Қазақстан Республикасында жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылаудың құқықтық проблемалары
КІРІСПЕ
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
ҚОРЫТЫНДЫ
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
ҚОРЫТЫНДЫ
Жерді пайдалану мен оны сақтау әрбір мемлекеттің өз аумағындағы, сонымен бірге әлемдік қауымдастықтың ортақ міндетіне айналған басты мақсаты болып отыр. Жерді пайдалану мен оны қорғау үшін мемлекеттік және халықаралық деңгейде жан-жақты құқықтық шаралар қолға алынса да бұл өз кезегінде маңызды мәселе күйінде қалуда. Қолданыстағы нормативтік актілердің тиімділігі мен оларды ұдайы жетілдіру жұмыстарының нәтижелілігі – ол м
емлекеттік басқару мен бақылау жұмысының сапалылығына тікелей байланысты.
Адам қоғамының барлық өмiрiнде, оның қалыптасуы мен дамуында жер өте маңызды роль атқарған. Жер адам баласының барлық мұқтаждықтары үшiн керек бiрден-бiр негіз болған.
Жер – табиғаттың берген сыйы ретiнде, адам қоғамының пайда болуына дейiн болған. Бiрақ, жер өзiнiң еңбектiң жалпы заты қызметiн атқаруы үшiн мiндеттi түрде оны бiреу иемденуi қажет және өндiрiстiк процесiн жүзеге асыруы қажет.
Мемлекетіміздің басты байлығы – оның экономикалық және әлеуметтік қолайлы негізі болып табылатын жер ресурстары.
Қазақстан Республикасындағы саяси және экономикалық құрылысты реформалау процессі жер қатынастарын түбегейлі өзгерту және мемлекеттің тікелей бақылауы мен басқаруы арқылы жер реформасын жүргізу қажеттілігін туындатып отыр. Сонымен қатар, нарықтық экономикаға өту жердің негізгі өндіріс құралы, аумақтық кеңістіктің негізі және маңызды табиғи объект ретінде жердің басты функцияларын сақтай отырып, жерге әртүрлі меншік нысандарын, жер пайдалану құқығының ақылығын енгізу және жерді заңды түрде азаматтық және шаруашылық айналымның объектісі ретінде тану қажеттілігін объективті түрде туындатып отыр.
емлекеттік басқару мен бақылау жұмысының сапалылығына тікелей байланысты.
Адам қоғамының барлық өмiрiнде, оның қалыптасуы мен дамуында жер өте маңызды роль атқарған. Жер адам баласының барлық мұқтаждықтары үшiн керек бiрден-бiр негіз болған.
Жер – табиғаттың берген сыйы ретiнде, адам қоғамының пайда болуына дейiн болған. Бiрақ, жер өзiнiң еңбектiң жалпы заты қызметiн атқаруы үшiн мiндеттi түрде оны бiреу иемденуi қажет және өндiрiстiк процесiн жүзеге асыруы қажет.
Мемлекетіміздің басты байлығы – оның экономикалық және әлеуметтік қолайлы негізі болып табылатын жер ресурстары.
Қазақстан Республикасындағы саяси және экономикалық құрылысты реформалау процессі жер қатынастарын түбегейлі өзгерту және мемлекеттің тікелей бақылауы мен басқаруы арқылы жер реформасын жүргізу қажеттілігін туындатып отыр. Сонымен қатар, нарықтық экономикаға өту жердің негізгі өндіріс құралы, аумақтық кеңістіктің негізі және маңызды табиғи объект ретінде жердің басты функцияларын сақтай отырып, жерге әртүрлі меншік нысандарын, жер пайдалану құқығының ақылығын енгізу және жерді заңды түрде азаматтық және шаруашылық айналымның объектісі ретінде тану қажеттілігін объективті түрде туындатып отыр.
1.Назарбаев Н.Ә. «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз». ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Егемен Қазақстан. №29-30. 2011 жыл 29 қаңтар.
«Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасы». ҚР президентінің 2009 жылғы 28 тамыздағы №858 Жарлығымен бекітілген. Егемен Қазақстан. 2009 жыл 28 тамыз.
2.Абдраимов Б.И. Практика разрешения земельных споров в современных условиях // Актуальные вопросы коммерческого законодательства в Республике Казахстан и практика его применения: Материалы семинаров. – Алматы, 2002. – Т.2. - С. 228-234.
3.Архипов И.Г. Земельное право Республики Казахстан. – Алматы: Издательство «Борки», 1997. – С. 25.
4.Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов. – Алматы: Социнвест, 1995. – С. 112.
5.Зиманов С.З, Еренов А.Е. О характере феодальной собственности на землю в Казахстане // Труды Алматинского юридического института. – Алма-Ата: Казахское государственное издательство, 1955. – С. 48.
6.Культелеев Т.М. Уголовное обычное право казахов. – Алматы, 1955. – С 221.
7.История Казахстана с древнейших времен до наших дней / Ж.К. Таймаганбетов, К.М. Байпаков, Б.Е. Кумеков, К.А. Пищулин и др. – Алматы: Дауыр, 1993. – С. 325.
8.История государство и права Казахской ССР: В 2-х ч. / Л.В. Дюков, А.Н. Таукелов, Г.С. Сапаргалиев, К.А. Жиреншин; Под ред. С.С. Сартаева. – Алматы: Мектеп, 1982. – Ч.1. – С. 184.
9.Царская Россия. Закон от 24 мая 1909 года. Об освобождении крестьян и землевладельцев других сословии, по быту своему не отличающихся от крестьян, от платежа пошлин и сборов при совершении ими некоторых крепостных и ипотечных актов // М.С. Иоффе Важнейшие законодательные акты (1908-1912гг.) / Под ред. В.М. Гессена. – М.: Издание Юридического книжного склада «Право», 1913. – С. 90.
10.Царская Россия. Закон от 14 июня 1910 года. Об изменении и дополнении некоторых постановлений о крестьянском землевладении // М.С. Иоффе Важнейшие законодательные акты (1908-1912гг.) / Под ред. В.М. Гессена. – М.: Издание Юридического книжного склада «Право», 1913. – С. 256.
«Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасы». ҚР президентінің 2009 жылғы 28 тамыздағы №858 Жарлығымен бекітілген. Егемен Қазақстан. 2009 жыл 28 тамыз.
2.Абдраимов Б.И. Практика разрешения земельных споров в современных условиях // Актуальные вопросы коммерческого законодательства в Республике Казахстан и практика его применения: Материалы семинаров. – Алматы, 2002. – Т.2. - С. 228-234.
3.Архипов И.Г. Земельное право Республики Казахстан. – Алматы: Издательство «Борки», 1997. – С. 25.
4.Масанов Н.Э. Кочевая цивилизация казахов. – Алматы: Социнвест, 1995. – С. 112.
5.Зиманов С.З, Еренов А.Е. О характере феодальной собственности на землю в Казахстане // Труды Алматинского юридического института. – Алма-Ата: Казахское государственное издательство, 1955. – С. 48.
6.Культелеев Т.М. Уголовное обычное право казахов. – Алматы, 1955. – С 221.
7.История Казахстана с древнейших времен до наших дней / Ж.К. Таймаганбетов, К.М. Байпаков, Б.Е. Кумеков, К.А. Пищулин и др. – Алматы: Дауыр, 1993. – С. 325.
8.История государство и права Казахской ССР: В 2-х ч. / Л.В. Дюков, А.Н. Таукелов, Г.С. Сапаргалиев, К.А. Жиреншин; Под ред. С.С. Сартаева. – Алматы: Мектеп, 1982. – Ч.1. – С. 184.
9.Царская Россия. Закон от 24 мая 1909 года. Об освобождении крестьян и землевладельцев других сословии, по быту своему не отличающихся от крестьян, от платежа пошлин и сборов при совершении ими некоторых крепостных и ипотечных актов // М.С. Иоффе Важнейшие законодательные акты (1908-1912гг.) / Под ред. В.М. Гессена. – М.: Издание Юридического книжного склада «Право», 1913. – С. 90.
10.Царская Россия. Закон от 14 июня 1910 года. Об изменении и дополнении некоторых постановлений о крестьянском землевладении // М.С. Иоффе Важнейшие законодательные акты (1908-1912гг.) / Под ред. В.М. Гессена. – М.: Издание Юридического книжного склада «Право», 1913. – С. 256.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕРДІ ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАҚЫЛАУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
КІРІСПЕ
Жұмыстың сипаттама
Зерттеудің өзектiлiгi.Жерді пайдалану мен оны сақтау әрбір мемлекеттің өз аумағындағы, сонымен бірге әлемдік қауымдастықтың ортақ міндетіне айналған басты мақсаты болып отыр. Жерді пайдалану мен оны қорғау үшін мемлекеттік және халықаралық деңгейде жан-жақты құқықтық шаралар қолға алынса да бұл өз кезегінде маңызды мәселе күйінде қалуда. Қолданыстағы нормативтік актілердің тиімділігі мен оларды ұдайы жетілдіру жұмыстарының нәтижелілігі – ол м
емлекеттік басқару мен бақылау жұмысының сапалылығына тікелей байланысты.
Адам қоғамының барлық өмiрiнде, оның қалыптасуы мен дамуында жер өте маңызды роль атқарған. Жер адам баласының барлық мұқтаждықтары үшiн керек бiрден-бiр негіз болған.
Жер – табиғаттың берген сыйы ретiнде, адам қоғамының пайда болуына дейiн болған. Бiрақ, жер өзiнiң еңбектiң жалпы заты қызметiн атқаруы үшiн мiндеттi түрде оны бiреу иемденуi қажет және өндiрiстiк процесiн жүзеге асыруы қажет.
Мемлекетіміздің басты байлығы – оның экономикалық және әлеуметтік қолайлы негізі болып табылатын жер ресурстары.
Қазақстан Республикасындағы саяси және экономикалық құрылысты реформалау процессі жер қатынастарын түбегейлі өзгерту және мемлекеттің тікелей бақылауы мен басқаруы арқылы жер реформасын жүргізу қажеттілігін туындатып отыр. Сонымен қатар, нарықтық экономикаға өту жердің негізгі өндіріс құралы, аумақтық кеңістіктің негізі және маңызды табиғи объект ретінде жердің басты функцияларын сақтай отырып, жерге әртүрлі меншік нысандарын, жер пайдалану құқығының ақылығын енгізу және жерді заңды түрде азаматтық және шаруашылық айналымның объектісі ретінде тану қажеттілігін объективті түрде туындатып отыр.
Сол себептен, жер ресурстарын тиімді пайдалану және қорғаудың стратегиялық бағыттарын анықтау қазіргі таңда өте өзекті мәселесі болып табылады.
Елбасының Болашақтың іргетасын бірге қалаймыз атты Қазақстан халқына жолдауында бақылау жүргізудің бүкіл мемлекеттік органдар үшін ортақ қағидаттары мен тәртібінің белгіленгенін ерекше атап өтті [1].
Мемлекетімізде жер реформасын жүргізу мемлекеттік монополияны жойып, жерге жеке меншік құқығының кеңінен етек жаюына алып келді. Жер ресурстары ұтымды пайдалану және табиғи жағдайын ұдайы жақсартып отыру нәтижесінде ішкі және сыртқы қажеттіліктерді қанағаттандырып отыратын көлемді азық-түлік өндіруге қабілетті.
Аталған жағдайдың барлығы жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеудi құқықтық реттеудi қамтамасыз ететiн жер заңдарының дамуына объективтi түрде әсер ететiн факторларболып отыр. Сонымен бiрге, қазiргi таңдағы нарық жағдайында жерге ақы төлеу мәселесi кез-келген тұлғаны алаңдатар шаралардың бiрi. Сол себептi, жазылған нақты жұмыстың өзектiлiгi - Қазақстан Республикасында жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеу мәселелерін теориялық және тәжірибелік тұрғыдан кешенді түрде зерттеу қажеттілігінің туындауымен байланысты.
Тақырыптың зерттелу деңгейi. Жер құқық қатынастарының дамуы және егемендi мемлекеттiң нарық жағдайында қалыптасуы, сонымен бiрге, жер заңдарының iс жүзiнде қолданылуы жан жақты теориялық тұрғыдан зерттелудi талап ететiн күрделi мәселе болып табылады. Жер құқық қатынастары саласында өзiнiң еңбегiн сiңiрген, көптеген теориялық мәселелердi айтарлықтай зерттеген ғалымдардың орны мүлдем бөлек. Бiрақ дегенмен, отандық заңгер ғалымдармен жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеудi құқықтық реттеу мәселелерiнiң кейбiр аспектiлерi ғана қарастырылған. Сол себептi жерге ақы төлеудi құқықтық реттеу әлi толық деңгейде ғылыми тұрғыдан зерттелмеген, тың мәселелердiң бiрi болып отыр.
Диссертациялық зерттеу жұмысына қатысты жалпы жер құқығының теориялық мәселелерi С.Б.Байсалов, Ә.Е.Еренов, Ә.С.Стамқұлұлы, Д.Л. Байдельдинов, А.Е. Бектұрғанов, К.А.Шайбеков, Б.Ж. Әбдірайымов, Н.Б.Мұхитдинов, Ж.Қ.Қосанов, Л.Қ.Еркiнбаева, Е.Ш. Рахметов, А.Х.Хаджиев, С.Т.Культелеев, Ә.Ерали, Е.Ш.Дусипов, Г.Г.Нұрахметова, Б.Алимжанов, С.Т.Мұстафаев және тағы да басқа Қазақстандық заңгер ғалымдарымыздың жер құқық қатынастарының жалпы негiздерi мен жердi табиғи ресурс ретiнде жердi құқықтық қорғауды зерттеуге арналған құнды ғылыми еңбектерiнде қаралған.
Г.Г.Нұрахметованың Правовое регулирование сделок с землей зерттеу еңбегiнде жер құқық мәмлелерiнiң ерекшелiктерi, олардың объектiлерi мен субъектiлерi және осы саладағы заңдарды жетiлдiру ерекшелiктерi қарастырылған. Б.Р. Алимжановтың Правовое регулирование рынка земли в Республике Казахстан еңбегiнде Қазақстандағы жер нарығының қалыптасуы мен дамуы мәселелерiне көңiл бөлiнген.
Зерттеу объектісі мен пәні ретінде Қазақстан Республикасында жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды құқықтық реттелуiн қамтамасыз ететiн заңдардың жай-күйі мен жетілдірілу жағдайы және осы саладағы арнайы құзiреттi органдардың қызметiн жетiлдiру мәселелерiтанылады.
Зерттеудің әдістемелік негізіне қоғам мен табиғаттың өзара әрекеті, мемлекет пен құқық туралы ілімдер, жалпы танылған жер заңдарының қағидалары мен жерді пайдалану мен қорғау ережелері, жер қатынастары саласындағы конституциялық ережелер қызмет етеді. Диссертация нәтижелерін қол жеткізу үшін ғылыми-танымдық сипаттағы салыстырмалы-құқықтық, қисындық, жүйелік, тарихи және басқа әдістер қолданылды.
Жұмыстың нормативтік базасы Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстанның жер және өзге де қолданыстағы заңдары, зерттеу тақырыбына қатысы бар халықаралық-құқықтық актілерді қамтиды.
Зерттеудiң мақсаты мен міндеттері– диссертациялық зерттеудің мақсаты болып, жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды құқықтық реттелу мәселелерін саралау, жерге ақы төлеу саласындағы қолданыстағы заңдарды қарастыру, ондағы олқылықтар мен кемшіліктерді айқындау, жерге ақы төлеу қызметі мен осы саладағы заңдарды жетілдіруге бағытталған ұсыныстар мен тұжырымдарды дайындау.
Зерттеудің мақсатына сәйкес, оларға жету үшін алдымызға келесідей міндеттер қоямыз:
- Жерді пайдалану мен қорғау туралы заңдардың даму тарихына шолу жасай отырып бүгінгі қолданыстағы заңнамамен үйлесімін анықтау;
- Жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеудің құқықтық түсінігін және жерге ақы төлеуді белгілеудің мақсаттарын анықтау;
- Жер пайдалану мен қорғаудағы мемлекеттік бақылаудың және ақы төлеу туралы заңдардың өзіне тән қағидаларын айқындау және олардың мазмұнын талдау;
- Жер пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауға байланысты заңнамалардың мақсаттары мен міндеттерін анықтау;
- Жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеу саласындағы құзіретті мемлекеттік органдардың қызметін саралау және олардың қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында нақты ұсыныстар жасау;
- Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік реттеудің құқықтық негіздерін жетілдіруге бағытталған теориялық негізделген ережелер мен ұсыныстар дайындау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы.
Диссертациялық жұмыста Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың қалыптасуы мен дамуы жағдайында жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды құқықтық реттеу мәселелерін кешенді түрде зерттелгені және негізделген тұжырым жасауы жұмыстың ғылыми жаңалығы болып табылады. Жұмыс Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі экологиялық, жер және салық заңдарының негізінде, жерді пайдалану мен қорғау үшін ақы алу саласындағы мемлекеттік құзіретті органдардың іс-әрекетін қарастыра отырып орындалған.
Қорғауға ұсынылып отырған тұжырымдар.
1. Жерге ақы төлеу мен жер төлемдері бірдей ұғымдар емес. Жер төлемдері статискада қарастырылатын болса, ал жерге ақы төлеу динамикада қарастырылатын ұғым болып табылады. Жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеудегеніміз – жерді ұтымды пайдалану мен қорғауға бағытталған және жер меншік иелері мен жер пайдаланушылардың жерді пайдаланғаны үшін, жер учаскесін мемлекеттік меншіктен жеке меншікке сатып алғаны немесе жер пайдалану құқығын алғаны үшін жер, салық және өзге де заңдармен белгіленген нақты мөлшердегі соманы төлеу жөніндегі әрекет. Ал, жер төлемдері дегеніміз – жерді ұтымды пайдалану мен қорғауға бағытталған нақты жер учаскесі үшін белгіленген сомалардың жиынтығы болып табылады. Жерге ақы төлеуді белгілеу алдына келесі мақсаттарды қояды: жердiң ұтымды пайдаланылуын экономикалық амал-тәсiлдермен қамтамасыз ету; меншiк иелерiмен жер пайдаланушыларды жердi ұтымды пайдалануға және оларды қорғауға ынталандыру; меншiк иелерiмен жер пайдаланушылардың жердi тиiмдi пайдалану және оларды қорғау мүмкiндiктерiн жақсарту; жерді қорғау шараларын жүзеге асыру үшін арнайы қорларды құру; жерге орналастыру, жердiң құнарлылығын арттыру және қорғау шараларын жүзеге асыру үшiн сәйкес бюджеттi қалыптастыру; сәйкес жер учаскесі орналасқан аумақтың инфрақұрылымының дамуын қамтамасыз ету.
2. Жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеу туралы заңдардың жалпы және арнайы қағидалары бар. Келесі қағидаларды жер пайдалану мен қорғау туралы заңдардың арнайы қағидалары қатарына жатқызуға болады: жерді ақылы пайдалану; ұсыныс және сұраныс қағидасы; жерді және жерге құқықтарды азаматтық айналымға түсіру мүмкіндігі қағидасы; экономикалық жауапкершілік шараларының басымдығы; жер нарығын мемлекеттік реттеу қағидасы; жерді ұтымды пайдалану мен залал келтірудің алдын алуды экономикалық ынталандыру қағидасы; жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі іс-шараларды мемлекеттік қолдау қағидасы.
3. Жер пайдалану мен қорғау үшін жерге ақы төлеудің түрлерін келесідей нысанда көрсетуге болады:
Жер салығы;
Жер учаскесін жалдау ақысы;
Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құны немесе жердің нормативтік құны;
Жер учаскесінің нарықтық құны;
4. Жер учаскесінің нарықтық құны дегеніміз - қалыпты бәсекелестік жағдайында нақты жер учаскесінің азаматтық құқықтық мәмілелер негізінде оқшаулануы мүмкін неғұрлым мүмкін құны. Жер учаскесін жалдау құқығының нарықтық құны дегеніміз – жер учаскесінің белгілі бір сапаларын ескере отырып, сатып алушының сатушыға нақты жер учаскесін пайдаланғаны үшін төлеуге дайын құны.
Жердің нарықтық құнының анықталу ерекшеліктері:
- Жердің нарықтық құнына белгіленген мерзім ішінде пайдаланушының қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын жер учаскелері ие болуы тиіс.
- Жердің нарықтық құны нарықтағы сұраныс пен ұсынысқа және сатушы мен сатып алушының бәсекелестік сипатына байланысты болады.
- Жердің нарықтық құны осы жер учаскесінен белгіленген мерзім ішінде тиімді пайдаланған жағдайда күтілетін нәтижеге, яғни түсетін кіріске байланысты.
- Жердің нарықтық құны оның нысаналы мақсатының өзгеруіне, рұқсат етілген пайдалануға, осы жер учаскесіне өзге бір тұлғалардың бар жоқтығына байланысты.
- Жер учаскесінің нарықтық құны оның орналасқан жеріне және өзге сыртқы факторларға байланысты.
Жер учаскесінің нарықтық құнын анықтау әдісі дегеніміз – қалыпты бәсекелестік жағдайында нақты жер учаскесінің азаматтық құқықтық мәмілелер негізінде оқшаулануы мүмкін неғұрлым мүмкін құнын анықтауда қолданылатын амал-тәсілдердің жиынтығы. Бағалаушы тұлға жер учаскесінің нарықтық құнын анықтауда салыстырмалы, табыстық және шығындық әдістер қолданылады.
Жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеудегi шет мемлекеттерiнiң және осы саладағы отандық тәжiрибелердi қарастыра отырып, Қазақстан Республикасының жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеу туралы заңдарын және жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеу саласындағы құзіретті мемлекеттік органдардың қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында нақты ұсыныстар берген.
Зерттеудің тәжірибелік және теориялық құндылығы.
Нақты зерттеуде баяндалған ережелер, тұжырымдар және ұсыныстар келесі жағдайларда қолданылуы мүмкін:
қолданыстағы жер және салық заңдарын жетілдіруге бағытталған заң шығармашылық қызметте;
жерді пайдалану және қорғау үшін ақы алу саласындағы атқарушы және өзге құзіретті билік органдарының құқық қолдану қызметінде;
мемлекеттік емес жер меншік иелері мен жер пайдаланушылар және өзге жер нарық қатынастары қатысушыларының жерге құқықтарын жүзеге асыруда;
табиғи ресурстар және экологиялық құқық пәндерінің арнайы курстарын оқытатын оқу процессінде;
ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуде қолданылатын дерек ретінде.
Зерттеу нәтижелерінің сыннан өтуі.
Диссертация жұмысының негізгі қорытындылары ғылыми басылымдарда мақала ретінде және халықарлық ғылыми конференция нәтижесі бойынша тезистері жарық көрді.
Диссертацияның құрылымы мен көлемi –диссертация жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен жалпы сипаттамасына негізделген. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер мен деректерлер тізімінен тұрады.
Негізгі бөлім
Кіріспеде көп елдерде жер нарығ5ы жы және оның құқықтық реттелуінің сан ғасырлық тарихы бар. Жер айналысының құқықтық реттелуіне кез келген дамыған қоғамда әрдайым үлкен мән берілген. Шынайы ғылыми-құқықтық зерттеу міндетті түрде теоретикалық ережелерді тарихи зерттеу, заңи құрылымдар және құқық қолдану тәжірибесіне негізделуі тиіс. Бұл мәселеде жер нарығының құқықтық реттелуі ерекшеленбейді. Құқықтық ғылым жиналған тәжірибенің ішіндегі ең жақсысын талдау мен саралаусыз өмір сүре алмайды. Бай заңи мұраны терең шығармашылық түсіну, сөз жоқ, қазіргі заманғы ғылымның маңызды, қажетті және міндетті мақсаты болып табылады. Жер құқығының ары қарай дамуына, осы саладағы жаңа білімдерді алуға, жер қатынастарын құқықтық реттеуді жүйелендіруге, жерге ақы төлеу мен жер нарығының құқықтық реттелуі мен дамуының заңдылықтарын анықтауда тарихи білімдер қажетті.
Диссертацияның Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылаудың құқықтық маңызы және ролі атты бөлімде аталғанның барлығы жерге ақы төлеу туралы заңдардың тарихи зерттелуінің қажеттілігін анықтайды.
Жер құқығының көрнекті маманы Б.Ж. Әбдірайымов: Жер даулары өткір сипатта олардың дұрыс және уақытылы шешілуіне кез келген қоғамның дамуы және көркеюі байланысты болады. Олар әрдайым тек заңгер-ғалымдардың ғана емес, мемлекеттік және қоғамдық қызметкерлердің назарын аударады - деген болатын.
Жалпы Қазақстандағы жер қатынастарын реттеу тамыры терең тарихи өткен шақтан басталады. Адам қоғамының дамуы кезеңіндегі жер ресурстарын пайдалану сипаты белгілі бір аумақтың табиғи жағдайымен және материалдық өндірістің бағытына байланысты болып келген. Жерді шаруашылық пайдалану мен айналымға тарту адам қоғамының дамуындағы құқықтық реттеу жолдарын іздеуге негіз болады. Жерге ақы төлеу туралы заңдардың қалыптасуы мен дамуы мемлекетіміздің нарықтық экономикаға өтуімен қатар пайда болған құбылыс болып табылады. Дегенмен, жер құқық қатынастарының дамуы ғалымдардың пікірі бойынша, бірнеше кезеңдерге бөлінген. Мәселен, И.Г. Архипов жер құқық қатынастарының дамуын Қазақстанның Ресей құрамына енгенге дейінгі жер қатынастары, Қазақстанның Ресей құрамында болған кезеңіндегі жер қатынастары, Кеңес кезіндегі жер қатынастары және егеменді Қазақстандағы жер қатынастары деп төрт кезеңге бөліп қарастырған болатын. Егер жерге ақы төлеу туралы заңдардың қалыптасуы және даму тарихын жер қатынастарының дамуымен байланыстырып қарастыратын болсақ, аталған құбылыстың қалыптасуын да бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Жер нарық қатынастарының қалыптасуымен оның қалыпты қызмет етуі үшін Столыпиндік қайта құрулардың аталған құқықтық актілерінен басқа азаматтық заңдар әрекет етті. 1900 жылғы шығарылған Азаматтық заңдардың жинағының 10-том 424-бабының 1-тармағына сәйкес, жерге толық меншік құқығы бойынша, жер иесі жер бетіндегі барлық өнімдерге, жер қойнауына, жер учаскесі шегінде орналасқан тұйық суларға, яғни, жер учаскесіне қатысты барлық объектілерге құқықты иеленеді. Сонымен, бұл уақыттағы жер қатынастары тек жер заңдарымен ғана емес, азаматтық заңдармен де реттелген.
Столыпиндік аграрлық реформасының негізгі заңдық нәтижелерін келесі ережелермен көрсетуге болады:
Жерді пайдаланудың қауымдық тәртібі әр үйге ауыстырылды,
Кез келген шаруа-үй иесі жеке меншігіне өзінің пайдалануындағы жер үлесін бекіте алады. Бұл жағдайда бөліп беру жер қауымының келісімінсіз жүргізілуі мүмкін болған.
Жер үлесіне нақты меншік құқығы шаруа алаңына емес, оның нақты иесіне бекітілді. Сонымен, жер учаскесіне меншік құқығының нақты субьектісі заңи анықталған.
Жер нарық реформаларын қамтамасыз ету үшін шаруаларға жер сатып алу, хуторларды ұйымдастыру үшін ссудаларды беруді жүзеге асыратын арнайы несиелік-қаржылық ұйымдар қызмет етті. Шаруалық және Дворяндық ипотекалық банктер столыпиндік жер саясатын жүргізуде патшалық өкіметтің қолындағы маңызды экономикалық тетік болды.
Нарықтық жер айналысының дамуына негізгі кедергілердің бірі ретінде - қауымдық жерге меншік құқығына заңды тұлғалар сияқты иеленген шаруалық қауымдастықтардың (селолық қоғамдастық) болуы танылды. 1906 жылдың 9 қарашасындағы жарлық шаруаларға қауымдастықтан шығуға мүмкіндік және өзінің үлестік жерін жеке меншікке бекітуіне талап ету құқығын берді. Аталған жерлердің айналысы азаматтық және жер құқығының нормаларымен реттеліп, бұл жерлердің жер нарықтық қатынастарының обьектісі болуына мүмкіндікті қамтамасыз етті.
Қазақстандағы нарықтық-жер қатынастары столыпиндік реформа кезеңінде жалпыимпериалық заңнамамен қатаң реттелді, ол өзінің мәні бойынша Ресейдің отарлау саясатының көрінісі болды.
Жалпы империялық құқықтық нормалармен қатар, арнайы нормативтік актілер қабылданып, Азиаттық Ресейдің далалық аудандарындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталды. Олардың бірқатарын қарастырайық.
Түркістандық даланы басқару туралы ережеде қарастырылғандай: орыс бодандығына жатпайтын христиандық діндегілерден басқа тұлғалар Түркістандық далада жер алуына тыйым салынады.
Көшпенділермен пайдаланудағы мемлекеттік жерлер көшпенділердің мерзімсіз қоғамдық пайдалануына әдет-ғұрыптардың негізінде және осы ереженің нормаларына сәйкес беріледіланы басқру туралы ережеде қарастырылғандай: " актілер қабылданып, әрекет етті.н қатаң реттелді, ол өзінің мәні б.
Қазақ тұрғындарымен пайдаланылатын жерлердің құқықтық жағдайы далалық облыстарды басқару туралы ережемен де анықталды. Оған сәйкес, көшпенділер алып жатқан жерлер, және осы жерлердің ормандарды қосқанда барлық керек-жарақтары мемлекеттік меншік деп танылады.
Көшпенділер алып жатқан жерлер көшпенділердің мерзімсіз қоғамдық пайдалануында әдет-ғұрыптар мен осы ереженің нормаларына сәйкес болады.
Көшпенділердің пайдалануындағы жерлер қыстақтар, жаздық жайылымдар және өңделетін жерлер болып бөлінеді.
Қыстақтар және өңделетін жерлер нақты пайдалану бойынша және әдет-ғұрыптарға сәйкес, ал даулар туған жағдайда малдардың саны және шаруашылықтың көлеміне байланысты, мерзімсіз қоғамдық пайдалануға әрбір болыс және әрбір ауылдық қоғамға жеке-жеке беріледіөшпендіілер алып жатқан жерлер көшпенділердің мерзімсіз қоғамдық пайдалануында әдет-ғұрыптар мен осы ереженің нормаларына сә делінген.
Акмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай облыстарын көшпенділерге берілетін жерлер саны мәлім болғанша, осы көшпенділердің қоғамдары өздерінің қыстауларының шегінде орналасқан жерлерді 30 жылдан артық емес мерзімге орыс тұлғаларына фабрика, зауыт, және тағы сол сияқты ғимараттар салу үшін жалға берулеріне рұқсат беріледі. (Мұндай жалға беру болыстық съездің Облыстық басқарумен мақұлданатын үкімдерімен жүзеге асырылады)рмаларына сәйкес, т. с, ал даулар туған жағдайда малдардың саны және шаруашылықтың көлеміне байланы. Ескертпеде ары қарай анықталғандай: Түркістан даласының қырғыз-көшпенділері өздерінің пайдалануындағы жерлерді 3-ші тұлғаларға жалға беруге құқықтар жоқ .
Қарапайым шаруалар мен қарапайым казактардың жерлері тәркіленбейді Ары қарай, Жер туралы Шаруалар бұйрығында, одан тереңірек қарастырғандай:
1) Жерге жеке меншік құқығы мәңгі жойылады; жер сатылмайды, сатып алынбайды, жалға беру, кепілге қойылмайды немесе кез-келген басқа әдіспен оқшауланбайды. Барлық жер... ақысыз оқшауланып, бүкіл халықтық игілікке айналады және онда еңбек ететін барлық адамдардың пайдалануына өтеді.
2) Жерді пайдалану құқығын Ресей мемлекетінің жерді отбасының көмегімен немесе серіктестік арқылы өз еңбегімен өңдеуге ниет білдірген барлық азаматтары (жынысына қарамастан) өңдеуге күші бар мерзімге ала алады. Жалдамалы еңбекке жол берілмейді.
3) Жер пайдалану теңестіруші болу керек, яғни жер еңбектік немесе тұтыну нормасы бойынша жергілікті жағдайларға қарай еңбекшілердің арасында бөлінеді.
Ол, соңында, жер нарығының жойылып, жер қатынастарының әкімшілік-биліктік жүйесінің туындауына әкелді.
1920 жылдан 1936 жылға дейінгі кезеңде ҚАССР-да 14-тен артық жергілікті нормативтік құқықтық актілер қабылданды – Олар: 06.10.1920 жылғы Жер мәселесі бойынша резолюция, 04.02.1921 жылғы Жер – су реформасын жүргізу туралы жетісу облревкомның бұйрығы, 19.04.1921 жылғы Қырғыз еңбек халқына патшалық Үкіметпен алынып қойылған жер учаскелерін меншігіне қайтару туралы: а) Сібір казак әскеріне, б) қырғыз жерінің Орал казак әскеріне атты ОАК-нің декреті; 17.04.1924 жылғы Көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшылдық шаруашылыққа көшіп жатқан КАССР халқын жерге орналастыру туралы атты ЖОАК және СНК-ның қаулысы, 14.04.1925 жылғы Жерге орналастыру резолюциясы, 04.03.1928 жылғы КАССР-де жерге орналастыру тәртібі және жер пайдалану реттеу тәртібі туралы ОАК және СНК-ның қаулысы, және т. б.
Мемлекеттік және қоғамдық қажеттіліктер үшін жерлерді алу туралы ереже (1929 ж.) аталған себептен жерден айырылған шаруа қожалықтарына заттай нысанда шығынның орнын толтыруды қарастырған. Мемлекет осы әдіспен жерге орналастыру шараларын жүзеге асырған уақытта, бір жер учаскелерін екіншілерге ауыстырып отырған. Бірақ, ауыл шаруашылық өндірісін ұжымдастыруға байланысты, мемлекет шаруалардың жерге билік ету және пайдалану құқығына зардап тигізе отырып, өзінің жерге билігін кенеттен арттырды. Біздің елімізде жүзеге асырылған ұжымдастыру әр кезде бейбіт жолмен өткізілмеді, ауыл тұрғындарының жерге құқықтары мен заңды мүдделері ескерілмей, жиі зорлау әрекеттері қолданды.
Алдымен ауыл шаруашылық, кейіннен барлық жерлерді жалдауға тыйым салу 1937-жылы жүзеге асырылды. Азаматтық заңнама сол кезде әрекет еткен Азаматтық кодекс арқылы жерді айналыстан алып тасталған обьект ретінде анықтады. Жер құқығынан көптеген мамандар осы саяси-құқықтық көзқарастарға негізделе отырып, жер қатынастарының мүліктік сипатын толығымен жоққа шығарды. Басқалары жер құқығын әкімшілік құқығының бір саласы ретінде анықтады.
Жердің ақшалық бағалануынан бас тартуға негізделген бұл позиция соғыстан кейінгі уақыттарда ауыл шаруашылық жерлерін көп мөлшерде жоғалтуға әкеп соқты. Онда халық шаруашылығының өнімділігін қайта жандандырып, дамытуға бос жерлер берілген. Шынында, бұл жерлер ең бағалы ауыл шаруашылық жерлері болған еді. Бірақ жерлердің ақшалық құндылығы болмады және аталған негативті салдарлар есепке алынбады.
Қалыптасқан жағдай ескерілмей қалуы мүмкін емес еді – ең жақсы жерлерді жоғалту заң шығарушыны жердің ақысыздығы концепциясынан бас тартуға міндеттеді. 1971 жылғы ҚазССР-ның Жер кодексі жер кадастрының мазмұнын анықтағанда, жерлердің экономикалық құны туралы атап өткен. Экономикалық құндылық ретінде жерді тануды, оның мүліктік сипатын анықтауда және оны ақшалық бағалауды қажеттілікті теоретикалық негіздеуде С.Д. Черемухин және В.П. Шкредов секілді ғалымдар маңызды роль атқарды. Ғылыми топтар мен дискуссияларда жер қатынастарын мүліктік ретінде ресми тану жағдайында жерді жалдау институтын, жер пайдаланудың ақылығын, шарттық жер қатынастарын орнату және дамытуды және басқа құқықтық механизмдерді енгізу мүмкіндігі қарастырылды.
Уақыт өте, бұл жағдай КСРО-ның жоғарғы билігінде де қолдау тапты. 1990 жылдың 31 тамызында академик С.С. Шаталиннің жетекшілігімен нарыққа өту экономикалық қайта құрулардың бағдарламасы дайындалды. Ол халықта 500 күн бағдарламасы деген атпен танымал болды. Бұл жұмыстың көптеген идеялары біздің уақыт үшін де өте қызықты және өзекті сипатта. Мемлекеттің ресми тануы бойынша, жер учаскесі бар және оны мұраға қалдыра алатын адам қоғамның тұрақтылығына, әлеуметтік және ұлттық келісімге обьективті мүдделі болады. Жеке үй шаруашылығындағы жер шаруа отбасының жеке меншігі деп жарияланады немесе оған аз ақыға беріледі. Жұмысшының колхоздан оған тиесілі жер үлесін меншікке алуымен еркін шығу құқығы заңмен бекітіледі. Республикаларда Жер банктері ұйымдастырылады, олар несиелеу, жер сатып алу және ипотекалық несиені жүзеге асырады. Жер реформасының ең көп нәтижелі тетігі болып жердің ақылылығы табылады. Мемлекет жерге байланысты сауда мәмілелерінің жасалуына бақылау жүргізді. Қалалық тұрғындардың жеке меншігіне көп емес төлемге көлемі 6 сотка болатын бақшалық-бағбандық учаскелер беріледі. Реформаның басты мақсаты – жерді мемлекетсіздендіру болды.
Қазақстан Республикасында жерге ақы төлеу туралы заңдардың қалыптасуы мен дамуының құқықтық шарттары. Қазақстан Республикасы өзінің мемлекеттік егемендігін алғаннан бастап, өте қысқа уақыт аралығында жер қатынастары саласы көптеген өзгерістерге ұшырады, яғни жаңа жер құқықтық құрылым пайда болды. Жерге тек қана мемлекеттік меншік құқығы мен тегін жер пайдалану құқығының орнына жерге мемлекеттік меншікпен қатар, жеке меншік құқығы да танылып, жерге ақы төлеу енгізілді және өзге жер құқықтық өзгерістері орны алды.
Мемлекет тәуелсіздігін алғаннан бастап жиырма жылда жер қатынастары айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Жер реформасы өзгеріске ұшырай отырып, өз алдына көптеген бағыттар мен мақсаттарды анықтады. Қазақстан Республикасының егемендік алғаннан кейінгі жер қатынастары саласындағы қабылданған заңдарды саралай отырып, келесідей негізгі бағыттары мен мақсаттарын бөліп алуға болады:
Жаңа жер құрылымына өту – жер пайдаланудың жаңа жүйесін құру мен қалыптастыру;
Жер жылжымайтын мүлкіне құжаттарды рәсімдеу – заңды және жеке тұлғалардың жер учаскелеріне жер-кадастрлық істерін қалыптастыру;
Мемлекеттік жер кадастрын құру және жүргізу;
Жер нарықтық қатынастарын жетілдіру – жерге ақы төлеудің механизмін қалыптастыру;
Жерге ақы төлеудің заңнамалық базасын және ғылыми-әдістемелік қамтамсыз етуді дайындау;
Жер мониторнигісін жүргізу, жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылау жасау;
Жер пайдалану мен қорғаудың экономикалық тетіктерін енгізу және оларды тиімді қолдануды жетілдіру;
Жер қатынастарының және жерге ақы төлеу саласындағы заңдардың қалыптасуы мен дамуын өз кезегінде бірнеше кезеңдерге бөлуге болады:
Жер қатынастарының және жерге ақы төлеу саласындағы заңдардың қалыптасуы мен дамуының алғашқы кезеңіндегі қабылданған нормативтік актілердің мазмұнын ой елегінен өткізе отырып, мемлекетіміздің нарықтық экономикаға өту жағдайында жер нарығын қалыптастыруға және оны одан әрі дамытуға ұмтылыс жасағанын байқаймыз. Бұл кезеңде жерді мемлекеттік меншіктен алғаны үшін ақы төлеу, жер учаскесінің нормативтік құны, жер ресурстарын пайдаланғаны үшін ақы төлеу сияқты жерге ақы төлеудің нысандары болмағанымен, жердің арендалық ақысы және жер салығы түрінде жерді пайдаланудың экономикалық тетіктері қалыптасқан.
Қазақстан Республикасында жер нарығына өтудің үшінші кезеңі жерге жеке меншік институтын енгізумен басталады. 30 тамыз 1995 жылы Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданып, жерге мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады деп бекіткен кезден бастап, азаматтық және шаруашылық айналымның объектісі ретінде жер учаскесінің заңнамалық мәртебесі толығымен өзгерді. Жер учаскесінің жекелеген субъектілерге бекітіліп берілуі, жерге жеке меншік құқығының, жер пайдалану құқығы және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
Жұмыстың сипаттама
Зерттеудің өзектiлiгi.Жерді пайдалану мен оны сақтау әрбір мемлекеттің өз аумағындағы, сонымен бірге әлемдік қауымдастықтың ортақ міндетіне айналған басты мақсаты болып отыр. Жерді пайдалану мен оны қорғау үшін мемлекеттік және халықаралық деңгейде жан-жақты құқықтық шаралар қолға алынса да бұл өз кезегінде маңызды мәселе күйінде қалуда. Қолданыстағы нормативтік актілердің тиімділігі мен оларды ұдайы жетілдіру жұмыстарының нәтижелілігі – ол м
емлекеттік басқару мен бақылау жұмысының сапалылығына тікелей байланысты.
Адам қоғамының барлық өмiрiнде, оның қалыптасуы мен дамуында жер өте маңызды роль атқарған. Жер адам баласының барлық мұқтаждықтары үшiн керек бiрден-бiр негіз болған.
Жер – табиғаттың берген сыйы ретiнде, адам қоғамының пайда болуына дейiн болған. Бiрақ, жер өзiнiң еңбектiң жалпы заты қызметiн атқаруы үшiн мiндеттi түрде оны бiреу иемденуi қажет және өндiрiстiк процесiн жүзеге асыруы қажет.
Мемлекетіміздің басты байлығы – оның экономикалық және әлеуметтік қолайлы негізі болып табылатын жер ресурстары.
Қазақстан Республикасындағы саяси және экономикалық құрылысты реформалау процессі жер қатынастарын түбегейлі өзгерту және мемлекеттің тікелей бақылауы мен басқаруы арқылы жер реформасын жүргізу қажеттілігін туындатып отыр. Сонымен қатар, нарықтық экономикаға өту жердің негізгі өндіріс құралы, аумақтық кеңістіктің негізі және маңызды табиғи объект ретінде жердің басты функцияларын сақтай отырып, жерге әртүрлі меншік нысандарын, жер пайдалану құқығының ақылығын енгізу және жерді заңды түрде азаматтық және шаруашылық айналымның объектісі ретінде тану қажеттілігін объективті түрде туындатып отыр.
Сол себептен, жер ресурстарын тиімді пайдалану және қорғаудың стратегиялық бағыттарын анықтау қазіргі таңда өте өзекті мәселесі болып табылады.
Елбасының Болашақтың іргетасын бірге қалаймыз атты Қазақстан халқына жолдауында бақылау жүргізудің бүкіл мемлекеттік органдар үшін ортақ қағидаттары мен тәртібінің белгіленгенін ерекше атап өтті [1].
Мемлекетімізде жер реформасын жүргізу мемлекеттік монополияны жойып, жерге жеке меншік құқығының кеңінен етек жаюына алып келді. Жер ресурстары ұтымды пайдалану және табиғи жағдайын ұдайы жақсартып отыру нәтижесінде ішкі және сыртқы қажеттіліктерді қанағаттандырып отыратын көлемді азық-түлік өндіруге қабілетті.
Аталған жағдайдың барлығы жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеудi құқықтық реттеудi қамтамасыз ететiн жер заңдарының дамуына объективтi түрде әсер ететiн факторларболып отыр. Сонымен бiрге, қазiргi таңдағы нарық жағдайында жерге ақы төлеу мәселесi кез-келген тұлғаны алаңдатар шаралардың бiрi. Сол себептi, жазылған нақты жұмыстың өзектiлiгi - Қазақстан Республикасында жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеу мәселелерін теориялық және тәжірибелік тұрғыдан кешенді түрде зерттеу қажеттілігінің туындауымен байланысты.
Тақырыптың зерттелу деңгейi. Жер құқық қатынастарының дамуы және егемендi мемлекеттiң нарық жағдайында қалыптасуы, сонымен бiрге, жер заңдарының iс жүзiнде қолданылуы жан жақты теориялық тұрғыдан зерттелудi талап ететiн күрделi мәселе болып табылады. Жер құқық қатынастары саласында өзiнiң еңбегiн сiңiрген, көптеген теориялық мәселелердi айтарлықтай зерттеген ғалымдардың орны мүлдем бөлек. Бiрақ дегенмен, отандық заңгер ғалымдармен жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеудi құқықтық реттеу мәселелерiнiң кейбiр аспектiлерi ғана қарастырылған. Сол себептi жерге ақы төлеудi құқықтық реттеу әлi толық деңгейде ғылыми тұрғыдан зерттелмеген, тың мәселелердiң бiрi болып отыр.
Диссертациялық зерттеу жұмысына қатысты жалпы жер құқығының теориялық мәселелерi С.Б.Байсалов, Ә.Е.Еренов, Ә.С.Стамқұлұлы, Д.Л. Байдельдинов, А.Е. Бектұрғанов, К.А.Шайбеков, Б.Ж. Әбдірайымов, Н.Б.Мұхитдинов, Ж.Қ.Қосанов, Л.Қ.Еркiнбаева, Е.Ш. Рахметов, А.Х.Хаджиев, С.Т.Культелеев, Ә.Ерали, Е.Ш.Дусипов, Г.Г.Нұрахметова, Б.Алимжанов, С.Т.Мұстафаев және тағы да басқа Қазақстандық заңгер ғалымдарымыздың жер құқық қатынастарының жалпы негiздерi мен жердi табиғи ресурс ретiнде жердi құқықтық қорғауды зерттеуге арналған құнды ғылыми еңбектерiнде қаралған.
Г.Г.Нұрахметованың Правовое регулирование сделок с землей зерттеу еңбегiнде жер құқық мәмлелерiнiң ерекшелiктерi, олардың объектiлерi мен субъектiлерi және осы саладағы заңдарды жетiлдiру ерекшелiктерi қарастырылған. Б.Р. Алимжановтың Правовое регулирование рынка земли в Республике Казахстан еңбегiнде Қазақстандағы жер нарығының қалыптасуы мен дамуы мәселелерiне көңiл бөлiнген.
Зерттеу объектісі мен пәні ретінде Қазақстан Республикасында жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды құқықтық реттелуiн қамтамасыз ететiн заңдардың жай-күйі мен жетілдірілу жағдайы және осы саладағы арнайы құзiреттi органдардың қызметiн жетiлдiру мәселелерiтанылады.
Зерттеудің әдістемелік негізіне қоғам мен табиғаттың өзара әрекеті, мемлекет пен құқық туралы ілімдер, жалпы танылған жер заңдарының қағидалары мен жерді пайдалану мен қорғау ережелері, жер қатынастары саласындағы конституциялық ережелер қызмет етеді. Диссертация нәтижелерін қол жеткізу үшін ғылыми-танымдық сипаттағы салыстырмалы-құқықтық, қисындық, жүйелік, тарихи және басқа әдістер қолданылды.
Жұмыстың нормативтік базасы Қазақстан Республикасы Конституциясы, Қазақстанның жер және өзге де қолданыстағы заңдары, зерттеу тақырыбына қатысы бар халықаралық-құқықтық актілерді қамтиды.
Зерттеудiң мақсаты мен міндеттері– диссертациялық зерттеудің мақсаты болып, жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды құқықтық реттелу мәселелерін саралау, жерге ақы төлеу саласындағы қолданыстағы заңдарды қарастыру, ондағы олқылықтар мен кемшіліктерді айқындау, жерге ақы төлеу қызметі мен осы саладағы заңдарды жетілдіруге бағытталған ұсыныстар мен тұжырымдарды дайындау.
Зерттеудің мақсатына сәйкес, оларға жету үшін алдымызға келесідей міндеттер қоямыз:
- Жерді пайдалану мен қорғау туралы заңдардың даму тарихына шолу жасай отырып бүгінгі қолданыстағы заңнамамен үйлесімін анықтау;
- Жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеудің құқықтық түсінігін және жерге ақы төлеуді белгілеудің мақсаттарын анықтау;
- Жер пайдалану мен қорғаудағы мемлекеттік бақылаудың және ақы төлеу туралы заңдардың өзіне тән қағидаларын айқындау және олардың мазмұнын талдау;
- Жер пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауға байланысты заңнамалардың мақсаттары мен міндеттерін анықтау;
- Жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеу саласындағы құзіретті мемлекеттік органдардың қызметін саралау және олардың қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында нақты ұсыныстар жасау;
- Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік реттеудің құқықтық негіздерін жетілдіруге бағытталған теориялық негізделген ережелер мен ұсыныстар дайындау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы.
Диссертациялық жұмыста Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың қалыптасуы мен дамуы жағдайында жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды құқықтық реттеу мәселелерін кешенді түрде зерттелгені және негізделген тұжырым жасауы жұмыстың ғылыми жаңалығы болып табылады. Жұмыс Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі экологиялық, жер және салық заңдарының негізінде, жерді пайдалану мен қорғау үшін ақы алу саласындағы мемлекеттік құзіретті органдардың іс-әрекетін қарастыра отырып орындалған.
Қорғауға ұсынылып отырған тұжырымдар.
1. Жерге ақы төлеу мен жер төлемдері бірдей ұғымдар емес. Жер төлемдері статискада қарастырылатын болса, ал жерге ақы төлеу динамикада қарастырылатын ұғым болып табылады. Жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеудегеніміз – жерді ұтымды пайдалану мен қорғауға бағытталған және жер меншік иелері мен жер пайдаланушылардың жерді пайдаланғаны үшін, жер учаскесін мемлекеттік меншіктен жеке меншікке сатып алғаны немесе жер пайдалану құқығын алғаны үшін жер, салық және өзге де заңдармен белгіленген нақты мөлшердегі соманы төлеу жөніндегі әрекет. Ал, жер төлемдері дегеніміз – жерді ұтымды пайдалану мен қорғауға бағытталған нақты жер учаскесі үшін белгіленген сомалардың жиынтығы болып табылады. Жерге ақы төлеуді белгілеу алдына келесі мақсаттарды қояды: жердiң ұтымды пайдаланылуын экономикалық амал-тәсiлдермен қамтамасыз ету; меншiк иелерiмен жер пайдаланушыларды жердi ұтымды пайдалануға және оларды қорғауға ынталандыру; меншiк иелерiмен жер пайдаланушылардың жердi тиiмдi пайдалану және оларды қорғау мүмкiндiктерiн жақсарту; жерді қорғау шараларын жүзеге асыру үшін арнайы қорларды құру; жерге орналастыру, жердiң құнарлылығын арттыру және қорғау шараларын жүзеге асыру үшiн сәйкес бюджеттi қалыптастыру; сәйкес жер учаскесі орналасқан аумақтың инфрақұрылымының дамуын қамтамасыз ету.
2. Жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеу туралы заңдардың жалпы және арнайы қағидалары бар. Келесі қағидаларды жер пайдалану мен қорғау туралы заңдардың арнайы қағидалары қатарына жатқызуға болады: жерді ақылы пайдалану; ұсыныс және сұраныс қағидасы; жерді және жерге құқықтарды азаматтық айналымға түсіру мүмкіндігі қағидасы; экономикалық жауапкершілік шараларының басымдығы; жер нарығын мемлекеттік реттеу қағидасы; жерді ұтымды пайдалану мен залал келтірудің алдын алуды экономикалық ынталандыру қағидасы; жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі іс-шараларды мемлекеттік қолдау қағидасы.
3. Жер пайдалану мен қорғау үшін жерге ақы төлеудің түрлерін келесідей нысанда көрсетуге болады:
Жер салығы;
Жер учаскесін жалдау ақысы;
Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құны немесе жердің нормативтік құны;
Жер учаскесінің нарықтық құны;
4. Жер учаскесінің нарықтық құны дегеніміз - қалыпты бәсекелестік жағдайында нақты жер учаскесінің азаматтық құқықтық мәмілелер негізінде оқшаулануы мүмкін неғұрлым мүмкін құны. Жер учаскесін жалдау құқығының нарықтық құны дегеніміз – жер учаскесінің белгілі бір сапаларын ескере отырып, сатып алушының сатушыға нақты жер учаскесін пайдаланғаны үшін төлеуге дайын құны.
Жердің нарықтық құнының анықталу ерекшеліктері:
- Жердің нарықтық құнына белгіленген мерзім ішінде пайдаланушының қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын жер учаскелері ие болуы тиіс.
- Жердің нарықтық құны нарықтағы сұраныс пен ұсынысқа және сатушы мен сатып алушының бәсекелестік сипатына байланысты болады.
- Жердің нарықтық құны осы жер учаскесінен белгіленген мерзім ішінде тиімді пайдаланған жағдайда күтілетін нәтижеге, яғни түсетін кіріске байланысты.
- Жердің нарықтық құны оның нысаналы мақсатының өзгеруіне, рұқсат етілген пайдалануға, осы жер учаскесіне өзге бір тұлғалардың бар жоқтығына байланысты.
- Жер учаскесінің нарықтық құны оның орналасқан жеріне және өзге сыртқы факторларға байланысты.
Жер учаскесінің нарықтық құнын анықтау әдісі дегеніміз – қалыпты бәсекелестік жағдайында нақты жер учаскесінің азаматтық құқықтық мәмілелер негізінде оқшаулануы мүмкін неғұрлым мүмкін құнын анықтауда қолданылатын амал-тәсілдердің жиынтығы. Бағалаушы тұлға жер учаскесінің нарықтық құнын анықтауда салыстырмалы, табыстық және шығындық әдістер қолданылады.
Жердi пайдалану мен қорғау үшiн ақы төлеудегi шет мемлекеттерiнiң және осы саладағы отандық тәжiрибелердi қарастыра отырып, Қазақстан Республикасының жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеу туралы заңдарын және жер пайдалану мен қорғау үшін ақы төлеу саласындағы құзіретті мемлекеттік органдардың қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында нақты ұсыныстар берген.
Зерттеудің тәжірибелік және теориялық құндылығы.
Нақты зерттеуде баяндалған ережелер, тұжырымдар және ұсыныстар келесі жағдайларда қолданылуы мүмкін:
қолданыстағы жер және салық заңдарын жетілдіруге бағытталған заң шығармашылық қызметте;
жерді пайдалану және қорғау үшін ақы алу саласындағы атқарушы және өзге құзіретті билік органдарының құқық қолдану қызметінде;
мемлекеттік емес жер меншік иелері мен жер пайдаланушылар және өзге жер нарық қатынастары қатысушыларының жерге құқықтарын жүзеге асыруда;
табиғи ресурстар және экологиялық құқық пәндерінің арнайы курстарын оқытатын оқу процессінде;
ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуде қолданылатын дерек ретінде.
Зерттеу нәтижелерінің сыннан өтуі.
Диссертация жұмысының негізгі қорытындылары ғылыми басылымдарда мақала ретінде және халықарлық ғылыми конференция нәтижесі бойынша тезистері жарық көрді.
Диссертацияның құрылымы мен көлемi –диссертация жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен жалпы сипаттамасына негізделген. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер мен деректерлер тізімінен тұрады.
Негізгі бөлім
Кіріспеде көп елдерде жер нарығ5ы жы және оның құқықтық реттелуінің сан ғасырлық тарихы бар. Жер айналысының құқықтық реттелуіне кез келген дамыған қоғамда әрдайым үлкен мән берілген. Шынайы ғылыми-құқықтық зерттеу міндетті түрде теоретикалық ережелерді тарихи зерттеу, заңи құрылымдар және құқық қолдану тәжірибесіне негізделуі тиіс. Бұл мәселеде жер нарығының құқықтық реттелуі ерекшеленбейді. Құқықтық ғылым жиналған тәжірибенің ішіндегі ең жақсысын талдау мен саралаусыз өмір сүре алмайды. Бай заңи мұраны терең шығармашылық түсіну, сөз жоқ, қазіргі заманғы ғылымның маңызды, қажетті және міндетті мақсаты болып табылады. Жер құқығының ары қарай дамуына, осы саладағы жаңа білімдерді алуға, жер қатынастарын құқықтық реттеуді жүйелендіруге, жерге ақы төлеу мен жер нарығының құқықтық реттелуі мен дамуының заңдылықтарын анықтауда тарихи білімдер қажетті.
Диссертацияның Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылаудың құқықтық маңызы және ролі атты бөлімде аталғанның барлығы жерге ақы төлеу туралы заңдардың тарихи зерттелуінің қажеттілігін анықтайды.
Жер құқығының көрнекті маманы Б.Ж. Әбдірайымов: Жер даулары өткір сипатта олардың дұрыс және уақытылы шешілуіне кез келген қоғамның дамуы және көркеюі байланысты болады. Олар әрдайым тек заңгер-ғалымдардың ғана емес, мемлекеттік және қоғамдық қызметкерлердің назарын аударады - деген болатын.
Жалпы Қазақстандағы жер қатынастарын реттеу тамыры терең тарихи өткен шақтан басталады. Адам қоғамының дамуы кезеңіндегі жер ресурстарын пайдалану сипаты белгілі бір аумақтың табиғи жағдайымен және материалдық өндірістің бағытына байланысты болып келген. Жерді шаруашылық пайдалану мен айналымға тарту адам қоғамының дамуындағы құқықтық реттеу жолдарын іздеуге негіз болады. Жерге ақы төлеу туралы заңдардың қалыптасуы мен дамуы мемлекетіміздің нарықтық экономикаға өтуімен қатар пайда болған құбылыс болып табылады. Дегенмен, жер құқық қатынастарының дамуы ғалымдардың пікірі бойынша, бірнеше кезеңдерге бөлінген. Мәселен, И.Г. Архипов жер құқық қатынастарының дамуын Қазақстанның Ресей құрамына енгенге дейінгі жер қатынастары, Қазақстанның Ресей құрамында болған кезеңіндегі жер қатынастары, Кеңес кезіндегі жер қатынастары және егеменді Қазақстандағы жер қатынастары деп төрт кезеңге бөліп қарастырған болатын. Егер жерге ақы төлеу туралы заңдардың қалыптасуы және даму тарихын жер қатынастарының дамуымен байланыстырып қарастыратын болсақ, аталған құбылыстың қалыптасуын да бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Жер нарық қатынастарының қалыптасуымен оның қалыпты қызмет етуі үшін Столыпиндік қайта құрулардың аталған құқықтық актілерінен басқа азаматтық заңдар әрекет етті. 1900 жылғы шығарылған Азаматтық заңдардың жинағының 10-том 424-бабының 1-тармағына сәйкес, жерге толық меншік құқығы бойынша, жер иесі жер бетіндегі барлық өнімдерге, жер қойнауына, жер учаскесі шегінде орналасқан тұйық суларға, яғни, жер учаскесіне қатысты барлық объектілерге құқықты иеленеді. Сонымен, бұл уақыттағы жер қатынастары тек жер заңдарымен ғана емес, азаматтық заңдармен де реттелген.
Столыпиндік аграрлық реформасының негізгі заңдық нәтижелерін келесі ережелермен көрсетуге болады:
Жерді пайдаланудың қауымдық тәртібі әр үйге ауыстырылды,
Кез келген шаруа-үй иесі жеке меншігіне өзінің пайдалануындағы жер үлесін бекіте алады. Бұл жағдайда бөліп беру жер қауымының келісімінсіз жүргізілуі мүмкін болған.
Жер үлесіне нақты меншік құқығы шаруа алаңына емес, оның нақты иесіне бекітілді. Сонымен, жер учаскесіне меншік құқығының нақты субьектісі заңи анықталған.
Жер нарық реформаларын қамтамасыз ету үшін шаруаларға жер сатып алу, хуторларды ұйымдастыру үшін ссудаларды беруді жүзеге асыратын арнайы несиелік-қаржылық ұйымдар қызмет етті. Шаруалық және Дворяндық ипотекалық банктер столыпиндік жер саясатын жүргізуде патшалық өкіметтің қолындағы маңызды экономикалық тетік болды.
Нарықтық жер айналысының дамуына негізгі кедергілердің бірі ретінде - қауымдық жерге меншік құқығына заңды тұлғалар сияқты иеленген шаруалық қауымдастықтардың (селолық қоғамдастық) болуы танылды. 1906 жылдың 9 қарашасындағы жарлық шаруаларға қауымдастықтан шығуға мүмкіндік және өзінің үлестік жерін жеке меншікке бекітуіне талап ету құқығын берді. Аталған жерлердің айналысы азаматтық және жер құқығының нормаларымен реттеліп, бұл жерлердің жер нарықтық қатынастарының обьектісі болуына мүмкіндікті қамтамасыз етті.
Қазақстандағы нарықтық-жер қатынастары столыпиндік реформа кезеңінде жалпыимпериалық заңнамамен қатаң реттелді, ол өзінің мәні бойынша Ресейдің отарлау саясатының көрінісі болды.
Жалпы империялық құқықтық нормалармен қатар, арнайы нормативтік актілер қабылданып, Азиаттық Ресейдің далалық аудандарындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталды. Олардың бірқатарын қарастырайық.
Түркістандық даланы басқару туралы ережеде қарастырылғандай: орыс бодандығына жатпайтын христиандық діндегілерден басқа тұлғалар Түркістандық далада жер алуына тыйым салынады.
Көшпенділермен пайдаланудағы мемлекеттік жерлер көшпенділердің мерзімсіз қоғамдық пайдалануына әдет-ғұрыптардың негізінде және осы ереженің нормаларына сәйкес беріледіланы басқру туралы ережеде қарастырылғандай: " актілер қабылданып, әрекет етті.н қатаң реттелді, ол өзінің мәні б.
Қазақ тұрғындарымен пайдаланылатын жерлердің құқықтық жағдайы далалық облыстарды басқару туралы ережемен де анықталды. Оған сәйкес, көшпенділер алып жатқан жерлер, және осы жерлердің ормандарды қосқанда барлық керек-жарақтары мемлекеттік меншік деп танылады.
Көшпенділер алып жатқан жерлер көшпенділердің мерзімсіз қоғамдық пайдалануында әдет-ғұрыптар мен осы ереженің нормаларына сәйкес болады.
Көшпенділердің пайдалануындағы жерлер қыстақтар, жаздық жайылымдар және өңделетін жерлер болып бөлінеді.
Қыстақтар және өңделетін жерлер нақты пайдалану бойынша және әдет-ғұрыптарға сәйкес, ал даулар туған жағдайда малдардың саны және шаруашылықтың көлеміне байланысты, мерзімсіз қоғамдық пайдалануға әрбір болыс және әрбір ауылдық қоғамға жеке-жеке беріледіөшпендіілер алып жатқан жерлер көшпенділердің мерзімсіз қоғамдық пайдалануында әдет-ғұрыптар мен осы ереженің нормаларына сә делінген.
Акмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай облыстарын көшпенділерге берілетін жерлер саны мәлім болғанша, осы көшпенділердің қоғамдары өздерінің қыстауларының шегінде орналасқан жерлерді 30 жылдан артық емес мерзімге орыс тұлғаларына фабрика, зауыт, және тағы сол сияқты ғимараттар салу үшін жалға берулеріне рұқсат беріледі. (Мұндай жалға беру болыстық съездің Облыстық басқарумен мақұлданатын үкімдерімен жүзеге асырылады)рмаларына сәйкес, т. с, ал даулар туған жағдайда малдардың саны және шаруашылықтың көлеміне байланы. Ескертпеде ары қарай анықталғандай: Түркістан даласының қырғыз-көшпенділері өздерінің пайдалануындағы жерлерді 3-ші тұлғаларға жалға беруге құқықтар жоқ .
Қарапайым шаруалар мен қарапайым казактардың жерлері тәркіленбейді Ары қарай, Жер туралы Шаруалар бұйрығында, одан тереңірек қарастырғандай:
1) Жерге жеке меншік құқығы мәңгі жойылады; жер сатылмайды, сатып алынбайды, жалға беру, кепілге қойылмайды немесе кез-келген басқа әдіспен оқшауланбайды. Барлық жер... ақысыз оқшауланып, бүкіл халықтық игілікке айналады және онда еңбек ететін барлық адамдардың пайдалануына өтеді.
2) Жерді пайдалану құқығын Ресей мемлекетінің жерді отбасының көмегімен немесе серіктестік арқылы өз еңбегімен өңдеуге ниет білдірген барлық азаматтары (жынысына қарамастан) өңдеуге күші бар мерзімге ала алады. Жалдамалы еңбекке жол берілмейді.
3) Жер пайдалану теңестіруші болу керек, яғни жер еңбектік немесе тұтыну нормасы бойынша жергілікті жағдайларға қарай еңбекшілердің арасында бөлінеді.
Ол, соңында, жер нарығының жойылып, жер қатынастарының әкімшілік-биліктік жүйесінің туындауына әкелді.
1920 жылдан 1936 жылға дейінгі кезеңде ҚАССР-да 14-тен артық жергілікті нормативтік құқықтық актілер қабылданды – Олар: 06.10.1920 жылғы Жер мәселесі бойынша резолюция, 04.02.1921 жылғы Жер – су реформасын жүргізу туралы жетісу облревкомның бұйрығы, 19.04.1921 жылғы Қырғыз еңбек халқына патшалық Үкіметпен алынып қойылған жер учаскелерін меншігіне қайтару туралы: а) Сібір казак әскеріне, б) қырғыз жерінің Орал казак әскеріне атты ОАК-нің декреті; 17.04.1924 жылғы Көшпелі, жартылай көшпелі және отырықшылдық шаруашылыққа көшіп жатқан КАССР халқын жерге орналастыру туралы атты ЖОАК және СНК-ның қаулысы, 14.04.1925 жылғы Жерге орналастыру резолюциясы, 04.03.1928 жылғы КАССР-де жерге орналастыру тәртібі және жер пайдалану реттеу тәртібі туралы ОАК және СНК-ның қаулысы, және т. б.
Мемлекеттік және қоғамдық қажеттіліктер үшін жерлерді алу туралы ереже (1929 ж.) аталған себептен жерден айырылған шаруа қожалықтарына заттай нысанда шығынның орнын толтыруды қарастырған. Мемлекет осы әдіспен жерге орналастыру шараларын жүзеге асырған уақытта, бір жер учаскелерін екіншілерге ауыстырып отырған. Бірақ, ауыл шаруашылық өндірісін ұжымдастыруға байланысты, мемлекет шаруалардың жерге билік ету және пайдалану құқығына зардап тигізе отырып, өзінің жерге билігін кенеттен арттырды. Біздің елімізде жүзеге асырылған ұжымдастыру әр кезде бейбіт жолмен өткізілмеді, ауыл тұрғындарының жерге құқықтары мен заңды мүдделері ескерілмей, жиі зорлау әрекеттері қолданды.
Алдымен ауыл шаруашылық, кейіннен барлық жерлерді жалдауға тыйым салу 1937-жылы жүзеге асырылды. Азаматтық заңнама сол кезде әрекет еткен Азаматтық кодекс арқылы жерді айналыстан алып тасталған обьект ретінде анықтады. Жер құқығынан көптеген мамандар осы саяси-құқықтық көзқарастарға негізделе отырып, жер қатынастарының мүліктік сипатын толығымен жоққа шығарды. Басқалары жер құқығын әкімшілік құқығының бір саласы ретінде анықтады.
Жердің ақшалық бағалануынан бас тартуға негізделген бұл позиция соғыстан кейінгі уақыттарда ауыл шаруашылық жерлерін көп мөлшерде жоғалтуға әкеп соқты. Онда халық шаруашылығының өнімділігін қайта жандандырып, дамытуға бос жерлер берілген. Шынында, бұл жерлер ең бағалы ауыл шаруашылық жерлері болған еді. Бірақ жерлердің ақшалық құндылығы болмады және аталған негативті салдарлар есепке алынбады.
Қалыптасқан жағдай ескерілмей қалуы мүмкін емес еді – ең жақсы жерлерді жоғалту заң шығарушыны жердің ақысыздығы концепциясынан бас тартуға міндеттеді. 1971 жылғы ҚазССР-ның Жер кодексі жер кадастрының мазмұнын анықтағанда, жерлердің экономикалық құны туралы атап өткен. Экономикалық құндылық ретінде жерді тануды, оның мүліктік сипатын анықтауда және оны ақшалық бағалауды қажеттілікті теоретикалық негіздеуде С.Д. Черемухин және В.П. Шкредов секілді ғалымдар маңызды роль атқарды. Ғылыми топтар мен дискуссияларда жер қатынастарын мүліктік ретінде ресми тану жағдайында жерді жалдау институтын, жер пайдаланудың ақылығын, шарттық жер қатынастарын орнату және дамытуды және басқа құқықтық механизмдерді енгізу мүмкіндігі қарастырылды.
Уақыт өте, бұл жағдай КСРО-ның жоғарғы билігінде де қолдау тапты. 1990 жылдың 31 тамызында академик С.С. Шаталиннің жетекшілігімен нарыққа өту экономикалық қайта құрулардың бағдарламасы дайындалды. Ол халықта 500 күн бағдарламасы деген атпен танымал болды. Бұл жұмыстың көптеген идеялары біздің уақыт үшін де өте қызықты және өзекті сипатта. Мемлекеттің ресми тануы бойынша, жер учаскесі бар және оны мұраға қалдыра алатын адам қоғамның тұрақтылығына, әлеуметтік және ұлттық келісімге обьективті мүдделі болады. Жеке үй шаруашылығындағы жер шаруа отбасының жеке меншігі деп жарияланады немесе оған аз ақыға беріледі. Жұмысшының колхоздан оған тиесілі жер үлесін меншікке алуымен еркін шығу құқығы заңмен бекітіледі. Республикаларда Жер банктері ұйымдастырылады, олар несиелеу, жер сатып алу және ипотекалық несиені жүзеге асырады. Жер реформасының ең көп нәтижелі тетігі болып жердің ақылылығы табылады. Мемлекет жерге байланысты сауда мәмілелерінің жасалуына бақылау жүргізді. Қалалық тұрғындардың жеке меншігіне көп емес төлемге көлемі 6 сотка болатын бақшалық-бағбандық учаскелер беріледі. Реформаның басты мақсаты – жерді мемлекетсіздендіру болды.
Қазақстан Республикасында жерге ақы төлеу туралы заңдардың қалыптасуы мен дамуының құқықтық шарттары. Қазақстан Республикасы өзінің мемлекеттік егемендігін алғаннан бастап, өте қысқа уақыт аралығында жер қатынастары саласы көптеген өзгерістерге ұшырады, яғни жаңа жер құқықтық құрылым пайда болды. Жерге тек қана мемлекеттік меншік құқығы мен тегін жер пайдалану құқығының орнына жерге мемлекеттік меншікпен қатар, жеке меншік құқығы да танылып, жерге ақы төлеу енгізілді және өзге жер құқықтық өзгерістері орны алды.
Мемлекет тәуелсіздігін алғаннан бастап жиырма жылда жер қатынастары айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Жер реформасы өзгеріске ұшырай отырып, өз алдына көптеген бағыттар мен мақсаттарды анықтады. Қазақстан Республикасының егемендік алғаннан кейінгі жер қатынастары саласындағы қабылданған заңдарды саралай отырып, келесідей негізгі бағыттары мен мақсаттарын бөліп алуға болады:
Жаңа жер құрылымына өту – жер пайдаланудың жаңа жүйесін құру мен қалыптастыру;
Жер жылжымайтын мүлкіне құжаттарды рәсімдеу – заңды және жеке тұлғалардың жер учаскелеріне жер-кадастрлық істерін қалыптастыру;
Мемлекеттік жер кадастрын құру және жүргізу;
Жер нарықтық қатынастарын жетілдіру – жерге ақы төлеудің механизмін қалыптастыру;
Жерге ақы төлеудің заңнамалық базасын және ғылыми-әдістемелік қамтамсыз етуді дайындау;
Жер мониторнигісін жүргізу, жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылау жасау;
Жер пайдалану мен қорғаудың экономикалық тетіктерін енгізу және оларды тиімді қолдануды жетілдіру;
Жер қатынастарының және жерге ақы төлеу саласындағы заңдардың қалыптасуы мен дамуын өз кезегінде бірнеше кезеңдерге бөлуге болады:
Жер қатынастарының және жерге ақы төлеу саласындағы заңдардың қалыптасуы мен дамуының алғашқы кезеңіндегі қабылданған нормативтік актілердің мазмұнын ой елегінен өткізе отырып, мемлекетіміздің нарықтық экономикаға өту жағдайында жер нарығын қалыптастыруға және оны одан әрі дамытуға ұмтылыс жасағанын байқаймыз. Бұл кезеңде жерді мемлекеттік меншіктен алғаны үшін ақы төлеу, жер учаскесінің нормативтік құны, жер ресурстарын пайдаланғаны үшін ақы төлеу сияқты жерге ақы төлеудің нысандары болмағанымен, жердің арендалық ақысы және жер салығы түрінде жерді пайдаланудың экономикалық тетіктері қалыптасқан.
Қазақстан Республикасында жер нарығына өтудің үшінші кезеңі жерге жеке меншік институтын енгізумен басталады. 30 тамыз 1995 жылы Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданып, жерге мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады деп бекіткен кезден бастап, азаматтық және шаруашылық айналымның объектісі ретінде жер учаскесінің заңнамалық мәртебесі толығымен өзгерді. Жер учаскесінің жекелеген субъектілерге бекітіліп берілуі, жерге жеке меншік құқығының, жер пайдалану құқығы және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz