Кәсіпкерлік құқық пәнінен дәрістер кешені
1 ТАҚЫРЫП Шаруашылық құқық оқу пәні ретінде.
2 2 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік қызмет түсінігі. Кәсіпкердің іскерлік этикасы.
3 ТАҚЫРЫП. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің түрлері және нысандары
4 ТАҚЫРЫП. Жеке кәсіпкерлік.
5 ТАҚЫРЫП. Заңды тұлғалардың дара кәсіпкерлігі.
6 ТАҚЫРЫП. Мемлекеттік кәсіпкерліктің нысандары.
7 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік саладағы міндетті.құқықтық қатынастар.
8 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлердің ішкіэкономикалық қызметтерінің кейбір аспектілері.
9 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу негіздері
10 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік қызмеитті мемлекеттік қорғау және сақтау
11 ТАҚЫРЫП. Бәсекелестік құқығының негіздері.
12ТАҚЫРЫП. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау.
2 2 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік қызмет түсінігі. Кәсіпкердің іскерлік этикасы.
3 ТАҚЫРЫП. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің түрлері және нысандары
4 ТАҚЫРЫП. Жеке кәсіпкерлік.
5 ТАҚЫРЫП. Заңды тұлғалардың дара кәсіпкерлігі.
6 ТАҚЫРЫП. Мемлекеттік кәсіпкерліктің нысандары.
7 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік саладағы міндетті.құқықтық қатынастар.
8 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлердің ішкіэкономикалық қызметтерінің кейбір аспектілері.
9 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу негіздері
10 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік қызмеитті мемлекеттік қорғау және сақтау
11 ТАҚЫРЫП. Бәсекелестік құқығының негіздері.
12ТАҚЫРЫП. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау.
Кәсіпкерлік құқық – кәсіпкерлік қатынастармен тығыз байланысты коммерцтялық емес, кәсіпкерлік реттеуге және тағы да басқа қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Кәсіпкерлік құқықтың пәні кәсіпкерлік іс-әркет саласында қалыптасатын қоғамдық қатынастар және сол қатынастармен тығыз байланыстағы коммерциялық емес, кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуге байланысты қатынастарды қамтиды. Бұл қатынастарды: а) кәсіпкерлік (кәсіпкер мен кәсіпкер арасындағы көлденең қатынастар) және коммерциялық емес (мемлекет пен кәсіпкер арасындағы тік қатынастар) деп екіге бөлуге болады. Кәсіпкерлік құқықтың әдістері. Кәсіпкерлік қатынастарды реттеуде және кәсіпкердің құқықтық субъектілерінің өз бетімен шешім қабылдауына мүмкіншілік туғызатын келісім әдісі. Бұл әдістің мәні кәсіпкерлік құқықтың субъектілері бір-бірімен заңға сәйкес әрекеттер жасағанда ешкімнің күштеуінсіз, зорлауынсыз өз еріктерімен, өзара келісімге келу арқылы мәселелерін шешуге құқықтары мен бостандықтары бар. Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу барысында міндетті орындалуға тиісті құқықтық кесімдер беруі мүмкін. Көп жағдайда бұндай құқықтық кесімдер мемлекет тарапынан кәсіпкерлік әрекетінің барысында қоршаған ортаға зиян келтіретін болса, онда мемлекет сол келтірілген зиянды қайта қалпына келтіруді талап ете алады. Бұндай мемлекеттік құзіретті органдар тарпынан берілген кесімдер кәсіпкерліктің субъектілері үшін орындалуға міндетті.
1. Дойников И.В. «Предпринимательское право». Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. «Хозяйственное право» том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций/ Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993 г.
5. Лаптев В.В. «Предпринимательское право: понятие и субъекты». Москва, 1997
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. «Хозяйственное право» том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций/ Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993 г.
5. Лаптев В.В. «Предпринимательское право: понятие и субъекты». Москва, 1997
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:
3.Лекциялар конспектілері
1 ТАҚЫРЫП Шаруашылық құқық оқу пәні ретінде.
Жоспар
1. Кәсіпкерлік құқық түсінігі. Кәсіпкерлік құқық пәні.
2. Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметтің негізгі қағидалары.
3. Кәсіпкерлік құқық жүйесі.
4. Кәсіпкерлік құқықтың қайнар көздері.
1. Кәсіпкерлік құқық түсінігі. Кәсіпкерлік құқық пәні.
Кәсіпкерлік құқық – кәсіпкерлік қатынастармен тығыз байланысты
коммерцтялық емес, кәсіпкерлік реттеуге және тағы да басқа қатынастарды
реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Кәсіпкерлік құқықтың пәні
кәсіпкерлік іс-әркет саласында қалыптасатын қоғамдық қатынастар және сол
қатынастармен тығыз байланыстағы коммерциялық емес, кәсіпкерлікті
мемлекеттік реттеуге байланысты қатынастарды қамтиды. Бұл қатынастарды: а)
кәсіпкерлік (кәсіпкер мен кәсіпкер арасындағы көлденең қатынастар) және
коммерциялық емес (мемлекет пен кәсіпкер арасындағы тік қатынастар) деп
екіге бөлуге болады. Кәсіпкерлік құқықтың әдістері. Кәсіпкерлік
қатынастарды реттеуде және кәсіпкердің құқықтық субъектілерінің өз бетімен
шешім қабылдауына мүмкіншілік туғызатын келісім әдісі. Бұл әдістің мәні
кәсіпкерлік құқықтың субъектілері бір-бірімен заңға сәйкес әрекеттер
жасағанда ешкімнің күштеуінсіз, зорлауынсыз өз еріктерімен, өзара келісімге
келу арқылы мәселелерін шешуге құқықтары мен бостандықтары бар.
Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу барысында міндетті орындалуға тиісті
құқықтық кесімдер беруі мүмкін. Көп жағдайда бұндай құқықтық кесімдер
мемлекет тарапынан кәсіпкерлік әрекетінің барысында қоршаған ортаға зиян
келтіретін болса, онда мемлекет сол келтірілген зиянды қайта қалпына
келтіруді талап ете алады. Бұндай мемлекеттік құзіретті органдар тарпынан
берілген кесімдер кәсіпкерліктің субъектілері үшін орындалуға міндетті.
Осындай әдістердің бірі тиым салу әдісі. Оның мәні, егер де кәсіпкерлік
субъектілерінің кәсіпкерлік іс-әрекетінің барысында қоршаған ортаға қауіпті
зиян келуі мүмкін. Келесі әдістердің бірі кепілдеме, ұсыныс беру әдісі.
Тараптар кәсіпкерлік қатынастардың барысында бір-біріне ұсыныс жасауға
мүмкіншіліктері бар.
2. Қазақстанда кәсіпкерлік қызметтің негізгі қағидалары.
Кәсіпкерлік құқықтық қатынастар мынадай қағидаларға негізделеді.: 1)
кәсіпкерлік істің еркіндігі – кез-келген ақыл-есі дұрыс, жасы толған адам
заңнамаларда көрсетілген талаптарға сәйкес жағдайларда кәсіпкерлікпен
айналысуға құқығы бар; 2) кәсіпкерлік іс барысында пайдаланылатын барлық
меншік түрлері мен түр-пішіндерінің құқықтық (заңдық) теңдігі; 3) бәсеке
еркіндігі және монополияны тежеу; 4) кәсіпкерлік істің негізгі мақсаты
пайда табу; 5) кәсіпкерлік іс барысындағы заңдылық; 6) кәсіпкерлікті
мемлекеттік реттеу.
3. Кәсіпкерлік құқық жүйесі.
Кәсіпкерлік құқықтың жүйесі жалпы және рекше деген екі бөлімнен тұрады.
Кәсіпкерлік құқықтың жалпы бөліміне:
1) кәсіпкерлік құқыққа кіріспе;
2) шет елдердің сауда құқығы;
3) кәсіпкерлік құқықтық қатынастар;
4) банкроттық;
5) республикалық және коммуналдық меншікті мемлекетсіздендіру,
жекешелендіру;
6) кәсіпкерлік істі құқықтық реттеу;
7) кәсіпкерлік іс саласындағы құқық бұзушылық пен жауаптылық;
8) кәсіпкерлік істің субъектілерінің мүддесін қорғау;
9) экономикалық қауіпсіздіктің құқықтық салалары сияқты қатынастар
жатады.
Ерекше бөліміне:
1) монополистік әрекетті құқықтық реттеу;
2) өнімдердің, қызмет көрсетудің сапасын құқықтық қамтамасыз ету;
3) баға мен тарифтерді құқықтық реттеу;
4) инвестицияландыру мен қаржыландыруды құқықтық реттеу;
5) несие мен қарыз беруді құқықтық реттеу;
6) есеп пен бақылауды құқықтық реттеу;
7) сыртқы кәсіпкерлік істі құқықтық реттеу;
8) еркін экономикалық аймақтарды құқықтық реттеу сияқты қатынастарды
қамтиды.
4. Кәсіпкерлік құқықтың қайнар көздері.
Кәсіпкерлік құқықтың қайнар көздері Конституция, Конституциялық
заңдар, халықаралық шарттар мен келісімдер, заңдар, Президенттің,
Үкіметтің, Парламенттің, жергілікті жердегі атқару және өкілетті
органдарының актілері жатады. Мысалы Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексі.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993
г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары (1 тақырып) [1,2,3,4,5,6]
1. Кәсіпкерлікқұқықтың тар және кең мағынадағы түсінігі.
2. Кәсіпкерлік құқық екінші деңгейдегі құқық саласы ретінде.
3.Кәсіпкерлік құқық институтының мазмұны - кәсіпкерлік қатынастарды
құқықтық реттеу.
4. Сауда құқығын оқу тарихы.
5. Кәсіпкерлік және азаматтық құқықтардың обособление мәселелері.
2 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік қызмет түсінігі. Кәсіпкердің іскерлік этикасы.
Жоспар
1. Кәсіпкерлік қызметтің түсінігі және қағидалары.
2. Кәсіпкерлік қызметтің белгілері.
3. Кәсіпкерлік тәуекел: түсінігі, оның түрлері, қүұрамды бөлімдері,
кәсіпкерлік тәуекелді басқару әдістері.
4.Кәсіпкерлік іскердің этикасы.
1. Кәсіпкерлік қызметтің түсінігі және қағидалары. Қазақстанда
кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардардың басында, қайта құрудың басталуымен
айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, комсомолдық кәсіпкерлік
басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол жетекшілері,
жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде
кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдің жағдайлары жасалды. Мұның
үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны
төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы
капитал жинай алды, себебі несие ақша қымбат алынып, арзан қайтарылды.
Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы Кеңес Одағы кезінде 1987 жылы қабылданған
СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы заңы алғаш рет
ресмилендірді. 1988 жылы Кооперация туралы заң қабылданды. Кооперативтер
мен серіктестіктердің жаппай құрылуы басталды. Дегенмен нарықтық
инфрақұрылымның болмауына байланысты кооперативтердің аз бөлігі ғана
аяғынан тұрып кете алды. Кейінірек 1988-1991 жылдары жалға беру, бірлескен
кәсіпорындар мен банк қызметі туралы заңдар экономикалық жағдайды біршама
ырықтандырды. Тұтастай алғанда, негізгі меншік мемлекеттік болып қала
бергенімен, жалға беру түріндегі аздаған босаңсулар біршама дәрежеде
кәсіпкерлік белсенділікке жағдай жасады.
Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік
белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды. Қазақстанда
кәсіпкерліктің дамуына Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық
қызметтің еркіндігі туралы (1991), Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау
туралы (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-ақ жеке
кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен қамтылғандар саны
164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің субъектілер саны 307
мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен қамтылды. Кәсіпкерлік
қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға өндіріс те емесе,
тұтынушылар мен тауар өндірушілер арасындағы делдалдық те емес, сауда
шықты.
Экономиканы тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың
басты күштерінің бірі кәсіпкерлікті жетілдіру болып табылады. Жалпы
кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше белгілі шарттар орындалуы қажет:
• Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы
болуы қажет. Ол – шаруашылық қызметінің бағытын таңдау,
өндірістік, сауда бағдарламаларын анықтау, қаржы көзін таңдау,
өнімдерді тасымалдау, өнімге баға белгілеу, табысты өз мұқтажына
жұмсау;
• Кәсіпкерлік қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге
тәуекелдікті қажет етеді. Қабылдаған шешімдерге деген
жауапкершілік болмайтын болса, ол кәсіпкерліктің де болмағаны;
• Кәсіпкерлік қызметтің тбелгілі коммерциялық табысқа жетуге бағдар
ұстауы, экономикада қажетті нарықтық құрылым орнатумен байланысты.
Яғни, кәсіпкерлік дамуы үшін оның құқықтық базасы, әлеуметтік-
экономикалық шарттары қалануы керек.
Төртінші шарт жоғарыда аталған шарттардан туындайды. Еркін кәсіпкерлік
меншіктің әр түрлі формада, түрде, типте болуын қалайды.
Кәсіпкерлік – қызметтің ерекше бір түрі ғана емес. Бұл тағы да белгілі
стиль және тәртіптің типі, жинақтап айтсақ. үлкен бастама, дәстүрден тыс
шешімдерді іздестіру, тәуекелге бару, іскерлік қызметтің орын алар жері, ең
алдымен кәсіпорын.
Енді кәсіпкерліктің негізгі құқықтық принциптеріне қысқаша тоқталайық.
Оларға мыналар жатады:
1. Кәсіпкерлік қызметі еркіндігінің принципі.
Бұл негігі принцип. Ол ҚР Конституциясы 26-б. 1-т.-да: Әркімнің
кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік
қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар деп бекітілген.
Одан әрі бұл принципті ҚР АК-де, заңнамалық актілерде таба аламыз. Ол
кәсіпкердің мүліктің қолдана (айналымнан шығарылмаған) кез келген түрлерін
пайдалана отырып және т.б. кәсіпкерліктің кез келген саласында, заңмен
көзделген кез келген нысанда өз ісін бастауға және жүргізуге құқығын
білдіреді.
Бірақ Қазақстан заңнамасымен кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қоғам
мүддесіне орай конституциялық құрылыс негіздерін, басқа адамдардың
адамгершілігін, денсаулығын, заңды мүдделерін қорғау, елдің қорғанысы мен
мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатына қажетті шамада шектелуі
мүмкін. Сонымен, ол шаруашылық қызметтің кейбір түрлерін лицензиялаудың кең
тәжірибесімен жарым-жартылай шектеледі.
2. Меншіктің алуан түрлерін танудың, меншік құқықтарына заңдық теңдік
пен олардың бірдей қорғалуының конституциялық принципі. Ол
Конституцияның 6-б.-да бекітілген. Қазақстан Республикасында
мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.
Оған сәйкес заңнамамен кәсіпкерлік қызметін республикалық,
коммуналдық немесе жеке меншіктегі мүлік қолданып жүргізетін
субъектілер үшін меншіктің белгілі бір түрлеріне қандай да болмасын
артықшылықтар немесе шектеулерді белгілеуге болмайды.
3. Бәсекелестікті ұстап тұру мен монополизациялауға және жосықсыз
бәсекеге бағытталған (Конституцияның 26-бабы) экономикалық қызметке
жол бермеу принципі. Бұл принцип сақтау – нарықтық экономиканы
дамытудың және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың қажетті шарты.
Мұнда ҚР 2001 ж. 19-қаңтардағы Бәсекелсу және монополистік қызметті
шектеу туралы заңына маңызды рөл беріледі.
4. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу принципі. Ең бастысы,
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу барысында – кәсіпкерлердің
және мемлекеттің жұрт алдындағы және қоғамның мүдделерінің сақталуына
қол жеткізілуі тиіс.
5. Заңдылық принципі. Ол өте маңызды және оның іске асырылуы – құқықтық
мемлекетті құрудың негізі. Біріншіден, кәсіпкерлік қызмет заңнама
талаптары қатал сақталған кезде жүзеге асырылуы тиіс. Екіншіден,
маңыздырағы, мемлекет құқықтық актілердің заңдылығын мемлекеттік
билік және кәсіпкерлікті реттейтін жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының қызметін қамтамасыз етуі тиіс.
6. Кәсіпкерлердің, солар сияқты тұтынушылардың құқықтарын қорғауды
кәсіпкерлік принциптерінің қатарына жатқызуға болады. Бұл принциптің
түпкі мақсаты – тұтынушылардың мүдделерін толық қанағаттандыру
жолымен кәсіпкерлікті дамытуды көздейді. Екінші жағынан,
кәсіпкерлердің өздері өз құрылымдарын құру тәртібін оңайлатуға,
дәлелсіз тексерулерге және керексіз мемлекеттік бақылауға жол
бермеуге, коммерциялық құпияны сақтауға, әділ салық салуға мұқтаж
болады. Дәп осыған ҚР АК 10-бабының, 1992 ж. 4-шілдесіндегі Жеке
кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау туралы; 1997 ж. 19-маусымдағы Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттің қолдауы туралы; 1997 ж. 19-маусымдағы
Жеке кәсіпкерлік туралы; 1998 ж. 31-наурыздағы Шаруа (фермер)
қожалығы және кәсіпкерлік қызметті реттейтін басқа заңдардың
нормалары бағытталған.
2.Кәсіпкерлік қызметтің белгілері. ҚР Азаматтық кодексінің (бұдан әрі ҚР
АК) 10-б. 1-т.-на сәйкес Кәсіпкерлік – меншік түрлеріне қарамастан,
азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды
қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке меншікке (жеке
кәсіпкерлік) не мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық басқару құқығына
(мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет
кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен
жүзеге асырылады. Бұл анықтама толық емес шығар, бірақ оны талдауы
кәсіпкерліктің төмендегідей белгілерін атауға мүмкіндік береді:
1. Дербестік. Кәсіпкердің мүліктік және ұйымдық дербестігін шартты түрде
бөліп көрсетуге болады. Қызметтің экономикалық базасы сияқты мүліктік
дербестік кәсіпкерде айрықша өзіндік мүліктің бар болуымен анықталады.
Мүліктік дербестік көлемі негізінде осы мүліктік субъекті жататын заңдық
атағына байланысты болады. Мүліктің меншік иесінің дербестігі анағұрлым
басым. Шаруашылық жүргізу құқығында жұмыс істейтін кәсіпкорындардың да
айтарлықтай мүліктік, бірақ заңмен шектелген дербестігі бар. Ұйымдық
дербестік – кәсіпкерлік қызмет барысында дербес шешімдерді қабылдау
мүмкіншілігі. Осындай қызметпен шұғылдану туралы шешім қабылдау, қызметтің
түрін, ұйымдық-құқықтық нысанын, құрылтайшылардың шеңберін таңдау – мұның
бәрі-ұйымдық дербестіктің көрінуі.
2.Тәуекел. кәсіпкерлік қызмет тәуекелге ұшырайды. Осы арқылы ол
шаруашылық жүргізудің нашар нәтижелері кезінде мемлекетке жүгінуге
мүмкіндігі болған зиянды кәсіпорындардың біле тұра жол берген әкімшілік-
жоспарлы экономика кезеңінің шаруашылық қызметінен түпкілікті түрде
ерекшеленеді. Кәсіпкерлік тәуекел – табысты жұмысқа қуатты ынта.
3.Кәсіпкерлік қызмет әрқашан табысты жүйелі түрде алуға бағытталған.
4. Жоғарыда келтірілген кәсіпкерлік анықтамасына сәйкес субъектілер
табысты тауарларды сатудан, жұмыстарды орындаудан немесе қызмет көрсетуден
алады. Бірақ бұл тұжырым түзетуді талап етеді. Істің мәні мынада,
кәсіпкерлік қызмет көп қырлы және оның бағыттарын көрсетілген тізім арқылы
ұсынуға болмайды. Осылайша, субъект табысты мүлікті иелену құқығын іске
асыру барысында ала алады (мысалы, оны жалға беру кезінде. Жалдау – иелік
ету және пайдалану, бірақ иелену емес). Патент иесі табысты жүйелі түрде
алады, басқа адамдарға өзінің зияткерлік қызметі нәтижесін пайдалануына
құқығын беріп, лицензиялық шарттар жасасады.
5. Кәсіпкерлік қызметті заңмен анықталған ретте кәсіпкерлер ретінде
заңмен белгілеген тәртіппен тіркелген адамдар жүзеге асырады.
3. Кәсіпкерлік тәуекел: түсінігі, оның түрлері, қүұрамды бөлімдері,
кәсіпкерлік тәуекелді басқару әдістері.
Нарық жағдайында тәуекел кәсіпкерліктің шешуші элементі. Тәуекелдің
ерекшеліктері кәсіпкерлік істе белгісіздік, күтпегендік, сенбеушілік
болжамдылық жетістікке жетуге кедергі болуы мүмкін. Кәсіпкерлік қызмет
туралы заңда жазылғандай кәсіпкерлік қызмет өз тәуекелділігіне,
кәсіпорынның ұйымдастыру құқықтық формасы шегіндегі мүліктік
жауапкершілігіне негізделген.
Нарық жағдайында тәуекелділікті бәсеңдету үшін бірнеше әдістер бар:
кәсіпкерлік жоба жасауға істі жетік білетін кеңесшілерді, мамандарды тарту;
жобалау алдындағы мүмкін болатын қиындықтарды жете білу; өндірілетін өнімге
сұранысты болжау; тәуекелділікті жобаға қатынасушылардың өзара бөлісуі;
сақтандыру; болжамсыз шығындарды жабуға кректі қаражатты кезекке ұстау.
Тәуекелділіктің бірнеше түрі бар: өндірістік, коммерциялық, қаржылық,
инвестициялық, нарықтық.
Өндірістік тәуекел . бұл өнімді өндірумен және оны өткізумен байланысты.
Бұл тәуекелге өнімнің белгіленген көлемінің өзгеруі және өткізу қарқыны,
материалдық және еңбек шығындарының артық жұмсалуы. Нарықтағы баға
деңгейінің кемуі, бірақ, рекламация т.б. себептер тікелей ықпал жасайды.
Коммерциялық тәуекел – бұл кәсіпкердің сатып алған өнімді нарықта
өткізуінде пайда болады. Коммерциялық келісім жағдайында бағаның
төмендеуін, тауар өткізуде кездесетін қосымша шығындарды ескеру керек.
Қаржылық тәуекел – қаржылық кәсіпкерлік ісінде кездеседі. Мысалы,
қаржылық келісім тәуекелділік шарттасушылардың бір жағының төлем
қабілеттілігінің кемдігінен пайда болуы, т.б.
Инвестициялық тәуекел – бұл кәсіпорынның өзінің және сатып алған құнды
қағаздарының құнсыздануы арқылы болуы мүмкін.
Нарықтық тәуекел – бұл ұлттық ақша бірлігінің нарықтағы процент
ставкасының немесе шет ел келісім серіктестіктерінің валюта курсының
өзгеруімен байланысты.
Ойлаған жобаны іске асыру мақсатында потенциалды серіктестіктерді
неғұрлым көп тарту үшін тәуекел талдау жасайды.
Тәуекелді талдаудың схемасы:
1. нақты тәуекел түрлерінің ішкі және сыртқы факторларының ықпалдарын
айқындау.
2. Айқындалған факторларды талдау.
3. Нақты тәуекел түрін қаржы жағынан екі тәсілмен бағалау:
А) қаржылық тұрақтылығын, дәулетін анықтау;
Б) жұмсалатын қаражаттың экономикалық тиімділігін анықтау.
4.Тәуекелдің жорамал деңгейін анықтау.
5. Бөлек операцияларының тәуекелдерінің жорамал деңгейін талдау.
6. Тәуекелді бәсеңдету үшін шаралар жасақтау.
Екінші басты мәселе тәуекелден келетін зияндар түрлерін анықтау.
1. Материалдық зиян – бұл жабада қаралмаған өндірістік шығындар, немесе
тікелей материалдық объектілерді, өнімдерді, материалдарды, шикізаттарды
жоғалту.
2.Еңбек зияны –жұмыс уақытын жою, кездейсоқ немесе болжамсыз себептермен
болған жағдайда.
3.Қаржылық зиян – бұл тікелей ақшалай зиянмен байланысты: төлемдер,
айыптар, уақыты озған несиелерді төлеу, қосымша салықтар т.б.
4. Уақытты жою – бұл егер кәсіпкерлік іс жобалы уақыттан кейін қалатын
болса пайда болады.
5. Арнайы зиян түрлері – бұл зияндар адам денсаулығына және адам өміріне,
қоршаған ортаға, кәсіпкердің беделіне кесел келтіретін жағдайлар.
6. Саяси фактолрларға байланысты: іскерлік белсенділіктің бәсеңдеуі,
еңбек және орындау тәртібінің деңгейінің бәсеңдеуі, төлем мен өзара
есептесудің бұзылуы, салық ставкасының тұрақсыздығы т.б.
4.Кәсіпкерлік іскердің этикасы. Ұлттық мүддеге орай ескеру және
дүниежүзілік жалпыға бірдей әлемдік үрдіс жағдайында кәсіпкерлік қызметті
мәдениетті түрде жүргізуі ғаламдандыруға жаңа талаптарды ескеру керек.
Кәсіпкердің этикасы:
• Өз еңбегінің тек қана өзіне емес, басқаларға, қоғамға, мемлекетке де
пайдалы екеніне сенімді.
• Адамдардың, айналасындағылардың жұмыс істегісі келетінін және істей
білетінін ескеріп, кәсіпкермен бірге өздері де іске асыруға ұмтылады.
• Кәсіпкерлікке сенеді, оны тартымды шығармашылық ретінде бағалайды,
кәсіпкерлікке өнер ретінде қарайды.
• Бәсекенің қажеттілігін мақұлдайды, бірақ ынтымақтастықтың қажеттілігін
де түсінеді.
• Өзін адам ретінде, ал кез келген адамды - өзіндей сыйлайды.
• Кез келген меншікті, мемлекеттік билікті қоғамдық қозғалысты,
әлеуметтік тәртіпті, заңдарды сыйлайды.
• Өзіне және басқаларға сенеді, кәсібилікті және жете білушілікті
сыйлайды.
• Білім, ғылымды және техниканы, ақпараттануды, мәдениетті бағалайды,
экология проблемаларына түсіністікпен қарайды.
• Жаңалықтарға ұмтылады.
• Гуманист болып табылады.
• Көшбасшылықты қамтамасыз ету маңызды. Өзінің істейтін нәрсесі
айтқаныңызға сай болуы тиіс.
• Өз алдыңызға және фирма қызметкерлерінің алдында нақты міндеттер қою.
• Өнегелік нормаларын міндетті түрде ұстану керек.
• Өнегелік нормаларды бұзушыларды жазалаған жөн.
• Фирмада кәсіпкерлік әдептануы бойынша жұмыстардың өткізілуін
қамтамасыз ету қажет.
• Жақсы адамдар мен мамандарды қызметіне жалдауға ұмтылу керек.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993
г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары (2 тақырып) [1,2,3,4,5,6]
1. Кәсіпкерлік қатынастар кәсіпкерлік құқықты құқықтық реттеудің пәні
ретінде
2. Шаруашылық және кәсіпкерлік құқық, шаруашылық және
кәсіпкерлік қатынастар түсініктерінің арақатынасы.
3. Кәсіпкерлік құқықтың еріктілігі.
4. Азаматтық құқықтың кейбір субъектілері үшін кәсіпкер мәртебесін
қабылдауды құқықтық реттеу.
5. Кәсіпкерлердің құқықтық мәртебесінің мемлекеттік қызметкерлер және
депутаттардың құқықтық жағдайларымен сәйкессіздігі.
6. Кәсіпкерлердің іскерлік этикасы.
7. Алыс шетел, ТМД және ҚР заңнамалары бойынша кәсіпкер және
коммерсент түсініктеріне салыстырмалы анализ жасау. Осы елдердің
заңнамалары бойынша кәсіпкерлердің мәртебесін қабылдау және анықтау
ерекшеліктері.
3 ТАҚЫРЫП. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің түрлері және
нысандары
Жоспар:
1. Кәсіпкерлік қатынас субъектілері. Кәсіпкерліктің түрлерін
анықтау критерилері.
2. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері, жалпы сипаттамасы, құқықтық
айырмашылықтары.
3. Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны.
1. Кәсіпкерлік қатынас субъектілері. Кәсіпкерліктің түрлерін анықтау
критерилері. Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге,
заңды тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық
акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассоциациялыры, әртүрлі бірлестіктер.
Кәсіпкерліктің барлық субъектілеріне – жеке кәсіпкерліктің
субъектілеріне, микробизнес субъектілеріне, шағын, орта кәсіпкерліктің және
ірі бизнестің субъектілеріне бөлінеді.
Жеке кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлға құрылмай кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеек тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты жеріндегі салық
комитеттерінде тіркеледі.
Заңдық тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты
жеріндегі салық комитеттерінде тіркеледі.
Заңдық тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар, жұмыскерлердің жылдық орташа
саны 10 адамға дейінгі кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды тұлғалар
микробизнес субъектілері болып табылады. Микробизнес субъектілері шағын
кәсіпкерліктің құрамына кіреді және тиісінше шағын кәсіпкерліктің
субъектілері үшін көзделген жеңілдіктерді пайдаланады.
Шағын кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлғасы құрылмаған жеке
тұлғалар және жұмыскерлердің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын,
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны
60 000 еселік айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар жатады.
Олар тұрғылықты жеріндегі салық комитеттерінде тіркеледі.
Орта кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлғасы құрылмаған жеке
тұлғалар және жұмыскерлердің жылдық орташа саны 250 адамға дейінгі,
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны
325 000 еселік айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар жатады.
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
-дербестік және тәуелсіздік;
-экономикалық ынталылық;
-шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
-жаңашылдық.
Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай
бөлінедә: өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік қызмет жеек адамның немесе
коллективтің құрамы болуы керек.
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және
ұжымдық-экономикалық
2. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері, жалпы сипаттамасы, құқықтық
айырмашылықтары. Кәсіпкерліктің екі түрі бар: мемлекеттік кәсіпкерлік
және жеке кәсіпкерлік. Жеке кәсіпкерлік – жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің кіріс алуға бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
өздерінің меншігіне негізделген және жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге
асырылатын бастамашылық қызметі.
Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері жайлы
қысқаша сөз.
Жеке кәсіпкерліктің төрт маңызды артықшылықтары бар:
1. Ол белгілі бір істе жақсы кәсіби сапасы бар адамға өзіне
қажетті жалақымен қамтамасыз етуіне, еңбекке орналасу
проблемвсын шешуіне мүмкіндік береді.
2. Ол оңай әрі арзан реттеледі.
3. Ол мемелекеттік реттеуге аз ұшырайды.
4. Ол құжаттардың көп мөлшерін, бухгалтерияны талап етпейді.
5. ЖК икемділік, шұғыл және басқа да шешімді қабылдау мүмкіндігі
тән.
6. жеке кәсіпкерліктің осы түрінің кемшіліктері:
1. Шаруашылық жүргізуші субъектінің уақыты оны құрған жеке тұлғаның
өмірімен шектелген (мұрагерлері туралы ойлаңыз).
2. Бизнес ауқымы шектелгендіктен бастапқы капиталды жинау қиын.
3. Берешектерге ұсынса, онда жеке меншікке қауіп-қатер төнеді.
4. Кәсіпкерліктің барлық функцияларын (демалыс күндерінің, ауруханалық
парақтар т.б.) орындау қиын.
Яғни бір адамның (меншік иесінің) қызметі ретіндегі жеке кәсіпкерлік
бизнестегі алғашқы кезең. Бір адам тауарларды қайта сатумен айналысса да,
қалтқыда ұсталып тұруға болады, бірақ сенімді бизнесті құру қиын.
Бастапқы капиталды жинақтаған кезде әр кәсіпкер өз уақытында заңды тұлғаның
құқықтарымен ірірек істі құру туралы шешім қабылдайды.
Жеке кәсіпкерлер әдетте жуық арада пайда беретін және сұранымы бар
тауарлар өндірісіне капитал құяды. Ал қоғамның қалыпты өмір сүруіне
көптеген басқа игіліктер қажет. Олардың қатарына капиталдың көп мөлшерін
талдап өтетін, қайтарымы өте ұзақ мерзімді қамтитын, біразын халық тегін
тұтынатын тауарлар мен қызметтердің өндірісі жатады. (күрделі және іргелі
ғылыми ізденіс жұмыстары, авто-темір жолдар, аэропорттар, ірі ирригациялық
құрылыстар және тағы басқа). Олар қоғамдық тауарлар деп аталып кетті. Сол
қоғамдық тауарларды өндіру мемлекетке жүктеледі.
Мемелкеттік кәсіпкерліктің артықшылығы мемелкеттік бюджеттің үлкен
қаржымен әркет жасауында. Мемлекеттік кәсіпорындар әрқашан ерекше ішкі және
сыртқы экономикалық жағдайда болады.
Мемлекеттік кәсіпкерліктің біршама кемшіліктері бар. Кемшіліктері
мемелкеттік кәсіпорындардың нақты қожаларының болмауымен. Кәсіпкерлік
қызметті сипаты бойынша келесі түрлерге бөлуге болады:
А)Өндірістік кәсіпкерлік-экономиканың әртүрлі саллаларындағы
кәсіпорындарда тауарлар мен қызметтерді өндіріп, табыс табуға көзделген
кәсіпкерліктің күрделі түрі, өндірістік кәсіпкерлікке тікелей материалдық
өндіріс, құрылыс жұмыстарын, тасымалдау көлігі, байланыс жүйелері және тағы
басқа. Өндіріске тікелей қатысы бар салалардағы кәсіпкерлік жатады.
Б)Коммерциялық кәсіпкерлік негізінде айырбас операцияларымен бизнесмен,
саудагер мен коммерсант шұғылданатын кәсіпкерліктің түрі. Коммерциялық
қызметке немесе бизнеске табыс алып келетін істің бәрін жатқызуға болады.
Коммерциялық қызметтің құрамы әртүрлі. Оның ішіне сауда бизнесі,
өндірістік емес бизнесі, қызмет көрсету бизнесі.
3. Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны. Ұжымдық-
құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестер – адамдардың бірлестігі, онда екі
және одан да көп серіктестер болады. Олар өз капиталдарын қосады және
әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді. Олар шексіз
жауапкершілікті серктіестер, командитті (сенімге негізделген) серіктестер
шектелген жауапкершіліктер.
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді.
Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал
қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн – көпсалалы акционерлік қоғам, әртүрлі компаниялардың бақылау
пакеттерін сатып алады.
Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі.
Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық, өндірістік,
экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу.
Консорциум – бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен
кәсіпкерлердің бірлестігі.
Сидикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель – тауар, қызмет көрсту бағасы, нарық аудандарын бөлу, өндіріс
мөлшері жөнінде келісім.
Қаржы - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда капиталының
бірлестігі.
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер
құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
кәсіпорын құру жөнінде келісімге қояды. Құруға керекті серіктес
мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зиян
пайға қарай бөлінеді. әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып
сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік
атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері
зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлщерінде
жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің
заттарымен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің
заттарымен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам. Акционерлік қоғам - өз қызметін
жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын заңды
тұлға. Қоғам өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады
және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз
міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның
акционері – оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын
тек мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын
федералдық қазына кәсіпорны болып есептеледі.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993
г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары ( тақырып 3) [1,2,3,4,5,6]
1. Кәсіпкерлік қатынас субъектілері.
2. Жеке кәсіпкерліктің түсінігі.
3. Азаматтардың жеке кәсіпкерлігінің құқықтық сипаты.
4. Бірлескен кәсіпкерліктің құқықтық сипаты.
4 ТАҚЫРЫП. Жеке кәсіпкерлік.
Жоспар
1.Жеке кәсіпкерліктің түсінігі және түрлері.
2.Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанынның құқықтық сипаты.
1.Жеке кәсіпкерліктің түсінігі және түрлері. Жеке кәсіпкерлік - жеке
кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға бағытталған, жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің өздерінің меншігіне негізделген және жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен
жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі. Қазақстан Республикасының жеке
кәсіпкерлік туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына
негізделеді және Азаматтық кодекстен, осы Заң мен Қазақстан Республикасының
өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Егер Қазақстан Республикасы Ратификацияланған халықаралық шартта осы
Заңда негізделгендерден өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық
шарттың ережелері қолданылады. Жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін
жүзеге асыру ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленеді.
Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленген негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін. Жеке кәсіпкерлікті
шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттің айрықша
құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы мүмкін. Мемлекеттік
органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылық жағдайын
белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауын тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлікті құқықтық реттеу шектері.
1. Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленген негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін.
2. Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
мемлекеттің айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы
мүмкін.
3. Мемлекеттік органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
артықшылық жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауына
тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлға Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген ұйымдық-құқықтық нысанда
ғана құрыла алады. Жеке кәсіпкерлік субъектілері: шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне; орта кәсіпкерлік субъектілеріне; ірі кәсіпкерлік
субъектілеріне жатқызылуы мүмкін.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасын , жеке және заңды тұлғалардың
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сақтауға;
2)өндірілетін өнімнің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің)
Қазақстан Республикасының заңнамасының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз
етуге;
3) Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңына сәйкес
лицензиялануға жататын жеке кәсіпкерлік түрлерін жүзеге асыруға лицензиялар
алуға;
4) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтық-құқықтық
жауапкершілікті міндетті сақтандыруды жүзеге асыруға міндетті.
2.Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны. Дара кәсіпкерлік - жеке
тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне
негізделген және жеке тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүліктік
жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі; Дара кәсіпкерлік
өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады.
Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен тиесілі
мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған билік
етуге жол беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады. Некеде
тұратын жеке тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік кәсіпкерлікті
жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда,
егер заңдарда немесе неке шартында не ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге
келісімде өзгеше көзделмесе, мұндай пайдалануға жұбайының келісімі қажет.
Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне
ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп
пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай
жүзеге асырады.
Дара кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық
мүлкімен жауапты болады.
Дара кәсіпкер өз қызметін жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың
дербес бланкілерін, мөрді, мөртабандарды пайдалануға құқылы.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады. Өзге құжаттарды талап
етуге тыйым салынады.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті жоғалтқан жағдайда,
оның өтініші бойынша оған мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
түпнұсқасы беріледі. Мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
түпнұсқасын беру үшін дара кәсіпкердің Қазақстан Республикасының салық
заңнамасында айқындалған тәртіппен алым алынады. Бірлескен дара
кәсіпкерлікті тіркеу кезінде өтінішті үшінші тұлғалармен және мемлекеттік
органдармен қатынастарда мүдделерін білдіретін уәкілетті тұлға береді.
Дара кәсіпкердің қызметі ерікті немесе мәжбүрлеу тәртібімен, сондай-ақ
осы Заңда көзделген мән-жайлар туындаған жағдайда тоқтатылуы мүмкін. Дара
кәсіпкердің қызметі өзіндік кәсіпкерлік кезінде – дара кәсіпкер өз бетімен,
бірлескен кәсіпкерлік кезінде –барлық қатысушылар бірлесіп қабылдаған шешім
негіщенде кез келген уақытта ерікті түрде тоқтатылады.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанынның құқықтық сипаты. Бірлескен
кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық мәмілелер
бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады, ал
құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары:
• Негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
• Шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде
жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
• Жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын
жай серіктестік болып табылады.
Өз кезегінде бірлескен кәсіпкерлік тағы үш нысанға ерлі-зайыптыларының
бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылар
кәсіпкерлігі; шаруа (фермерлік) шаруашылығының ортақ меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үй бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік; кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік
негізінде жүзеге асырған кезде өзіне меншік құқығымен тиесілі барлық
мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ меншігіндегі үлесімен
жауапты болады. Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-
зайыптылардыңортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша
өндіріп алу ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады.
Жұбайлардың жеке кәсіпкер болып табылмайтын әрқайсының мүлкі өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жұбайының біреуінің борыштары бойынша
өндіріп алуды қолдану нысанасы бол алмайды. Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін
жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруға
байланысты борыштары бойынша өндіріп алу олардың қайсының іскерлік
айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне
қолданыла алады.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993
г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары (4тақырып) [1,2,3,4,5,6]
1. Жеке кәсіпкерлік түсінігі.
2. Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанының құқықтық сипаты (топ азаматтарының
кәсіпкерлігі).
5 ТАҚЫРЫП. Заңды тұлғалардың дара кәсіпкерлігі.
Жоспар
1. Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық-
құқықтық нысандары.
2. Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив
кәсіпкерлігі.
3. Мемлекеттік емес коммерциялық емсе заңды тұлғалардың кәсіпкерлік
қызметі.
1. Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық-
құқықтық нысандары. Ең алдымен заңды тұлға ұғымын анықтап алайық және оны
негізгі белгілер деп атаймыз. Заңды тұлға – ұйымдастырылған, құрылған және
құқықтар мен міндеттіліктер жүктелген мүліктік қатынастардың субъектісі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 33 бабына сәйкес
төмендігідей белгілерге жауап беретін: меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз
мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес
жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта
талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлға құқықтық қабілетке ие болады, яғни ҚР АК сәйкес өзінің
қызметімен байланысты құқықтарыбар болып, міндеттіліктерді көтере алады.
Осыған орай заңды тұлғаның дербес баланс немесе сметасы өзінің атауы
жазылған мөрі болуы тиіс.
Азаматтық кодекс заңды тұлғалардың екі түрін анықтады. Оған сәйкес
коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар болып бөлінеді.
Заңды тұлғалардың түрлерi мен нысандары.
1. Өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн
(коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және
алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым)
ұйым заңды тұлға бола алады.
2. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттiк кәсiпорын,
шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам, өндiрiстiк кооператив
нысандарында ғана құрылуы мүмкiн.
3. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық
бiрлестiк, акционерлiк қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни
бiрлестiк нысанында және заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы
мүмкiн.
Коммерциялық емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық
мақсаттарына сай келуiне қарай ғана айналыса алады. Коммерциялық емес ұйым
болып табылатын және мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды
тұлға тек қана мемлекеттiк мекеме нысанында құрылуы мүмкiн.
4. Заңды тұлғалар бiрлестiк құра алады (АК 110-бабы).
5. Заңды тұлға Азаматтық кодекстiң, заңды тұлғалар нысандарының
әрқайсысы туралы Заңның, өзге де заң құжаттары мен құрылтай құжаттарының
негiзiнде жұмыс iстейдi.
2. Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив
кәсіпкерлігі. Шаруашылық серіктестік қатысушыларының мүдделерін қозғайтын
ақпарат деп танылады:
1. Серіктестік қатысушыларының жалпы жиналысында қабылданған,
серіктестіктің байқау кеңесінің, атқарушы органының, тексеру комиссиясының
шешімдері және қабылданаған шешімдердің орындалуы туралы ақпарат.
2. серіктестіктің өз капиталы мөлшерінің жиырма бес және одан да көп
пайызын құрайтын мөлшерде серіктестіктің қарыз алуы;
3. Жаслаған ірі шарт нәтижесінде серіктестіктің өз меншігіндегі
капиталы мөлшерінің жиырма бес және одан да көп пайызын құрайтын сомадағы
мүлік сатып алынатын немесе иеліктен шығарылатын ірі шартты немесе өзара
байланыстағы шарттарды серіктестіктің жасауы;
4. Серіктестіктің қандай да болсын қызметтің түрін жүзеге асыруға және
(немесе) белгілі бір іс-әрекеттер жасауға лицензиялар алуы, олардың
қолданылуын тоқтата тұру немсе тоқтату, сондай-ақ серіктестіктің қандай да
болсын қызметтің түрін жүзеге асыруға және (немесе) белгілі бір іс-
әрекеттер жасауға бұрын алған лицензияларынан айыру;
5. Серіктестіктің мүлкін тәркілеу;
6. Нәтижесінде серіктестіктің баланстық құны қоғам активтері жалпы
мөлшерінің он немесе одан да көп пайызын құрайтын мүлкі жойылған төтенше
сипаттағы жағдайлардың басталуы;
7. Серіктестікті және (немесе) оның лауазымды тұлғаларын әкімшілік
жауапкершілікке тарту;
8. Серіктестікті мәжбүрлеп қайта ұйымдастыру туралы шешім;
9. Аудиторлық есеп (ол бар болса); Серіктестіктің Жарғысына сәйкес
серіктестік қатысушыларының мүдделерін қозғайтын өзге де ақпарат.
Дүниежүзілік практикады кәсіпорындардың әр қилы ұйымдық және құқықтық
формалары пайдаланылады, оны елдің ұлттық заң шығарушы органдары анықтайды.
Соның негізінде оларға заңды статус беріледі. Осы мүмкіндігіне орай
міндеттемелеріне сәйкес жауапкершіліктері болады. Кәсіпорындар азаматтық
процестерде, сотта, шаруашылық сатысында және аралық сотта өз мүдделерін
қорғайды. Қазақстанда қолданылып жүрген заңдарға сәйкес кәсіпорындардың
мынадай ұйымдық-құқылық, формалары бар:
1) мемлекеттік кәсіпорын
2) серіктестік
Егер шаруашылықыты ұйымдастыруда ол жаңа саламенен айналысатын болса ол
шаруашылық 2 жыл бойына салықтан босатлыады.
Аралас серіктестік – бұның негізгі ерекшелігі бір немесе бірнеше
қатысушылардың бүкіл мүліктерімен несие беруші серіктестіктер алдында жауап
береді. Біреуінің немесе бірнешеуінің жауапкершілігі қоғамға қосқан үлесі
бойынша шектеледі. Бүкіл мүліктері мен тәуекелділік етіп отырған қатысушы
қоғамның ішкі мүшесі деп аталады. Ал қосқан үлес мөлшерінде тәуекел
етушілер сыртқы қатысушылар немесе командистер деп саналады.
1) Біріккен кәсіпорын. Бұл бірлескен кәсіпорын үшін бізде заңды статус
толық анықталмаған. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың 90 пайызы
ЖШС болып отыр. Мемлекеттік кәсіпорын құқылы статусы әртүрлі. Олардың
жағдайын анықтан реттейтін заң актілері жоқ. Іс жүзінде әрбір кәсіпорын
мемлекетпен рынок арасындағы финанс мүмкіндік қатынастарын реттейтін арнайы
қорларға сәйкес ұйымдастырады. Жеке кәсіпорын. Бұл топқа заңды шаруашылық
дербестігі жоқ кәсіпорындар кіреді. Олар мемлекеттік әкімшілік жүйесіне
енеді. Тікелей немесе құрылымдық тұрғыдан бір министрлікке, ведомостваларға
не жергілікті басқару органдарына бағынады. Олар пайдадан табыс төлемейді.
2) Корпорация – қызметінде жауапкершілік менеджерлерге ауысады. Сөйтіп
капитал мен меншікті капитал және қызмет атқарушы капитал болып бөлінеді де
меншікке нақты бақылау жасайтын менеджер болып қалады.
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар
шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танлыады. Қоғамның өз
акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың
міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қазақстан Республикасының заңдарында
көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында
коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам (акционерлік қоғамның
ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымнан басқасы)
облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы.
Қоғамның фирмалық атауы болады, онда акционерлік қоғам ұйымдық-құқықтық
нысанын көрсету және оның атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан кейін АҚ
аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол беріледі.
Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары
1. Құрылтай шарты (жалғыз құрылтайшының шешiмi) мен жарғы акционерлiк
қоғамның құрылтай құжаттары болып табылады.
Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттарында Азаматтық кодекспен және
Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен айқындалған мәлiметтер
болуға тиiс. Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары нотариаттық
куәландырылуға жатады.
2. Құрылтай шартының күшi (жалғыз құрылтайшының шешiмi) жарияланған
акциялар шығарылымы мемлекеттiк тiркеуден өткiзiлген күннен бастап
тоқтатылады.
3. Акционерлiк қоғамның жарғысын бекiту тәртiбi Қазақстан
Республикасының заң актiлерiмен белгiленедi.
Акционерлiк қоғамды қайта құру және тарату
1. Акционерлiк қоғам акционерлер жиналысының шешiмi бойынша қайта
құрылуы немесе таратылуы мүмкiн. Акционерлiк қоғамды қайта құрудың және
таратудың өзге негiздерi мен тәртiбi Азаматтық кодекспен және өзге де заң
құжаттарымен белгiленедi.
2. Акционерлiк қоғам шаруашылық серiктестiгi немесе өндiрiстiк
кооператив болып қайта құрылуға құқылы.
Өндірістік кооператив азаматтардың жеке еңбектік қатысуы мен мүліктік
жарналарды (үлеспай) оның мүшелерінің біріктіруіне негізделген бірлескен
кәміпкерлік қызмет үшін мүшелік негізінде азаматтардың өз еріктерімен
бірігуі болып табылады. Бастысы сол, оның мүшелері тек мүліктік жарналарды
біріктіріп қоймай, сондай-ақ міндетті тәртіппен кооператив қызметіне жеке
еңбегімен қатысады.
Кооператив мүшелері кооперативтің міндеттемелері бойынша қосымша
(субсидиялық) жауаптылықта береді. Кооператив мүшелерінің арасындағы
жауапкершілікті үлестіру олардың пайларының көлеміне шамалап жүргізіледі.
Құрылғаннан кейін кооперативке қосылған кооперативтің мүшесі, тек қана
өзінің кооперативке мүшелікке өткеннен кейін ғана берілген міндеттемелер
бойынша жауап береді.
Өндірістік кооперативтің құрылтайшылары мен мүшелері ең кем дегенде екі
адамнан құрылған заңды тұлға болып табылады. Он алты жасқа толған,
кооперативтің мүшесі болғысы келетін және оның қызметіне жеке еңбек
тұрғысынан қатысуға қабілетті кез келген жеке тұлға. өндірістік
кооперативтің мүшесі бола алады. Кәмелетке жасы толмаған азаматтарды
кооператвке мүшелікке алу үшін олардың ата-аналарының, асырап алушылары мен
қамқоршыларының келісімі қажет.
Осылайша, өзінің құқықтық мәртебесі бойынша өндірістік кооператив
шаруашылық серіктестікке өте ұқсас, дегенмен ішкі қарым-қатынас
мәселелерінің легі біршама өзге болып реттеледі, коммерциялық қызмет үшін
ұйымдық-құқықтық үлгілерді таңдау жолдарының санын ұлғайтады. Қазіргі кезде
өндірістік кооператив қоғамдық тамақтануда, құрылыста, ауыл шаруашылығында,
фермерлік (шаруа) қожаолықтарымен шұғылдану қатарында кәсіпкерлік қызметті
жүзеге асыру үшін ыңғайлылау үлгі болып табылады.
1997 жылғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 ТАҚЫРЫП Шаруашылық құқық оқу пәні ретінде.
Жоспар
1. Кәсіпкерлік құқық түсінігі. Кәсіпкерлік құқық пәні.
2. Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметтің негізгі қағидалары.
3. Кәсіпкерлік құқық жүйесі.
4. Кәсіпкерлік құқықтың қайнар көздері.
1. Кәсіпкерлік құқық түсінігі. Кәсіпкерлік құқық пәні.
Кәсіпкерлік құқық – кәсіпкерлік қатынастармен тығыз байланысты
коммерцтялық емес, кәсіпкерлік реттеуге және тағы да басқа қатынастарды
реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Кәсіпкерлік құқықтың пәні
кәсіпкерлік іс-әркет саласында қалыптасатын қоғамдық қатынастар және сол
қатынастармен тығыз байланыстағы коммерциялық емес, кәсіпкерлікті
мемлекеттік реттеуге байланысты қатынастарды қамтиды. Бұл қатынастарды: а)
кәсіпкерлік (кәсіпкер мен кәсіпкер арасындағы көлденең қатынастар) және
коммерциялық емес (мемлекет пен кәсіпкер арасындағы тік қатынастар) деп
екіге бөлуге болады. Кәсіпкерлік құқықтың әдістері. Кәсіпкерлік
қатынастарды реттеуде және кәсіпкердің құқықтық субъектілерінің өз бетімен
шешім қабылдауына мүмкіншілік туғызатын келісім әдісі. Бұл әдістің мәні
кәсіпкерлік құқықтың субъектілері бір-бірімен заңға сәйкес әрекеттер
жасағанда ешкімнің күштеуінсіз, зорлауынсыз өз еріктерімен, өзара келісімге
келу арқылы мәселелерін шешуге құқықтары мен бостандықтары бар.
Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеу барысында міндетті орындалуға тиісті
құқықтық кесімдер беруі мүмкін. Көп жағдайда бұндай құқықтық кесімдер
мемлекет тарапынан кәсіпкерлік әрекетінің барысында қоршаған ортаға зиян
келтіретін болса, онда мемлекет сол келтірілген зиянды қайта қалпына
келтіруді талап ете алады. Бұндай мемлекеттік құзіретті органдар тарпынан
берілген кесімдер кәсіпкерліктің субъектілері үшін орындалуға міндетті.
Осындай әдістердің бірі тиым салу әдісі. Оның мәні, егер де кәсіпкерлік
субъектілерінің кәсіпкерлік іс-әрекетінің барысында қоршаған ортаға қауіпті
зиян келуі мүмкін. Келесі әдістердің бірі кепілдеме, ұсыныс беру әдісі.
Тараптар кәсіпкерлік қатынастардың барысында бір-біріне ұсыныс жасауға
мүмкіншіліктері бар.
2. Қазақстанда кәсіпкерлік қызметтің негізгі қағидалары.
Кәсіпкерлік құқықтық қатынастар мынадай қағидаларға негізделеді.: 1)
кәсіпкерлік істің еркіндігі – кез-келген ақыл-есі дұрыс, жасы толған адам
заңнамаларда көрсетілген талаптарға сәйкес жағдайларда кәсіпкерлікпен
айналысуға құқығы бар; 2) кәсіпкерлік іс барысында пайдаланылатын барлық
меншік түрлері мен түр-пішіндерінің құқықтық (заңдық) теңдігі; 3) бәсеке
еркіндігі және монополияны тежеу; 4) кәсіпкерлік істің негізгі мақсаты
пайда табу; 5) кәсіпкерлік іс барысындағы заңдылық; 6) кәсіпкерлікті
мемлекеттік реттеу.
3. Кәсіпкерлік құқық жүйесі.
Кәсіпкерлік құқықтың жүйесі жалпы және рекше деген екі бөлімнен тұрады.
Кәсіпкерлік құқықтың жалпы бөліміне:
1) кәсіпкерлік құқыққа кіріспе;
2) шет елдердің сауда құқығы;
3) кәсіпкерлік құқықтық қатынастар;
4) банкроттық;
5) республикалық және коммуналдық меншікті мемлекетсіздендіру,
жекешелендіру;
6) кәсіпкерлік істі құқықтық реттеу;
7) кәсіпкерлік іс саласындағы құқық бұзушылық пен жауаптылық;
8) кәсіпкерлік істің субъектілерінің мүддесін қорғау;
9) экономикалық қауіпсіздіктің құқықтық салалары сияқты қатынастар
жатады.
Ерекше бөліміне:
1) монополистік әрекетті құқықтық реттеу;
2) өнімдердің, қызмет көрсетудің сапасын құқықтық қамтамасыз ету;
3) баға мен тарифтерді құқықтық реттеу;
4) инвестицияландыру мен қаржыландыруды құқықтық реттеу;
5) несие мен қарыз беруді құқықтық реттеу;
6) есеп пен бақылауды құқықтық реттеу;
7) сыртқы кәсіпкерлік істі құқықтық реттеу;
8) еркін экономикалық аймақтарды құқықтық реттеу сияқты қатынастарды
қамтиды.
4. Кәсіпкерлік құқықтың қайнар көздері.
Кәсіпкерлік құқықтың қайнар көздері Конституция, Конституциялық
заңдар, халықаралық шарттар мен келісімдер, заңдар, Президенттің,
Үкіметтің, Парламенттің, жергілікті жердегі атқару және өкілетті
органдарының актілері жатады. Мысалы Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексі.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993
г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары (1 тақырып) [1,2,3,4,5,6]
1. Кәсіпкерлікқұқықтың тар және кең мағынадағы түсінігі.
2. Кәсіпкерлік құқық екінші деңгейдегі құқық саласы ретінде.
3.Кәсіпкерлік құқық институтының мазмұны - кәсіпкерлік қатынастарды
құқықтық реттеу.
4. Сауда құқығын оқу тарихы.
5. Кәсіпкерлік және азаматтық құқықтардың обособление мәселелері.
2 ТАҚЫРЫП. Кәсіпкерлік қызмет түсінігі. Кәсіпкердің іскерлік этикасы.
Жоспар
1. Кәсіпкерлік қызметтің түсінігі және қағидалары.
2. Кәсіпкерлік қызметтің белгілері.
3. Кәсіпкерлік тәуекел: түсінігі, оның түрлері, қүұрамды бөлімдері,
кәсіпкерлік тәуекелді басқару әдістері.
4.Кәсіпкерлік іскердің этикасы.
1. Кәсіпкерлік қызметтің түсінігі және қағидалары. Қазақстанда
кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардардың басында, қайта құрудың басталуымен
айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, комсомолдық кәсіпкерлік
басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол жетекшілері,
жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде
кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдің жағдайлары жасалды. Мұның
үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны
төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы
капитал жинай алды, себебі несие ақша қымбат алынып, арзан қайтарылды.
Кәсіпкерлік қызметін бұрынғы Кеңес Одағы кезінде 1987 жылы қабылданған
СССР азаматтарының жеке еңбек қызметі туралы заңы алғаш рет
ресмилендірді. 1988 жылы Кооперация туралы заң қабылданды. Кооперативтер
мен серіктестіктердің жаппай құрылуы басталды. Дегенмен нарықтық
инфрақұрылымның болмауына байланысты кооперативтердің аз бөлігі ғана
аяғынан тұрып кете алды. Кейінірек 1988-1991 жылдары жалға беру, бірлескен
кәсіпорындар мен банк қызметі туралы заңдар экономикалық жағдайды біршама
ырықтандырды. Тұтастай алғанда, негізгі меншік мемлекеттік болып қала
бергенімен, жалға беру түріндегі аздаған босаңсулар біршама дәрежеде
кәсіпкерлік белсенділікке жағдай жасады.
Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік
белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды. Қазақстанда
кәсіпкерліктің дамуына Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық
қызметтің еркіндігі туралы (1991), Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау
туралы (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-ақ жеке
кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен қамтылғандар саны
164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің субъектілер саны 307
мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен қамтылды. Кәсіпкерлік
қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға өндіріс те емесе,
тұтынушылар мен тауар өндірушілер арасындағы делдалдық те емес, сауда
шықты.
Экономиканы тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың
басты күштерінің бірі кәсіпкерлікті жетілдіру болып табылады. Жалпы
кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше белгілі шарттар орындалуы қажет:
• Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы
болуы қажет. Ол – шаруашылық қызметінің бағытын таңдау,
өндірістік, сауда бағдарламаларын анықтау, қаржы көзін таңдау,
өнімдерді тасымалдау, өнімге баға белгілеу, табысты өз мұқтажына
жұмсау;
• Кәсіпкерлік қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге
тәуекелдікті қажет етеді. Қабылдаған шешімдерге деген
жауапкершілік болмайтын болса, ол кәсіпкерліктің де болмағаны;
• Кәсіпкерлік қызметтің тбелгілі коммерциялық табысқа жетуге бағдар
ұстауы, экономикада қажетті нарықтық құрылым орнатумен байланысты.
Яғни, кәсіпкерлік дамуы үшін оның құқықтық базасы, әлеуметтік-
экономикалық шарттары қалануы керек.
Төртінші шарт жоғарыда аталған шарттардан туындайды. Еркін кәсіпкерлік
меншіктің әр түрлі формада, түрде, типте болуын қалайды.
Кәсіпкерлік – қызметтің ерекше бір түрі ғана емес. Бұл тағы да белгілі
стиль және тәртіптің типі, жинақтап айтсақ. үлкен бастама, дәстүрден тыс
шешімдерді іздестіру, тәуекелге бару, іскерлік қызметтің орын алар жері, ең
алдымен кәсіпорын.
Енді кәсіпкерліктің негізгі құқықтық принциптеріне қысқаша тоқталайық.
Оларға мыналар жатады:
1. Кәсіпкерлік қызметі еркіндігінің принципі.
Бұл негігі принцип. Ол ҚР Конституциясы 26-б. 1-т.-да: Әркімнің
кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік
қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар деп бекітілген.
Одан әрі бұл принципті ҚР АК-де, заңнамалық актілерде таба аламыз. Ол
кәсіпкердің мүліктің қолдана (айналымнан шығарылмаған) кез келген түрлерін
пайдалана отырып және т.б. кәсіпкерліктің кез келген саласында, заңмен
көзделген кез келген нысанда өз ісін бастауға және жүргізуге құқығын
білдіреді.
Бірақ Қазақстан заңнамасымен кәсіпкерлік қызмет еркіндігі қоғам
мүддесіне орай конституциялық құрылыс негіздерін, басқа адамдардың
адамгершілігін, денсаулығын, заңды мүдделерін қорғау, елдің қорғанысы мен
мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатына қажетті шамада шектелуі
мүмкін. Сонымен, ол шаруашылық қызметтің кейбір түрлерін лицензиялаудың кең
тәжірибесімен жарым-жартылай шектеледі.
2. Меншіктің алуан түрлерін танудың, меншік құқықтарына заңдық теңдік
пен олардың бірдей қорғалуының конституциялық принципі. Ол
Конституцияның 6-б.-да бекітілген. Қазақстан Республикасында
мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.
Оған сәйкес заңнамамен кәсіпкерлік қызметін республикалық,
коммуналдық немесе жеке меншіктегі мүлік қолданып жүргізетін
субъектілер үшін меншіктің белгілі бір түрлеріне қандай да болмасын
артықшылықтар немесе шектеулерді белгілеуге болмайды.
3. Бәсекелестікті ұстап тұру мен монополизациялауға және жосықсыз
бәсекеге бағытталған (Конституцияның 26-бабы) экономикалық қызметке
жол бермеу принципі. Бұл принцип сақтау – нарықтық экономиканы
дамытудың және кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың қажетті шарты.
Мұнда ҚР 2001 ж. 19-қаңтардағы Бәсекелсу және монополистік қызметті
шектеу туралы заңына маңызды рөл беріледі.
4. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу принципі. Ең бастысы,
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу барысында – кәсіпкерлердің
және мемлекеттің жұрт алдындағы және қоғамның мүдделерінің сақталуына
қол жеткізілуі тиіс.
5. Заңдылық принципі. Ол өте маңызды және оның іске асырылуы – құқықтық
мемлекетті құрудың негізі. Біріншіден, кәсіпкерлік қызмет заңнама
талаптары қатал сақталған кезде жүзеге асырылуы тиіс. Екіншіден,
маңыздырағы, мемлекет құқықтық актілердің заңдылығын мемлекеттік
билік және кәсіпкерлікті реттейтін жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының қызметін қамтамасыз етуі тиіс.
6. Кәсіпкерлердің, солар сияқты тұтынушылардың құқықтарын қорғауды
кәсіпкерлік принциптерінің қатарына жатқызуға болады. Бұл принциптің
түпкі мақсаты – тұтынушылардың мүдделерін толық қанағаттандыру
жолымен кәсіпкерлікті дамытуды көздейді. Екінші жағынан,
кәсіпкерлердің өздері өз құрылымдарын құру тәртібін оңайлатуға,
дәлелсіз тексерулерге және керексіз мемлекеттік бақылауға жол
бермеуге, коммерциялық құпияны сақтауға, әділ салық салуға мұқтаж
болады. Дәп осыған ҚР АК 10-бабының, 1992 ж. 4-шілдесіндегі Жеке
кәсіпкерлікті қорғау мен қолдау туралы; 1997 ж. 19-маусымдағы Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттің қолдауы туралы; 1997 ж. 19-маусымдағы
Жеке кәсіпкерлік туралы; 1998 ж. 31-наурыздағы Шаруа (фермер)
қожалығы және кәсіпкерлік қызметті реттейтін басқа заңдардың
нормалары бағытталған.
2.Кәсіпкерлік қызметтің белгілері. ҚР Азаматтық кодексінің (бұдан әрі ҚР
АК) 10-б. 1-т.-на сәйкес Кәсіпкерлік – меншік түрлеріне қарамастан,
азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды
қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке меншікке (жеке
кәсіпкерлік) не мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық басқару құқығына
(мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет
кәсіпкердің атынан, оның тәуекел етуімен және мүліктік жауапкершілігімен
жүзеге асырылады. Бұл анықтама толық емес шығар, бірақ оны талдауы
кәсіпкерліктің төмендегідей белгілерін атауға мүмкіндік береді:
1. Дербестік. Кәсіпкердің мүліктік және ұйымдық дербестігін шартты түрде
бөліп көрсетуге болады. Қызметтің экономикалық базасы сияқты мүліктік
дербестік кәсіпкерде айрықша өзіндік мүліктің бар болуымен анықталады.
Мүліктік дербестік көлемі негізінде осы мүліктік субъекті жататын заңдық
атағына байланысты болады. Мүліктің меншік иесінің дербестігі анағұрлым
басым. Шаруашылық жүргізу құқығында жұмыс істейтін кәсіпкорындардың да
айтарлықтай мүліктік, бірақ заңмен шектелген дербестігі бар. Ұйымдық
дербестік – кәсіпкерлік қызмет барысында дербес шешімдерді қабылдау
мүмкіншілігі. Осындай қызметпен шұғылдану туралы шешім қабылдау, қызметтің
түрін, ұйымдық-құқықтық нысанын, құрылтайшылардың шеңберін таңдау – мұның
бәрі-ұйымдық дербестіктің көрінуі.
2.Тәуекел. кәсіпкерлік қызмет тәуекелге ұшырайды. Осы арқылы ол
шаруашылық жүргізудің нашар нәтижелері кезінде мемлекетке жүгінуге
мүмкіндігі болған зиянды кәсіпорындардың біле тұра жол берген әкімшілік-
жоспарлы экономика кезеңінің шаруашылық қызметінен түпкілікті түрде
ерекшеленеді. Кәсіпкерлік тәуекел – табысты жұмысқа қуатты ынта.
3.Кәсіпкерлік қызмет әрқашан табысты жүйелі түрде алуға бағытталған.
4. Жоғарыда келтірілген кәсіпкерлік анықтамасына сәйкес субъектілер
табысты тауарларды сатудан, жұмыстарды орындаудан немесе қызмет көрсетуден
алады. Бірақ бұл тұжырым түзетуді талап етеді. Істің мәні мынада,
кәсіпкерлік қызмет көп қырлы және оның бағыттарын көрсетілген тізім арқылы
ұсынуға болмайды. Осылайша, субъект табысты мүлікті иелену құқығын іске
асыру барысында ала алады (мысалы, оны жалға беру кезінде. Жалдау – иелік
ету және пайдалану, бірақ иелену емес). Патент иесі табысты жүйелі түрде
алады, басқа адамдарға өзінің зияткерлік қызметі нәтижесін пайдалануына
құқығын беріп, лицензиялық шарттар жасасады.
5. Кәсіпкерлік қызметті заңмен анықталған ретте кәсіпкерлер ретінде
заңмен белгілеген тәртіппен тіркелген адамдар жүзеге асырады.
3. Кәсіпкерлік тәуекел: түсінігі, оның түрлері, қүұрамды бөлімдері,
кәсіпкерлік тәуекелді басқару әдістері.
Нарық жағдайында тәуекел кәсіпкерліктің шешуші элементі. Тәуекелдің
ерекшеліктері кәсіпкерлік істе белгісіздік, күтпегендік, сенбеушілік
болжамдылық жетістікке жетуге кедергі болуы мүмкін. Кәсіпкерлік қызмет
туралы заңда жазылғандай кәсіпкерлік қызмет өз тәуекелділігіне,
кәсіпорынның ұйымдастыру құқықтық формасы шегіндегі мүліктік
жауапкершілігіне негізделген.
Нарық жағдайында тәуекелділікті бәсеңдету үшін бірнеше әдістер бар:
кәсіпкерлік жоба жасауға істі жетік білетін кеңесшілерді, мамандарды тарту;
жобалау алдындағы мүмкін болатын қиындықтарды жете білу; өндірілетін өнімге
сұранысты болжау; тәуекелділікті жобаға қатынасушылардың өзара бөлісуі;
сақтандыру; болжамсыз шығындарды жабуға кректі қаражатты кезекке ұстау.
Тәуекелділіктің бірнеше түрі бар: өндірістік, коммерциялық, қаржылық,
инвестициялық, нарықтық.
Өндірістік тәуекел . бұл өнімді өндірумен және оны өткізумен байланысты.
Бұл тәуекелге өнімнің белгіленген көлемінің өзгеруі және өткізу қарқыны,
материалдық және еңбек шығындарының артық жұмсалуы. Нарықтағы баға
деңгейінің кемуі, бірақ, рекламация т.б. себептер тікелей ықпал жасайды.
Коммерциялық тәуекел – бұл кәсіпкердің сатып алған өнімді нарықта
өткізуінде пайда болады. Коммерциялық келісім жағдайында бағаның
төмендеуін, тауар өткізуде кездесетін қосымша шығындарды ескеру керек.
Қаржылық тәуекел – қаржылық кәсіпкерлік ісінде кездеседі. Мысалы,
қаржылық келісім тәуекелділік шарттасушылардың бір жағының төлем
қабілеттілігінің кемдігінен пайда болуы, т.б.
Инвестициялық тәуекел – бұл кәсіпорынның өзінің және сатып алған құнды
қағаздарының құнсыздануы арқылы болуы мүмкін.
Нарықтық тәуекел – бұл ұлттық ақша бірлігінің нарықтағы процент
ставкасының немесе шет ел келісім серіктестіктерінің валюта курсының
өзгеруімен байланысты.
Ойлаған жобаны іске асыру мақсатында потенциалды серіктестіктерді
неғұрлым көп тарту үшін тәуекел талдау жасайды.
Тәуекелді талдаудың схемасы:
1. нақты тәуекел түрлерінің ішкі және сыртқы факторларының ықпалдарын
айқындау.
2. Айқындалған факторларды талдау.
3. Нақты тәуекел түрін қаржы жағынан екі тәсілмен бағалау:
А) қаржылық тұрақтылығын, дәулетін анықтау;
Б) жұмсалатын қаражаттың экономикалық тиімділігін анықтау.
4.Тәуекелдің жорамал деңгейін анықтау.
5. Бөлек операцияларының тәуекелдерінің жорамал деңгейін талдау.
6. Тәуекелді бәсеңдету үшін шаралар жасақтау.
Екінші басты мәселе тәуекелден келетін зияндар түрлерін анықтау.
1. Материалдық зиян – бұл жабада қаралмаған өндірістік шығындар, немесе
тікелей материалдық объектілерді, өнімдерді, материалдарды, шикізаттарды
жоғалту.
2.Еңбек зияны –жұмыс уақытын жою, кездейсоқ немесе болжамсыз себептермен
болған жағдайда.
3.Қаржылық зиян – бұл тікелей ақшалай зиянмен байланысты: төлемдер,
айыптар, уақыты озған несиелерді төлеу, қосымша салықтар т.б.
4. Уақытты жою – бұл егер кәсіпкерлік іс жобалы уақыттан кейін қалатын
болса пайда болады.
5. Арнайы зиян түрлері – бұл зияндар адам денсаулығына және адам өміріне,
қоршаған ортаға, кәсіпкердің беделіне кесел келтіретін жағдайлар.
6. Саяси фактолрларға байланысты: іскерлік белсенділіктің бәсеңдеуі,
еңбек және орындау тәртібінің деңгейінің бәсеңдеуі, төлем мен өзара
есептесудің бұзылуы, салық ставкасының тұрақсыздығы т.б.
4.Кәсіпкерлік іскердің этикасы. Ұлттық мүддеге орай ескеру және
дүниежүзілік жалпыға бірдей әлемдік үрдіс жағдайында кәсіпкерлік қызметті
мәдениетті түрде жүргізуі ғаламдандыруға жаңа талаптарды ескеру керек.
Кәсіпкердің этикасы:
• Өз еңбегінің тек қана өзіне емес, басқаларға, қоғамға, мемлекетке де
пайдалы екеніне сенімді.
• Адамдардың, айналасындағылардың жұмыс істегісі келетінін және істей
білетінін ескеріп, кәсіпкермен бірге өздері де іске асыруға ұмтылады.
• Кәсіпкерлікке сенеді, оны тартымды шығармашылық ретінде бағалайды,
кәсіпкерлікке өнер ретінде қарайды.
• Бәсекенің қажеттілігін мақұлдайды, бірақ ынтымақтастықтың қажеттілігін
де түсінеді.
• Өзін адам ретінде, ал кез келген адамды - өзіндей сыйлайды.
• Кез келген меншікті, мемлекеттік билікті қоғамдық қозғалысты,
әлеуметтік тәртіпті, заңдарды сыйлайды.
• Өзіне және басқаларға сенеді, кәсібилікті және жете білушілікті
сыйлайды.
• Білім, ғылымды және техниканы, ақпараттануды, мәдениетті бағалайды,
экология проблемаларына түсіністікпен қарайды.
• Жаңалықтарға ұмтылады.
• Гуманист болып табылады.
• Көшбасшылықты қамтамасыз ету маңызды. Өзінің істейтін нәрсесі
айтқаныңызға сай болуы тиіс.
• Өз алдыңызға және фирма қызметкерлерінің алдында нақты міндеттер қою.
• Өнегелік нормаларын міндетті түрде ұстану керек.
• Өнегелік нормаларды бұзушыларды жазалаған жөн.
• Фирмада кәсіпкерлік әдептануы бойынша жұмыстардың өткізілуін
қамтамасыз ету қажет.
• Жақсы адамдар мен мамандарды қызметіне жалдауға ұмтылу керек.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993
г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары (2 тақырып) [1,2,3,4,5,6]
1. Кәсіпкерлік қатынастар кәсіпкерлік құқықты құқықтық реттеудің пәні
ретінде
2. Шаруашылық және кәсіпкерлік құқық, шаруашылық және
кәсіпкерлік қатынастар түсініктерінің арақатынасы.
3. Кәсіпкерлік құқықтың еріктілігі.
4. Азаматтық құқықтың кейбір субъектілері үшін кәсіпкер мәртебесін
қабылдауды құқықтық реттеу.
5. Кәсіпкерлердің құқықтық мәртебесінің мемлекеттік қызметкерлер және
депутаттардың құқықтық жағдайларымен сәйкессіздігі.
6. Кәсіпкерлердің іскерлік этикасы.
7. Алыс шетел, ТМД және ҚР заңнамалары бойынша кәсіпкер және
коммерсент түсініктеріне салыстырмалы анализ жасау. Осы елдердің
заңнамалары бойынша кәсіпкерлердің мәртебесін қабылдау және анықтау
ерекшеліктері.
3 ТАҚЫРЫП. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің түрлері және
нысандары
Жоспар:
1. Кәсіпкерлік қатынас субъектілері. Кәсіпкерліктің түрлерін
анықтау критерилері.
2. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері, жалпы сипаттамасы, құқықтық
айырмашылықтары.
3. Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны.
1. Кәсіпкерлік қатынас субъектілері. Кәсіпкерліктің түрлерін анықтау
критерилері. Кәсіпкерліктің субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге,
заңды тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық
акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассоциациялыры, әртүрлі бірлестіктер.
Кәсіпкерліктің барлық субъектілеріне – жеке кәсіпкерліктің
субъектілеріне, микробизнес субъектілеріне, шағын, орта кәсіпкерліктің және
ірі бизнестің субъектілеріне бөлінеді.
Жеке кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлға құрылмай кәсіпкерлік
қызметпен айналысатын жеек тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты жеріндегі салық
комитеттерінде тіркеледі.
Заңдық тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар жатады. Олар тұрғылықты
жеріндегі салық комитеттерінде тіркеледі.
Заңдық тұлғасы құрылмаған жеке тұлғалар, жұмыскерлердің жылдық орташа
саны 10 адамға дейінгі кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды тұлғалар
микробизнес субъектілері болып табылады. Микробизнес субъектілері шағын
кәсіпкерліктің құрамына кіреді және тиісінше шағын кәсіпкерліктің
субъектілері үшін көзделген жеңілдіктерді пайдаланады.
Шағын кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлғасы құрылмаған жеке
тұлғалар және жұмыскерлердің жылдық орташа саны 50 адамнан аспайтын,
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны
60 000 еселік айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар жатады.
Олар тұрғылықты жеріндегі салық комитеттерінде тіркеледі.
Орта кәсіпкерліктің субъектілеріне заңды тұлғасы құрылмаған жеке
тұлғалар және жұмыскерлердің жылдық орташа саны 250 адамға дейінгі,
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын, жыл ішіндегі активтерінің жалпы құны
325 000 еселік айлық есептік көрсеткіштен асатын заңды тұлғалар жатады.
Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:
-дербестік және тәуелсіздік;
-экономикалық ынталылық;
-шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
-жаңашылдық.
Кәсіпкерлік бірнеше түрлері бар. Атқаратын қызметіне қарай былай
бөлінедә: өндірістік, коммерциялық, қаржылық және консультациялық.
Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік қызмет жеек адамның немесе
коллективтің құрамы болуы керек.
Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және
ұжымдық-экономикалық
2. Кәсіпкерлік қызметтің түрлері, жалпы сипаттамасы, құқықтық
айырмашылықтары. Кәсіпкерліктің екі түрі бар: мемлекеттік кәсіпкерлік
және жеке кәсіпкерлік. Жеке кәсіпкерлік – жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің кіріс алуға бағытталған, жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
өздерінің меншігіне негізделген және жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге
асырылатын бастамашылық қызметі.
Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері жайлы
қысқаша сөз.
Жеке кәсіпкерліктің төрт маңызды артықшылықтары бар:
1. Ол белгілі бір істе жақсы кәсіби сапасы бар адамға өзіне
қажетті жалақымен қамтамасыз етуіне, еңбекке орналасу
проблемвсын шешуіне мүмкіндік береді.
2. Ол оңай әрі арзан реттеледі.
3. Ол мемелекеттік реттеуге аз ұшырайды.
4. Ол құжаттардың көп мөлшерін, бухгалтерияны талап етпейді.
5. ЖК икемділік, шұғыл және басқа да шешімді қабылдау мүмкіндігі
тән.
6. жеке кәсіпкерліктің осы түрінің кемшіліктері:
1. Шаруашылық жүргізуші субъектінің уақыты оны құрған жеке тұлғаның
өмірімен шектелген (мұрагерлері туралы ойлаңыз).
2. Бизнес ауқымы шектелгендіктен бастапқы капиталды жинау қиын.
3. Берешектерге ұсынса, онда жеке меншікке қауіп-қатер төнеді.
4. Кәсіпкерліктің барлық функцияларын (демалыс күндерінің, ауруханалық
парақтар т.б.) орындау қиын.
Яғни бір адамның (меншік иесінің) қызметі ретіндегі жеке кәсіпкерлік
бизнестегі алғашқы кезең. Бір адам тауарларды қайта сатумен айналысса да,
қалтқыда ұсталып тұруға болады, бірақ сенімді бизнесті құру қиын.
Бастапқы капиталды жинақтаған кезде әр кәсіпкер өз уақытында заңды тұлғаның
құқықтарымен ірірек істі құру туралы шешім қабылдайды.
Жеке кәсіпкерлер әдетте жуық арада пайда беретін және сұранымы бар
тауарлар өндірісіне капитал құяды. Ал қоғамның қалыпты өмір сүруіне
көптеген басқа игіліктер қажет. Олардың қатарына капиталдың көп мөлшерін
талдап өтетін, қайтарымы өте ұзақ мерзімді қамтитын, біразын халық тегін
тұтынатын тауарлар мен қызметтердің өндірісі жатады. (күрделі және іргелі
ғылыми ізденіс жұмыстары, авто-темір жолдар, аэропорттар, ірі ирригациялық
құрылыстар және тағы басқа). Олар қоғамдық тауарлар деп аталып кетті. Сол
қоғамдық тауарларды өндіру мемлекетке жүктеледі.
Мемелкеттік кәсіпкерліктің артықшылығы мемелкеттік бюджеттің үлкен
қаржымен әркет жасауында. Мемлекеттік кәсіпорындар әрқашан ерекше ішкі және
сыртқы экономикалық жағдайда болады.
Мемлекеттік кәсіпкерліктің біршама кемшіліктері бар. Кемшіліктері
мемелкеттік кәсіпорындардың нақты қожаларының болмауымен. Кәсіпкерлік
қызметті сипаты бойынша келесі түрлерге бөлуге болады:
А)Өндірістік кәсіпкерлік-экономиканың әртүрлі саллаларындағы
кәсіпорындарда тауарлар мен қызметтерді өндіріп, табыс табуға көзделген
кәсіпкерліктің күрделі түрі, өндірістік кәсіпкерлікке тікелей материалдық
өндіріс, құрылыс жұмыстарын, тасымалдау көлігі, байланыс жүйелері және тағы
басқа. Өндіріске тікелей қатысы бар салалардағы кәсіпкерлік жатады.
Б)Коммерциялық кәсіпкерлік негізінде айырбас операцияларымен бизнесмен,
саудагер мен коммерсант шұғылданатын кәсіпкерліктің түрі. Коммерциялық
қызметке немесе бизнеске табыс алып келетін істің бәрін жатқызуға болады.
Коммерциялық қызметтің құрамы әртүрлі. Оның ішіне сауда бизнесі,
өндірістік емес бизнесі, қызмет көрсету бизнесі.
3. Кәсіпкерлік қызметтің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны. Ұжымдық-
құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестер – адамдардың бірлестігі, онда екі
және одан да көп серіктестер болады. Олар өз капиталдарын қосады және
әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді. Олар шексіз
жауапкершілікті серктіестер, командитті (сенімге негізделген) серіктестер
шектелген жауапкершіліктер.
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген
жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді.
Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал
қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Акционерлік қоғамдар: ашық және жабық түрде болады.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн – көпсалалы акционерлік қоғам, әртүрлі компаниялардың бақылау
пакеттерін сатып алады.
Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі.
Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық, өндірістік,
экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу.
Консорциум – бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен
кәсіпкерлердің бірлестігі.
Сидикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель – тауар, қызмет көрсту бағасы, нарық аудандарын бөлу, өндіріс
мөлшері жөнінде келісім.
Қаржы - өнеркәсіп тобы – банк, сақтандыру және сауда капиталының
бірлестігі.
Қазір Қазақстанда мынадай ұжымдық-құқықтық формалары кәсіпкерліктер
құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік – толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара
кәсіпорын құру жөнінде келісімге қояды. Құруға керекті серіктес
мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зиян
пайға қарай бөлінеді. әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып
сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік
атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері
зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлщерінде
жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның
міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің
заттарымен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің
заттарымен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам. Акционерлік қоғам - өз қызметін
жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын заңды
тұлға. Қоғам өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады
және олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз
міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның
акционері – оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
6. Өндірістік кооперативтер – ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын – коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ.
Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын
тек мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын
федералдық қазына кәсіпорны болып есептеледі.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993
г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары ( тақырып 3) [1,2,3,4,5,6]
1. Кәсіпкерлік қатынас субъектілері.
2. Жеке кәсіпкерліктің түсінігі.
3. Азаматтардың жеке кәсіпкерлігінің құқықтық сипаты.
4. Бірлескен кәсіпкерліктің құқықтық сипаты.
4 ТАҚЫРЫП. Жеке кәсіпкерлік.
Жоспар
1.Жеке кәсіпкерліктің түсінігі және түрлері.
2.Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанынның құқықтық сипаты.
1.Жеке кәсіпкерліктің түсінігі және түрлері. Жеке кәсіпкерлік - жеке
кәсіпкерлік субъектілерінің кіріс алуға бағытталған, жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің өздерінің меншігіне негізделген және жеке кәсіпкерлік
субъектілерінің атынан олардың тәуекелімен және мүліктік жауапкершілігімен
жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі. Қазақстан Республикасының жеке
кәсіпкерлік туралы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына
негізделеді және Азаматтық кодекстен, осы Заң мен Қазақстан Республикасының
өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Егер Қазақстан Республикасы Ратификацияланған халықаралық шартта осы
Заңда негізделгендерден өзгеше ережелер белгіленсе, онда халықаралық
шарттың ережелері қолданылады. Жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін
жүзеге асыру ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленеді.
Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленген негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін. Жеке кәсіпкерлікті
шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттің айрықша
құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы мүмкін. Мемлекеттік
органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің артықшылық жағдайын
белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауын тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлікті құқықтық реттеу шектері.
1. Жеке кәсіпкерлік Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
белгіленген негіздер бойынша ғана шектелуі мүмкін.
2. Жеке кәсіпкерлікті шектеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
мемлекеттің айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелер бойынша ғана орын алуы
мүмкін.
3. Мемлекеттік органдардың жекелеген жеке кәсіпкерлік субъектілерінің
артықшылық жағдайын белгілейтін нормативтік құқықтық актілер қабылдауына
тыйым салынады.
Жеке кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлға Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген ұйымдық-құқықтық нысанда
ғана құрыла алады. Жеке кәсіпкерлік субъектілері: шағын кәсіпкерлік
субъектілеріне; орта кәсіпкерлік субъектілеріне; ірі кәсіпкерлік
субъектілеріне жатқызылуы мүмкін.
Жеке кәсіпкерлік субъектілері:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасын , жеке және заңды тұлғалардың
құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сақтауға;
2)өндірілетін өнімнің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің)
Қазақстан Республикасының заңнамасының талаптарына сәйкестігін қамтамасыз
етуге;
3) Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңына сәйкес
лицензиялануға жататын жеке кәсіпкерлік түрлерін жүзеге асыруға лицензиялар
алуға;
4) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес азаматтық-құқықтық
жауапкершілікті міндетті сақтандыруды жүзеге асыруға міндетті.
2.Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны. Дара кәсіпкерлік - жеке
тұлғалардың кіріс алуға бағытталған, жеке тұлғалардың өздерінің меншігіне
негізделген және жеке тұлғалардың атынан олардың тәуекелімен және мүліктік
жауапкершілігімен жүзеге асырылатын бастамашылық қызметі; Дара кәсіпкерлік
өзіндік немесе бірлескен кәсіпкерлік түрінде жүзеге асырылады.
Өзіндік кәсіпкерлікті бір жеке тұлға өзіне меншік құқығымен тиесілі
мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті пайдалануға және (немесе) оған билік
етуге жол беретін өзге де құқыққа орай дербес жүзеге асырады. Некеде
тұратын жеке тұлға жұбайын кәсіпкер ретінде көрсетпей өзіндік кәсіпкерлікті
жүзеге асыру үшін ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда,
егер заңдарда немесе неке шартында не ерлі-зайыптылардың арасындағы өзге
келісімде өзгеше көзделмесе, мұндай пайдалануға жұбайының келісімі қажет.
Бірлескен кәсіпкерлікті жеке тұлғалар (дара кәсіпкерлер) тобы өздеріне
ортақ меншік құқығымен тиесілі мүлік негізінде, сондай-ақ мүлікті бірлесіп
пайдалануға және (немесе) оған билік етуге жол беретін өзге де құқыққа орай
жүзеге асырады.
Дара кәсіпкерлер өз міндеттемелері бойынша, Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес өндіріп алынбайтын мүлікті қоспағанда, өздерінің барлық
мүлкімен жауапты болады.
Дара кәсіпкер өз қызметін жүзеге асыру кезінде іскерлік құжаттаманың
дербес бланкілерін, мөрді, мөртабандарды пайдалануға құқылы.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу үшін:
1) тіркеу органы белгілеген нысан бойынша өтінішін;
2) дара кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым сомасын бюджетке
төлегенін растайтын құжатын тіркеу органына ұсынады. Өзге құжаттарды талап
етуге тыйым салынады.
Дара кәсіпкер мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті жоғалтқан жағдайда,
оның өтініші бойынша оған мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
түпнұсқасы беріледі. Мемлекеттік тіркеуді куәландыратын құжаттың
түпнұсқасын беру үшін дара кәсіпкердің Қазақстан Республикасының салық
заңнамасында айқындалған тәртіппен алым алынады. Бірлескен дара
кәсіпкерлікті тіркеу кезінде өтінішті үшінші тұлғалармен және мемлекеттік
органдармен қатынастарда мүдделерін білдіретін уәкілетті тұлға береді.
Дара кәсіпкердің қызметі ерікті немесе мәжбүрлеу тәртібімен, сондай-ақ
осы Заңда көзделген мән-жайлар туындаған жағдайда тоқтатылуы мүмкін. Дара
кәсіпкердің қызметі өзіндік кәсіпкерлік кезінде – дара кәсіпкер өз бетімен,
бірлескен кәсіпкерлік кезінде –барлық қатысушылар бірлесіп қабылдаған шешім
негіщенде кез келген уақытта ерікті түрде тоқтатылады.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанынның құқықтық сипаты. Бірлескен
кәсіпкерлік кезінде жеке кәсіпкерлікпен байланысты барлық мәмілелер
бірлескен кәсіпкерліктің барлық қатысушыларының атынан жасалады, ал
құқықтар мен міндеттер олардың атынан алынады және жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерліктің нысандары:
• Негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлігі;
• Шаруа (фермер) қожалығының ортақ бірлескен меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ бірлескен меншік негізінде
жүзеге асырылатын отбасылық кәсіпкерлік;
• Жеке кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүзеге асырылатын
жай серіктестік болып табылады.
Өз кезегінде бірлескен кәсіпкерлік тағы үш нысанға ерлі-зайыптыларының
бірлескен ортақ меншігі негізінде жүзеге асырылатын ерлі-зайыптылар
кәсіпкерлігі; шаруа (фермерлік) шаруашылығының ортақ меншігі немесе
жекешелендірілген тұрғын үй бірлескен ортақ меншік негізінде жүзеге
асырылатын отбасылық кәсіпкерлік; кәсіпкерлік қызмет үлестік ортақ меншік
негізінде жүзеге асырған кезде өзіне меншік құқығымен тиесілі барлық
мүлкімен, соның ішінде ерлі-зайыптылардың ортақ меншігіндегі үлесімен
жауапты болады. Жеке тұлға жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру үшін ерлі-
зайыптылардыңортақ мүлкін пайдаланған жағдайларда, оның борыштары бойынша
өндіріп алу ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне де қолданыла алады.
Жұбайлардың жеке кәсіпкер болып табылмайтын әрқайсының мүлкі өзіндік
кәсіпкерлікті жүзеге асыратын жұбайының біреуінің борыштары бойынша
өндіріп алуды қолдану нысанасы бол алмайды. Ерлі-зайыптылар кәсіпкерлігін
жүзеге асырған кезде ерлі-зайыптылардың кәсіпкерлікті жүзеге асыруға
байланысты борыштары бойынша өндіріп алу олардың қайсының іскерлік
айналымда әрекет ететініне қарамастан, ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкіне
қолданыла алады.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дойников И.В. Предпринимательское право. Москва, 1998.
2.Круглова Н.Ю. Хозяйственное право. Москва, 1999.
3.Мартемьянов B.C. Хозяйственное право том 1, Москва, 1994.
4.Предпринимательское право. Курс лекций Под ред. Н.И.Клейн. М, 1993
г.
5. Лаптев В.В. Предпринимательское право: понятие и субъекты. Москва,
1997
СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары (4тақырып) [1,2,3,4,5,6]
1. Жеке кәсіпкерлік түсінігі.
2. Дара кәсіпкерліктің құқықтық мазмұны.
3. Біріккен кәсіпкерлік нысанының құқықтық сипаты (топ азаматтарының
кәсіпкерлігі).
5 ТАҚЫРЫП. Заңды тұлғалардың дара кәсіпкерлігі.
Жоспар
1. Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық-
құқықтық нысандары.
2. Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив
кәсіпкерлігі.
3. Мемлекеттік емес коммерциялық емсе заңды тұлғалардың кәсіпкерлік
қызметі.
1. Заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызметінің негізгі ұйымдастырушылық-
құқықтық нысандары. Ең алдымен заңды тұлға ұғымын анықтап алайық және оны
негізгі белгілер деп атаймыз. Заңды тұлға – ұйымдастырылған, құрылған және
құқықтар мен міндеттіліктер жүктелген мүліктік қатынастардың субъектісі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 33 бабына сәйкес
төмендігідей белгілерге жауап беретін: меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе
жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар және сол мүлiкпен өз
мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк және мүлiктiк емес
жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта
талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады.
Заңды тұлға құқықтық қабілетке ие болады, яғни ҚР АК сәйкес өзінің
қызметімен байланысты құқықтарыбар болып, міндеттіліктерді көтере алады.
Осыған орай заңды тұлғаның дербес баланс немесе сметасы өзінің атауы
жазылған мөрі болуы тиіс.
Азаматтық кодекс заңды тұлғалардың екі түрін анықтады. Оған сәйкес
коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар болып бөлінеді.
Заңды тұлғалардың түрлерi мен нысандары.
1. Өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн
(коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және
алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым)
ұйым заңды тұлға бола алады.
2. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға мемлекеттiк кәсiпорын,
шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам, өндiрiстiк кооператив
нысандарында ғана құрылуы мүмкiн.
3. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық
бiрлестiк, акционерлiк қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни
бiрлестiк нысанында және заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы
мүмкiн.
Коммерциялық емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық
мақсаттарына сай келуiне қарай ғана айналыса алады. Коммерциялық емес ұйым
болып табылатын және мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды
тұлға тек қана мемлекеттiк мекеме нысанында құрылуы мүмкiн.
4. Заңды тұлғалар бiрлестiк құра алады (АК 110-бабы).
5. Заңды тұлға Азаматтық кодекстiң, заңды тұлғалар нысандарының
әрқайсысы туралы Заңның, өзге де заң құжаттары мен құрылтай құжаттарының
негiзiнде жұмыс iстейдi.
2. Шаруашылық серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив
кәсіпкерлігі. Шаруашылық серіктестік қатысушыларының мүдделерін қозғайтын
ақпарат деп танылады:
1. Серіктестік қатысушыларының жалпы жиналысында қабылданған,
серіктестіктің байқау кеңесінің, атқарушы органының, тексеру комиссиясының
шешімдері және қабылданаған шешімдердің орындалуы туралы ақпарат.
2. серіктестіктің өз капиталы мөлшерінің жиырма бес және одан да көп
пайызын құрайтын мөлшерде серіктестіктің қарыз алуы;
3. Жаслаған ірі шарт нәтижесінде серіктестіктің өз меншігіндегі
капиталы мөлшерінің жиырма бес және одан да көп пайызын құрайтын сомадағы
мүлік сатып алынатын немесе иеліктен шығарылатын ірі шартты немесе өзара
байланыстағы шарттарды серіктестіктің жасауы;
4. Серіктестіктің қандай да болсын қызметтің түрін жүзеге асыруға және
(немесе) белгілі бір іс-әрекеттер жасауға лицензиялар алуы, олардың
қолданылуын тоқтата тұру немсе тоқтату, сондай-ақ серіктестіктің қандай да
болсын қызметтің түрін жүзеге асыруға және (немесе) белгілі бір іс-
әрекеттер жасауға бұрын алған лицензияларынан айыру;
5. Серіктестіктің мүлкін тәркілеу;
6. Нәтижесінде серіктестіктің баланстық құны қоғам активтері жалпы
мөлшерінің он немесе одан да көп пайызын құрайтын мүлкі жойылған төтенше
сипаттағы жағдайлардың басталуы;
7. Серіктестікті және (немесе) оның лауазымды тұлғаларын әкімшілік
жауапкершілікке тарту;
8. Серіктестікті мәжбүрлеп қайта ұйымдастыру туралы шешім;
9. Аудиторлық есеп (ол бар болса); Серіктестіктің Жарғысына сәйкес
серіктестік қатысушыларының мүдделерін қозғайтын өзге де ақпарат.
Дүниежүзілік практикады кәсіпорындардың әр қилы ұйымдық және құқықтық
формалары пайдаланылады, оны елдің ұлттық заң шығарушы органдары анықтайды.
Соның негізінде оларға заңды статус беріледі. Осы мүмкіндігіне орай
міндеттемелеріне сәйкес жауапкершіліктері болады. Кәсіпорындар азаматтық
процестерде, сотта, шаруашылық сатысында және аралық сотта өз мүдделерін
қорғайды. Қазақстанда қолданылып жүрген заңдарға сәйкес кәсіпорындардың
мынадай ұйымдық-құқылық, формалары бар:
1) мемлекеттік кәсіпорын
2) серіктестік
Егер шаруашылықыты ұйымдастыруда ол жаңа саламенен айналысатын болса ол
шаруашылық 2 жыл бойына салықтан босатлыады.
Аралас серіктестік – бұның негізгі ерекшелігі бір немесе бірнеше
қатысушылардың бүкіл мүліктерімен несие беруші серіктестіктер алдында жауап
береді. Біреуінің немесе бірнешеуінің жауапкершілігі қоғамға қосқан үлесі
бойынша шектеледі. Бүкіл мүліктері мен тәуекелділік етіп отырған қатысушы
қоғамның ішкі мүшесі деп аталады. Ал қосқан үлес мөлшерінде тәуекел
етушілер сыртқы қатысушылар немесе командистер деп саналады.
1) Біріккен кәсіпорын. Бұл бірлескен кәсіпорын үшін бізде заңды статус
толық анықталмаған. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың 90 пайызы
ЖШС болып отыр. Мемлекеттік кәсіпорын құқылы статусы әртүрлі. Олардың
жағдайын анықтан реттейтін заң актілері жоқ. Іс жүзінде әрбір кәсіпорын
мемлекетпен рынок арасындағы финанс мүмкіндік қатынастарын реттейтін арнайы
қорларға сәйкес ұйымдастырады. Жеке кәсіпорын. Бұл топқа заңды шаруашылық
дербестігі жоқ кәсіпорындар кіреді. Олар мемлекеттік әкімшілік жүйесіне
енеді. Тікелей немесе құрылымдық тұрғыдан бір министрлікке, ведомостваларға
не жергілікті басқару органдарына бағынады. Олар пайдадан табыс төлемейді.
2) Корпорация – қызметінде жауапкершілік менеджерлерге ауысады. Сөйтіп
капитал мен меншікті капитал және қызмет атқарушы капитал болып бөлінеді де
меншікке нақты бақылау жасайтын менеджер болып қалады.
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар
шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танлыады. Қоғамның өз
акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және олардың
міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қазақстан Республикасының заңдарында
көзделген жағдайларда акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында
коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін. Қоғам (акционерлік қоғамның
ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымнан басқасы)
облигациялар және бағалы қағаздардың өзге де түрлерін шығаруға құқылы.
Қоғамның фирмалық атауы болады, онда акционерлік қоғам ұйымдық-құқықтық
нысанын көрсету және оның атауы қамтылуға тиіс. Қоғамның атынан кейін АҚ
аббревиатурасын пайдалана отырып, қоғамның атауын қысқартуға жол беріледі.
Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары
1. Құрылтай шарты (жалғыз құрылтайшының шешiмi) мен жарғы акционерлiк
қоғамның құрылтай құжаттары болып табылады.
Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттарында Азаматтық кодекспен және
Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен айқындалған мәлiметтер
болуға тиiс. Акционерлiк қоғамның құрылтай құжаттары нотариаттық
куәландырылуға жатады.
2. Құрылтай шартының күшi (жалғыз құрылтайшының шешiмi) жарияланған
акциялар шығарылымы мемлекеттiк тiркеуден өткiзiлген күннен бастап
тоқтатылады.
3. Акционерлiк қоғамның жарғысын бекiту тәртiбi Қазақстан
Республикасының заң актiлерiмен белгiленедi.
Акционерлiк қоғамды қайта құру және тарату
1. Акционерлiк қоғам акционерлер жиналысының шешiмi бойынша қайта
құрылуы немесе таратылуы мүмкiн. Акционерлiк қоғамды қайта құрудың және
таратудың өзге негiздерi мен тәртiбi Азаматтық кодекспен және өзге де заң
құжаттарымен белгiленедi.
2. Акционерлiк қоғам шаруашылық серiктестiгi немесе өндiрiстiк
кооператив болып қайта құрылуға құқылы.
Өндірістік кооператив азаматтардың жеке еңбектік қатысуы мен мүліктік
жарналарды (үлеспай) оның мүшелерінің біріктіруіне негізделген бірлескен
кәміпкерлік қызмет үшін мүшелік негізінде азаматтардың өз еріктерімен
бірігуі болып табылады. Бастысы сол, оның мүшелері тек мүліктік жарналарды
біріктіріп қоймай, сондай-ақ міндетті тәртіппен кооператив қызметіне жеке
еңбегімен қатысады.
Кооператив мүшелері кооперативтің міндеттемелері бойынша қосымша
(субсидиялық) жауаптылықта береді. Кооператив мүшелерінің арасындағы
жауапкершілікті үлестіру олардың пайларының көлеміне шамалап жүргізіледі.
Құрылғаннан кейін кооперативке қосылған кооперативтің мүшесі, тек қана
өзінің кооперативке мүшелікке өткеннен кейін ғана берілген міндеттемелер
бойынша жауап береді.
Өндірістік кооперативтің құрылтайшылары мен мүшелері ең кем дегенде екі
адамнан құрылған заңды тұлға болып табылады. Он алты жасқа толған,
кооперативтің мүшесі болғысы келетін және оның қызметіне жеке еңбек
тұрғысынан қатысуға қабілетті кез келген жеке тұлға. өндірістік
кооперативтің мүшесі бола алады. Кәмелетке жасы толмаған азаматтарды
кооператвке мүшелікке алу үшін олардың ата-аналарының, асырап алушылары мен
қамқоршыларының келісімі қажет.
Осылайша, өзінің құқықтық мәртебесі бойынша өндірістік кооператив
шаруашылық серіктестікке өте ұқсас, дегенмен ішкі қарым-қатынас
мәселелерінің легі біршама өзге болып реттеледі, коммерциялық қызмет үшін
ұйымдық-құқықтық үлгілерді таңдау жолдарының санын ұлғайтады. Қазіргі кезде
өндірістік кооператив қоғамдық тамақтануда, құрылыста, ауыл шаруашылығында,
фермерлік (шаруа) қожаолықтарымен шұғылдану қатарында кәсіпкерлік қызметті
жүзеге асыру үшін ыңғайлылау үлгі болып табылады.
1997 жылғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz