяхатқа қарағанда бағасының төмендігі топтық жеңілдікке байланысты анықталады.
Сонымен, турист туризм саласының ажырамас бөлігі болып табылады. Ол өзінің демалу қажеттілігіне байланысты туризм түрін таңдайды.
1.3 Туристік ресурстар және туризм инфрақұрлымы
Туристік ресурстарды өндіру туристік ресурстарды тұтас және дұрыс пайдалануда негізделеді. Бұл процестің негізі туристік қызығушылық әсер болып табылады.
Туристік қызығушылық - туристің обьективті ақпараты, жақсы сезім алу перспективасы немесе туристік қызығушылық обьектісі болып келетін белгілі бір туристік ресурстарда негізделген, нақты тур өнім арқасында қажеттіліктерді қанағаттандыратын әлеуетті мүмкіндік.
Туристік қызығушылық обьектілері - табиғи немесе жасанды түрде қалыптасқан кесіндер арқылы туристерді тартатын жерлер (табиғат, ауа-райы, көрікті жерлер т.б). Туристік қызығушылық обьектілерінің негізгі сипаттамалары:
туристер үшін тартымдылық;
танымдылық құндылығы (обьектің нақты бір тарихи субьектпен, атақты адамдардың өмірі және шығармашылығымен байланыстылығы, эстетикалық қасиеті);
емделу және сауығу құндылығы (обьекті туристер үшін демалулаларына және емделулеріне пайдалану мүмкіндігі);
атақтылығы (туристер арасында даңқтылығы);
таңықарлылығы (экзотикалық);
нақтылығы (обьектің қоршаған ортамен, ғимаратпен, табиғатпен өзара байланыстылығы);
сақталынғандығы (обьектің қалыпы, оның туристерді қабылдау дайындығы);
орналасу жері (обьекітке дейінгі арақашықтық, автокөлікпен жылжу да жолдың жарамдылығы, табиғи ортада орналасуы).
Туристік қызығушылық обьектілерін туризм мақсатында пайдалану үшін, обьект туралы толық және қажетті ақпаратты әлеуетті туристерге жеткізуді қамтамасыз ететін, сол жерге туристерді ыңғайлы және қауіпсіз түрде жеткізіп, орналастыратын, тамақтандыратын, сауықтандыратын туристік индустрияның материалдық-техникалық базасын және оған сәйкес инфрақұрлымды дамыту қажет.
Туристік әсер - туристік өнімді тұтыну нәтижесінде пайда болған туристердің сезімдік, рухани және физикалық жағдайының жиынтығы. Туристік және турлар туралы туристік әсер жалпы саяхат мақсатына жетуіне байланысты болады.
Туристік ресурстар - туризм процесінде немесе мақсатында пайдалануға жарамды табиғи және жасанды жолдармен қалыптасқан обьектілер жинағы. Тікелей және жанама туристік ресурстарын бөліп көрсетуге болады. Біріншісі, табиғи және мәдени тарихи ресурстар болса, екіншісі (инфрақұрылымдық) жеке туристік ресурстарды пайдалануға және игеруге тартылады.
Нақты өмірде барлық туристік ресурстар өзара қарым-қатынаста болады. Бұл дегеніміз олардың тұтыну бағасы адам өміріне физикалық, психикалық, рухани-өнегелілік жағынан бір уақытта әсер етуіне байланысты.
Бөлек туристік ресурс түрлерінің хұқықтық тәртібі заңмен реттеледі(табиғатты, мұражайлар мекемелерін, тарихи ескерткіштерді қорғау).
Туристік ресурстар ұлттық жетістік болып табылады. Ерекше маңызды кейбіреулері, әлемдік мағынасы бар обьектілерге және ескерткіштерге жатқызылады, оның тізбегін жыл сайын ЮНЕСКО бекітіп және жаңартып отырады.
Туристік өнімнің қалыптсау негізі - табиғи ресурстар болып табылады. Сондықтан туризм ерте кезде ауа-райы қолайлы және емдік көзі бар жерлерде дамыған.
Табиғи ресурстар - адамдарға демалу және емделу үшін ұйымдастыруға пайдаланылған табиғи орта компонентері. Бұл ресурстар нақты бағыт беріп және оның құрлымын қалыптастыра отырып, туристік жылжуға мәнді түрде әсер етеді. Туристік табиғи ресурстарды бағалау үшін бірнеше әдістеме бар:
технологиялық - туризмнің түрлерін ұйымдастыру үшін ресурстардың қызметтік жарамдылығы;
физикалық - ресурстардың ыңғайлылық дәрежесіне байланысты;
психикалық - ресурстардың эстетикалық сипатына байланысты.
Мәдени-тарихи ресурстар (тарихи және мәдени ескерткіштер, табыну мекемелері, мемориалдық орындар, халық кәсіптері). Мәдени-тарихи мұралар салт-дәстүр мен әдет-ғұрыпқа байланысты барлық әлеуметтік мәдени ортаны, тұрмыстық және шаруашылық өмірдегі ерекшіліктерді қамтиды.
Мәдени-тарихи ресурстың ең көп тарған түрі туристік қызмет жүйесіне мұражайлар ұйымдастыру және туристік-экскурсиялық маршруттар қалыптастыру кіреді.
Тарихи-мәдениетік ресурс базасында - туристерді тартатын табиғи және мәдени- тарихи жерлер, транспорттық-географиялық ыңғайлылығы және олар туралы ақпараттардың туристерге толық жеткізетін туристік орталықтар дамып және қалыптасады. Туристік орталықтардың келесі түрлерге бөлуге болады: мәдени-тарихи, қажылық, курорттық, емделу, іскерлік, конгрестік, экологиялық, судағы, спорттық, альпинистік, аң және балық аулайтын этнографиялық, ойын-сауықтық. Көрсетілген түрлер туристік орталықтар құрмаланған түрде болатндығын көрсетіп отыр.
Қоршаған ортаның нәзіктігі және оның адам өмірінен ажырамас тұтатастығының ескерілуі, туризмнің тұрақты концепсиясының қалыптасуына алып келді. Тұрақтылық туризмде мынандай мағынаны берді:
табиғи және мәдени мүмкіндікті туризмді дамыту әдістемесіне негізделген бағдарламалық-мақсатта ұтымды пайдалану;
туризм кәсіпорындарының ресурстарды сақтау технологиясына өтуі:
өндірістік қалдықтарды қысқарту, ортаны аз ластайтын транспорт құралдарын қолдану;
туризмді дамыту процесінде жергілікті тұрғындарды қатыстыру шешімін қабылдау;
қоғамдық және жеке секторлардың өзара байланысуы;
туризмнің жеке аймақтық және тұтас мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайын көтерудегі әсері.
Барлық елде туристік ресурстарды сақтау мақсатында қорғанысқа алынған жерлер бөлінген, ол жерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz