Споровиктер және инфузориялар. Жалпы сипаттамасы, жіктелуі және практикалық маңызы
1. Қарапайымдылар типінің жіктелуіне сипаттама.
2.Қарапайым типтерінің өкілдері . кірпікшелілер және талшықтылар класының өкілдерінің құрылымдық күрделену белгілерімен танысу.
3. Қарапайымдылардың тіршілігінің циклдік сипаты неде.
4. Споровиктердің тіршілік ету барысында қандай даму сатыларынан тұрады.
5. Токсоплазманың медициналық маңызы және тіршілік цикілінің сипаты.
6. Адамда малярлы плазмодидің қай түрі паразитті тіршілік етеді.
7. Малярлы плазмодидің медициналық маңызы және тіршілік циклін сипаттаңыз.
2.Қарапайым типтерінің өкілдері . кірпікшелілер және талшықтылар класының өкілдерінің құрылымдық күрделену белгілерімен танысу.
3. Қарапайымдылардың тіршілігінің циклдік сипаты неде.
4. Споровиктердің тіршілік ету барысында қандай даму сатыларынан тұрады.
5. Токсоплазманың медициналық маңызы және тіршілік цикілінің сипаты.
6. Адамда малярлы плазмодидің қай түрі паразитті тіршілік етеді.
7. Малярлы плазмодидің медициналық маңызы және тіршілік циклін сипаттаңыз.
СПОРАЛЫЛАР ТИПІ – SPOROZOA Споралылар буылтық құрттардың, моллюскалардың буынаяқтылардың, омыртқалы жануарлардың және адамдардың ішегінде,дене қуысында, қан клеткаларында паразиттік тіршілік ететін бір клеткалықарапайым жәндіктер. Паразиттік тіршіліктің әсерінен ас қорыту,жиырылғыш вакуольдері жойылған, қоректік заттарды бүкіл денесі арқылысіңіріп алады, ешқандай қозғалыс органоидтары болмайды, тек жыныстыклеткаларында - микрогаметаларында - талшығы болады.Споралылар жыныссыз, жынысты және спорогония жолымен көбейеді.Жыныссыз көбеюі ядроның көпке бөлінуі арқылы жүзеге асады, бұнышизогония процесі деп атайды, нәтижесінде мерозоиттар деп аталатын жасособьтар шығады. Жынысты жолы - гаметогония деп аталатын,гаметалардың пайда болуы. Копуляция нәтижесінде түзілген зигота қалыңқабықшамен қапталынып ооцистаға айналады. Осыдан спорогония кезеңібасталады. Ооцистаның ішіңце, спорогонияның нәтижесінде, ең алдыменспоробластар - бұлардан майда спорозоиттар пайда болады және оларспоралардың ішінде орналасады.Споралылар типі екі класқа бөлінеді: Грегариналар - Gregarinina жәнекокцидиятәрізділер - Coccidiomorpha.
КОКЦИДИЯТӘРІЗДІЛЕР КЛАСЫ – COCCIDIOMORPHA Бұл класқа өздігінше тіршілік ете алмайтын, тек қана клетканың ішіндепаразиттік тіршілік ететін қарапайымдылар жатады. Денелері сопақша,домалақтау не доға сияқты болып келеді. Олар адамның, сүтқоректілердің,құстардың ішек клеткаларында, бауыр, бүйрек, қан клеткаларында кездеседі.Қан споралылардың және кокцидиялардың даму кезендері бір-біріне өте
ұқсас, сондықтан бұл екеуін кокцидиятәрізділер класына жатқызады. Бұлардың көбеюінде кезектесіп жүретін үш кезеңді байқауға болады: шизогония (жыныссыз көбею) гаметогония (жынысты) және спорогония. Көптеген кокцидиялардың бір ғана иесі болады, сондықтан спорогония кезеңі жартылай немесе толық сыртқы ортада жүреді (Eimeria magna). Басқаларының иесі екеу, жыныссыз көбеюі бір иесінде өтеді, ал жынысты көбею және спорогония кезеңі екіншісінде (Plasmodium vivax). Бұл кластың негізгі екі отрядын атап кетуге болады: кокцидиялар отряды – Coccidiida және кан споралылар - Haemosporidia.
Кокцидиялар отряды – Coccidiida Кокцидиялар қоянның, ірі қара малдың, үй жануарлары мен жабайықұстардың, насекомдардың ішек эпителий клеткаларында паразитті тіршілікетеді. Кокцидиоз ауруына адамдар да шалдығады. Кокцидиялардың денесісопақша келген, алдыңғы жағы үшкір, артқы жағы доғал пішінді болады,бұлардзоит деп атайды (спорозоит, мерозоит). Зоиттың сырты үшмембраналы қабық - пелликуламен қапталынған. Оның астында түтікшеліфибриддер болады, олар субпелликулярлы микротүтікшелер деп аталады.Пелликуламен бірге олар зоиттын қаңқасын құрайды.Зоиттың денесінің алдыңғы жағында екі айрықша органоидтарорналасқан. Олар спираль тәрізді фибрилді - коноид және қапшық тәрізді ішісілекей затқа толған саны 2-ден 14-ке дейін - роптриялар. Осылар арқылыпаразит иесінің клеткаларының ішіне кіреді. Роптриядан шыққан сұйық затиесінің эпителий клетка мембранасын ерітеді де, ал коноид арқылы зоитбұранда арқылы клетканың ішіне кіреді. Кокцидияларда, клеткаларға ортақбірқатар органоидтар болады - митохондриялар, Гольджи аппараты,эндоплазмалық торы, т. б. (13-сурет).Кокцидиялардың даму сатысы өте күрделі. Мысал ретінде қояндардыңпаразиті - эймерия (Eimeria) туысының даму сатысын қарастырайық.Эймериякезектесіптұратын шизогония, гаметогонияжәне спорогонияжолдарымендамиды (14-сурет). Ооцисталар су жәнешөпарқылықоянныңішегінетүсіп, ооцистаныңқабырғасыішексөлдерініңәсеріненжарылып,ішінен 8 спорозоитшығады. Спорозоиттар ары қарай даму үшінішектіңпителийклеткасынаенукерек. Коноид жәнероптрияларарқылыспорозоитклеткағаеніп, денесідөңгеленіпшизонтқаайналады. Шизонттыңядросыбірнешеқайтарабөлінеді. Солядролардыңбөлінуін шизогония дейді. Бұлжыныссызкөбеюкезеңі. Шизогония нәтижесіндепайдаболғанәрбірядроныңтөңірегінде цитоплазма жиналып, оларұсақмерозоиттарға
айналады. Мерозоиттар эпителий клетканы әбден зақымдап болғаннан кейінішек қуысына шығады да, қайтадан жаңа клеткаларға еніп, денесі дөңгеленіпшизонтқа айналады. Шизонттың ядросы көпке бөлініп шизогония арқылытағы да мерозойттар пайда болады. Шизогония бірнеше рет қайталанып,паразиттердің саны көбейеді.Шизогониядан кейін гаметогония кезеңі басталады. Бұл кезеңдемерозойттар гамонттарға айналады, бұлардан гаметалар пайда болады. Макрогамонттар бөлінбей өсіп макрогаметаларға айналады, ал микрогамонттардын. ядросы көпке бөлініп, цитоплазмамен қапталынып, екі талшығы бар майда микрогаметаларға айналады. Микрогаметалар жылжып макрогаметалармен қосылады. Копуляция нәтижесінде пайда болған зигота сыртынан тығыз қабықпен қапталып ооцистаға айналады. Ооцисталар қоянның нәжістерімен бірге сыртқа шығарылады. Сыртқы ортада ооцистаның ішінде спорогония кезеңі өтеді. Ооцистаның ішіндегі ядро екі рет бөлініп, төрт ядро пайда болады. Оларды цитоплазма қоршап, төрт споробласт деп аталатын клетка түзіледі. Әрбір споробласт арнайы қабықпен қапталынып, спораға айналады. Әрбір спораның ядросы екіге бөлініп - екі спорозоит түзіледі. Сөйтіп ооцистаның ішінде төрт спора пайда болып, олардан сегіз спорозоиттар түзіледі.
КОКЦИДИЯТӘРІЗДІЛЕР КЛАСЫ – COCCIDIOMORPHA Бұл класқа өздігінше тіршілік ете алмайтын, тек қана клетканың ішіндепаразиттік тіршілік ететін қарапайымдылар жатады. Денелері сопақша,домалақтау не доға сияқты болып келеді. Олар адамның, сүтқоректілердің,құстардың ішек клеткаларында, бауыр, бүйрек, қан клеткаларында кездеседі.Қан споралылардың және кокцидиялардың даму кезендері бір-біріне өте
ұқсас, сондықтан бұл екеуін кокцидиятәрізділер класына жатқызады. Бұлардың көбеюінде кезектесіп жүретін үш кезеңді байқауға болады: шизогония (жыныссыз көбею) гаметогония (жынысты) және спорогония. Көптеген кокцидиялардың бір ғана иесі болады, сондықтан спорогония кезеңі жартылай немесе толық сыртқы ортада жүреді (Eimeria magna). Басқаларының иесі екеу, жыныссыз көбеюі бір иесінде өтеді, ал жынысты көбею және спорогония кезеңі екіншісінде (Plasmodium vivax). Бұл кластың негізгі екі отрядын атап кетуге болады: кокцидиялар отряды – Coccidiida және кан споралылар - Haemosporidia.
Кокцидиялар отряды – Coccidiida Кокцидиялар қоянның, ірі қара малдың, үй жануарлары мен жабайықұстардың, насекомдардың ішек эпителий клеткаларында паразитті тіршілікетеді. Кокцидиоз ауруына адамдар да шалдығады. Кокцидиялардың денесісопақша келген, алдыңғы жағы үшкір, артқы жағы доғал пішінді болады,бұлардзоит деп атайды (спорозоит, мерозоит). Зоиттың сырты үшмембраналы қабық - пелликуламен қапталынған. Оның астында түтікшеліфибриддер болады, олар субпелликулярлы микротүтікшелер деп аталады.Пелликуламен бірге олар зоиттын қаңқасын құрайды.Зоиттың денесінің алдыңғы жағында екі айрықша органоидтарорналасқан. Олар спираль тәрізді фибрилді - коноид және қапшық тәрізді ішісілекей затқа толған саны 2-ден 14-ке дейін - роптриялар. Осылар арқылыпаразит иесінің клеткаларының ішіне кіреді. Роптриядан шыққан сұйық затиесінің эпителий клетка мембранасын ерітеді де, ал коноид арқылы зоитбұранда арқылы клетканың ішіне кіреді. Кокцидияларда, клеткаларға ортақбірқатар органоидтар болады - митохондриялар, Гольджи аппараты,эндоплазмалық торы, т. б. (13-сурет).Кокцидиялардың даму сатысы өте күрделі. Мысал ретінде қояндардыңпаразиті - эймерия (Eimeria) туысының даму сатысын қарастырайық.Эймериякезектесіптұратын шизогония, гаметогонияжәне спорогонияжолдарымендамиды (14-сурет). Ооцисталар су жәнешөпарқылықоянныңішегінетүсіп, ооцистаныңқабырғасыішексөлдерініңәсеріненжарылып,ішінен 8 спорозоитшығады. Спорозоиттар ары қарай даму үшінішектіңпителийклеткасынаенукерек. Коноид жәнероптрияларарқылыспорозоитклеткағаеніп, денесідөңгеленіпшизонтқаайналады. Шизонттыңядросыбірнешеқайтарабөлінеді. Солядролардыңбөлінуін шизогония дейді. Бұлжыныссызкөбеюкезеңі. Шизогония нәтижесіндепайдаболғанәрбірядроныңтөңірегінде цитоплазма жиналып, оларұсақмерозоиттарға
айналады. Мерозоиттар эпителий клетканы әбден зақымдап болғаннан кейінішек қуысына шығады да, қайтадан жаңа клеткаларға еніп, денесі дөңгеленіпшизонтқа айналады. Шизонттың ядросы көпке бөлініп шизогония арқылытағы да мерозойттар пайда болады. Шизогония бірнеше рет қайталанып,паразиттердің саны көбейеді.Шизогониядан кейін гаметогония кезеңі басталады. Бұл кезеңдемерозойттар гамонттарға айналады, бұлардан гаметалар пайда болады. Макрогамонттар бөлінбей өсіп макрогаметаларға айналады, ал микрогамонттардын. ядросы көпке бөлініп, цитоплазмамен қапталынып, екі талшығы бар майда микрогаметаларға айналады. Микрогаметалар жылжып макрогаметалармен қосылады. Копуляция нәтижесінде пайда болған зигота сыртынан тығыз қабықпен қапталып ооцистаға айналады. Ооцисталар қоянның нәжістерімен бірге сыртқа шығарылады. Сыртқы ортада ооцистаның ішінде спорогония кезеңі өтеді. Ооцистаның ішіндегі ядро екі рет бөлініп, төрт ядро пайда болады. Оларды цитоплазма қоршап, төрт споробласт деп аталатын клетка түзіледі. Әрбір споробласт арнайы қабықпен қапталынып, спораға айналады. Әрбір спораның ядросы екіге бөлініп - екі спорозоит түзіледі. Сөйтіп ооцистаның ішінде төрт спора пайда болып, олардан сегіз спорозоиттар түзіледі.
Негізгі:
1. К. Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005.- 373 б.
2. К.Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005. – 379 б.
Қосымша:
1. С.Ә. Әміреев, А.Жаханов, Қ.Құдайбергенұлы. «Медициналық паразитология» С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина университетінің 75 жылдығына арналған. Оқулық. Алматы: «Кітап» баспасы, 2005.
2. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Оқулық. – Алматы «НАS», 2006.
3. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 2. Низшие целомические : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. :Асаdemia, 2008. – 448 с.
4. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 3. Членистоногие : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. :Асаdemia, 2008. – 496 с.
5. Шарова, И. Х. Зоология беспозвоночных / И. Х. Шарова. – М. :Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2004. – 592 с.
1. К. Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005.- 373 б.
2. К.Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005. – 379 б.
Қосымша:
1. С.Ә. Әміреев, А.Жаханов, Қ.Құдайбергенұлы. «Медициналық паразитология» С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина университетінің 75 жылдығына арналған. Оқулық. Алматы: «Кітап» баспасы, 2005.
2. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Оқулық. – Алматы «НАS», 2006.
3. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 2. Низшие целомические : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. :Асаdemia, 2008. – 448 с.
4. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 3. Членистоногие : пер. с англ. / Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. :Асаdemia, 2008. – 496 с.
5. Шарова, И. Х. Зоология беспозвоночных / И. Х. Шарова. – М. :Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2004. – 592 с.
Тақырып 2: Споровиктер және инфузориялар. Жалпы сипаттамасы, жіктелуі және практикалық маңызы.
Мақсаты: студенттерді қарапайымдылар типінің, әртүрлі кластар құрылымының күрделілігін, морфологиялық ерекшелігін, жүйелеуді таныстырып өту. Тамыраяқтылар және талшықтылар класс өкілдерінің медициналық маңызы, тіршіліктегі әрекеттерінің ерекшеліктерін оқыту.
Оқытудың міндеттері:
1. Жасыл эвгленаның мысалында талшықтылардың тіршілік әрекетінің ерекшеліктерін және құрылымын оқу.
2. Талшықтылар класы лямблия, лейшмания және трипаносома өкілдерінің медициналық маңызын оқу.
3. Кірпікшелер өкілі – балантидияның медициналық маңызын оқу.
Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Қарапайымдылар типінің жіктелуіне сипаттама.
2.Қарапайым типтерінің өкілдері – кірпікшелілер және талшықтылар класының өкілдерінің құрылымдық күрделену белгілерімен танысу.
3. Қарапайымдылардың тіршілігінің циклдік сипаты неде.
4. Споровиктердің тіршілік ету барысында қандай даму сатыларынан тұрады.
5. Токсоплазманың медициналық маңызы және тіршілік цикілінің сипаты.
6. Адамда малярлы плазмодидің қай түрі паразитті тіршілік етеді.
7. Малярлы плазмодидің медициналық маңызы және тіршілік циклін сипаттаңыз.
Білім берудің және оқытудың әдістері: тақырыптық семинар: сабақ тақырыбын талқылау және өңдеу, тесттілеу, жүйелік семинар: оқытылатын тақырып бойынша мәселелерді талқылау және терең танысу, оқу сұхбаттасу: берілген тақырыптың сұрақтары бойынша білімін бекітіп және жақсарту үшін арналған сұрақтар.
Ұсынылатын әдебиет:
Негізгі:
1. К. Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005.- 373 б.
2. К.Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005. – 379 б.
Қосымша:
1. С.Ә. Әміреев, А.Жаханов, Қ.Құдайбергенұлы. Медициналық паразитология С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина университетінің 75 жылдығына арналған. Оқулық. Алматы: Кітап баспасы, 2005.
2. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Оқулық. – Алматы НАS, 2006.
3. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 2. Низшие целомические : пер. с англ. Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. :Асаdemia, 2008. – 448 с.
4. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 3. Членистоногие : пер. с англ. Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. :Асаdemia, 2008. – 496 с.
5. Шарова, И. Х. Зоология беспозвоночных И. Х. Шарова. – М. :Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2004. – 592 с.
СПОРАЛЫЛАР ТИПІ – SPOROZOA Споралылар буылтық құрттардың, моллюскалардың буынаяқтылардың, омыртқалы жануарлардың және адамдардың ішегінде,дене қуысында, қан клеткаларында паразиттік тіршілік ететін бір клеткалықарапайым жәндіктер. Паразиттік тіршіліктің әсерінен ас қорыту,жиырылғыш вакуольдері жойылған, қоректік заттарды бүкіл денесі арқылысіңіріп алады, ешқандай қозғалыс органоидтары болмайды, тек жыныстыклеткаларында - микрогаметаларында - талшығы болады.Споралылар жыныссыз, жынысты және спорогония жолымен көбейеді.Жыныссыз көбеюі ядроның көпке бөлінуі арқылы жүзеге асады, бұнышизогония процесі деп атайды, нәтижесінде мерозоиттар деп аталатын жасособьтар шығады. Жынысты жолы - гаметогония деп аталатын,гаметалардың пайда болуы. Копуляция нәтижесінде түзілген зигота қалыңқабықшамен қапталынып ооцистаға айналады. Осыдан спорогония кезеңібасталады. Ооцистаның ішіңце, спорогонияның нәтижесінде, ең алдыменспоробластар - бұлардан майда спорозоиттар пайда болады және оларспоралардың ішінде орналасады.Споралылар типі екі класқа бөлінеді: Грегариналар - Gregarinina жәнекокцидиятәрізділер - Coccidiomorpha.
КОКЦИДИЯТӘРІЗДІЛЕР КЛАСЫ – COCCIDIOMORPHA Бұл класқа өздігінше тіршілік ете алмайтын, тек қана клетканың ішіндепаразиттік тіршілік ететін қарапайымдылар жатады. Денелері сопақша,домалақтау не доға сияқты болып келеді. Олар адамның, сүтқоректілердің,құстардың ішек клеткаларында, бауыр, бүйрек, қан клеткаларында кездеседі.Қан споралылардың және кокцидиялардың даму кезендері бір-біріне өте
ұқсас, сондықтан бұл екеуін кокцидиятәрізділер класына жатқызады. Бұлардың көбеюінде кезектесіп жүретін үш кезеңді байқауға болады: шизогония (жыныссыз көбею) гаметогония (жынысты) және спорогония. Көптеген кокцидиялардың бір ғана иесі болады, сондықтан спорогония кезеңі жартылай немесе толық сыртқы ортада жүреді (Eimeria magna). Басқаларының иесі екеу, жыныссыз көбеюі бір иесінде өтеді, ал жынысты көбею және спорогония кезеңі екіншісінде (Plasmodium vivax). Бұл кластың негізгі екі отрядын атап кетуге болады: кокцидиялар отряды – Coccidiida және кан споралылар - Haemosporidia.
Кокцидиялар отряды – Coccidiida Кокцидиялар қоянның, ірі қара малдың, үй жануарлары мен жабайықұстардың, насекомдардың ішек эпителий клеткаларында паразитті тіршілікетеді. Кокцидиоз ауруына адамдар да шалдығады. Кокцидиялардың денесісопақша келген, алдыңғы жағы үшкір, артқы жағы доғал пішінді болады,бұлардзоит деп атайды (спорозоит, мерозоит). Зоиттың сырты үшмембраналы қабық - пелликуламен қапталынған. Оның астында түтікшеліфибриддер болады, олар субпелликулярлы микротүтікшелер деп аталады.Пелликуламен бірге олар зоиттын қаңқасын құрайды.Зоиттың денесінің алдыңғы жағында екі айрықша органоидтарорналасқан. Олар спираль тәрізді фибрилді - коноид және қапшық тәрізді ішісілекей затқа толған саны 2-ден 14-ке дейін - роптриялар. Осылар арқылыпаразит иесінің клеткаларының ішіне кіреді. Роптриядан шыққан сұйық затиесінің эпителий клетка мембранасын ерітеді де, ал коноид арқылы зоитбұранда арқылы клетканың ішіне кіреді. Кокцидияларда, клеткаларға ортақбірқатар органоидтар болады - митохондриялар, Гольджи аппараты,эндоплазмалық торы, т. б. (13-сурет).Кокцидиялардың даму сатысы өте күрделі. Мысал ретінде қояндардыңпаразиті - эймерия (Eimeria) туысының даму сатысын қарастырайық.Эймериякезектесіптұрат ын шизогония, гаметогонияжәне спорогонияжолдарымендамиды (14-сурет). Ооцисталар су жәнешөпарқылықоянныңішегінетүсіп, ооцистаныңқабырғасыішексөлдерініңәс еріненжарылып,ішінен 8 спорозоитшығады. Спорозоиттар ары қарай даму үшінішектіңпителийклеткасынаенукере к. Коноид жәнероптрияларарқылыспорозоитклетка ғаеніп, денесідөңгеленіпшизонтқаайналады. Шизонттыңядросыбірнешеқайтарабөліне ді. Солядролардыңбөлінуін шизогония дейді. Бұлжыныссызкөбеюкезеңі. Шизогония нәтижесіндепайдаболғанәрбірядроныңт өңірегінде цитоплазма жиналып, оларұсақмерозоиттарға
айналады. Мерозоиттар эпителий клетканы әбден зақымдап болғаннан кейінішек қуысына шығады да, қайтадан жаңа клеткаларға еніп, денесі дөңгеленіпшизонтқа айналады. Шизонттың ядросы көпке бөлініп шизогония арқылытағы да мерозойттар пайда болады. Шизогония бірнеше рет қайталанып,паразиттердің саны көбейеді.Шизогониядан кейін гаметогония кезеңі басталады. Бұл кезеңдемерозойттар гамонттарға айналады, бұлардан гаметалар пайда болады. Макрогамонттар бөлінбей өсіп макрогаметаларға айналады, ал микрогамонттардын. ядросы көпке бөлініп, цитоплазмамен қапталынып, екі талшығы бар майда микрогаметаларға айналады. Микрогаметалар жылжып макрогаметалармен қосылады. Копуляция нәтижесінде пайда болған зигота сыртынан тығыз қабықпен қапталып ооцистаға айналады. Ооцисталар қоянның нәжістерімен бірге сыртқа шығарылады. Сыртқы ортада ооцистаның ішінде спорогония кезеңі өтеді. Ооцистаның ішіндегі ядро екі рет бөлініп, төрт ядро пайда болады. Оларды цитоплазма қоршап, төрт споробласт деп аталатын клетка түзіледі. Әрбір споробласт арнайы қабықпен қапталынып, спораға айналады. Әрбір спораның ядросы екіге бөлініп - екі спорозоит түзіледі. Сөйтіп ооцистаның ішінде төрт спора пайда болып, олардан сегіз спорозоиттар түзіледі.
Қан споралылар отряды – Haemosporidia Кең тараған паразиттік тіршілік ететін қарапайымдылар. Адамның,омыртқалы жануарлардың қан клеткаларында тіршілік етеді. Бұлардыңкокцидиядан айырмашылығы спорогония кезеңі сыртқы ортада емес, қансорғыш насекомдардың яғни Anopheles туыстас масалардың ішегінде өтеді және масалар осы паразиттерді тасымалдаушылар болып табылады.Адамда Plasmodium туысының төрт түрі паразиттік тіршілік етеді: PI.vivax, PI. malariae, PI. falciparum, PI. ovale. Бұлардың дамуы бір-біріне өтеұқсас. PI. vivax-тың даму сатысын қарастырайық Безгекмасасы(Anopheles туысынан) адамды шаққанда сілекеймен бірге адам қанынаспорозоиттар түседі. Спорозоиттар өте майда 5-8 мкм, құрт тәрізді немесеорақ тәрізді. Олардың құрылысы кокцидиялардың зоит құрылысына өтеұқсас, тек коноиды болмайды. Осы жерде шизогония көбеюі кезеңі басталады. Әрбір споразоит бауыр клеткасына еніп, жұмырланып шизонтқа айналады. Шизонттың ядросы бірнеше қайтара бөлініп, бұлардан мерозоиттар пайда болады. Осыдан кейін шизогония екі жерде жүреді: мерозоиттардың бір тобы қайтадан бауыр клеткаларына еніп, жұмырланып шизонтқа айналып, олардың ядросы бірнеше қайтара бөлініп, көптеген мерозоиттар пайда болады, ал мерозоиттардың екінші тобы бауырдан қанға шығып эритроциттерге енеді, сол жерде жұмырланып шизонтқа айналады. 2-3 сағаттан кейін шизонтта вакуоль пайда болады, сол вакуоль әсерінен шизонттың денесі сақина тәрізді болып тұрады. Кейін вакуоль жойылып, шизонт өсіп, амеба тәрізді болады. Шизонттың ядросы бірнеше қайтара бөлініп 10-20 мерозоиттар пайда болады. Бұлар эритроцитті зақымдап қанға шығады да, жаңа эритроциттерге енеді, содан шизогония кезеңі қайтадан басталады және бұл процесс бірнеше рет қайталанады. Сөйтіп шизогония бауыр клеткасында және эритроциттерде өтеді. Шизогония кезінде адам қанындағы паразиттің саны артады, ал эритроциттердің саны азаяды. Сау адамның Імм3 қанында 5 млн эритроциттер болса, ал безгек аурумен ауырған кезде эритроциттердің саны азайып Імм3 қанында 1 млн-ға жақын эритроциттер қалады. Шизогониядан кейін гаметогония кезеңі басталады. Бұл кезеңде мерозоиттар гамонттарға айналады. Гамонттар екі түрлі болады: макрогамонттар немесе макрогаметоциталар пісіп-жетілмеген аналық жыныс клеткалары және микрогамонттар немесе микрогаметоциттер пісіп- жетілмеген аталық жыныс клеткалары. Осыдан кейін әрі қарай даму адам қанында жүрмейді. Ендігі дамуы маса денесінде өтеді. Анофелес (Anopheles) туысына жататын безгек маса ауру адамның қанын сорған кезде оның ішегіне қанмен бірге макро және
микрогаметоциттер түседі. Масаның ішегінде макрогамонттар(макрогаметоциттер) пісіп-жетіліп макрогаметаға айналады, алмикрогамонттардың (микрогаметоциттердің) ядросы көпке бөлініп, пісіп-жетіліп қозғалғыш майда микрогаметаларға айналады. Микрогаметалар жәнемакрогаметалар қосылып зигота құрады. Зигота қозғалғыш келеді, сондықтаноны оокинета деп атайды. Оокинета масаның ішек қабырғасына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мақсаты: студенттерді қарапайымдылар типінің, әртүрлі кластар құрылымының күрделілігін, морфологиялық ерекшелігін, жүйелеуді таныстырып өту. Тамыраяқтылар және талшықтылар класс өкілдерінің медициналық маңызы, тіршіліктегі әрекеттерінің ерекшеліктерін оқыту.
Оқытудың міндеттері:
1. Жасыл эвгленаның мысалында талшықтылардың тіршілік әрекетінің ерекшеліктерін және құрылымын оқу.
2. Талшықтылар класы лямблия, лейшмания және трипаносома өкілдерінің медициналық маңызын оқу.
3. Кірпікшелер өкілі – балантидияның медициналық маңызын оқу.
Тақырыптың негізгі сұрақтары:
1. Қарапайымдылар типінің жіктелуіне сипаттама.
2.Қарапайым типтерінің өкілдері – кірпікшелілер және талшықтылар класының өкілдерінің құрылымдық күрделену белгілерімен танысу.
3. Қарапайымдылардың тіршілігінің циклдік сипаты неде.
4. Споровиктердің тіршілік ету барысында қандай даму сатыларынан тұрады.
5. Токсоплазманың медициналық маңызы және тіршілік цикілінің сипаты.
6. Адамда малярлы плазмодидің қай түрі паразитті тіршілік етеді.
7. Малярлы плазмодидің медициналық маңызы және тіршілік циклін сипаттаңыз.
Білім берудің және оқытудың әдістері: тақырыптық семинар: сабақ тақырыбын талқылау және өңдеу, тесттілеу, жүйелік семинар: оқытылатын тақырып бойынша мәселелерді талқылау және терең танысу, оқу сұхбаттасу: берілген тақырыптың сұрақтары бойынша білімін бекітіп және жақсарту үшін арналған сұрақтар.
Ұсынылатын әдебиет:
Негізгі:
1. К. Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005.- 373 б.
2. К.Дәуітбаева. Омыртқасыздар зоологиясы: Т. 1. Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен. Алматы, 2005. – 379 б.
Қосымша:
1. С.Ә. Әміреев, А.Жаханов, Қ.Құдайбергенұлы. Медициналық паразитология С.Ж. Асфендияров атындағы қазақ ұлттық медицина университетінің 75 жылдығына арналған. Оқулық. Алматы: Кітап баспасы, 2005.
2. Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Оқулық. – Алматы НАS, 2006.
3. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 2. Низшие целомические : пер. с англ. Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. :Асаdemia, 2008. – 448 с.
4. Рупперт, Э. Зоология беспозвоночных: Т. 3. Членистоногие : пер. с англ. Э. Рупперт, С. Фокс, Б. Барнс. – М. :Асаdemia, 2008. – 496 с.
5. Шарова, И. Х. Зоология беспозвоночных И. Х. Шарова. – М. :Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2004. – 592 с.
СПОРАЛЫЛАР ТИПІ – SPOROZOA Споралылар буылтық құрттардың, моллюскалардың буынаяқтылардың, омыртқалы жануарлардың және адамдардың ішегінде,дене қуысында, қан клеткаларында паразиттік тіршілік ететін бір клеткалықарапайым жәндіктер. Паразиттік тіршіліктің әсерінен ас қорыту,жиырылғыш вакуольдері жойылған, қоректік заттарды бүкіл денесі арқылысіңіріп алады, ешқандай қозғалыс органоидтары болмайды, тек жыныстыклеткаларында - микрогаметаларында - талшығы болады.Споралылар жыныссыз, жынысты және спорогония жолымен көбейеді.Жыныссыз көбеюі ядроның көпке бөлінуі арқылы жүзеге асады, бұнышизогония процесі деп атайды, нәтижесінде мерозоиттар деп аталатын жасособьтар шығады. Жынысты жолы - гаметогония деп аталатын,гаметалардың пайда болуы. Копуляция нәтижесінде түзілген зигота қалыңқабықшамен қапталынып ооцистаға айналады. Осыдан спорогония кезеңібасталады. Ооцистаның ішіңце, спорогонияның нәтижесінде, ең алдыменспоробластар - бұлардан майда спорозоиттар пайда болады және оларспоралардың ішінде орналасады.Споралылар типі екі класқа бөлінеді: Грегариналар - Gregarinina жәнекокцидиятәрізділер - Coccidiomorpha.
КОКЦИДИЯТӘРІЗДІЛЕР КЛАСЫ – COCCIDIOMORPHA Бұл класқа өздігінше тіршілік ете алмайтын, тек қана клетканың ішіндепаразиттік тіршілік ететін қарапайымдылар жатады. Денелері сопақша,домалақтау не доға сияқты болып келеді. Олар адамның, сүтқоректілердің,құстардың ішек клеткаларында, бауыр, бүйрек, қан клеткаларында кездеседі.Қан споралылардың және кокцидиялардың даму кезендері бір-біріне өте
ұқсас, сондықтан бұл екеуін кокцидиятәрізділер класына жатқызады. Бұлардың көбеюінде кезектесіп жүретін үш кезеңді байқауға болады: шизогония (жыныссыз көбею) гаметогония (жынысты) және спорогония. Көптеген кокцидиялардың бір ғана иесі болады, сондықтан спорогония кезеңі жартылай немесе толық сыртқы ортада жүреді (Eimeria magna). Басқаларының иесі екеу, жыныссыз көбеюі бір иесінде өтеді, ал жынысты көбею және спорогония кезеңі екіншісінде (Plasmodium vivax). Бұл кластың негізгі екі отрядын атап кетуге болады: кокцидиялар отряды – Coccidiida және кан споралылар - Haemosporidia.
Кокцидиялар отряды – Coccidiida Кокцидиялар қоянның, ірі қара малдың, үй жануарлары мен жабайықұстардың, насекомдардың ішек эпителий клеткаларында паразитті тіршілікетеді. Кокцидиоз ауруына адамдар да шалдығады. Кокцидиялардың денесісопақша келген, алдыңғы жағы үшкір, артқы жағы доғал пішінді болады,бұлардзоит деп атайды (спорозоит, мерозоит). Зоиттың сырты үшмембраналы қабық - пелликуламен қапталынған. Оның астында түтікшеліфибриддер болады, олар субпелликулярлы микротүтікшелер деп аталады.Пелликуламен бірге олар зоиттын қаңқасын құрайды.Зоиттың денесінің алдыңғы жағында екі айрықша органоидтарорналасқан. Олар спираль тәрізді фибрилді - коноид және қапшық тәрізді ішісілекей затқа толған саны 2-ден 14-ке дейін - роптриялар. Осылар арқылыпаразит иесінің клеткаларының ішіне кіреді. Роптриядан шыққан сұйық затиесінің эпителий клетка мембранасын ерітеді де, ал коноид арқылы зоитбұранда арқылы клетканың ішіне кіреді. Кокцидияларда, клеткаларға ортақбірқатар органоидтар болады - митохондриялар, Гольджи аппараты,эндоплазмалық торы, т. б. (13-сурет).Кокцидиялардың даму сатысы өте күрделі. Мысал ретінде қояндардыңпаразиті - эймерия (Eimeria) туысының даму сатысын қарастырайық.Эймериякезектесіптұрат ын шизогония, гаметогонияжәне спорогонияжолдарымендамиды (14-сурет). Ооцисталар су жәнешөпарқылықоянныңішегінетүсіп, ооцистаныңқабырғасыішексөлдерініңәс еріненжарылып,ішінен 8 спорозоитшығады. Спорозоиттар ары қарай даму үшінішектіңпителийклеткасынаенукере к. Коноид жәнероптрияларарқылыспорозоитклетка ғаеніп, денесідөңгеленіпшизонтқаайналады. Шизонттыңядросыбірнешеқайтарабөліне ді. Солядролардыңбөлінуін шизогония дейді. Бұлжыныссызкөбеюкезеңі. Шизогония нәтижесіндепайдаболғанәрбірядроныңт өңірегінде цитоплазма жиналып, оларұсақмерозоиттарға
айналады. Мерозоиттар эпителий клетканы әбден зақымдап болғаннан кейінішек қуысына шығады да, қайтадан жаңа клеткаларға еніп, денесі дөңгеленіпшизонтқа айналады. Шизонттың ядросы көпке бөлініп шизогония арқылытағы да мерозойттар пайда болады. Шизогония бірнеше рет қайталанып,паразиттердің саны көбейеді.Шизогониядан кейін гаметогония кезеңі басталады. Бұл кезеңдемерозойттар гамонттарға айналады, бұлардан гаметалар пайда болады. Макрогамонттар бөлінбей өсіп макрогаметаларға айналады, ал микрогамонттардын. ядросы көпке бөлініп, цитоплазмамен қапталынып, екі талшығы бар майда микрогаметаларға айналады. Микрогаметалар жылжып макрогаметалармен қосылады. Копуляция нәтижесінде пайда болған зигота сыртынан тығыз қабықпен қапталып ооцистаға айналады. Ооцисталар қоянның нәжістерімен бірге сыртқа шығарылады. Сыртқы ортада ооцистаның ішінде спорогония кезеңі өтеді. Ооцистаның ішіндегі ядро екі рет бөлініп, төрт ядро пайда болады. Оларды цитоплазма қоршап, төрт споробласт деп аталатын клетка түзіледі. Әрбір споробласт арнайы қабықпен қапталынып, спораға айналады. Әрбір спораның ядросы екіге бөлініп - екі спорозоит түзіледі. Сөйтіп ооцистаның ішінде төрт спора пайда болып, олардан сегіз спорозоиттар түзіледі.
Қан споралылар отряды – Haemosporidia Кең тараған паразиттік тіршілік ететін қарапайымдылар. Адамның,омыртқалы жануарлардың қан клеткаларында тіршілік етеді. Бұлардыңкокцидиядан айырмашылығы спорогония кезеңі сыртқы ортада емес, қансорғыш насекомдардың яғни Anopheles туыстас масалардың ішегінде өтеді және масалар осы паразиттерді тасымалдаушылар болып табылады.Адамда Plasmodium туысының төрт түрі паразиттік тіршілік етеді: PI.vivax, PI. malariae, PI. falciparum, PI. ovale. Бұлардың дамуы бір-біріне өтеұқсас. PI. vivax-тың даму сатысын қарастырайық Безгекмасасы(Anopheles туысынан) адамды шаққанда сілекеймен бірге адам қанынаспорозоиттар түседі. Спорозоиттар өте майда 5-8 мкм, құрт тәрізді немесеорақ тәрізді. Олардың құрылысы кокцидиялардың зоит құрылысына өтеұқсас, тек коноиды болмайды. Осы жерде шизогония көбеюі кезеңі басталады. Әрбір споразоит бауыр клеткасына еніп, жұмырланып шизонтқа айналады. Шизонттың ядросы бірнеше қайтара бөлініп, бұлардан мерозоиттар пайда болады. Осыдан кейін шизогония екі жерде жүреді: мерозоиттардың бір тобы қайтадан бауыр клеткаларына еніп, жұмырланып шизонтқа айналып, олардың ядросы бірнеше қайтара бөлініп, көптеген мерозоиттар пайда болады, ал мерозоиттардың екінші тобы бауырдан қанға шығып эритроциттерге енеді, сол жерде жұмырланып шизонтқа айналады. 2-3 сағаттан кейін шизонтта вакуоль пайда болады, сол вакуоль әсерінен шизонттың денесі сақина тәрізді болып тұрады. Кейін вакуоль жойылып, шизонт өсіп, амеба тәрізді болады. Шизонттың ядросы бірнеше қайтара бөлініп 10-20 мерозоиттар пайда болады. Бұлар эритроцитті зақымдап қанға шығады да, жаңа эритроциттерге енеді, содан шизогония кезеңі қайтадан басталады және бұл процесс бірнеше рет қайталанады. Сөйтіп шизогония бауыр клеткасында және эритроциттерде өтеді. Шизогония кезінде адам қанындағы паразиттің саны артады, ал эритроциттердің саны азаяды. Сау адамның Імм3 қанында 5 млн эритроциттер болса, ал безгек аурумен ауырған кезде эритроциттердің саны азайып Імм3 қанында 1 млн-ға жақын эритроциттер қалады. Шизогониядан кейін гаметогония кезеңі басталады. Бұл кезеңде мерозоиттар гамонттарға айналады. Гамонттар екі түрлі болады: макрогамонттар немесе макрогаметоциталар пісіп-жетілмеген аналық жыныс клеткалары және микрогамонттар немесе микрогаметоциттер пісіп- жетілмеген аталық жыныс клеткалары. Осыдан кейін әрі қарай даму адам қанында жүрмейді. Ендігі дамуы маса денесінде өтеді. Анофелес (Anopheles) туысына жататын безгек маса ауру адамның қанын сорған кезде оның ішегіне қанмен бірге макро және
микрогаметоциттер түседі. Масаның ішегінде макрогамонттар(макрогаметоциттер) пісіп-жетіліп макрогаметаға айналады, алмикрогамонттардың (микрогаметоциттердің) ядросы көпке бөлініп, пісіп-жетіліп қозғалғыш майда микрогаметаларға айналады. Микрогаметалар жәнемакрогаметалар қосылып зигота құрады. Зигота қозғалғыш келеді, сондықтаноны оокинета деп атайды. Оокинета масаның ішек қабырғасына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz