Экономикалық және қаржылық жоспарлау бірлігі
1.1. Қаржылық жоспарлаудың мазмұны, міндеттері, қағидалары мен әдістері.
1.2. Қаржы жоспарларының жүйесі
1.3. Қаржылық көрсеткіштер
1.4. Қаржыны жоспарлау
1.2. Қаржы жоспарларының жүйесі
1.3. Қаржылық көрсеткіштер
1.4. Қаржыны жоспарлау
Қаржылык, жоспарлау мен болжау — бұл қаржы механизмінің қосалқы жүйесі, саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді және тепе-тендік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық буындарының қызметін үйлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы қарқынын қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржылық жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өндірістің материалдық-заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады. Қаржылық көрсеткіштерді, белгіленетін қаржы операцияларын негіздеп дәлелдеуте, көптеген шаруашылық шешімдердің нәтижелілігі сияқты, қаржылық жоспарлау мен болжау процесінде қол жетеді. Бұл өте ұқсас ұғымдар экономикалық әдебиет пен практикада жиі теңестіріледі. Іс жүзінде қаржылық болжау жос-парлаудың алдында болуы және көптеген нұсқаларды бағалауды жүзеге асыруы тиіс (тиісінше макро- және микродеңгейлерде қаржы ресурстарының қозғалысын басқарудың мүмкіндікгерін анықтауы тиіс) . Қаржылык жоспарлаудың көмегімен белгіленетін болжамдар нақтыланады, нақтылы жолдар, көрсеткіштер, өзара үйлесілген міндеттер, оларды іске асырудың дәйекгігі, сондай-ақ таңдалынған мақсатқа жетуге көмектесетін әдістер анықталады.
Қаржылық жоспарлау — бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу, қаралған мерзімде оларды орындау, белгіленген мақсаттарға жетуге бағытталған процесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржы саясаты құралдарының бірі болып табылады.Ол ірі шаруашылық өзгерістерді байсалды және елеусіз жасауға мүмкіндік туғызады.
Қаржылық жоспарлаудың объектісі шаруашылық жүргізуші субъектілері мен мемлекеттің қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспарлары мен жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады.
Жоспарлау:
1)экстенсивтілігімен (әлеуметтік-саяси және экономикалық құбылыстардың кең шеңберін қамтиды);
2) қарқындылығымен (кәміл техника мен әдістерді қолдануды түсінеді);
3) тиімділігімен (қорытындысында қаржыны басқару қойған міндеттерге жетудің қажеттілігін білдіреді) сипатталады.
Қаржылық жоспарлауда мына тәсілдемелер пайдаланылады:
а) автоматтық (өткен жылдың деректері келесі жылға көшіріледі. Инфляция кезінде деректер инфляцияның коэффициенттеріне көбейтіледі. Бұл әдіс ең қарапайым әдіс болып табылады және, әдеттегідей, уақыт жетіспеушілігі кезінде пайдаланылады;
Қаржылық жоспарлау — бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу, қаралған мерзімде оларды орындау, белгіленген мақсаттарға жетуге бағытталған процесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржы саясаты құралдарының бірі болып табылады.Ол ірі шаруашылық өзгерістерді байсалды және елеусіз жасауға мүмкіндік туғызады.
Қаржылық жоспарлаудың объектісі шаруашылық жүргізуші субъектілері мен мемлекеттің қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспарлары мен жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады.
Жоспарлау:
1)экстенсивтілігімен (әлеуметтік-саяси және экономикалық құбылыстардың кең шеңберін қамтиды);
2) қарқындылығымен (кәміл техника мен әдістерді қолдануды түсінеді);
3) тиімділігімен (қорытындысында қаржыны басқару қойған міндеттерге жетудің қажеттілігін білдіреді) сипатталады.
Қаржылық жоспарлауда мына тәсілдемелер пайдаланылады:
а) автоматтық (өткен жылдың деректері келесі жылға көшіріледі. Инфляция кезінде деректер инфляцияның коэффициенттеріне көбейтіледі. Бұл әдіс ең қарапайым әдіс болып табылады және, әдеттегідей, уақыт жетіспеушілігі кезінде пайдаланылады;
Тақырып: Экономикалық және қаржылық жоспарлау бірлігі.
1.1. Қаржылық жоспарлаудың мазмұны, міндеттері, қағидалары мен әдістері.
1.2. Қаржы жоспарларының жүйесі
1.3. Қаржылық көрсеткіштер
1.4. Қаржыны жоспарлау
1.1. Қаржылық жоспарлаудың мазмүны, міндеттері, қағидалары мен әдістері
Қаржылык, жоспарлау мен болжау — бұл қаржы механизмінің қосалқы жүйесі,
саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік-
экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді және
тепе-тендік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық
буындарының қызметін үйлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы қарқынын
қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржылық
жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өндірістің материалдық-
заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді
ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен
шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады. Қаржылық көрсеткіштерді,
белгіленетін қаржы операцияларын негіздеп дәлелдеуте, көптеген шаруашылық
шешімдердің нәтижелілігі сияқты, қаржылық жоспарлау мен болжау процесінде
қол жетеді. Бұл өте ұқсас ұғымдар экономикалық әдебиет пен практикада жиі
теңестіріледі. Іс жүзінде қаржылық болжау жос-парлаудың алдында болуы және
көптеген нұсқаларды бағалауды жүзеге асыруы тиіс (тиісінше макро- және
микродеңгейлерде қаржы ресурстарының қозғалысын басқарудың мүмкіндікгерін
анықтауы тиіс) . Қаржылык жоспарлаудың көмегімен белгіленетін болжамдар
нақтыланады, нақтылы жолдар, көрсеткіштер, өзара үйлесілген міндеттер,
оларды іске асырудың дәйекгігі, сондай-ақ таңдалынған мақсатқа жетуге
көмектесетін әдістер анықталады.
Қаржылық жоспарлау — бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу,
қаралған мерзімде оларды орындау, белгіленген мақсаттарға жетуге
бағытталған процесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржы саясаты
құралдарының бірі болып табылады.Ол ірі шаруашылық өзгерістерді байсалды
және елеусіз жасауға мүмкіндік туғызады.
Қаржылық жоспарлаудың объектісі шаруашылық жүргізуші субъектілері мен
мемлекеттің қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспарлары мен
жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына
дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады.
Жоспарлау:
1)экстенсивтілігімен (әлеуметтік-саяси және экономикалық құбылыстардың
кең шеңберін қамтиды);
2) қарқындылығымен (кәміл техника мен әдістерді қолдануды түсінеді);
3) тиімділігімен (қорытындысында қаржыны басқару қойған міндеттерге жетудің
қажеттілігін білдіреді) сипатталады.
Қаржылық жоспарлауда мына тәсілдемелер пайдаланылады:
а) автоматтық (өткен жылдың деректері келесі жылға көшіріледі. Инфляция
кезінде деректер инфляцияның коэффициенттеріне көбейтіледі. Бұл әдіс ең
қарапайым әдіс болып табылады және, әдеттегідей, уақыт жетіспеушілігі
кезінде пайдаланылады;
ә) статистикалық (өткен жылдардың шығыстарын қосып, өткен жылдардың
санына бөледі);
б) нөлдік база тәсілдемесі (барлық айқындамалар қайта есептелуі тиіс бұл
әдіс нақтылы қажеттіліктерді есепке алады және оларды мүмкіндіктерімен
үйлестіріледі).
Қаржылык, жоспарлаудың мазмұны ақшалай табыстар мен қорланымдарды
жасау, бөлу және қайта бөлуді экономикалық процестрмен оңтайландырудың күні
бұрын анықталған мүмкіндік ретінде көрінеді және осының негізінде
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру
және пайдалану.
Каржылық болжау — мемлекеттің мүмкін болатын қаржы жағдайын алдын ала
көре білу, қаржы жоспарларының керсеткіштерін негіздеу (дәлелдеу).
Болжамдар орташа мерзімді (5-10 жыл) және ұзақ мерзімді (10 жылдан астам)
болуы мүмкін. Қаржылық болжау қаржы жоспарларын жасау стадияларынан бұрын
болады, коғам дамуының белгілі бір кезеңіне арналған қаржы саясатының
тұжырымын жасайды. Қаржылық болжаудың мақсаты — болжанған кезендегі қаржы
ресурстарының шынайы мүмкін болатын ауқымын, оларды қалыптастырудың
көздерін және пайдалануды анықтау болып табылады. Болжам-дар қаржы
жүйесінің органдарына қаржы жүйесін (құрамын) дамыту мен жетілдірудің түрлі
нұсқаларын, қаржы саясатын іске асырудың нысандары мен әдістерін белгілеуге
мүмкіндік береді.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жүйесінде сонымен бірге индикативтік,
яғни ұсынбалы (нұсқамалык жоспарлау пайдаланылады; ол ақпараттық
-үйлестіруші рөлді орындайды және қаржы қызметінің субъектілеріне
экономикалық реттеушілер арқылы жанама түрде ықпал етеді. Индикативтік
жоспарлау нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеуде және экономиканың
стратегиялық ұзақ мерзімді бағыттарын анықтауда маңызды орын алады, мұның
процесінде экономиканы ойдағыдай дамытудың бүкіл шегі анықталады.
Қазақстанда индикативтік жоспарлау 1993 жылдан бері қолданылады. Оны
жасау барысында батыс Еуропа және Шығыс Азия елдерінің тәжірибелері негізге
алынып келеді. 1996 жылдан бері ағымдағы индикативті (жылдық) жоспарлау
негізінде мемлекеттік бюджетті жасау жұмыстары қалыптасты. Индикативтік
жоспардың ажырағысыз бөлігі индикативтік қаржылық жоспарлау болып табылады,
бұл жоспарлаудың басты мақсаты — болжанған дамуды қамтамасыз ету үшін қаржы
ресурстарының шамаланған ауқымын және олардың бағытын анықтау. Ұлтгық
банкгің қайта қаржылаңдыру мөлшерлемелері, амортизациялық аударымдардың
нормалары.
Қаржылық жоспарлаудың әдістемелігі аса маңызды мына қағидаттарға
негізделеді: орталықтандырылған және орталықтандырылмаған тәсілдемелердің
үйлесуі. Бұл қаржы жоспарларын жасағанда екі негіздің (бастаудың) -
орталықтандырылған қаржылық жоспарлаудың жергілікті (төменгі) бастаманы
барынша дамытумен етене ұшгасуын білдіреді. Орталықтандырылған қаржылық
жоспарлау мемлекетке бірыңғай қаржы саясатын жүргізуге, мемлекет ауқымында
қаржы ресурстарын бөлуді және қайта бөлуді нысаналы басқаруға мүмкіндік
береді. Қаржылық жоспарлаудағы децентрализм өндірістік бөліністер мен
биліктің жергілікті органдарының нақтылы жоспарлар жасап, оларды
орындаудағы, өндірісті өркендеудің және оның нәтижелілігін арттырудың
резервтерін іздестірудегі шығармашылық белсенділігін дамытуға жәрдемдеседі.
Қаржыны жоспарлау (болжау) белгілі әдістердің көмегімен жүзеге асырылады,
олардың қатарына жататын ең маңыздылары мыналар:
1. Экстраполяция (немесе коэффициенттер) әдісі. Оның мағынасы қаржылық
көрсеткіштерді олардың динамикасын белгілеу негізінде анықтауда болады.
Есеп-қисаптар есепті кезеңнің жетістіктері және оларды өсудің немесе
төмендеудің салыстырмалы тұрақты қарқынына түзету негізінде жүргізіледі.
Мұндай тәртіптің айтарлықтай кемшшіктері бар: мүмкін болатын ішкі
шаруашылық резервтерді анықтауды есепке алмайды; материалдық және ақша
ресурстарын пайдалануға теріс әсер етеді, өйткені жоспарланатын кезенде
олардың көлемі қол жеткен деңгейге қарай анықталады.
Нормативтік әдіске сәйкес жоспарлы қаржылық көрсеткішгер белгіленген
нормалар мен нормативтердің негізінде есептеп шығарылады.
Математикалық үлгілеу әдісі: процестің үлгісін құру және оны қаржы саласына
көшіру.
Баланстык, әдіс шығындардың оларды жабу көздерімен үйлесушілігін, қаржы
жоспарларының барлық бөлімдерінің, сонымен бірге өндірістік және қаржылық
көрсеткіштердің және қаржылық көрсеткіштердің өзара үйлесуін қарастырады.
Қаржы балансының талаптарын сақтау кәсіпорынның, саланың, бюджеттердің,
бүкіл ұлттық шаруашылықтың шығындары мен
табыстарынын арасында үйлесімсіздіктің пайда болуынан сақтандыруға; ұлттық
шаруашылықты дамытудың қажетті қарқындары мен үйлесімдерін анықтауға; ішкі
резервтерді жұмылдыруды ескере отырып оларды жан-жақты негіздеуге мүмкіндік
береді.
Сараптык, бағалаулар әдісі жоспарлау объектісінің жайкүйінің параметрлерін
анықтау үшін аса білікті мамандардың тәжірибесін пайдалануды қажет етеді.
Қаржы жоспарларын жасау негізінен үш кезеңнен тұрады: бірінші кезеңде
есеп беріліп отырылған мезгілдің қаржылық көрсеткіштердің орындалуына
экономикалык, талдау жасалады. Қаржылық керсеткіштерді талдау өндірістік
мәліметтермен өзара байланыста жүргізіледі. Мұның өзі қаражаттарды толық
жұмылдырудың себептерін ашуға, оларды пайдаланудың тиімділігі дәрежесін
анықтауға, ішкі шаруашылықтық резервтерді табуға мүмкіндік береді.
Екінші кезеңде әлеуметтік және экономикалық даму жоспарлары мен
бағдарламаларының көрсеткіштері негізінде кірістер мен шығыстардың нақтылы
түрлерінің есеп-қисаптары жасалады.
Үшінші кезеңде сметадағы тапсырмалар және кірістердің баптары
үйлестіріліп, теңестіріледі. Егер қарастырылған шаралар мен жоспарлы
тапсырмалар ақша ресурстарымен сәйкес келмеген жағдайда табыстар мен
қорланымдарды көбейтудің көздері іздестіріледі, оларды аса тиімді
пайдаланудың жолдары анықталады, ал кейбір жағдайда шығындардың жеке
түрлерін тікелей қысқарту қарастырылады.
1.2. Қаржы жоспарларының жүйесі.
Қаржылық жоспарлаудың негізгі құжаты болып келетін қаржы жоспары
шаруашылық жүргізуші субъекгілердің, салалардың, аймақтардың және жалпы
мемлекеттің ақшалай табыстары (кірістері) мен қорланымдарын құрудың және
пайдаланудың жоспары болып табылады. Қаржы жоспары ұлттық шаруашылықтың
ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді. Басқарудың барлық деңгейлерінде
жасалынатын саны көп қаржы жоспарларын бір жүйеге келтіру үшін оларды
көптеген белгілер бойынша сыныптаған орынды. Экономикалық әдебиеттерде олар
негізгі екі топқа бөлінеді: жиынтық және бастапқы қаржы жоспарлары.
Жиынтық қаржы жоспарлары жалпы мемлекеттік қаржы ресурстарының
қозғалысын негіздейді, мемлекеттің қаржы жүйесі жүзеге асыратын қайта бөлу
процестерін белгілейді.
Нысаны бойынша олар әрқашан жиынтык, жоспарлар болып табылады, бірақ бұл
оның жалғыз ғана белгісі емес. Сонымен бірге министрліктердің,
ведомстволардың қаржы жоспарларының да құрамалық сипаты болады. бірак олар
қаржы ресурстарының козғалысын тек нақтылы саланың, ведомствоның шегінде
ғана жобалайтындықтан, олар бастапқы жоспарларға жатады. Жиын-тық қаржы
жоспарлары ең алдымен өзінің мазмұнымен, ресурстардың объектісімен және
сферасымен, жоспарлау әдістерімен және арналымымен ерекшеленеді.
Қазіргі кезде жиынтық қаржы жоспарлары жалпы мемлекеттік. салалық,
аумақтық жоспардарды кіріктіреді. Мыналар жалпымемлекеттік болып табылады:
мемлекеттің жиынтық қаржы балансы, мемлекеттік бюджет, ріеспубликалық
бюджет, бюджеттен тыс қорлар.
Жиынтык, қаржы балансы деп орта мерзімді (бесжылдық) кезеңге арналған
дамудың жалпымемлекеттік болжамының қаржылық бағдарламасын айтады. Оны
жасаумен Қаржы министрлігінің, Ұлттық банктің белсенді қатысуымен экономика
және бюджеттік жоспарлау министрлігі айналысады. Аймақтарда баланстың есеп-
қисаптарын аймақтық органдар жүргізуі тиіс. Жиынтық қаржы балансында
мемлекеттің, меншіктің барлық нысанының шаруашылық жүргізуші
субъектілерінің ақша қорларын қалыптастырудың құрамы мен көздері және ұдайы
өндіріс пен қоғамдық қажеттерге (әлеуметтік- мәдени шараларға, қорғанысқа,
басқаруға) оларды пайдалану қамтып керсетіледі.
Баланстың кіріс бөлігі мыналарды кіріктіреді: таза табыс, тұтынуға
салынатын салықтар (қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кеден
баждары), амортизациялық аударымдар, сыртқы сауда операцияларынан түсетін
түсімдер, салықтар мен алымдар, қысқа мерзімді несиелендірудің ресурстары,
ұзақ мерзімді несиелендірудің көздері.
Шығыстар бөлігінің аса маңызды көрсеткіштері: экономиканы дамытуға
жұмсалатын шығыстар (күрделі жұмсалымдарды қаржылаңдыру, айналым
қаражатарының есіміне жұмсалатын шығындар, мемлекеттік субвенциялар);
сыртқы экономикалық операциялар жөніндегі шығыстар; әлеуметтік-мәдени
шараларға жұмсалатын шығыстар; басқару мен қорғаныс шығыстары; қысқа
мерзімді кредит салымдарының және ұзақ мерзімді кредит беруге арналған
қаражаттардың өсімі.
Жиынтық қаржы балансы сөйтіп ұлттық шаруашылықтың қаржы ресурстарын
сипаттайтын қаржылық көрсеткіштердің жүйесі болып табылады. Жиынтық қаржы
балансына қамтылатын көрсеткіштердің құрамы оның елдің әлеуметтік-
экономикалық даму жоспарының материалдық және қаржылық үйлесімдерінің
теңгерімділігін қамтамасыз етудің тетігі болып табылатындығын көрсетеді.
Бесжылдық мерзімге (жылдарға бөле отырып) жасаған кезде бұл баланс қаржы
және ақша-кредит қатынастарын дамытудың ауқымы мен сипатын алдын ала
айқындайды. Жиынтық қаржы балансы ірілендірілген көрсеткіштер бойынша
оларды министрліктер мен ведомсволарға нақтылы бекітусіз жасалынады.
Мәселен, онда қарастырылған таза табыстың сомасы субъектілер, яғни мекен-
жайлары бойынша бөлінбейді. Шығыстарда да сондай. Бұл баланстың көмегімен
мемлекеттік бюджет пен шаруашылык, жүргізуші субъектілердің қаржы
жоспарларын жасау процесінде жүзеге асырылатын атаулы қаржылық жоспарлау
үшін негіз қаланады.
Дүние жүзінің барлық елдерінде оперативтік қаржы жоспары мемлекеттік
бюджет болып табылады. Оны жасаудың керектігі мемлекеттің ақша
ресурстарының көздері мен ауқымын анықтаудың және жалпы мемлекеттік
қажеттілікгерді қанағатгандыру үшін оларды ұтымды бөлудің қажеттігінен
туындайды.
Мемлекеггік бюджет қаржы жоспарлары мен болжамдарының жүйесіңде бастысы
болып келеді, өйткені олардың қалыптасуы мен орындалуына ол белсенді ықпал
етеді, мемлекеттің түрлі шаруашылық жүргізуші субъектілерімен және халықпен
өзара қатынастарын айқындай отырып, оларды үйлестіреді. Бюджет белгіленетін
жалпымемлекеттік экономикалық жөне әлеуметтік бағдарламалар-ды орындауда,
демек, мемлекетгің функцияларын, оның ішкі және сыртқы саясатын жүзеге
асыруда маңызды рөл атқарады.
Бюджет баланс нысанында жасалады, онда ағымдагы кезеңге арналған елдің,
оның аумақтарының экономикалық және әлеуметтік бағдарламасына сәйкес бүкіл
кірістері мен шығыстары жоспарланады. Сонымен бірге түсім көздерінің толық
жиналуына, бюджет қаражатгарының ұтымды бөлінуіне және бюджеттің
тапшылықсыз теңестірілуіне баса назар аударылады.
Аса маңызды оперативтік қаржы жоспары болып табылатын мемлекеттік
бюджеттің жиынтық қаржы балансынан бірқатар елеулі айырмашылықтары бар.
Онда мемлекеттің барлық кірістері емес, тек оның орталықтандырылатын бөлігі
қамтып көрсетіледі. Жиынтық қаржы балансында мемлекеттің кірістері мен
шығыстары туралы мәліметтер ірілендірілген түрде бүкіл ұлттық шаруашылық
бойынша келтіріледі, ал мемлекеттік бюджетте олар тәптіштелініп
(нақтыланып) керсетіледі. Бюджетте оған түсетін төлемдердің нақты атаулары
мен оларды төлеушілер, арналымы және оларды алушылар көрсетілген.
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде бюджеттен басқа
жалпымемлекеттік бағдарламаларды қаржымен қамтамасыз ету, сондай-ақ барлық
бюджетген тыс қорлардың бюджеттері түрінде басқа да орталықтандырылған
қаржы жоспарлары жасалады. Жүртқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1. Қаржылық жоспарлаудың мазмұны, міндеттері, қағидалары мен әдістері.
1.2. Қаржы жоспарларының жүйесі
1.3. Қаржылық көрсеткіштер
1.4. Қаржыны жоспарлау
1.1. Қаржылық жоспарлаудың мазмүны, міндеттері, қағидалары мен әдістері
Қаржылык, жоспарлау мен болжау — бұл қаржы механизмінің қосалқы жүйесі,
саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік-
экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді және
тепе-тендік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық
буындарының қызметін үйлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы қарқынын
қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржылық
жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өндірістің материалдық-
заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді
ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен
шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады. Қаржылық көрсеткіштерді,
белгіленетін қаржы операцияларын негіздеп дәлелдеуте, көптеген шаруашылық
шешімдердің нәтижелілігі сияқты, қаржылық жоспарлау мен болжау процесінде
қол жетеді. Бұл өте ұқсас ұғымдар экономикалық әдебиет пен практикада жиі
теңестіріледі. Іс жүзінде қаржылық болжау жос-парлаудың алдында болуы және
көптеген нұсқаларды бағалауды жүзеге асыруы тиіс (тиісінше макро- және
микродеңгейлерде қаржы ресурстарының қозғалысын басқарудың мүмкіндікгерін
анықтауы тиіс) . Қаржылык жоспарлаудың көмегімен белгіленетін болжамдар
нақтыланады, нақтылы жолдар, көрсеткіштер, өзара үйлесілген міндеттер,
оларды іске асырудың дәйекгігі, сондай-ақ таңдалынған мақсатқа жетуге
көмектесетін әдістер анықталады.
Қаржылық жоспарлау — бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу,
қаралған мерзімде оларды орындау, белгіленген мақсаттарға жетуге
бағытталған процесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржы саясаты
құралдарының бірі болып табылады.Ол ірі шаруашылық өзгерістерді байсалды
және елеусіз жасауға мүмкіндік туғызады.
Қаржылық жоспарлаудың объектісі шаруашылық жүргізуші субъектілері мен
мемлекеттің қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспарлары мен
жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына
дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады.
Жоспарлау:
1)экстенсивтілігімен (әлеуметтік-саяси және экономикалық құбылыстардың
кең шеңберін қамтиды);
2) қарқындылығымен (кәміл техника мен әдістерді қолдануды түсінеді);
3) тиімділігімен (қорытындысында қаржыны басқару қойған міндеттерге жетудің
қажеттілігін білдіреді) сипатталады.
Қаржылық жоспарлауда мына тәсілдемелер пайдаланылады:
а) автоматтық (өткен жылдың деректері келесі жылға көшіріледі. Инфляция
кезінде деректер инфляцияның коэффициенттеріне көбейтіледі. Бұл әдіс ең
қарапайым әдіс болып табылады және, әдеттегідей, уақыт жетіспеушілігі
кезінде пайдаланылады;
ә) статистикалық (өткен жылдардың шығыстарын қосып, өткен жылдардың
санына бөледі);
б) нөлдік база тәсілдемесі (барлық айқындамалар қайта есептелуі тиіс бұл
әдіс нақтылы қажеттіліктерді есепке алады және оларды мүмкіндіктерімен
үйлестіріледі).
Қаржылык, жоспарлаудың мазмұны ақшалай табыстар мен қорланымдарды
жасау, бөлу және қайта бөлуді экономикалық процестрмен оңтайландырудың күні
бұрын анықталған мүмкіндік ретінде көрінеді және осының негізінде
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру
және пайдалану.
Каржылық болжау — мемлекеттің мүмкін болатын қаржы жағдайын алдын ала
көре білу, қаржы жоспарларының керсеткіштерін негіздеу (дәлелдеу).
Болжамдар орташа мерзімді (5-10 жыл) және ұзақ мерзімді (10 жылдан астам)
болуы мүмкін. Қаржылық болжау қаржы жоспарларын жасау стадияларынан бұрын
болады, коғам дамуының белгілі бір кезеңіне арналған қаржы саясатының
тұжырымын жасайды. Қаржылық болжаудың мақсаты — болжанған кезендегі қаржы
ресурстарының шынайы мүмкін болатын ауқымын, оларды қалыптастырудың
көздерін және пайдалануды анықтау болып табылады. Болжам-дар қаржы
жүйесінің органдарына қаржы жүйесін (құрамын) дамыту мен жетілдірудің түрлі
нұсқаларын, қаржы саясатын іске асырудың нысандары мен әдістерін белгілеуге
мүмкіндік береді.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жүйесінде сонымен бірге индикативтік,
яғни ұсынбалы (нұсқамалык жоспарлау пайдаланылады; ол ақпараттық
-үйлестіруші рөлді орындайды және қаржы қызметінің субъектілеріне
экономикалық реттеушілер арқылы жанама түрде ықпал етеді. Индикативтік
жоспарлау нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеуде және экономиканың
стратегиялық ұзақ мерзімді бағыттарын анықтауда маңызды орын алады, мұның
процесінде экономиканы ойдағыдай дамытудың бүкіл шегі анықталады.
Қазақстанда индикативтік жоспарлау 1993 жылдан бері қолданылады. Оны
жасау барысында батыс Еуропа және Шығыс Азия елдерінің тәжірибелері негізге
алынып келеді. 1996 жылдан бері ағымдағы индикативті (жылдық) жоспарлау
негізінде мемлекеттік бюджетті жасау жұмыстары қалыптасты. Индикативтік
жоспардың ажырағысыз бөлігі индикативтік қаржылық жоспарлау болып табылады,
бұл жоспарлаудың басты мақсаты — болжанған дамуды қамтамасыз ету үшін қаржы
ресурстарының шамаланған ауқымын және олардың бағытын анықтау. Ұлтгық
банкгің қайта қаржылаңдыру мөлшерлемелері, амортизациялық аударымдардың
нормалары.
Қаржылық жоспарлаудың әдістемелігі аса маңызды мына қағидаттарға
негізделеді: орталықтандырылған және орталықтандырылмаған тәсілдемелердің
үйлесуі. Бұл қаржы жоспарларын жасағанда екі негіздің (бастаудың) -
орталықтандырылған қаржылық жоспарлаудың жергілікті (төменгі) бастаманы
барынша дамытумен етене ұшгасуын білдіреді. Орталықтандырылған қаржылық
жоспарлау мемлекетке бірыңғай қаржы саясатын жүргізуге, мемлекет ауқымында
қаржы ресурстарын бөлуді және қайта бөлуді нысаналы басқаруға мүмкіндік
береді. Қаржылық жоспарлаудағы децентрализм өндірістік бөліністер мен
биліктің жергілікті органдарының нақтылы жоспарлар жасап, оларды
орындаудағы, өндірісті өркендеудің және оның нәтижелілігін арттырудың
резервтерін іздестірудегі шығармашылық белсенділігін дамытуға жәрдемдеседі.
Қаржыны жоспарлау (болжау) белгілі әдістердің көмегімен жүзеге асырылады,
олардың қатарына жататын ең маңыздылары мыналар:
1. Экстраполяция (немесе коэффициенттер) әдісі. Оның мағынасы қаржылық
көрсеткіштерді олардың динамикасын белгілеу негізінде анықтауда болады.
Есеп-қисаптар есепті кезеңнің жетістіктері және оларды өсудің немесе
төмендеудің салыстырмалы тұрақты қарқынына түзету негізінде жүргізіледі.
Мұндай тәртіптің айтарлықтай кемшшіктері бар: мүмкін болатын ішкі
шаруашылық резервтерді анықтауды есепке алмайды; материалдық және ақша
ресурстарын пайдалануға теріс әсер етеді, өйткені жоспарланатын кезенде
олардың көлемі қол жеткен деңгейге қарай анықталады.
Нормативтік әдіске сәйкес жоспарлы қаржылық көрсеткішгер белгіленген
нормалар мен нормативтердің негізінде есептеп шығарылады.
Математикалық үлгілеу әдісі: процестің үлгісін құру және оны қаржы саласына
көшіру.
Баланстык, әдіс шығындардың оларды жабу көздерімен үйлесушілігін, қаржы
жоспарларының барлық бөлімдерінің, сонымен бірге өндірістік және қаржылық
көрсеткіштердің және қаржылық көрсеткіштердің өзара үйлесуін қарастырады.
Қаржы балансының талаптарын сақтау кәсіпорынның, саланың, бюджеттердің,
бүкіл ұлттық шаруашылықтың шығындары мен
табыстарынын арасында үйлесімсіздіктің пайда болуынан сақтандыруға; ұлттық
шаруашылықты дамытудың қажетті қарқындары мен үйлесімдерін анықтауға; ішкі
резервтерді жұмылдыруды ескере отырып оларды жан-жақты негіздеуге мүмкіндік
береді.
Сараптык, бағалаулар әдісі жоспарлау объектісінің жайкүйінің параметрлерін
анықтау үшін аса білікті мамандардың тәжірибесін пайдалануды қажет етеді.
Қаржы жоспарларын жасау негізінен үш кезеңнен тұрады: бірінші кезеңде
есеп беріліп отырылған мезгілдің қаржылық көрсеткіштердің орындалуына
экономикалык, талдау жасалады. Қаржылық керсеткіштерді талдау өндірістік
мәліметтермен өзара байланыста жүргізіледі. Мұның өзі қаражаттарды толық
жұмылдырудың себептерін ашуға, оларды пайдаланудың тиімділігі дәрежесін
анықтауға, ішкі шаруашылықтық резервтерді табуға мүмкіндік береді.
Екінші кезеңде әлеуметтік және экономикалық даму жоспарлары мен
бағдарламаларының көрсеткіштері негізінде кірістер мен шығыстардың нақтылы
түрлерінің есеп-қисаптары жасалады.
Үшінші кезеңде сметадағы тапсырмалар және кірістердің баптары
үйлестіріліп, теңестіріледі. Егер қарастырылған шаралар мен жоспарлы
тапсырмалар ақша ресурстарымен сәйкес келмеген жағдайда табыстар мен
қорланымдарды көбейтудің көздері іздестіріледі, оларды аса тиімді
пайдаланудың жолдары анықталады, ал кейбір жағдайда шығындардың жеке
түрлерін тікелей қысқарту қарастырылады.
1.2. Қаржы жоспарларының жүйесі.
Қаржылық жоспарлаудың негізгі құжаты болып келетін қаржы жоспары
шаруашылық жүргізуші субъекгілердің, салалардың, аймақтардың және жалпы
мемлекеттің ақшалай табыстары (кірістері) мен қорланымдарын құрудың және
пайдаланудың жоспары болып табылады. Қаржы жоспары ұлттық шаруашылықтың
ресурстарымен қамтамасыз етілуін көрсетеді. Басқарудың барлық деңгейлерінде
жасалынатын саны көп қаржы жоспарларын бір жүйеге келтіру үшін оларды
көптеген белгілер бойынша сыныптаған орынды. Экономикалық әдебиеттерде олар
негізгі екі топқа бөлінеді: жиынтық және бастапқы қаржы жоспарлары.
Жиынтық қаржы жоспарлары жалпы мемлекеттік қаржы ресурстарының
қозғалысын негіздейді, мемлекеттің қаржы жүйесі жүзеге асыратын қайта бөлу
процестерін белгілейді.
Нысаны бойынша олар әрқашан жиынтык, жоспарлар болып табылады, бірақ бұл
оның жалғыз ғана белгісі емес. Сонымен бірге министрліктердің,
ведомстволардың қаржы жоспарларының да құрамалық сипаты болады. бірак олар
қаржы ресурстарының козғалысын тек нақтылы саланың, ведомствоның шегінде
ғана жобалайтындықтан, олар бастапқы жоспарларға жатады. Жиын-тық қаржы
жоспарлары ең алдымен өзінің мазмұнымен, ресурстардың объектісімен және
сферасымен, жоспарлау әдістерімен және арналымымен ерекшеленеді.
Қазіргі кезде жиынтық қаржы жоспарлары жалпы мемлекеттік. салалық,
аумақтық жоспардарды кіріктіреді. Мыналар жалпымемлекеттік болып табылады:
мемлекеттің жиынтық қаржы балансы, мемлекеттік бюджет, ріеспубликалық
бюджет, бюджеттен тыс қорлар.
Жиынтык, қаржы балансы деп орта мерзімді (бесжылдық) кезеңге арналған
дамудың жалпымемлекеттік болжамының қаржылық бағдарламасын айтады. Оны
жасаумен Қаржы министрлігінің, Ұлттық банктің белсенді қатысуымен экономика
және бюджеттік жоспарлау министрлігі айналысады. Аймақтарда баланстың есеп-
қисаптарын аймақтық органдар жүргізуі тиіс. Жиынтық қаржы балансында
мемлекеттің, меншіктің барлық нысанының шаруашылық жүргізуші
субъектілерінің ақша қорларын қалыптастырудың құрамы мен көздері және ұдайы
өндіріс пен қоғамдық қажеттерге (әлеуметтік- мәдени шараларға, қорғанысқа,
басқаруға) оларды пайдалану қамтып керсетіледі.
Баланстың кіріс бөлігі мыналарды кіріктіреді: таза табыс, тұтынуға
салынатын салықтар (қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кеден
баждары), амортизациялық аударымдар, сыртқы сауда операцияларынан түсетін
түсімдер, салықтар мен алымдар, қысқа мерзімді несиелендірудің ресурстары,
ұзақ мерзімді несиелендірудің көздері.
Шығыстар бөлігінің аса маңызды көрсеткіштері: экономиканы дамытуға
жұмсалатын шығыстар (күрделі жұмсалымдарды қаржылаңдыру, айналым
қаражатарының есіміне жұмсалатын шығындар, мемлекеттік субвенциялар);
сыртқы экономикалық операциялар жөніндегі шығыстар; әлеуметтік-мәдени
шараларға жұмсалатын шығыстар; басқару мен қорғаныс шығыстары; қысқа
мерзімді кредит салымдарының және ұзақ мерзімді кредит беруге арналған
қаражаттардың өсімі.
Жиынтық қаржы балансы сөйтіп ұлттық шаруашылықтың қаржы ресурстарын
сипаттайтын қаржылық көрсеткіштердің жүйесі болып табылады. Жиынтық қаржы
балансына қамтылатын көрсеткіштердің құрамы оның елдің әлеуметтік-
экономикалық даму жоспарының материалдық және қаржылық үйлесімдерінің
теңгерімділігін қамтамасыз етудің тетігі болып табылатындығын көрсетеді.
Бесжылдық мерзімге (жылдарға бөле отырып) жасаған кезде бұл баланс қаржы
және ақша-кредит қатынастарын дамытудың ауқымы мен сипатын алдын ала
айқындайды. Жиынтық қаржы балансы ірілендірілген көрсеткіштер бойынша
оларды министрліктер мен ведомсволарға нақтылы бекітусіз жасалынады.
Мәселен, онда қарастырылған таза табыстың сомасы субъектілер, яғни мекен-
жайлары бойынша бөлінбейді. Шығыстарда да сондай. Бұл баланстың көмегімен
мемлекеттік бюджет пен шаруашылык, жүргізуші субъектілердің қаржы
жоспарларын жасау процесінде жүзеге асырылатын атаулы қаржылық жоспарлау
үшін негіз қаланады.
Дүние жүзінің барлық елдерінде оперативтік қаржы жоспары мемлекеттік
бюджет болып табылады. Оны жасаудың керектігі мемлекеттің ақша
ресурстарының көздері мен ауқымын анықтаудың және жалпы мемлекеттік
қажеттілікгерді қанағатгандыру үшін оларды ұтымды бөлудің қажеттігінен
туындайды.
Мемлекеггік бюджет қаржы жоспарлары мен болжамдарының жүйесіңде бастысы
болып келеді, өйткені олардың қалыптасуы мен орындалуына ол белсенді ықпал
етеді, мемлекеттің түрлі шаруашылық жүргізуші субъектілерімен және халықпен
өзара қатынастарын айқындай отырып, оларды үйлестіреді. Бюджет белгіленетін
жалпымемлекеттік экономикалық жөне әлеуметтік бағдарламалар-ды орындауда,
демек, мемлекетгің функцияларын, оның ішкі және сыртқы саясатын жүзеге
асыруда маңызды рөл атқарады.
Бюджет баланс нысанында жасалады, онда ағымдагы кезеңге арналған елдің,
оның аумақтарының экономикалық және әлеуметтік бағдарламасына сәйкес бүкіл
кірістері мен шығыстары жоспарланады. Сонымен бірге түсім көздерінің толық
жиналуына, бюджет қаражатгарының ұтымды бөлінуіне және бюджеттің
тапшылықсыз теңестірілуіне баса назар аударылады.
Аса маңызды оперативтік қаржы жоспары болып табылатын мемлекеттік
бюджеттің жиынтық қаржы балансынан бірқатар елеулі айырмашылықтары бар.
Онда мемлекеттің барлық кірістері емес, тек оның орталықтандырылатын бөлігі
қамтып көрсетіледі. Жиынтық қаржы балансында мемлекеттің кірістері мен
шығыстары туралы мәліметтер ірілендірілген түрде бүкіл ұлттық шаруашылық
бойынша келтіріледі, ал мемлекеттік бюджетте олар тәптіштелініп
(нақтыланып) керсетіледі. Бюджетте оған түсетін төлемдердің нақты атаулары
мен оларды төлеушілер, арналымы және оларды алушылар көрсетілген.
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде бюджеттен басқа
жалпымемлекеттік бағдарламаларды қаржымен қамтамасыз ету, сондай-ақ барлық
бюджетген тыс қорлардың бюджеттері түрінде басқа да орталықтандырылған
қаржы жоспарлары жасалады. Жүртқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz