Қылует және оның мәні

Қылует
Ғар бөлмесі
Пайғамбар (с.ғ.с.) хадистері

Қылует жер асты мешіті және Ясауи ілімі аясында Қылует, шілханалардағы тақуалықты арттыру үшін атқарылған ғұрыптар өзара байланыстырыла сипаталады.Түркістан қаласындағы «Қылует» жер асты мешіті ерекше рухани тәрбиелік мәнге ие, терең тарихы бар ортағасырлық сәулет ескерткіштерінің бірі. Кезінде он сегіз бөлмеден тұрған бұл жартылай жер асты құрылысы жан-жақты діни, рухани, мәдени қызмет атқарған кешен болуымен назар аудартады. Құрылыста адам өмір сүруіне, құлшылық-ғибадатын атқаруға қолайлы жағдай жан-жақты қарастырылған. Мұнда жер астындағы Қожа Ахмет Ясауи салдырған бір адамдық «Ғар» бөлмесіне қоса «Мешіт» бөлмесі, «Жамағатхана» залы, шәкірттерге арналған «Құжыра» бөлмелері, ыстық су дайындайтын, жуынатын, дәрет алатын бөлмелер де ескерілген. Деректерде «Қылует» мешітінің қонақ үйлері мен жылқы байлайтын ат қоралары да болғандығы жазылады. «Қылует» сөзі арабша «Халуәтун» – жалғыз, оңашаланып өмір сүруге ұмтылу деген мағына береді. «Қалыпты (жүректі) бұрыс, сенімдерден, жаман әдеттерден арылтуды, құтқаруды – “Қылует” дейді. Атақты суфи Қушайри муридтің бүкіл болмысын Аллаға арнап, Алладан басқа барлық нәрседен қол үзуін яғни, рухани жалғыздықты, қоғамнан жырақ жеке дара өмір сүру, тәнімен “халық арасында, рухымен хақпен бірге болуды да Қылует дейді” деп түсінік береді зерттеуші Досай Кенжетай.

1. Осман Қарабиық Ислам діні. Алматы 2009 ж.
2. С. Хизметли. Дінтану Шымкент 2000 ж.
3. http://www.google.kz/

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қылует және оның мәні
Қылует жер асты мешіті және Ясауи ілімі аясында Қылует, шілханалардағы тақуалықты арттыру үшін атқарылған ғұрыптар өзара байланыстырыла сипаталады.Түркістан қаласындағы Қылует жер асты мешіті ерекше рухани тәрбиелік мәнге ие, терең тарихы бар ортағасырлық сәулет ескерткіштерінің бірі. Кезінде он сегіз бөлмеден тұрған бұл жартылай жер асты құрылысы жан-жақты діни, рухани, мәдени қызмет атқарған кешен болуымен назар аудартады. Құрылыста адам өмір сүруіне, құлшылық-ғибадатын атқаруға қолайлы жағдай жан-жақты қарастырылған. Мұнда жер астындағы Қожа Ахмет Ясауи салдырған бір адамдық Ғар бөлмесіне қоса Мешіт бөлмесі, Жамағатхана залы, шәкірттерге арналған Құжыра бөлмелері, ыстық су дайындайтын, жуынатын, дәрет алатын бөлмелер де ескерілген. Деректерде Қылует мешітінің қонақ үйлері мен жылқы байлайтын ат қоралары да болғандығы жазылады. Қылует сөзі арабша Халуәтун – жалғыз, оңашаланып өмір сүруге ұмтылу деген мағына береді. Қалыпты (жүректі) бұрыс, сенімдерден, жаман әдеттерден арылтуды, құтқаруды – “Қылует” дейді. Атақты суфи Қушайри муридтің бүкіл болмысын Аллаға арнап, Алладан басқа барлық нәрседен қол үзуін яғни, рухани жалғыздықты, қоғамнан жырақ жеке дара өмір сүру, тәнімен “халық арасында, рухымен хақпен бірге болуды да Қылует дейді” деп түсінік береді зерттеуші Досай Кенжетай. Қылуеттің рухани кемелдену жолы ретінде тариқат әдебінде маңызды орын алғанын баяндай келіп: Ясауи тариқатында (жолында) “Қылуеттің” өзіндік маңызы мен өзіне тән әдебі (қағида ережелері) бар. Қылует кезінде нәпсіге, шайтанға тиесілі ләззаттар, қалаулар, ниеттер жанып жоқ болады. Адамзатқа тән қараңғылық және басқа да қайғы-мұң жойылады, ішкі рухани дүниесі нұрланып тазарады, және тағы да осы сияқты көп нәрселерге қол жеткізеді дейді түрік зерттеушісі М.Ф. Көпрүлү. Ясауи тариқатындағы Қылует рәсімі жайлы “Жауахайрул әбрәр” атты дерек көзіне сүйене отырып, былай жазады: “Қылуетті қалаған адам халықтың аманшылығынан қорғану үшін емес, өз жаманшылығынан қорғану үшін бұл әрекетті таңдап алдым деп ойлауы керек. Өйткені керісінше болған жағдайда өркөкіректік пен тәкәппарлыққа жол береді”. Қылуеттің ұстаздың ұйғарымымен және оның бақылауында өтетін Ясауи тариқатының әдебіндегі ерекше әдістердің бірі екенін баяндалады. Қылует қырық күнге созылатын, күні-түні ұйқы мен тамақтан шектеліп, тәкбір, алқа зікір, “истифғар” (кешірім дұғасы) оқылып, Құдайға құлшылықпен өтетін ғибадат мерзімі ретінде сипатталады. Әзірет Сұлтан қабіріне үнемі зиярат етсе де, жылда бір реет зұлхиджа айының алдында үлкен рәсімді түрде сопылар қылуетханаға кіреді. Соңғы жылдарға дейін бес-алты мың адам тек қана осы мақсатпен жиналатын деп жазылған 1914 жылғы Шура меджмуасындағы мақалада. Ахмет Ясауидің жақын туысы Мәулана Сайфуддин Орын Қойлақы қолынан туған Насабнама шежіресінде Ахметтің әкесі Ибраһим шайықтың отызға жуық Қылует мешіттеріне билік жүргізгені айтылады. Ясауидің ата- бабаларының ең сенімді шежіресі саналатын бұл еңбекте Ахметтің өзіне де елуден аса Қылуеттің бағынышты болғандығын, олардың жұмысына басшылық жасауға Ясауи өз мүридтерін жіберіп отырғандығын келтірген. Бұл мысал Қылует мешіттерінің Ясауиден бұрын пайда болып, оның тұсында нағыз шарықтау кезеңіне аяқ басқандығын көрсетеді. Қаламызда Қылует мешіттерінің міндеттерін атқарған кіші Қылует Әулие Құмшық Ата, Шілдехана құрылыстарының қалдығы осы күнге дейін сақталған. Бұлардың соңғы екеуі қазіргі күні қалпына келтірілген, ал Кіші Қылует Үлкен Қылует сияқты 1942 жылы бұзылып, кірпіштері Май заводын (Ан- тибиотик) салуға жұмсалған, ол Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің батыс жағында 50-60 метрдей жерде орналасқан болатын. Қылует (Үлкен Қылует) мешіті Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен оңтүстікке қарай 150 м қашықтықта орналасқан. 1940 жылы Май заводын салуға кірпіштерін бұзып алмас бұрын, скульптор А.Л. Шмидтің жанашырлығымен Қылует мешітінің макетінің жобасы жасап қалдырылды. Соның негізінде және археологиялық зерттеу жұмыстары нәтижесінде Қылуеттің (Үлкен Қылуеттің) ХV-ХVІ ғасырларда салынған бөлігінің орыны анықталып, қайта қалпына келтіріліп, мұражайға айналдырылды. Қылует өз заманында қабырғалары топырақпен сыланған, оңтүстік фасадында негізгі есігі және батысында шаруашылық есігі бар жартылай жер асты ғимараты болған. Зерттеулер нәтижесінде бірнеше кезеңдерде салынғаны анықталған құрылыстың, ең көнесі Ғар бөлмесі (ХІІ ғ.). Ғар баспалдақ арқылы Мешіт бөлмесіне шығады. Мешіт бөлмесі (өлшемдері – 5х5 м) шаршы бөлме, қабырғалары кірпіш. Жабындысы уассы түрінде белағаштар арқылы жабылған. Батыс қабырғасында михрабы бар. Еденіне шаршы кірпіштер төселген. Мешіт бөлмесіне шығыстан батысқа бағытталып, созылыңқы, төртбұрышты қылып салынған үлкен Жамағатхана бөлмесі арқылы кіреді. Кірпіштен салынған Жамағатхананың төбесі ағаш белағаштардан құрастырылып жабылған, бірнеше қатар ағаш діңгек ұстындармен тірелген, желдеткіш тесіктері, бөлменің орта тұсында ағаш күмбезі бар. Ғимараттың ұстындары аса құнды сәндік және символдық мән-мағынаға толы өрнектермен безендірілген еді. Бірақ, олар бүгінде Ташкент қаласының өнер мұражайында көрмеге қойылған, қалпына келтірілген ғимаратта сақталмаған. Қабырғаларды бойлай кірпіш суфалар және шырағдандарға арналған ойықтар бар. Қылует мешітінің негізгі құрылымы жер астындағы Ғар және оның үстіне салынған Мешіт немесе Шілдехана бөлмелерінен тұратындығын, Шілдеханасы жартылай жер астына орналасатындығын Әулие Құмшық Ата, Кіші Қылует мешіттерінің құрылысынан да байқаймыз. Шілдеханалар мен мешіттер салуда қасиетті саналатын жерлер таңдап алынған. Ел аузындағы аңызда – Қожа Ахмет Ясауидің өзі де жер асты жолы арқылы Әулие Құмшық Ата мешітіне барып мінәжат етіп отырған. Әзірет Сұлтан дүниеден өткен соң шәкірттері Ғардың жанына дөңгелек бөлме Шілдехана салған сияқты, кейіннен ол тарлық ете бастаған кезде бұзылып, қазіргі көріністегі Қылует салынған. Бұған дәлел – Шілдехананың жанына салынған Мешіт бөлмесінің Ғармен қабырғаларының сәйкес келмеуі. Жаңа құрылыс салу кезінде Мешіттің оңтүстік-шығыс қабырғасы Ғардың үстінен түсіп кеткен және Ғарға түсетін ойық мешіттің сыртында – бұзылып кеткен Шілдехананың ішінде қалып қойған. Шілдехананың орнына үлкен Жамағатхана салынған. Шілдехана парсының чеһл – қырық деген сөзінен шыққан, мұнда Ясауидің жолын ұстаушылар қысқы қырық күн шілдеде жиылып зікір салып, діни жоралғылар өткізетін болған. Орын Қойлақының Насаб-намасында мұндай мешіттер Отырарда және Сырдың батыс бетіндегі Зернұқ (Уәсидыс) қаласында да болғандығы айтылған. Ахмет Ясауи кесенесінің солтүстік-батыс бетіндегі 22 м қашықтықтағы Шілдехана құрылысы да ХІІ-ХІІІ ғасырларда салынған жартылай жерасты ғимараты, кейіннен қалпына келтірілген. Құмшық ата қылуеті (ХІІ ғ.) Қожа Ахмет кесенесінен оңтүстікке қарай 1 шақырымдай қашықтықта орналасқан жерасты құрылысы. Құмшық ата қылуеті екі бөлмеден тұратын күйдірілген кірпіштен салынған құрылыс. Түпкі бөлмесі қабырғалары – 2 м, биіктігі – 1,6 м, күмбезді әдіспен жабылған шаршы бөлме. Онымен жалғасқан диаметрі – 2,5 м, биіктігі – 2 м, күмбезді бөлмеге 10 метрден артық ұзын дәліз арқылы кіреді. Бөлмелердің қабырғаларында шырағдандарға арналған ойықтар, иретілген ұзын дәліздің орта тұсында жарық түсетін ойық бар. Ғар сияқты жеке адамның өмір сүруіне арналған бөлмелер Самарқандағы шах-и Зинда құрылысында, Ташкенттегі Зайнутдин-баба мавзолейінде және Құсам ибн-Аббас дүбелерінде кездеседі. Қожа Ахмет Ясауи өмір сүрген Ғар бөлмесінің қабырғаларының ұзындығы 135 х 135 см., биіктігі 175 см., балх әдісімен қаланған төрт қырлы күмбезбен жабылған. Құрылыс 25 х 25 см. кірпіштерден бір жарым қатар қалыңдықпен қаланған, қабырғаларында шырағдан қоюға арналған “Әулие Құмшық Ата” жер асты мешіті құрылысының сызбасы (XII ғасыр) шұңғыл ойықтар бар. Археологиялық қазба негізінде Ғар бөлмесінің Ахмет Ясауи өмір сүрген ХІІ ғасырда салынғандығы анықталып, қазба материалдарымен дәлелденді. Жер бетінен 4 – 4,5 метр тереңдіктегі қабірді еске түсіретін, тар, сыз бөлмеде өмір сүрген Қожа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.