Қазақстандағы 37-38-жылдардағы қуғын-сүргіндер

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы 37-38-жылдардағы қуғын-сүргіндер

Кеңестік тарихтың айрықша күрделі кезеңі 1937-1938 жылдар болып табылады. Бұл уақыт туралы шындықты қалпына келтіру үшін ғалымдардың, мрағатшылардың, республика жұртшылығының, бұқаралық ақпарат құралдарының күш-жігерін жұмылдыру қажет болды. Мұрағаттар мен мұражайлардан, кітапханалардан алынған, азаматтардың жеке пайымдауларынан жинақталған әр алуан дереккөздердің мол қоры игерілді. Зерттеушілер бұрын жабық болған мұрағаттарға қол жеткізіп, азаматтарды жаппай қуғын-сүргінге ұшыратудың тарихын барынша тиянақты зерделеуге мүмкіндік алды. Ғылыми мәні бар дереккөздер қоғам қайраткері С. Жандосов, академиктер М. Қозыбаев және М. Баймаханов басшылық еткен қазақстандық «Әділет» тарихи-ағарту қоғамы тарапынан да жинақталды. «Әділет» қоғамының облыстық бөлімшелері қуғын-сүргінге ұшыраған азаматтар жөнінде жергілікті дереккөздерден де көптеген мәліметтер жинады, ал бұл өз кезегінде «Қасірет кітабын» («Книга скорби») және бірқатар құжаттар мен естеліктер жинақтарын басып шығаруға септігін тигізді.

Сондай-ақ саяси қуғындауға ұшыраған «Алаш» қайраткерлері, қуғын-сүргін құрбандары, «халық жауына» жатқызылған ұлттық зиялы қауымның өкілдері туралы және партиялық-кеңестік номенклатура қызметкерлерінің, қатардағы азаматтардың жеке іс қағаздары бойынша құжаттар жинақтары басылып шықты. Қуғын-сүргінге ұшыраған басшы қызметкерлердің, әдебиет пен өнер қайраткерлерінің құжаттық мұраларын жарыққа шығаруға ерекше көңіл бөлінді.

М. Қойгелдиев, А. Тәкенов және басқалар Ә. Бокейхановтың, М. Тынышбаевтың, С. Қожановтың, Т. Шонановтың еңбектерін басып шығарды. Жарияланған мұрағаттық құжаттар көрнекті мемлекет және Қоғам қайраткерлерінің, сондай-ақ Қазақстан үкіметі мүшелерінің өмірбаяндарын барынша толық қалпына келтіруге, олардың өмірі мен қызметінің айтулы сәттерін нақтылауға мүмкіндік береді. М. Дулатов, Н. Құлжанова және басқалар туралы естеліктер мен құжатты-деректі басылымдар жарық көрді. Сондай-ақ қуғын-сүргінге ұшырағандар мен АЛЖИР-лік тұтқын әйелдер отбасы мүшелерінің құжаттары мен естеліктері жарияланды.

Жұртшылық пен бұқаралық ақпарат құралдарының белсенді қолдауы жағдайында, 90-жылдары республиканың барлық облыстарында көп томдық «Боздақтар» («Книга памяти») кітаптары шықты. Екінші дүниежүзілік соғыс майдандарында қаза тапқан қазақстандық жауынгерлердің рухына ұрпақтар тағзымы болып табылатын бұл басылым олардың есімдерін тарих бетінде мүмкіндігінше толық қалдырудың тамаша талпынысы болды. Кейінгі жылдары әскери-тарихи тақырыпқа жазылған басқа да құжатты басылымдар жарық көрді.

Тарихшылар мен мұрағатшылардың тізе қосып еңбектенуі нәтижесінде Қазақстан мәдениетінің көп тер төгілген даму жолы туралы сыр шертетін құжаттар мен материалдар жинақтары дайындалды. М. О. Әуезовтің 100 жылдық мерейтойына әзірлік пен оны өткізу кезеңінде жаңа құжаттық деректердің тұтас бірқатары жарыққа шықты. Қазақ КСР Ғылым академиясының тұңғыш президенті К. И. Сәтбаевтың 100 жылдығына орай басылған материалдар республикадағы ғылым мен ғылымтанудың даму тарихы жөніндегі деректемелер ретінде ерекше құндылыкка ие болды.

«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыруға байланысты Қазақстан тарихы бойынша орыс, қытай, араб және басқа да деректемелік материалдары бар көптомдықтар шығару қолға алынды. Зерттеулерде бұрын кеңес дәуірі тарихын зерделеудің негізіне алынған деректемелердің мазмұны жаңа көзқарастар тұрғысынан бағаланады. Кеңестік кезеңдер тарихын зерттеуге қатысты жаңа ізденістерден деректемелерді пайдалану жөніндегі бұрыңғы тұғырнамалық ұстанымдар алынып тасталыпты. Оларды іріктеудегі әсіре талғампаздыктан бас тартып, зерттеушілер бұрын субъективті мәселелер ретінде назарға алынбаған төменгі билік ұйымдарының қызметі, жергілікті орындардың нақты жағдайлары, жеке адамдар мен тұлғалардың берген куәліктері тәрізді деректемелерге көбірек көңіл бөле бастады.

1937-38-шы жылдары қуғыннан «аман» қалған зиялылар 40-50-ші жылдары сталиндік жүйенің тырнағына ілікті. 1937 жылы басталған жаппай тұтқындау 1953 жылдың наурызына дейін толастамады. Ұлы Отан соғысы кезінде де жазықсыз жапа шеккендер де болды.

Ғылым саласындағы қазақтың көрнекті өкілдері Е. Бекмаханов, Х. Бекхожин, Е. Исмайылов, Қ. Сәтбаев, Ә. Марғұлан, М. Әуезов, Б. Сүлейменов және тағы басқалар саяси түрде айыпталды. Нақтырақ айтқанда, зиялыларымыз «буржуазияшыл-ұлтшылдар» «космополит-шылдар» ретінде айыпталып, қызметтен қуылды, түрмеге қамалды.

Сталиннің тікелей қолдауымен жүріп өткен бұл қуғын-сүргін сол кезде ұлттық сананы енді ғана қалыптастырып келе жатқан халқымыздың өзіндік психологиялық мінез-құлқын қатты жасытты. 80-ші жылдардың соңында тарихшы Р. Сүлейменов бұл жайында былай деп жазған еді: «30-шы, 50-ші жылдардағы репрессияның табы бүгінгі күнімізден де сезілетіні шындық. Жөнсіз, жосықсыз қудалау біздің интеллигенцияны зәрезап қылғандығы сонша үрейдің өзі мұра сияқтанып, бір ұрпақтан, екіншіге жалғасып келеді». Міне, сондықтан да тарихшылар алдында 20-50-ші жылдардағы қуғын-сүргін тарихын жан-жақты жаңа теориялық-тұғырнамалық және зерттеушілік көзқарас негізінде талдап көрсету міндеті тұр.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Н. Назарбаев Жадымызда жатталсын татулық дәйім сақталсын Егемен Қазақсан. 1998 ж. 16 қаңтар.
2. Қазақстан тарихы № 3 2006 жыл.
3. М. Қозыбаев Ақтаңдақтар ақиқаты. Алматы Қазақ университеті 1992 ж.
4. История Казахстана с древнейших времен до наших дней. Алматы Үш - Қиян 2003 г.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.