Бірінші дүниежүзілік соғысты жан-жақты талқылап, тарихи мәнін ашу
КІРІСПЕ 3
І. ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ.
1.1 Дүние жүзінің дамыған елдеріндегі бетбұрыстар. 4
1.2 Дүние жүзін бөлісудегі алғашқы әрекеттер. 4
1.3 Әскери одақтардың құрылуы. 5
1.4 Балқан одағы және Балқан соғыстары.
ІІ. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС.
2.1 Соғысқа қатысушы елдердің мақсаттары мен міндеттері. 7
2.2 Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және оның барысы 8
ІІІ. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ САЯСИ.ӘЛЕУМЕТТІК ДАҒДАРЫСТАР.
3.1 Дүниежүзілік соғыстың зардаптары. 10
3.2 Ресейдегі Ақпан революциясының дүние жүзі елдеріне әсері. 11
3.3 Үштік одақтың жеңілуі және Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы. 12
ҚОРЫТЫНДЫ 13
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 14
І. ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ.
1.1 Дүние жүзінің дамыған елдеріндегі бетбұрыстар. 4
1.2 Дүние жүзін бөлісудегі алғашқы әрекеттер. 4
1.3 Әскери одақтардың құрылуы. 5
1.4 Балқан одағы және Балқан соғыстары.
ІІ. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС.
2.1 Соғысқа қатысушы елдердің мақсаттары мен міндеттері. 7
2.2 Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және оның барысы 8
ІІІ. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ САЯСИ.ӘЛЕУМЕТТІК ДАҒДАРЫСТАР.
3.1 Дүниежүзілік соғыстың зардаптары. 10
3.2 Ресейдегі Ақпан революциясының дүние жүзі елдеріне әсері. 11
3.3 Үштік одақтың жеңілуі және Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы. 12
ҚОРЫТЫНДЫ 13
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 14
Өзектілігі. Капиталистік елдердегі эканомикалық дамудың секірмелілігі, монополия мен қаржы капиталының үстемдігінің күшеюі, капитал шығару, рынок үшін күрес, территорияларды бөліп алу үлкен қайшылықтар туғызды. Халықаралық қатынастардағы мұндай қайшылықтардың шиеленісуі бірінші дүниежүзілік соғысының негізгі себебі болып табылады. 1914-1918 жылдар аралығын қамтыған бұл соғыс мақсаты, барысы, ауқымы және нәтижесі жағынан бұрын болмаған, кең әрі күрделі көрініс тапты. Бұл соғыс капиталистік құрылыстың мемлекеттік-монополистік деңгейіне көтерілгендігін айқындап, эканомикалық-әлеуметтік қатынастарды реттеуге мемлекеттік аппараттардың тікелей араласуы керектігін дәлелдеді.
ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың басында Еуропаның, Солтүстік Американың алдыңғы қатарлы елдерінде, сондай-ақ Жапонияда да оң өзгерістар байқалды. Олар әлеуметтік-саяси, эканомикалық және рухани салаларда буржуазиялық қарым-қатынастардың қалыптасуының аяқталуымен және ары қарайғы дамумен байланысты болды.
Алдыңғы қаралы елдер өнеркәсіптік-қаржылық салаларды одан ары дамытты. Дамудың тағы екінші жолы болды. Ол – тауар өтімінің жаңа рыноктарын жаулап алып, нығайту, арзан шикізат көзін алу, күшті мемлекеттердің басқа елдерді қанауы болды. Империя құру саяси және эканомикалық элитаның өмірлік басты мәні боолды. «Империализм» ұғымы халықаралық қатынастар тіліне айналды. Империалызм дегеніміз – басқыншылық, басқа халықтарды әскери-саяси, эканомикалық және рухани құлдандыру, басқалардың үстінен билік орнату.
Халықаралық аренада жаңа күштер қалыптаса бастады. Еуропа аймағында Германия мен Италия бірігіп, нәтижесінде жаңа соғыс күші пайда болды. Бұлардың күшеюі Англия, Франция, Австро-Венгрия және Ресейге бағытталғнандығы көрінді.
Англияның көздегені – Азиядағы, Африкадағы және Мұхит аралдарындағы жаңа жерлерді бағындырып, онда өз үстемдігін орнату болатын.
АҚШ империалистері Қытайға көз тігіп, Латын Америакасы елдеріне «Монро доктринасын» жариялады. Бұл доктрина дүние жүзі елдеріндегі АҚШ-тың билігін кеңейтуді жоспарлаған құжат еді.
Ірі державалар арасындағы саяси-эканомикалық қайшылықтардың өршуі, негізінде әр-түрлі саяси-әскери одақтардың құрылуына әкелді.
ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың басында Еуропаның, Солтүстік Американың алдыңғы қатарлы елдерінде, сондай-ақ Жапонияда да оң өзгерістар байқалды. Олар әлеуметтік-саяси, эканомикалық және рухани салаларда буржуазиялық қарым-қатынастардың қалыптасуының аяқталуымен және ары қарайғы дамумен байланысты болды.
Алдыңғы қаралы елдер өнеркәсіптік-қаржылық салаларды одан ары дамытты. Дамудың тағы екінші жолы болды. Ол – тауар өтімінің жаңа рыноктарын жаулап алып, нығайту, арзан шикізат көзін алу, күшті мемлекеттердің басқа елдерді қанауы болды. Империя құру саяси және эканомикалық элитаның өмірлік басты мәні боолды. «Империализм» ұғымы халықаралық қатынастар тіліне айналды. Империалызм дегеніміз – басқыншылық, басқа халықтарды әскери-саяси, эканомикалық және рухани құлдандыру, басқалардың үстінен билік орнату.
Халықаралық аренада жаңа күштер қалыптаса бастады. Еуропа аймағында Германия мен Италия бірігіп, нәтижесінде жаңа соғыс күші пайда болды. Бұлардың күшеюі Англия, Франция, Австро-Венгрия және Ресейге бағытталғнандығы көрінді.
Англияның көздегені – Азиядағы, Африкадағы және Мұхит аралдарындағы жаңа жерлерді бағындырып, онда өз үстемдігін орнату болатын.
АҚШ империалистері Қытайға көз тігіп, Латын Америакасы елдеріне «Монро доктринасын» жариялады. Бұл доктрина дүние жүзі елдеріндегі АҚШ-тың билігін кеңейтуді жоспарлаған құжат еді.
Ірі державалар арасындағы саяси-эканомикалық қайшылықтардың өршуі, негізінде әр-түрлі саяси-әскери одақтардың құрылуына әкелді.
1. Хрестоматия по новой истории. М. 1963. 327-ст.
2. История дипломатии. ІІІ том. М. 1959. 349-361-ст.
3. Қ. Ізтілеуев. Жаңа заман тарихы. Екінші кезең. А. «Ана тілі», 2000. 65-67-бб.
2. История дипломатии. ІІІ том. М. 1959. 349-361-ст.
3. Қ. Ізтілеуев. Жаңа заман тарихы. Екінші кезең. А. «Ана тілі», 2000. 65-67-бб.
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ
3
І. ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ.
1.1 Дүние жүзінің дамыған елдеріндегі бетбұрыстар.
4
1.2 Дүние жүзін бөлісудегі алғашқы әрекеттер.
4
1.3 Әскери одақтардың құрылуы.
5
1.4 Балқан одағы және Балқан соғыстары.
ІІ. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС.
2.1 Соғысқа қатысушы елдердің мақсаттары мен міндеттері.
7
2.2 Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және оның барысы
8
ІІІ. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ САЯСИ-ӘЛЕУМЕТТІК ДАҒДАРЫСТАР.
3.1 Дүниежүзілік соғыстың зардаптары.
10
3.2 Ресейдегі Ақпан революциясының дүние жүзі елдеріне әсері.
11
3.3 Үштік одақтың жеңілуі және Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы. 12
ҚОРЫТЫНДЫ
13
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
14
КІРІСПЕ
Өзектілігі. Капиталистік елдердегі эканомикалық дамудың секірмелілігі,
монополия мен қаржы капиталының үстемдігінің күшеюі, капитал шығару, рынок
үшін күрес, территорияларды бөліп алу үлкен қайшылықтар туғызды.
Халықаралық қатынастардағы мұндай қайшылықтардың шиеленісуі бірінші
дүниежүзілік соғысының негізгі себебі болып табылады. 1914-1918 жылдар
аралығын қамтыған бұл соғыс мақсаты, барысы, ауқымы және нәтижесі жағынан
бұрын болмаған, кең әрі күрделі көрініс тапты. Бұл соғыс капиталистік
құрылыстың мемлекеттік-монополистік деңгейіне көтерілгендігін айқындап,
эканомикалық-әлеуметтік қатынастарды реттеуге мемлекеттік аппараттардың
тікелей араласуы керектігін дәлелдеді.
Мақсаты: Бірінші дүниежүзілік соғысты жан-жақты талқылап, тарихи мәнін
ашу.
Міндеттері:
- Соғыс қарсаңындағы халықаралық қатынастарға сипаттама беру;
- Бірінші дүниежүзілік соғыстың алғышарттары мен шығу себептерін
анықтау;
- 1914-1918 жылдардағы соғыс барысын баяндау;
- Соғыс жылдарындағы әлеуметтік-эканомикалық дағдарыс жағдайдын
қарастыру;
- Соғыстың аяқталуы мен нәтижесін анықтау.
1. Дүние жүзінің дамыған елдеріндегі бетбұрыстар.
ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың басында Еуропаның, Солтүстік Американың
алдыңғы қатарлы елдерінде, сондай-ақ Жапонияда да оң өзгерістар байқалды.
Олар әлеуметтік-саяси, эканомикалық және рухани салаларда буржуазиялық
қарым-қатынастардың қалыптасуының аяқталуымен және ары қарайғы дамумен
байланысты болды.
Алдыңғы қаралы елдер өнеркәсіптік-қаржылық салаларды одан ары дамытты.
Дамудың тағы екінші жолы болды. Ол – тауар өтімінің жаңа рыноктарын жаулап
алып, нығайту, арзан шикізат көзін алу, күшті мемлекеттердің басқа елдерді
қанауы болды. Империя құру саяси және эканомикалық элитаның өмірлік басты
мәні боолды. Империализм ұғымы халықаралық қатынастар тіліне айналды.
Империалызм дегеніміз – басқыншылық, басқа халықтарды әскери-саяси,
эканомикалық және рухани құлдандыру, басқалардың үстінен билік орнату.
Халықаралық аренада жаңа күштер қалыптаса бастады. Еуропа аймағында
Германия мен Италия бірігіп, нәтижесінде жаңа соғыс күші пайда болды.
Бұлардың күшеюі Англия, Франция, Австро-Венгрия және Ресейге
бағытталғнандығы көрінді.
Англияның көздегені – Азиядағы, Африкадағы және Мұхит аралдарындағы
жаңа жерлерді бағындырып, онда өз үстемдігін орнату болатын.
АҚШ империалистері Қытайға көз тігіп, Латын Америакасы елдеріне Монро
доктринасын жариялады. Бұл доктрина дүние жүзі елдеріндегі АҚШ-тың билігін
кеңейтуді жоспарлаған құжат еді.
Ірі державалар арасындағы саяси-эканомикалық қайшылықтардың өршуі,
негізінде әр-түрлі саяси-әскери одақтардың құрылуына әкелді.
1.2 Дүние жүзін бөлісудегі алғашқы әрекеттер
ХХ ғасырдың басында АҚШ пен Германия қатынастары шиеленісе түсті. АҚШ-
тың көздеп отырған әрекетіне Германияның отаршылдық саясатқа енгені кедергі
болды. Бұл екі ел арасында Латын Америкасы мен Шығыс Азия жөнінде тартыстар
туды.
АҚШ-тың басқыншылық әрекеттерінің күшеюі Испанияға да әсер етті.
Америка капиталистері Испанияның қоластында болды. Куба аралын ерекше көңіл
бөліп, өз иелігіне айналдырғысы келді. Сондықтан АҚШ Испанияға қарсы
соғысқа дайындала бастады. АҚШ үкіметі осы оқиғаға байланысты қоғамдық
пікірді тудыру үшін испандықтардың Кубада жүргізіп отырған озбырлығына
наразыдық білдіру жөнінде нота жіберді. Сонымен қатар Американ азаматтарын
қорғауды желеулетіп, әскери-соғыс кемесін Куба жағалауына жөнелтті. Бұл
кеме Гавай аралында белгісіз себеппен апатқа ұшырайды. АҚШ үкіметі осыны
пайдаланып, ашық түрде соғысқа әзірленеді. 1898 жылы 21 сәуірде АҚШ
конгресі Испанияға соғыс жариялайды. Үш айға созылған соғыстан соң, Испания
Куба мен Филиппиндерді билеуден бас тартады. Кубаға билікті АҚШ жүргізетін
болады. Испания-АҚШ соғысы дүние жүзін бөлісудегі алғашқы шайқас болатын.
Ағылшын империалистерінің Африкадағы Бур республикасына қарсы соғысы –
отарларды бөлшектеудің жалғасы болды. 1899-1902 жылдары ағылшын-бур соғысы
кезінде ағылшындар бур партизандарына қарсы 250 мың әскерден тұратын
армиясын қойды. Күш тең болмай, Бур республикасы жеңілді. Ақ түсті бурлар
мен ағылшындар арасында келіссөздерден кейін, Оңтүстік Африка Одағы атты
отар құрылды.
Жапония да дамыған мемлекеттер қатарына қосылып, өзінің басқыншылық
саясатын айқындады. Бұл мақсатпен Жапония мен Қытайға жақын орналасқан
Маньчжурия мен Кореяға көз тікті.
Кореяның стратегиялық маңыздылығы Ресейді де қызықтыратын. Ресейге
Жапонияның Кореяға ұмтылуы ұнамады. Осы жерден Ресей-Жапония қайшылықтары
туындап, ХХ ғасырдың басында ол шегіне жетті. 1902 жылғы ағылшын-жапон
келісіміне қол қойылып, осы келісім орыс-жапон соғысын тездетуге алып
келді. Сонымен, Қиыр Шығыс өңірінде АҚШ-қа қарсы күшті бақталас ретінде
Жапония алып мемлекеті қалыптасты.
ХХ ғасырдың басында Германия жеке теңіз флотын құруға талпынып,
бағдарламасын жасады. Мұны естіген Англия да жанталаса әскери кеме жасауға
кірісті.
Германияның бастаушы топтары Түркия сұлтанын Берлин – Бағдат – Басра
темір жолын салуға кіріседі. Бұған жауап ретін Англия Кувейтті басып алады.
2. Әскери одақтардың құрылуы.
Германия импертиясының құрылуына байланысты Еуропада халықаралық жағдай
өзгерді. Империяны біріктіруші Отта Фон Бисмарк Орталық Еуропа аймақтарында
Германияға қарсы соғыс одақтары құрылады деп күдіктеніп, 1879 жылы Австро-
Венгриямен одақ құрды. Содан кейін 1882 жылы Австро-Фенгрия, Италия,
Германия мемлекеттері Үштік одаққа қол қойды. Бұл одақтың міндеттері 1892
жылы қайта қаралып, 1915 жылға дейін қызметін жалғастырды.
Үштік одақтан сескенген Франция Ресеймен байланысын нығайтып,
нәтижесінде 1893 жылы Франция-Ресей одағы құрылады.
1904 жылы Марокко дағдарысы Франция мен Англияның жақындасуына жағдай
жасады. Нәтижесінде 1904 жылы ағылшын-француз келісімі жасалады. Осы
келісім негізінде империалистік екі алып мемлекеттің отар жөніндегі даулары
реттелді. Франция Англияның Египедтегі үстемдігін мойындаса, Англия
Францияның Марокконы жаулап алуына кедергі келтірмеуге келісім берді.
1907 жылы 31 тамызда ағылшын-орыс келісіміне қол қойылды. Бұнда өзара
Иран, Ауғанстан және Тибеттегі дауларын шешті.Иранның оңтүстігін
ағылшындар, солтүстігіне орыстар ықпал етті. Ағылшын-орыс келісімі Антанта
одағының құрылуымен аяқталды.
3. Балқан одағы және Балқан соғыстары.
ХХ ғасырдан бастап Германия мен Австро-Венгрия Балқан түбегі мен Түркия
жеріндегі үстемдіктерін күшейтуге тырысты. Олар бұл аймақты стратегиялық
тірек деп түсінумен қатар келешекте материалдық қор деп түсінді.
1908 жылғы жас түріктер көтерілісінен кейін Осман империясы ыдырай
бостады. 1908 жылы Австро-Венгрия Босния мен Герцоговина жерін басып алды.
Бұл екі ел Осман империясының құрамында еді. Осы кезде Болгария да
тәуелсіздігін жариялады. Германия Австро-Венгрияны қолдап, өз ықпалында
ұстағысы келді.
ХХ ғасырдың басында Түркия екі соғысты басынан кешті. 1911 жылы 29
қыркүйекте Италия-Түркия соғысы басталды. Италия Триполитания мен
Киренаиканы басып алып, ол жерлерде Ливия отарлық бөлшегін құрды. Бұл
соғыстан Балқан түбегінде әлеуметтік қайшылықтар шиеленісті. Ресей, Англия
және Грекия мемлекеттеірнің араласуымен Болгария, Сербия және Грекия
елдерінің бірлескен одағы құрылды. Бұл одақтың мақсаты – Түркия
қоластындағы Македонияны өзара бөлісу еді.
1912 жылы қазанда Бірінші Балқан соғысы басталды. Болгария әскері түрік
армиясын қиратып, Константинопольге жақындады. 28 қарашада Албания
тәуелсіздігін жариялады. Түркия жеңілгенін мойындап, 21 сәуірде уақытша
келісімге , 1913 жылы 30 мамырда Лондон бітіміне қол қойды. Бұл келісім
бойынша Түркияның Еуропадағы иеліктері түгелімен Болгарияға берілді.
Бірінші балқан соғысы бұл өңірдегі күштердің арасалмағын өзгертті.
Сербияның ықпалы артып, Туркия мен Афстро-Венгрияның әсері әлсіреді. Австро-
Венгрия мен Германия мәмілегерлері славян елдерінің Болгария мен Сербияның
бірлігін бұзуды мақсат тұтты. Болгария мен Сербия елдерінің шовинистік
саясаты қарсыластарының зұлымдық әрекетіне сай келді. Болгария елінің
патшасы Фердинанд Ұлы Болгарияны, ал Сербия басшылары Ұлы Сербияны құруды
жоспарлаған болатын. Австро –Венгрия топтарының жеңісіне сеніп, 1913жылы
29 маусымда Болгария Сербиямен Грекияға соғыс жариялады. Екінші Балқан
соғысы басталды.
Болгария бұл соғыста жеңіліс тауып, сәтсіздігі үшін жерін тарту етті.
Туркия әскері Адриянополь қаласын басып алды. Ресей Болгарияны қолдап,
Болгария Туркиямен бітімге келді.
1913жылы 10 тамызда Бухарест қаласында Ресей -Болгария арасында келісім
шартқа қол қойылды. Сербия Македонияның бір бөлігі және Болгарияға
тиісті Македония жерін алды. Оңтүстік Македония мен Францияның бір
бөлшегін Грекия иеленді. Адрианополь Туркияға қайтарылды. Балқан түбегінің
жартысы қайта бөлшектенді. Балқан түбегіндегі алғашқы бас көтерулер біраз
жылдардан кейін дүниежүзілік соғыстарға ұласты.
1. Соғысқа қатысушы елдердің мақсаттары мен міндеттері.
Соғыс басталғанға дейін-ақ қатысушылардың мақсаттары мен міндеттері
анық айқындалды. Германия – Англия мен Францияның есебінен жаңа отарларды
басып алуды, Франция мен Ресейді әлсіретуді және Еуропада үстемдік етуді
көздеді.германия капиталистері Балтық және Азов теңіздері жағалауларын,
Қырым, Кавказ,Дон мен Дінепір өзендерінің төңірегін жаулауды армандады.
Австро-Венгрия Балқанда өз ықпал ету аймағын кеңейтуді жоспарлады.
Англия - Германияның әлсіреуін, оның отарларының бір бөлігін басып
алуды, Осман империясын бөлшектеуді мұрат етті.
Франция-Германияның әлсіреуін, Эльзос пен Лотарингияны қайтаруды,
Германияның Сарр және Рейн обылыстарын алуды көздеді.
Ресей-Балқанды, Босфор мен Дарденлл бұғаздарында үстемдік орнатуды,
Германия мен Австро-Венгрияның әлсіреуін көкседі.
Соғысқа 38 мемлекет қатысты. Сыйпаты жағынан әділетсіз, басқыншылық,
адамгершілікке қарсы соғыс болды. Германияның соғыс жоспары 15 жыл бойы
әзірленді. Оның авторы генирал фон Шлиффен болды.
2. Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және оның барысы
1914 жылы 28 маусымда Австро-Венгрия тағының мұрагері, Бас қолбасшы
эрцгерцог Франц Фердинанд Сарайево қаласындағы жергілікті жасырын
патриоттық ұйымдардың мүшесі Гаврил Принциптің қолынан қаза тапты.
Германия императоры Австро-Венгрияны тікелей соғысқа итермеледі. Жауапты
күтпей, 1914 жылы 28 шілде күні Австро-Венгрия үкіметі Сербияға қарсы соғыс
жариялады. Бұған жауап ретінде Германия, 1 тамызда Ресейге, ал 3 тамызда
Францияға соғыс жариялады. 4 тамызыда Англия Германияға соғыс жариялады. 20
тамыз күні немістер Белгия астансы Брюссельді басып алды. Француз және
ағылшын әскерлері немістерге төтеп бере алмай шегінуге мәжбүр болды. Қысқа
мерзім ішінде германия Францияның Фландрия, Пикардия, Артуа аймақтарын
жаулап алды. Франция астанасына қауіп төніп, үкімет Парижден Бордоға
көшті. Бұл жағдайда Ресей көмекке келіп, Шығыс Пруссияға баса көктеп кірді.
Германия басшылары Батыс майдандағы екі әскери корпусын Ресейге қарсы
Шығыс майданға жөнелтті. Шығыс Пруссияға қосымша әскер келуімен немістер
орыс әскерін қоршап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
І. ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ.
1.1 Дүние жүзінің дамыған елдеріндегі бетбұрыстар.
4
1.2 Дүние жүзін бөлісудегі алғашқы әрекеттер.
4
1.3 Әскери одақтардың құрылуы.
5
1.4 Балқан одағы және Балқан соғыстары.
ІІ. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС.
2.1 Соғысқа қатысушы елдердің мақсаттары мен міндеттері.
7
2.2 Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және оның барысы
8
ІІІ. БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ САЯСИ-ӘЛЕУМЕТТІК ДАҒДАРЫСТАР.
3.1 Дүниежүзілік соғыстың зардаптары.
10
3.2 Ресейдегі Ақпан революциясының дүние жүзі елдеріне әсері.
11
3.3 Үштік одақтың жеңілуі және Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы. 12
ҚОРЫТЫНДЫ
13
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
14
КІРІСПЕ
Өзектілігі. Капиталистік елдердегі эканомикалық дамудың секірмелілігі,
монополия мен қаржы капиталының үстемдігінің күшеюі, капитал шығару, рынок
үшін күрес, территорияларды бөліп алу үлкен қайшылықтар туғызды.
Халықаралық қатынастардағы мұндай қайшылықтардың шиеленісуі бірінші
дүниежүзілік соғысының негізгі себебі болып табылады. 1914-1918 жылдар
аралығын қамтыған бұл соғыс мақсаты, барысы, ауқымы және нәтижесі жағынан
бұрын болмаған, кең әрі күрделі көрініс тапты. Бұл соғыс капиталистік
құрылыстың мемлекеттік-монополистік деңгейіне көтерілгендігін айқындап,
эканомикалық-әлеуметтік қатынастарды реттеуге мемлекеттік аппараттардың
тікелей араласуы керектігін дәлелдеді.
Мақсаты: Бірінші дүниежүзілік соғысты жан-жақты талқылап, тарихи мәнін
ашу.
Міндеттері:
- Соғыс қарсаңындағы халықаралық қатынастарға сипаттама беру;
- Бірінші дүниежүзілік соғыстың алғышарттары мен шығу себептерін
анықтау;
- 1914-1918 жылдардағы соғыс барысын баяндау;
- Соғыс жылдарындағы әлеуметтік-эканомикалық дағдарыс жағдайдын
қарастыру;
- Соғыстың аяқталуы мен нәтижесін анықтау.
1. Дүние жүзінің дамыған елдеріндегі бетбұрыстар.
ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың басында Еуропаның, Солтүстік Американың
алдыңғы қатарлы елдерінде, сондай-ақ Жапонияда да оң өзгерістар байқалды.
Олар әлеуметтік-саяси, эканомикалық және рухани салаларда буржуазиялық
қарым-қатынастардың қалыптасуының аяқталуымен және ары қарайғы дамумен
байланысты болды.
Алдыңғы қаралы елдер өнеркәсіптік-қаржылық салаларды одан ары дамытты.
Дамудың тағы екінші жолы болды. Ол – тауар өтімінің жаңа рыноктарын жаулап
алып, нығайту, арзан шикізат көзін алу, күшті мемлекеттердің басқа елдерді
қанауы болды. Империя құру саяси және эканомикалық элитаның өмірлік басты
мәні боолды. Империализм ұғымы халықаралық қатынастар тіліне айналды.
Империалызм дегеніміз – басқыншылық, басқа халықтарды әскери-саяси,
эканомикалық және рухани құлдандыру, басқалардың үстінен билік орнату.
Халықаралық аренада жаңа күштер қалыптаса бастады. Еуропа аймағында
Германия мен Италия бірігіп, нәтижесінде жаңа соғыс күші пайда болды.
Бұлардың күшеюі Англия, Франция, Австро-Венгрия және Ресейге
бағытталғнандығы көрінді.
Англияның көздегені – Азиядағы, Африкадағы және Мұхит аралдарындағы
жаңа жерлерді бағындырып, онда өз үстемдігін орнату болатын.
АҚШ империалистері Қытайға көз тігіп, Латын Америакасы елдеріне Монро
доктринасын жариялады. Бұл доктрина дүние жүзі елдеріндегі АҚШ-тың билігін
кеңейтуді жоспарлаған құжат еді.
Ірі державалар арасындағы саяси-эканомикалық қайшылықтардың өршуі,
негізінде әр-түрлі саяси-әскери одақтардың құрылуына әкелді.
1.2 Дүние жүзін бөлісудегі алғашқы әрекеттер
ХХ ғасырдың басында АҚШ пен Германия қатынастары шиеленісе түсті. АҚШ-
тың көздеп отырған әрекетіне Германияның отаршылдық саясатқа енгені кедергі
болды. Бұл екі ел арасында Латын Америкасы мен Шығыс Азия жөнінде тартыстар
туды.
АҚШ-тың басқыншылық әрекеттерінің күшеюі Испанияға да әсер етті.
Америка капиталистері Испанияның қоластында болды. Куба аралын ерекше көңіл
бөліп, өз иелігіне айналдырғысы келді. Сондықтан АҚШ Испанияға қарсы
соғысқа дайындала бастады. АҚШ үкіметі осы оқиғаға байланысты қоғамдық
пікірді тудыру үшін испандықтардың Кубада жүргізіп отырған озбырлығына
наразыдық білдіру жөнінде нота жіберді. Сонымен қатар Американ азаматтарын
қорғауды желеулетіп, әскери-соғыс кемесін Куба жағалауына жөнелтті. Бұл
кеме Гавай аралында белгісіз себеппен апатқа ұшырайды. АҚШ үкіметі осыны
пайдаланып, ашық түрде соғысқа әзірленеді. 1898 жылы 21 сәуірде АҚШ
конгресі Испанияға соғыс жариялайды. Үш айға созылған соғыстан соң, Испания
Куба мен Филиппиндерді билеуден бас тартады. Кубаға билікті АҚШ жүргізетін
болады. Испания-АҚШ соғысы дүние жүзін бөлісудегі алғашқы шайқас болатын.
Ағылшын империалистерінің Африкадағы Бур республикасына қарсы соғысы –
отарларды бөлшектеудің жалғасы болды. 1899-1902 жылдары ағылшын-бур соғысы
кезінде ағылшындар бур партизандарына қарсы 250 мың әскерден тұратын
армиясын қойды. Күш тең болмай, Бур республикасы жеңілді. Ақ түсті бурлар
мен ағылшындар арасында келіссөздерден кейін, Оңтүстік Африка Одағы атты
отар құрылды.
Жапония да дамыған мемлекеттер қатарына қосылып, өзінің басқыншылық
саясатын айқындады. Бұл мақсатпен Жапония мен Қытайға жақын орналасқан
Маньчжурия мен Кореяға көз тікті.
Кореяның стратегиялық маңыздылығы Ресейді де қызықтыратын. Ресейге
Жапонияның Кореяға ұмтылуы ұнамады. Осы жерден Ресей-Жапония қайшылықтары
туындап, ХХ ғасырдың басында ол шегіне жетті. 1902 жылғы ағылшын-жапон
келісіміне қол қойылып, осы келісім орыс-жапон соғысын тездетуге алып
келді. Сонымен, Қиыр Шығыс өңірінде АҚШ-қа қарсы күшті бақталас ретінде
Жапония алып мемлекеті қалыптасты.
ХХ ғасырдың басында Германия жеке теңіз флотын құруға талпынып,
бағдарламасын жасады. Мұны естіген Англия да жанталаса әскери кеме жасауға
кірісті.
Германияның бастаушы топтары Түркия сұлтанын Берлин – Бағдат – Басра
темір жолын салуға кіріседі. Бұған жауап ретін Англия Кувейтті басып алады.
2. Әскери одақтардың құрылуы.
Германия импертиясының құрылуына байланысты Еуропада халықаралық жағдай
өзгерді. Империяны біріктіруші Отта Фон Бисмарк Орталық Еуропа аймақтарында
Германияға қарсы соғыс одақтары құрылады деп күдіктеніп, 1879 жылы Австро-
Венгриямен одақ құрды. Содан кейін 1882 жылы Австро-Фенгрия, Италия,
Германия мемлекеттері Үштік одаққа қол қойды. Бұл одақтың міндеттері 1892
жылы қайта қаралып, 1915 жылға дейін қызметін жалғастырды.
Үштік одақтан сескенген Франция Ресеймен байланысын нығайтып,
нәтижесінде 1893 жылы Франция-Ресей одағы құрылады.
1904 жылы Марокко дағдарысы Франция мен Англияның жақындасуына жағдай
жасады. Нәтижесінде 1904 жылы ағылшын-француз келісімі жасалады. Осы
келісім негізінде империалистік екі алып мемлекеттің отар жөніндегі даулары
реттелді. Франция Англияның Египедтегі үстемдігін мойындаса, Англия
Францияның Марокконы жаулап алуына кедергі келтірмеуге келісім берді.
1907 жылы 31 тамызда ағылшын-орыс келісіміне қол қойылды. Бұнда өзара
Иран, Ауғанстан және Тибеттегі дауларын шешті.Иранның оңтүстігін
ағылшындар, солтүстігіне орыстар ықпал етті. Ағылшын-орыс келісімі Антанта
одағының құрылуымен аяқталды.
3. Балқан одағы және Балқан соғыстары.
ХХ ғасырдан бастап Германия мен Австро-Венгрия Балқан түбегі мен Түркия
жеріндегі үстемдіктерін күшейтуге тырысты. Олар бұл аймақты стратегиялық
тірек деп түсінумен қатар келешекте материалдық қор деп түсінді.
1908 жылғы жас түріктер көтерілісінен кейін Осман империясы ыдырай
бостады. 1908 жылы Австро-Венгрия Босния мен Герцоговина жерін басып алды.
Бұл екі ел Осман империясының құрамында еді. Осы кезде Болгария да
тәуелсіздігін жариялады. Германия Австро-Венгрияны қолдап, өз ықпалында
ұстағысы келді.
ХХ ғасырдың басында Түркия екі соғысты басынан кешті. 1911 жылы 29
қыркүйекте Италия-Түркия соғысы басталды. Италия Триполитания мен
Киренаиканы басып алып, ол жерлерде Ливия отарлық бөлшегін құрды. Бұл
соғыстан Балқан түбегінде әлеуметтік қайшылықтар шиеленісті. Ресей, Англия
және Грекия мемлекеттеірнің араласуымен Болгария, Сербия және Грекия
елдерінің бірлескен одағы құрылды. Бұл одақтың мақсаты – Түркия
қоластындағы Македонияны өзара бөлісу еді.
1912 жылы қазанда Бірінші Балқан соғысы басталды. Болгария әскері түрік
армиясын қиратып, Константинопольге жақындады. 28 қарашада Албания
тәуелсіздігін жариялады. Түркия жеңілгенін мойындап, 21 сәуірде уақытша
келісімге , 1913 жылы 30 мамырда Лондон бітіміне қол қойды. Бұл келісім
бойынша Түркияның Еуропадағы иеліктері түгелімен Болгарияға берілді.
Бірінші балқан соғысы бұл өңірдегі күштердің арасалмағын өзгертті.
Сербияның ықпалы артып, Туркия мен Афстро-Венгрияның әсері әлсіреді. Австро-
Венгрия мен Германия мәмілегерлері славян елдерінің Болгария мен Сербияның
бірлігін бұзуды мақсат тұтты. Болгария мен Сербия елдерінің шовинистік
саясаты қарсыластарының зұлымдық әрекетіне сай келді. Болгария елінің
патшасы Фердинанд Ұлы Болгарияны, ал Сербия басшылары Ұлы Сербияны құруды
жоспарлаған болатын. Австро –Венгрия топтарының жеңісіне сеніп, 1913жылы
29 маусымда Болгария Сербиямен Грекияға соғыс жариялады. Екінші Балқан
соғысы басталды.
Болгария бұл соғыста жеңіліс тауып, сәтсіздігі үшін жерін тарту етті.
Туркия әскері Адриянополь қаласын басып алды. Ресей Болгарияны қолдап,
Болгария Туркиямен бітімге келді.
1913жылы 10 тамызда Бухарест қаласында Ресей -Болгария арасында келісім
шартқа қол қойылды. Сербия Македонияның бір бөлігі және Болгарияға
тиісті Македония жерін алды. Оңтүстік Македония мен Францияның бір
бөлшегін Грекия иеленді. Адрианополь Туркияға қайтарылды. Балқан түбегінің
жартысы қайта бөлшектенді. Балқан түбегіндегі алғашқы бас көтерулер біраз
жылдардан кейін дүниежүзілік соғыстарға ұласты.
1. Соғысқа қатысушы елдердің мақсаттары мен міндеттері.
Соғыс басталғанға дейін-ақ қатысушылардың мақсаттары мен міндеттері
анық айқындалды. Германия – Англия мен Францияның есебінен жаңа отарларды
басып алуды, Франция мен Ресейді әлсіретуді және Еуропада үстемдік етуді
көздеді.германия капиталистері Балтық және Азов теңіздері жағалауларын,
Қырым, Кавказ,Дон мен Дінепір өзендерінің төңірегін жаулауды армандады.
Австро-Венгрия Балқанда өз ықпал ету аймағын кеңейтуді жоспарлады.
Англия - Германияның әлсіреуін, оның отарларының бір бөлігін басып
алуды, Осман империясын бөлшектеуді мұрат етті.
Франция-Германияның әлсіреуін, Эльзос пен Лотарингияны қайтаруды,
Германияның Сарр және Рейн обылыстарын алуды көздеді.
Ресей-Балқанды, Босфор мен Дарденлл бұғаздарында үстемдік орнатуды,
Германия мен Австро-Венгрияның әлсіреуін көкседі.
Соғысқа 38 мемлекет қатысты. Сыйпаты жағынан әділетсіз, басқыншылық,
адамгершілікке қарсы соғыс болды. Германияның соғыс жоспары 15 жыл бойы
әзірленді. Оның авторы генирал фон Шлиффен болды.
2. Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуы және оның барысы
1914 жылы 28 маусымда Австро-Венгрия тағының мұрагері, Бас қолбасшы
эрцгерцог Франц Фердинанд Сарайево қаласындағы жергілікті жасырын
патриоттық ұйымдардың мүшесі Гаврил Принциптің қолынан қаза тапты.
Германия императоры Австро-Венгрияны тікелей соғысқа итермеледі. Жауапты
күтпей, 1914 жылы 28 шілде күні Австро-Венгрия үкіметі Сербияға қарсы соғыс
жариялады. Бұған жауап ретінде Германия, 1 тамызда Ресейге, ал 3 тамызда
Францияға соғыс жариялады. 4 тамызыда Англия Германияға соғыс жариялады. 20
тамыз күні немістер Белгия астансы Брюссельді басып алды. Француз және
ағылшын әскерлері немістерге төтеп бере алмай шегінуге мәжбүр болды. Қысқа
мерзім ішінде германия Францияның Фландрия, Пикардия, Артуа аймақтарын
жаулап алды. Франция астанасына қауіп төніп, үкімет Парижден Бордоға
көшті. Бұл жағдайда Ресей көмекке келіп, Шығыс Пруссияға баса көктеп кірді.
Германия басшылары Батыс майдандағы екі әскери корпусын Ресейге қарсы
Шығыс майданға жөнелтті. Шығыс Пруссияға қосымша әскер келуімен немістер
орыс әскерін қоршап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz