Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктер
Жоспар:
1. Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің жалпы сипаттамасы, түсінігі, құрылымы.
2. Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түрлері.
3. Экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық, әкімшілік, тәртіптік, азаматтық жауапкершіліктердің түсінігі мен түрлері.
4.Экологиялық зиянның түсінігі мен түрлері.
5.Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін басқа экологиялық жауапкешіліктің түрлері.
1. Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің жалпы сипаттамасы, түсінігі, құрылымы.
2. Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түрлері.
3. Экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық, әкімшілік, тәртіптік, азаматтық жауапкершіліктердің түсінігі мен түрлері.
4.Экологиялық зиянның түсінігі мен түрлері.
5.Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін басқа экологиялық жауапкешіліктің түрлері.
1. Занды тұлғалардың, сондай-ақ азаматтардың тарапынан экологиялық заңнаманы сақгаудың маңызды шарты табиғатгы қорғау мен қоршаған ортаны үтымды пайдалану туралы нормалар мен ережелерді бұзғаны үшін жауапкершіліктің мемлекеттік шарала-рын белгілеу болып табылады.ИБүл салада заңсыз аң аулау мен су кәсіпшіліктерімен заңсыз айналысу фактілері бойынша қозғалған қылмыстық істердің елеулі саны байқалады. Қазақстан Респуб-ликасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің деректері бойынша экологиялық занды бұзғаны үшін жыл сайын кінәлі адамдардан экологиялық айыппұлдар мен төлемдер ретінде 600 млн. астам теңге алынады. Сонымен бірге , жауапкершілік шара-ларын қолдану тиімді болмай отыр. Бұл экологиялық заңнама-ны бүзғаны үшін жауапкершілік институты теориясы әзірленуі деңгейінің жеткіліксіз болуымен түсіндіріледі.
Осы саладағы жауапкершілік шараларын қоддану, жауапкершілік институты жалпы белгілерінің көп болуымен қатар, ол осы заман-ғы күқық теориясының нормаларымен реттеле түрса да, оның өзінің өзгеше сәттері де бар. Олар экологиялық күқықтың айрық-шылығымен оның күқықты, оның күрамдас элементтерінің сала-сы, экологиялық құқық бүзушылықтарының үғымы мен реттеу әдістерінің объектісі ретіндегі сипаттамасынан туындап отыр.
Жауапкершіліктің экологиялық-ісүқықгық институтын ғылым мейлінше жеткілікті зерттелген, бірақ Қазақстан Республикасы дамуының қазіргі кезеңінде қоршаған ортаны қорғау туралы жаңа кодекстер мен зандардың қабылдануымен ол қосымша зерттеуді
қажет етеді. Экологиялық қүқықтың ерекшелігі мынада болып табылады: ол күқықгықреттеудің дербес объектісімен кіші салаларды бірік-тіретін күқықгың кешенді, ықпалдасқан саласы ретінде сипатта-лады. Бүл экологиялық заңнаманы реттеудің жалпы объектісінің ерекшелігімен байланысты болады, ол табиғат болып табылады.
Адамды қоршаған табиғат ортасы өзінің қүрамдас бөліктерін—жерді, суды, орманды, жер қойнауын, жануарлар дүниесі мен атмосфералық ауаны біріктіретін кешен болып табылады. Осы-дан да экологиялық жауапкершілік шараларын реттейтін норма-лар да ерекше сипатқа ие болады. Табиғат объектісі туралы әрбір кодексте жер, су, орман, тау-кен заңнамаларын және т.б. бұзға-ны үшін жауапкершілік көзделген. Жауапкершіліктің осы шара-ларын қолданатын мемлекеттік органдар да бар. Бүл арада да табиғат объектілері бойынша саралау болады.
Осы саладағы жауапкершілік шараларын қоддану, жауапкершілік институты жалпы белгілерінің көп болуымен қатар, ол осы заман-ғы күқық теориясының нормаларымен реттеле түрса да, оның өзінің өзгеше сәттері де бар. Олар экологиялық күқықтың айрық-шылығымен оның күқықты, оның күрамдас элементтерінің сала-сы, экологиялық құқық бүзушылықтарының үғымы мен реттеу әдістерінің объектісі ретіндегі сипаттамасынан туындап отыр.
Жауапкершіліктің экологиялық-ісүқықгық институтын ғылым мейлінше жеткілікті зерттелген, бірақ Қазақстан Республикасы дамуының қазіргі кезеңінде қоршаған ортаны қорғау туралы жаңа кодекстер мен зандардың қабылдануымен ол қосымша зерттеуді
қажет етеді. Экологиялық қүқықтың ерекшелігі мынада болып табылады: ол күқықгықреттеудің дербес объектісімен кіші салаларды бірік-тіретін күқықгың кешенді, ықпалдасқан саласы ретінде сипатта-лады. Бүл экологиялық заңнаманы реттеудің жалпы объектісінің ерекшелігімен байланысты болады, ол табиғат болып табылады.
Адамды қоршаған табиғат ортасы өзінің қүрамдас бөліктерін—жерді, суды, орманды, жер қойнауын, жануарлар дүниесі мен атмосфералық ауаны біріктіретін кешен болып табылады. Осы-дан да экологиялық жауапкершілік шараларын реттейтін норма-лар да ерекше сипатқа ие болады. Табиғат объектісі туралы әрбір кодексте жер, су, орман, тау-кен заңнамаларын және т.б. бұзға-ны үшін жауапкершілік көзделген. Жауапкершіліктің осы шара-ларын қолданатын мемлекеттік органдар да бар. Бүл арада да табиғат объектілері бойынша саралау болады.
Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершілік.
Жоспар:
1. Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің жалпы сипаттамасы, түсінігі, құрылымы.
2. Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түрлері.
3. Экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық, әкімшілік, тәртіптік, азаматтық жауапкершіліктердің түсінігі мен түрлері.
4.Экологиялық зиянның түсінігі мен түрлері.
5.Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін басқа экологиялық жауапкешіліктің түрлері.
Лекция мақсаты: Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің жалпы түсінігін, олардың құрылымын, кологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түрлерін, экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық, әкімшілік, тәртіптік, азаматтық жауапкершіліктердің түсінігі мен түрлерін, экологиялық зиянның түсінігі мен түрлерін, кологиялық заңдарды бұзғаны үшін басқа экологиялық жауапкешіліктің түрлерін оқытыа, үйрету.
Лекция мәтіні.
1. Занды тұлғалардың, сондай-ақ азаматтардың тарапынан экологиялық заңнаманы сақгаудың маңызды шарты табиғатгы қорғау мен қоршаған ортаны үтымды пайдалану туралы нормалар мен ережелерді бұзғаны үшін жауапкершіліктің мемлекеттік шарала-рын белгілеу болып табылады.ИБүл салада заңсыз аң аулау мен су кәсіпшіліктерімен заңсыз айналысу фактілері бойынша қозғалған қылмыстық істердің елеулі саны байқалады. Қазақстан Респуб-ликасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің деректері бойынша экологиялық занды бұзғаны үшін жыл сайын кінәлі адамдардан экологиялық айыппұлдар мен төлемдер ретінде 600 млн. астам теңге алынады. Сонымен бірге , жауапкершілік шара-ларын қолдану тиімді болмай отыр. Бұл экологиялық заңнама-ны бүзғаны үшін жауапкершілік институты теориясы әзірленуі деңгейінің жеткіліксіз болуымен түсіндіріледі.
Осы саладағы жауапкершілік шараларын қоддану, жауапкершілік институты жалпы белгілерінің көп болуымен қатар, ол осы заман-ғы күқық теориясының нормаларымен реттеле түрса да, оның өзінің өзгеше сәттері де бар. Олар экологиялық күқықтың айрық-шылығымен оның күқықты, оның күрамдас элементтерінің сала-сы, экологиялық құқық бүзушылықтарының үғымы мен реттеу әдістерінің объектісі ретіндегі сипаттамасынан туындап отыр.
Жауапкершіліктің экологиялық-ісүқықгық институтын ғылым мейлінше жеткілікті зерттелген, бірақ Қазақстан Республикасы дамуының қазіргі кезеңінде қоршаған ортаны қорғау туралы жаңа кодекстер мен зандардың қабылдануымен ол қосымша зерттеуді
қажет етеді. Экологиялық қүқықтың ерекшелігі мынада болып табылады: ол күқықгықреттеудің дербес объектісімен кіші салаларды бірік-тіретін күқықгың кешенді, ықпалдасқан саласы ретінде сипатта-лады. Бүл экологиялық заңнаманы реттеудің жалпы объектісінің ерекшелігімен байланысты болады, ол табиғат болып табылады.
Адамды қоршаған табиғат ортасы өзінің қүрамдас бөліктерін—жерді, суды, орманды, жер қойнауын, жануарлар дүниесі мен атмосфералық ауаны біріктіретін кешен болып табылады. Осы-дан да экологиялық жауапкершілік шараларын реттейтін норма-лар да ерекше сипатқа ие болады. Табиғат объектісі туралы әрбір кодексте жер, су, орман, тау-кен заңнамаларын және т.б. бұзға-ны үшін жауапкершілік көзделген. Жауапкершіліктің осы шара-ларын қолданатын мемлекеттік органдар да бар. Бүл арада да табиғат объектілері бойынша саралау болады.
Кдзақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау тура-лы" Заңының қабылдануымен табиғаттың жекелеген объектілер үшін жауапкершілік мәселелері бір нормативтік актіге топтас-тырылған. Сөйтіп, табиғаттың жеке объектісін пайдалануды қор-ғаудың нормалары мен ережелерін бұзу барлық табиғат кешенін бұзу деп танылады. Бүдан мынаны аңғарған жөн. Өкологиялық — құқықтық жауапкершілік— бұл нормалардың екі тобын және оларға тиісті құқық қатынастарын көздейтін күқық институты-ның кешенді салыкаралық институты.
А) табиғат қорғау заңнамасы нормаларының бүзылуы жөнінде туындайтын;
Б) құқықты бұзғаны үшін санкцияларды (қылмыстық, әкім-шілік, азаматтық т.с.с.) қолданумен байланысты одан әрі жалға-сатын қүқық қатынастары.
Бұл анықгама күқықгың бІГсқа салалары жаупкершілігінің ша-раларьш қолдана отырьш, экологиялықкүқықнормаларыііың бұзы-луыретінде экологиялық жауапкершіліктің табиғатын ашады.
Б. В. Ерофеев мынаны атап көрсетеді: заңцықжәне экологи-ялық- кұқықгықжауапкерілік "болмысын" үш әралуан, бірақөзара байланысты мәнінде қарастырған жөн: 1) заңцық жәнеэкологи-ялық- құқықтық жауапкершілік - мемлекеттік мәжбүрлеу және жзаңмен жазылған талаптарды орындау; 2) заңдық және эколо-гиялық- күқықгық жауапкершілік — күқық қатынасы, ол өзінің органдары атынан мемлекет пен қүқық бүзушы арасында туын-дайтын қорғау катынастары ауқымында іске асады, ол қолайсыз әрекеті үшін күқықгық санкцияларға үшырайды; 3)заңцық және экологиялық- қүқықтық жауапкершілік — мемлекет пен оның органдарының күқық бүзушыға ықпал етудің мәжбүрлеу шарала-рын қолданудың түрлерін, қүралдары мен тәртібін баянды ететін заңдық нормалардың жыинтығыболыптабьшды.
Осы мәндердің әрқайсысының теориялық, ұйымдық және қүрылымдық сипаты бар.
(Экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңцық жауапкершілік белгілі бір мақсаттарды орындауға бағытталған, ол мақсаттардың негізгісі мемлекет белгілеген экологиялық тәртіпті қамтамасыз ету. Бұл құқық институты мына негізгі:
құқықнормаларын сақгауға, экологиялық- күқықгық нүска-малықгарды орындауға ынталандыратын;
қоршаған ортадағы ысырапты өтеуге өтемдік және адам денсаулығын қалпына келтіру;
жаңадан жасалатын құқық бүзушылықтардың алдын алуды қамтамасыз ететін ескерту;
экологиялық күқық бұзушылықгы жасаған адамға жаза қолдануда орын алатын жазалау міндеттерін орындайды^^З
Сонымен, жоғарыда айтылған сипаттаманы ескере отырып, мынадай анықгаманы тұжырымдауға болады: экологиялық заң-наманы бұзғаны үшін заңцық жауапкершілік институты —кінәлі емес адамдардың занда баянды етілген экологаяльіққуфіқтәртібш сақгау мақсатында оларға мәжбүрлеу ықпалының мемлекеттікша-ралары жүйесін белгілейтін құқықгық нормалардың жиынтығы. Экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңцық жауапкершілік тандауының негізі экологиялық кұқық бұзушьшықты жасау бо-лып табылады, одан экологиялық құқықың нормаларын реттеуді бұзатын құқыққа кэрсы кінәлі әрекет немесе өрекетсіздік, мемле-кетке, табиғат пайдаланушыға және қоршаган ортаға зиян келііретін, ал осы арқылы адамның денсаулығына да, не осындай зиян кел-тірудің нақгы мазмұны болатын қоғамдық қатынастар түсініледі.4
Бұл анықгамадан мынаны аңғаруға болады: экологиялықкұқық бұзушылық бұл табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды пайдала-нуды бүзатын қүқыққа қарсы әрекет.
2. Қазақстан Республикасының жекелеген табиғат объектілері бойынша қодданыстағы заңнамасында жер, су, орман және т.с. с.
қүқы бұзушылық заңцарының тізбесі келтірілген. Сонымен бірге Кдзақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңыңда осы жинақгайтьш қисьшдауактісіндеэкологияльіқкұқьгқ бұзушылықтардың тізбесі жоқ. Сондай-ақ экологиялық қүқық бұзушьшықгың өзінің үғымының сипаттамасы да берілмеген. Со-ған карамастан, қүқық бүзушылықгың өзінің күрамы мен түрлері болады.
Осы заманғы күқықгың теориясымен мьшалар көзделген: қүқық бұзушьшықтың құрамына субъект, субъективтік тарап, объект, объективтік тарап жатады. Бұл құрамдас бөліктер экологиялық құқық бүзушылыққа да сипатты болады.
Экологиялық қүқық бұзушылық субъектілері азаматтар, лауа-зымды адамдар, көсіпорын, мекеме, ұ йым болып табьшады.
Бүл орайда жеке түлғаларға шетелдік азаматтар, сондай-ақ аза-маттығы жоқадамдаржатады, өйткені олар да табиғат пайдала-ну жөніндегі күқықгық қатынастарына қатысуы және экология-лық заңнаманы бұзғаны үшін жауапты болуы мүмкін.
Табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды үтымды пайдалану саласындағы жеке түлғалардың жауапкершілігі 16 жасқа толған кезде басталады. Қылмыстық занда көзделген жағдайларда жеке түлғалардың жауапкершілігі 14жастан басталуы мүмкін (Мыса-лы, ҚР-ның ҚК-нің 3-бөлімі 187-бабы — "Мемлекет қорғауына алынған табиғи кешендерді немесе объектілерді қасақана жою немесе бүлдіру". Занды тұлғаларға, экологиялықкүқық катынаста-рының субъектілеріне мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерді, кооперативтік, коммерциялық, шағын, шетелдік нысандары бар бірлескен кәсіпорындарды жатқызуға болады, олар да табиғат пай-даланушылар рөлін атқарьш, экологиялықжауапты болуы мүмкін.
Экологиялық қүқық бүзушылық объектісі қылмыстық ниеттің неге бағытталғанын сипаттайды. Экологиялық құқық бүзушы-лықгың жалпы объектісі табиғат және оның қүрамындағы эле-ментгер болады, олар экологиялық қүқық қатынастарының кіші объектілерінде топырақка, суға, жануарлар мен өсімдіктер дүние-сіне т.б. бөлінеді. Мынаны атап көрсету керек: экологиялық заң-намамен өз болмысында табиғат объектісі емес объектісі болатын қүқықбүзулары, мысалға айтсақ, табиғи ресурстардың меншік иесі ретінде мемлекеттің зандылық күші көзделген. Мысалы, Кдзақстан Республикасының Жер кодексінің 164-бабында былай делінген: меншік күқығы мен жар пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде және Казақстан Республикасының баскд да заң актілерінде көзделген тәртіішен қорғала-ды. Су, Орман кодексінің нормаларын келтіруге болады, бүлар-да экологиялық қүқық бүзушылықгың объектісі табиғат пайда-ланушы мен табиғат иеленушінің зандьшығы болып табылады. Мысал ретінде, Қазақстан Республикасының Су кодексінің 138-бабына сәйкес "өз бетінше басып алынған су объектілері мен су шаруашылығы күрылыстары заңсыз пайдаланылған уақыт ішінде Казақстан Республикасьшың су зандарының бүзылуынан келтірілген зиян өтеліп, иесіне қайтарылады. Өз бетінше басып алынған су объектілерін кдйтару Кдзақстан Республикасының завдарында белгіленген тәргіппн жүргізіледі. Жоғарыда айтьшғанның негізінде мынадай дұрыс қорьггынды жасау керек: экологияльіқкүқьіқ бүзу-шылықгың объектісі табиғат ортасы, мемлекет, табиғат пайдалану-шылар мен табиғат иеленушілердің мүддесі танылады.
Бұл қүқық бұзудың объективті жағы кінәлі адамның күқықка карсы әрекетгер жасауьшан немесе әрекетсіздігінен көрінеді. Мы-салға, Казақстан Республикасының Қьшмыстық Кодексіңце объек-тивтік жағына пәрменді әрекетгер жататын баптарбар — бұл 288-бап - "Заңсыз аңшылық", 287-бап — "Су жануарлары мен өсімдіктерін заңсыз аулау", "Жануарлар мен өсімдіктердің сирек кездесетін және күрып кату қаупі төнген түрлерімен заңсыз іс-әректтер" — 290-бап және т.б. Екіншіжағынан, Казақстан Респуб-ликасының экологиялық заңнамасыңда экологиялыққүқық бүзу-шылықгар көзделген, олардың объективтік жағы әрекетсіздік бо-лып табылады: қоршаған табиғи ортаны қалпына келтіру және табиғи ресурстарды молайту жөнінде шаралар қабылдамау; қор-шаған ортаға ластаушы заттардың өндірістік нормативтен тыс шығарулары мен тастандылары және басқа да зиянды авариялық ықпаддары туралы хабарламау; мемлекеттік экологиялық сараптама талаптарын орындамау. Мысалы, ҚР ҚК "Экологиялықластау зар-даптарын жою жөнінде шара қолданбау"— 294-бап. „, - - Экологиялық құқық бүзушылықгың субъективтік жағы кінәлі адам жасалған қылмысқа, оның себептеріне, мүдделеріне қатысы-мен сипатталады. Экологиялық жауапкершіліктің міндетті фак-торы бүзушының кінәсі болып табылады. Мүнда да қолданыс-тағы заңнама кінәнің екі нысанын— жанама ниет және абай-сыздықты көздейді. Егер кінәлі адам табиғатқа немесе табиғат пайдаланушыларға зиян келтіретін әрекет жасағанжәне ол мүны үғынып, осыған ниет етсе, онда біз тіқелей ниетті қарастырамыз. Егер кінәлі адам келеңсіз салдарлардың басталуына жол беретін
болса, оның күқыққа қарсы әрекеттерін тергеуінде жанама ниет көрініс береді.
Абайсыздық дегеніміз кінәлі адам өзінің мінез-күлқының салдарларын алдын ала білуге тиіс болған, бірақ бүған байыпсыз қараған кезде ұқыпсыз мінез-күлықгы білдіреді.
Мысалы, отқа немесе аса кауіптің шығу көзіне ұқыпсыз қарау-дың нөтижесінде орман алқаптарын абайсызда жою немесе за-қымдау.
Экологиялық жауапкершілік шараларын қолдану үшін эколо-гиялық қүқық бүзушылықгың барлық белгілерінің және барлық элементтерінің болуы қажет.
3. Экологиялық құқық бұзушылықтың түрлері табиғат объектісіне қарай бөлінеді. Олар мыналарға:
Жер құқық бұзушылығы;
Су құқық бүзушылығы;
Орман құқық бұзушылығы;
Тау-кен құқық бұзушылығы;
Жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану жөніндегі құқық бүзушылығы (фауналық қүқықбұзушылықгары);
Ауаны қорғау құқық бүзушылығы болып бөлінеді.
Экологиялық күқық бүзушылық түрлерінің әркайсысына жер,
су, орман және т.б. зандарының үлкен тобы жатады, олардың тізбесі табиғаттың осы объектілері туралы кодекстерде келтіріледі. Бүл ретте, экологиялық күқық бүзушылыкдың бір - бірінен өзге-ше ерекшеліктері болады, олар туралы объектілердің күқық бүзу-шылықгарын талдау кезінде төменде айтылатын болады.
Қоғамға қауіптілік деңгейіне қарай экологиялық құқық бүзу--шылық экологиялық қылмыстарға бөлінеді, олар үшін қылмыс-тық жауапкершілік және теріс қылық үшін әкімшілік, азаматтық жөне тәртіптік жауапкершілік көзделген.
Басқа күқык бүзушылықтардан өзгеше экологиялық қүқық бүзушьшықгың ерекшелігі табиғатқа келтірілетін зиян фактісінің болуы не оның басталуының нақты қаупі болып табылады. Эко-логиялық күқық бүзушылықгың сипаттамасына мүндай көзкдрас-ты көптеген ғалым-экологтар қостайды. Бірақ бүл орайда, біздің ойымызша, егер олар табиғаткд зиян келтіру фактісімен байланысты болмаса, экологиялық қүқық бүзушылықтардан табиғат қорғау және табиғи ресурстарды үтымды пайдалану туралы занды бүзуды бөліп қараған кезде қате қорытынды жасайды. Мысалы, "табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз мәмілелерді тіркеу" (ҚР ҚК-нің
225-бабы) сияқгы қылмысты экологиялық қылмысқа жаткьізбайды, өйткені табиғат объекгісі ретіңце суға зиян келтірмейді. Осьшы таби-ғат объекгілеріне — сату-сатып алуға, сыйға тартуга және т.б. мемлектгік меншік күкьіғын бүзатын мәмілелер туралы да ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
1. Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің жалпы сипаттамасы, түсінігі, құрылымы.
2. Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түрлері.
3. Экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық, әкімшілік, тәртіптік, азаматтық жауапкершіліктердің түсінігі мен түрлері.
4.Экологиялық зиянның түсінігі мен түрлері.
5.Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін басқа экологиялық жауапкешіліктің түрлері.
Лекция мақсаты: Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің жалпы түсінігін, олардың құрылымын, кологиялық заңдарды бұзғаны үшін құқықтық жауапкершіліктің түрлерін, экологиялық қылмыстар үшін қылмыстық, әкімшілік, тәртіптік, азаматтық жауапкершіліктердің түсінігі мен түрлерін, экологиялық зиянның түсінігі мен түрлерін, кологиялық заңдарды бұзғаны үшін басқа экологиялық жауапкешіліктің түрлерін оқытыа, үйрету.
Лекция мәтіні.
1. Занды тұлғалардың, сондай-ақ азаматтардың тарапынан экологиялық заңнаманы сақгаудың маңызды шарты табиғатгы қорғау мен қоршаған ортаны үтымды пайдалану туралы нормалар мен ережелерді бұзғаны үшін жауапкершіліктің мемлекеттік шарала-рын белгілеу болып табылады.ИБүл салада заңсыз аң аулау мен су кәсіпшіліктерімен заңсыз айналысу фактілері бойынша қозғалған қылмыстық істердің елеулі саны байқалады. Қазақстан Респуб-ликасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің деректері бойынша экологиялық занды бұзғаны үшін жыл сайын кінәлі адамдардан экологиялық айыппұлдар мен төлемдер ретінде 600 млн. астам теңге алынады. Сонымен бірге , жауапкершілік шара-ларын қолдану тиімді болмай отыр. Бұл экологиялық заңнама-ны бүзғаны үшін жауапкершілік институты теориясы әзірленуі деңгейінің жеткіліксіз болуымен түсіндіріледі.
Осы саладағы жауапкершілік шараларын қоддану, жауапкершілік институты жалпы белгілерінің көп болуымен қатар, ол осы заман-ғы күқық теориясының нормаларымен реттеле түрса да, оның өзінің өзгеше сәттері де бар. Олар экологиялық күқықтың айрық-шылығымен оның күқықты, оның күрамдас элементтерінің сала-сы, экологиялық құқық бүзушылықтарының үғымы мен реттеу әдістерінің объектісі ретіндегі сипаттамасынан туындап отыр.
Жауапкершіліктің экологиялық-ісүқықгық институтын ғылым мейлінше жеткілікті зерттелген, бірақ Қазақстан Республикасы дамуының қазіргі кезеңінде қоршаған ортаны қорғау туралы жаңа кодекстер мен зандардың қабылдануымен ол қосымша зерттеуді
қажет етеді. Экологиялық қүқықтың ерекшелігі мынада болып табылады: ол күқықгықреттеудің дербес объектісімен кіші салаларды бірік-тіретін күқықгың кешенді, ықпалдасқан саласы ретінде сипатта-лады. Бүл экологиялық заңнаманы реттеудің жалпы объектісінің ерекшелігімен байланысты болады, ол табиғат болып табылады.
Адамды қоршаған табиғат ортасы өзінің қүрамдас бөліктерін—жерді, суды, орманды, жер қойнауын, жануарлар дүниесі мен атмосфералық ауаны біріктіретін кешен болып табылады. Осы-дан да экологиялық жауапкершілік шараларын реттейтін норма-лар да ерекше сипатқа ие болады. Табиғат объектісі туралы әрбір кодексте жер, су, орман, тау-кен заңнамаларын және т.б. бұзға-ны үшін жауапкершілік көзделген. Жауапкершіліктің осы шара-ларын қолданатын мемлекеттік органдар да бар. Бүл арада да табиғат объектілері бойынша саралау болады.
Кдзақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау тура-лы" Заңының қабылдануымен табиғаттың жекелеген объектілер үшін жауапкершілік мәселелері бір нормативтік актіге топтас-тырылған. Сөйтіп, табиғаттың жеке объектісін пайдалануды қор-ғаудың нормалары мен ережелерін бұзу барлық табиғат кешенін бұзу деп танылады. Бүдан мынаны аңғарған жөн. Өкологиялық — құқықтық жауапкершілік— бұл нормалардың екі тобын және оларға тиісті құқық қатынастарын көздейтін күқық институты-ның кешенді салыкаралық институты.
А) табиғат қорғау заңнамасы нормаларының бүзылуы жөнінде туындайтын;
Б) құқықты бұзғаны үшін санкцияларды (қылмыстық, әкім-шілік, азаматтық т.с.с.) қолданумен байланысты одан әрі жалға-сатын қүқық қатынастары.
Бұл анықгама күқықгың бІГсқа салалары жаупкершілігінің ша-раларьш қолдана отырьш, экологиялықкүқықнормаларыііың бұзы-луыретінде экологиялық жауапкершіліктің табиғатын ашады.
Б. В. Ерофеев мынаны атап көрсетеді: заңцықжәне экологи-ялық- кұқықгықжауапкерілік "болмысын" үш әралуан, бірақөзара байланысты мәнінде қарастырған жөн: 1) заңцық жәнеэкологи-ялық- құқықтық жауапкершілік - мемлекеттік мәжбүрлеу және жзаңмен жазылған талаптарды орындау; 2) заңдық және эколо-гиялық- күқықгық жауапкершілік — күқық қатынасы, ол өзінің органдары атынан мемлекет пен қүқық бүзушы арасында туын-дайтын қорғау катынастары ауқымында іске асады, ол қолайсыз әрекеті үшін күқықгық санкцияларға үшырайды; 3)заңцық және экологиялық- қүқықтық жауапкершілік — мемлекет пен оның органдарының күқық бүзушыға ықпал етудің мәжбүрлеу шарала-рын қолданудың түрлерін, қүралдары мен тәртібін баянды ететін заңдық нормалардың жыинтығыболыптабьшды.
Осы мәндердің әрқайсысының теориялық, ұйымдық және қүрылымдық сипаты бар.
(Экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңцық жауапкершілік белгілі бір мақсаттарды орындауға бағытталған, ол мақсаттардың негізгісі мемлекет белгілеген экологиялық тәртіпті қамтамасыз ету. Бұл құқық институты мына негізгі:
құқықнормаларын сақгауға, экологиялық- күқықгық нүска-малықгарды орындауға ынталандыратын;
қоршаған ортадағы ысырапты өтеуге өтемдік және адам денсаулығын қалпына келтіру;
жаңадан жасалатын құқық бүзушылықтардың алдын алуды қамтамасыз ететін ескерту;
экологиялық күқық бұзушылықгы жасаған адамға жаза қолдануда орын алатын жазалау міндеттерін орындайды^^З
Сонымен, жоғарыда айтылған сипаттаманы ескере отырып, мынадай анықгаманы тұжырымдауға болады: экологиялық заң-наманы бұзғаны үшін заңцық жауапкершілік институты —кінәлі емес адамдардың занда баянды етілген экологаяльіққуфіқтәртібш сақгау мақсатында оларға мәжбүрлеу ықпалының мемлекеттікша-ралары жүйесін белгілейтін құқықгық нормалардың жиынтығы. Экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңцық жауапкершілік тандауының негізі экологиялық кұқық бұзушьшықты жасау бо-лып табылады, одан экологиялық құқықың нормаларын реттеуді бұзатын құқыққа кэрсы кінәлі әрекет немесе өрекетсіздік, мемле-кетке, табиғат пайдаланушыға және қоршаган ортаға зиян келііретін, ал осы арқылы адамның денсаулығына да, не осындай зиян кел-тірудің нақгы мазмұны болатын қоғамдық қатынастар түсініледі.4
Бұл анықгамадан мынаны аңғаруға болады: экологиялықкұқық бұзушылық бұл табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды пайдала-нуды бүзатын қүқыққа қарсы әрекет.
2. Қазақстан Республикасының жекелеген табиғат объектілері бойынша қодданыстағы заңнамасында жер, су, орман және т.с. с.
қүқы бұзушылық заңцарының тізбесі келтірілген. Сонымен бірге Кдзақстан Республикасының "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңыңда осы жинақгайтьш қисьшдауактісіндеэкологияльіқкұқьгқ бұзушылықтардың тізбесі жоқ. Сондай-ақ экологиялық қүқық бұзушьшықгың өзінің үғымының сипаттамасы да берілмеген. Со-ған карамастан, қүқық бүзушылықгың өзінің күрамы мен түрлері болады.
Осы заманғы күқықгың теориясымен мьшалар көзделген: қүқық бұзушьшықтың құрамына субъект, субъективтік тарап, объект, объективтік тарап жатады. Бұл құрамдас бөліктер экологиялық құқық бүзушылыққа да сипатты болады.
Экологиялық қүқық бұзушылық субъектілері азаматтар, лауа-зымды адамдар, көсіпорын, мекеме, ұ йым болып табьшады.
Бүл орайда жеке түлғаларға шетелдік азаматтар, сондай-ақ аза-маттығы жоқадамдаржатады, өйткені олар да табиғат пайдала-ну жөніндегі күқықгық қатынастарына қатысуы және экология-лық заңнаманы бұзғаны үшін жауапты болуы мүмкін.
Табиғат қорғау мен табиғи ресурстарды үтымды пайдалану саласындағы жеке түлғалардың жауапкершілігі 16 жасқа толған кезде басталады. Қылмыстық занда көзделген жағдайларда жеке түлғалардың жауапкершілігі 14жастан басталуы мүмкін (Мыса-лы, ҚР-ның ҚК-нің 3-бөлімі 187-бабы — "Мемлекет қорғауына алынған табиғи кешендерді немесе объектілерді қасақана жою немесе бүлдіру". Занды тұлғаларға, экологиялықкүқық катынаста-рының субъектілеріне мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерді, кооперативтік, коммерциялық, шағын, шетелдік нысандары бар бірлескен кәсіпорындарды жатқызуға болады, олар да табиғат пай-даланушылар рөлін атқарьш, экологиялықжауапты болуы мүмкін.
Экологиялық қүқық бүзушылық объектісі қылмыстық ниеттің неге бағытталғанын сипаттайды. Экологиялық құқық бүзушы-лықгың жалпы объектісі табиғат және оның қүрамындағы эле-ментгер болады, олар экологиялық қүқық қатынастарының кіші объектілерінде топырақка, суға, жануарлар мен өсімдіктер дүние-сіне т.б. бөлінеді. Мынаны атап көрсету керек: экологиялық заң-намамен өз болмысында табиғат объектісі емес объектісі болатын қүқықбүзулары, мысалға айтсақ, табиғи ресурстардың меншік иесі ретінде мемлекеттің зандылық күші көзделген. Мысалы, Кдзақстан Республикасының Жер кодексінің 164-бабында былай делінген: меншік күқығы мен жар пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде және Казақстан Республикасының баскд да заң актілерінде көзделген тәртіішен қорғала-ды. Су, Орман кодексінің нормаларын келтіруге болады, бүлар-да экологиялық қүқық бүзушылықгың объектісі табиғат пайда-ланушы мен табиғат иеленушінің зандьшығы болып табылады. Мысал ретінде, Қазақстан Республикасының Су кодексінің 138-бабына сәйкес "өз бетінше басып алынған су объектілері мен су шаруашылығы күрылыстары заңсыз пайдаланылған уақыт ішінде Казақстан Республикасьшың су зандарының бүзылуынан келтірілген зиян өтеліп, иесіне қайтарылады. Өз бетінше басып алынған су объектілерін кдйтару Кдзақстан Республикасының завдарында белгіленген тәргіппн жүргізіледі. Жоғарыда айтьшғанның негізінде мынадай дұрыс қорьггынды жасау керек: экологияльіқкүқьіқ бүзу-шылықгың объектісі табиғат ортасы, мемлекет, табиғат пайдалану-шылар мен табиғат иеленушілердің мүддесі танылады.
Бұл қүқық бұзудың объективті жағы кінәлі адамның күқықка карсы әрекетгер жасауьшан немесе әрекетсіздігінен көрінеді. Мы-салға, Казақстан Республикасының Қьшмыстық Кодексіңце объек-тивтік жағына пәрменді әрекетгер жататын баптарбар — бұл 288-бап - "Заңсыз аңшылық", 287-бап — "Су жануарлары мен өсімдіктерін заңсыз аулау", "Жануарлар мен өсімдіктердің сирек кездесетін және күрып кату қаупі төнген түрлерімен заңсыз іс-әректтер" — 290-бап және т.б. Екіншіжағынан, Казақстан Респуб-ликасының экологиялық заңнамасыңда экологиялыққүқық бүзу-шылықгар көзделген, олардың объективтік жағы әрекетсіздік бо-лып табылады: қоршаған табиғи ортаны қалпына келтіру және табиғи ресурстарды молайту жөнінде шаралар қабылдамау; қор-шаған ортаға ластаушы заттардың өндірістік нормативтен тыс шығарулары мен тастандылары және басқа да зиянды авариялық ықпаддары туралы хабарламау; мемлекеттік экологиялық сараптама талаптарын орындамау. Мысалы, ҚР ҚК "Экологиялықластау зар-даптарын жою жөнінде шара қолданбау"— 294-бап. „, - - Экологиялық құқық бүзушылықгың субъективтік жағы кінәлі адам жасалған қылмысқа, оның себептеріне, мүдделеріне қатысы-мен сипатталады. Экологиялық жауапкершіліктің міндетті фак-торы бүзушының кінәсі болып табылады. Мүнда да қолданыс-тағы заңнама кінәнің екі нысанын— жанама ниет және абай-сыздықты көздейді. Егер кінәлі адам табиғатқа немесе табиғат пайдаланушыларға зиян келтіретін әрекет жасағанжәне ол мүны үғынып, осыған ниет етсе, онда біз тіқелей ниетті қарастырамыз. Егер кінәлі адам келеңсіз салдарлардың басталуына жол беретін
болса, оның күқыққа қарсы әрекеттерін тергеуінде жанама ниет көрініс береді.
Абайсыздық дегеніміз кінәлі адам өзінің мінез-күлқының салдарларын алдын ала білуге тиіс болған, бірақ бүған байыпсыз қараған кезде ұқыпсыз мінез-күлықгы білдіреді.
Мысалы, отқа немесе аса кауіптің шығу көзіне ұқыпсыз қарау-дың нөтижесінде орман алқаптарын абайсызда жою немесе за-қымдау.
Экологиялық жауапкершілік шараларын қолдану үшін эколо-гиялық қүқық бүзушылықгың барлық белгілерінің және барлық элементтерінің болуы қажет.
3. Экологиялық құқық бұзушылықтың түрлері табиғат объектісіне қарай бөлінеді. Олар мыналарға:
Жер құқық бұзушылығы;
Су құқық бүзушылығы;
Орман құқық бұзушылығы;
Тау-кен құқық бұзушылығы;
Жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану жөніндегі құқық бүзушылығы (фауналық қүқықбұзушылықгары);
Ауаны қорғау құқық бүзушылығы болып бөлінеді.
Экологиялық күқық бүзушылық түрлерінің әркайсысына жер,
су, орман және т.б. зандарының үлкен тобы жатады, олардың тізбесі табиғаттың осы объектілері туралы кодекстерде келтіріледі. Бүл ретте, экологиялық күқық бүзушылыкдың бір - бірінен өзге-ше ерекшеліктері болады, олар туралы объектілердің күқық бүзу-шылықгарын талдау кезінде төменде айтылатын болады.
Қоғамға қауіптілік деңгейіне қарай экологиялық құқық бүзу--шылық экологиялық қылмыстарға бөлінеді, олар үшін қылмыс-тық жауапкершілік және теріс қылық үшін әкімшілік, азаматтық жөне тәртіптік жауапкершілік көзделген.
Басқа күқык бүзушылықтардан өзгеше экологиялық қүқық бүзушьшықгың ерекшелігі табиғатқа келтірілетін зиян фактісінің болуы не оның басталуының нақты қаупі болып табылады. Эко-логиялық күқық бүзушылықгың сипаттамасына мүндай көзкдрас-ты көптеген ғалым-экологтар қостайды. Бірақ бүл орайда, біздің ойымызша, егер олар табиғаткд зиян келтіру фактісімен байланысты болмаса, экологиялық қүқық бүзушылықтардан табиғат қорғау және табиғи ресурстарды үтымды пайдалану туралы занды бүзуды бөліп қараған кезде қате қорытынды жасайды. Мысалы, "табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз мәмілелерді тіркеу" (ҚР ҚК-нің
225-бабы) сияқгы қылмысты экологиялық қылмысқа жаткьізбайды, өйткені табиғат объекгісі ретіңце суға зиян келтірмейді. Осьшы таби-ғат объекгілеріне — сату-сатып алуға, сыйға тартуга және т.б. мемлектгік меншік күкьіғын бүзатын мәмілелер туралы да ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz