Қылмысқа қатысушылықпен жасалған іс-әрекеттерді саралау
1. Қылмысқа қатысушылықтың белгілері және оның қылмысты саралаудағы маңызы
2. Қылмысқа қатысушылардың әрекетін қатысу нысандары бойынша саралау
2. Қылмысқа қатысушылардың әрекетін қатысу нысандары бойынша саралау
Қылмысқа қатысушылық мазмұны мен кұрылысы жағынан қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің күрделі құқықтық институты болып табылады. Себебі бұл такырыпта қылмысқа қатысушылыктың түсінігі мен белгілері ғана емес, сонымен бірге қылмысқа қатысушылардың түрлері, қылмысқа қатысу нысандары (формалары), жауаптылық мәселелері қарастырыладщ Сонымен қатар қылмысқа қатысушылық мәселесін зерттеген ғалымдар бұл тақырыптың әр жақты мәселелеріне қатысты бір келкі шешімдерден көрі, әр қилы, кейде бір-біріне қарама-қарсы бағыттарды келтіреді. Нәтижесінде қылмысқа қатысудың түсінігіне, белгілеріне, оның нысандарына, қылмысқа қатысушылар жауаптылығының жалпы және арнайы түрлеріне қатысты қылмыстық құқық теориясында даулылық қалыптасты. Тақырыптың теория жүзінде даулы болуы оның практикасына да кері әсер ететіні белгілі, сондықтан сот-тергеу қызметкерлері қылмысқа қатысушылықпен жасалған қылмыстар бойынша квалификация жүргізгенде жиі қиындықтарға кездесіп жатады.
1. Герцензон А.А. Квалификация преступления. М., 1947.
2. Яковлев А.М. Совокупность преступлений по советскому уголовному праву. М., 1960.
3. В.Н. Кудрявцев. Общая теория квалификации преступлений. – М. 2001.
4. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть, т-1/ Под ред. И.Ш.Борчашвили, С.М.Рахметова. Алматы, 1999.
5. Блум М.И. Понятие и признаки совокупности преступлений // Вопросы уголовного права и процесса. Рига, 1969.
6. Рогов И.И. Уголовное право Республики Казахстан. (Общая часть) /Под ред. И.И.Рогова, С.М.Рахметова. Алматы: изд. «Норма», 2005.
7. Фролов Е.А., Галиакбаров Р.Р. Множественность преступных деяний как институт советского уголовного права. Сврдловск, 1967.
8. Малков В.П. Повторность преступлений. Казань, 1970.
9. Судебная практика по уголовным делам Верховного Суда Республики Казахстан 2000-2002
2. Яковлев А.М. Совокупность преступлений по советскому уголовному праву. М., 1960.
3. В.Н. Кудрявцев. Общая теория квалификации преступлений. – М. 2001.
4. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть, т-1/ Под ред. И.Ш.Борчашвили, С.М.Рахметова. Алматы, 1999.
5. Блум М.И. Понятие и признаки совокупности преступлений // Вопросы уголовного права и процесса. Рига, 1969.
6. Рогов И.И. Уголовное право Республики Казахстан. (Общая часть) /Под ред. И.И.Рогова, С.М.Рахметова. Алматы: изд. «Норма», 2005.
7. Фролов Е.А., Галиакбаров Р.Р. Множественность преступных деяний как институт советского уголовного права. Сврдловск, 1967.
8. Малков В.П. Повторность преступлений. Казань, 1970.
9. Судебная практика по уголовным делам Верховного Суда Республики Казахстан 2000-2002
12 лекция. Тақырыбы: Қылмысқа қатысушылықпен жасалған іс-әрекеттерді саралау
Жоспары: 1. Қылмысқа қатысушылықтың белгілері және оның қылмысты
саралаудағы маңызы
2. Қылмысқа қатысушылардың әрекетін қатысу нысандары
бойынша саралау
Лекцияның мәтіні (қысқаша). 1. Қылмысқа қатысушылық мазмұны мен кұрылысы жағынан қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің күрделі құқықтық институты болып табылады. Себебі бұл такырыпта қылмысқа қатысушылыктың түсінігі мен белгілері ғана емес, сонымен бірге қылмысқа қатысушылардың түрлері, қылмысқа қатысу нысандары (формалары), жауаптылық мәселелері қарастырыладщ Сонымен қатар қылмысқа қатысушылық мәселесін зерттеген ғалымдар бұл тақырыптың әр жақты мәселелеріне қатысты бір келкі шешімдерден көрі, әр қилы, кейде бір-біріне қарама-қарсы бағыттарды келтіреді. Нәтижесінде қылмысқа қатысудың түсінігіне, белгілеріне, оның нысандарына, қылмысқа қатысушылар жауаптылығының жалпы және арнайы түрлеріне қатысты қылмыстық құқық теориясында даулылық қалыптасты. Тақырыптың теория жүзінде даулы болуы оның практикасына да кері әсер ететіні белгілі, сондықтан сот-тергеу қызметкерлері қылмысқа қатысушылықпен жасалған қылмыстар бойынша квалификация жүргізгенде жиі қиындықтарға кездесіп жатады. Олар көбінесе жасалған қылмыс уақиғасында қылмысқа қатысушылықтың бар немесе жоқ екендігін аныктауда, қылмысқа қатысудың әр түрлі нысандарында жасалған іс-әрекеттерге және жауаптылықты белгілеудің арнайы мәселелеріне қатысты квалификация жүргізгенде қиындықтарға кездеседі. Әрине, құқық теориясында мәселенің шешімін көрсетіп, тиісті ережелер бергенмен, практика жүзінде бұрын кездеспеген, кұқық мазмұнында арнайы қарастырылмаған уақиғалар орын алуы мүмкін. Мұндай жағдайлар әсіресе бір неше адам бірлесіп бір қылмысты жасайтын қылмысқа қатысушылык тақырыбына тэн.
Бұл тақырыпта қылмысқа қатысушылыктың барлық мәселелері емес, оның ішінде квалификация мәселесіне эсері бар қылмысқа қатысудың белгілері, қылмысқа қатысушылардың әрекеттерін қатысу нысандары және қылмысқа қатысушылар жауаптылығының арнайы мәселелері бойынша квалификация тәртібі қарастырылады.
2. Қылмысқа қатысушылықтын нысандары дегеніміз, екі немесе одан көп адамдардың қасақана бірлескен әрекеттеріне сай келетін, бірақ қылмыстық ниетін іске асыру тәсілі бойынша және өзара субъективтік және объективтік белгілеріне қарай ерекшеліктері бар қылмысқа катысушылықтардың сыртқы көрінісі болып табы-лады. Қылмысқа қатысушылар бірлесіп қылмыс жасағанда, оны іске асыру тәсілі ретінде, бір жағдайлар да топ түрінде қылмыс жасауды қолданса, ал келесі бір жағдайларда әр түрлі рольдерді орындау түрінде жасауы мүмкін, сол сияқгы бірлесіп қылмыс жасаудың тағы бір тэсілдері ретінде ү_йымдасқан тұрақгы топты немесе қылмыстық қауымдастықты құру және сол арқылы өздерінің қылмыстық ниетіне жетуді көздеуі мүмкін.
Қылмысқа қатысушылықтың нысандары деген ұғыммен қатар, қылмысқа қатысушылықтың түрлері деген түсінікті де келтіруге болады. Қылмысқа қатысудың нысандарын оның түсінігін бергенмен, ҚК Ерек-ше бөлімінде қарасырылатын, табиғатынан қылмысқа қатысушылық тән болып табылатын бандитизм сияқты қылмыстар қылмысқа қатысудың нысандарын білдірмей ме деген сұрақ туындауы мүмкін. ҚК Ерекше белімінде екі немесе одан көп адамдардың қатысуы тән болып табыла-тын бандитизм, қарулы бүлік, жаппай тәртіпсіздік, теңіз қарақшылығы, заңсыз әскерилендірілген кұраманы құру сияқты қылмыс түрлері көптеп кездеседі. Мұндай Ерекше бөлімде карастырылған қылмыстар, тек 235 баптағы үйымдасқан топты, қылмыстық қауымдастықты құру жэне оған қатысу әрекеттерін қоспағанда қылмысқа қатысудың нысандарын білдірмейді. Бұл Ерекше бөлімдегі табиғатынан немесе міндетті белгісінің бірі қылмысқа қатысу тән болып келетін бандитизм сияқты қылмыстар қылмысқа қатысудың түрлерін білдіреді. Қылмысқа қатысу нысандары мен түрлері бір-бірімен байланысты ұғымдар болып табы-лады. Себебі ҚК Ерекше бөлімінде қылмысқа қатысушылық арқылы жасалатын қанша қылмыс түрі болса, соның бәрі қылмысқа қатысудың түрлерін білдіреді. Ал бұл қылмыс түрлері ҚК 31 бабындағы 4 нысанның біріне негізгі белгілері бойынша сәйкес келуі керек.
Қылмысқа қатысушылық мазмұны мен құрылысы жағынан қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің күрделі құқықтық институты болып табылады. Себебі бұл тақырыпта қылмысқа қатысушылықтың түсінігі мен белгілері ғана емес, сонымен бірге қылмысқа қатысушылардың түрлері, қылмысқа қатысу нысандары (формалары), жауаптылық мәселелері қарастырылады. Қылмысқа қатысу ұғымы және белгілері. Қылмысқа қатысушылардың қылмысты саралаудағы орны. Қылмысқа қатысу нысандары. Қылмысқа қатысушылардың түрлері және жауаптылығы. Аяқталмаған қылмысқа қатысушылықтың аяқталған қылмысқа қатысушылықтан айырмашылығы және қылмысты саралаудағы орны. Қылмысқа қатысушының шектен шыққан әрекеті және оны саралау. Арнайы субьектілердің қылмысқа қатысушылығын саралау ерекшеліктері.
Қажетті әдебиеттер:
1. Бурчак Ф.Г. Учение о соучастии по советскому уголовному праву. Киев, 1969.
2. Ковалев М.И. Соучастие в преступлений. Ч.2. Свердловск, 1962.
3. Тельнов П.Ф. Ответственность за соучастие в преступлении. – Москва: Юрид. лит., 1974.
4. Иванов Н.Г. Понятие и формы соучастия в советском уголовном праве. – Саратов: Изд. Саратовского ун-та, 1991.
5. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых преступлений. – М.: Юр. лит., 1980.
6. ҚР Жоғарғы Сотының материалдары. №2к-182-96
7. Зелинский А.Ф. Соучастие в преступлений. Лекция. – Волгоград, 1971.
8. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых посягательств в составах с усложненной обьективной стороной. Науч. тр. Омской ВШМ СССР. – Омск, 1981.
9. Жекебаев У.С., Ваисберг Л.М., Судакова Р.Н. Соучастие в преступлении. – Алма-Ата: Наука, 1981.
10. Бурчак Ф.Г. Соучастие: социальные, криминологические и правовые проблемы. – Киев: Вища школа, 1986.
13 лекция. Тақырыбы: Қылмысқа қатысушылықпен жасалған іс-әрекеттерді
саралау
Жоспары: 1. Аяқталмаған қылмысқа қатысушылық және аралау тәртібі
2. Қылмысқа қатысушылық нысандары бойынша қатысушының
шектен шыққан (эксцесс) әрекеттерін және арнайы
субьектілердің қатысушылығын саралау
1. Бірнеше адам бірлесіп қылмыс жасауға күш біріктіріп, бірақ қылмыс аяғына дейін жасалмай, тек қылмыстың бастапқы кезендерінде тоқтатылса, олардың әрекеттерін квалификациялау қиындайды. Себебі, біріншіден, мұндай дайындық кезеңінде қылмысқа қатысушылардың түрлері толық анықталмайды, өйткені олардың арасындағы бастапқы келісімде қылмыс уақиғасының толық мазмұлы белгіленбеуі мүмкін. Яғни, келісім болғанымен кім қандай рольдер орындау керек екендігі әлі белгілі бола бермейді. Екіншіден, мұндай кезде қылмысқа қатысушылық және қылмысты жасау кезеңдері институттары тандауға ілігеді. Бұл мәселеге жауап беру алдында тағы да мынандай сұрақ туындайды. Қылмыстың барлық кезеңдерінде қылмыска қатысушылық орын ала ала ма? Әдебиеттерде бұл мәселенің шешімі туралы “Қылмысқа қатысушылық дайындық әрекеттерінен басталады”,-деген бағыт кездеседі.
Әдетте қылмысқа қатысушылықта екі немесе одан көп адамдардың бірлесіп қылмыс жасауы керініс алуы керек. Ал, бірлесіп қылмыс жасау дегеніміз, қылмысқа қатысушылардың объективтік әрекеттерінің және субъективтік ой-ниетінің өзара түсіністікте, бірлестікте болып және бірінің жасаған әрекетінің екіншісінің келесі әрекетгі орындауына тікелей себепші болуын, осы себепті, байланыстардың нәтижесінде ортақ қылмыстық зардаптың туындауы болып табылады. Мұндай жағдай қылмыстың бастапқы сатыларында көрініс бермейді. Іске аспаган азғырушылыкта, көмектесушілікте бірлесіп қылмыс жасау фактісі болмайды, яғни ол ниет іске аспайды немесе қылмысқа дайындық, оқталу кезінде жолы қиылады. Сондықтан іске аспаған іс-әрекет қылмысқа қатысушылық болып табылмайды. Бұл жағдайлардың дәлелі жекелеген қылмысқа қатысушылардың іске аспаған әрекеттерін келтіргенде көрінеді. Мысалы, кемектесушінің көмегінсіз орындаушы қылмысты жасап үлгерсе, мұнда қылмысқа катысушылық жоқ, себебі көмектесушінің әрекеті орындаушының әрекетімен себепті байланыста болған жоқ. Мұндай жағдайда көмектесушінің әрекетін басқаша бағалау керек, яғни қылмысқа окталу немесе дайындалу сатылырының қайсысына қатысушының әрекеті сай келсе сол сатымен бағаланғаны дұрыс. Бұл біріншіден, екіншіден қылмысқа қатысушылардың арасында келісім болғанымен, бірақ олардың орындайтын рольдерін анықтап улгермеген жағдайы қымысты квалификациялауды тіпті қиындатады. Себебі тұрақтылық белгісі жоқ қылмысқа қатысушылық нысандары бойынша қажетті жағдайда ҚК 28-бабына сілтеме жасау керек болады. Ал оларда роль әлі анықталмаған жағдайда олардың жауапкершілік көлемін аныктау қиындайды. Іске аспаған әрекеттерде қылмысқа қатысушылықгың болмауының тағы бір себебі мынандай. Мысалы, ұйымдастырушы қылмыс жасау мақсатымен ұйымдастыруға тырысқанымен басқа адамдар оның тілегін қайтарады немесе алдында келісіп, кейіннен қылмыс жасаудан бас тартса іске аспаған ұйымдастырушылык болады. Яғни іске аспаған ұйымдастырушылық әрекет ҚК Ерекше бөлімінің тиісті бабымен, 28 баптың 3 бөлімімен және 24 баптың 1 бөліміне сілтеме жасау арқылы квалификацияланады. Демек, бірлесіп қылмыс жасаудың бастапқы сатыларында немесе іске аспаған әрекеттерде қылмысқа қатысушылық болмайды, себебі мұнда қылмыс-ты әрекеттер арасындағы және әр қатысушының зардапқа деген себепті байланысы ғана емес, сондай-ақ қылмысты әрекеттердің бірлестігі олардың арасында субъективтік байланыстар да болмауы мүмкін. Сондықтан бұл мәселені зерттеушілер іске аспаған (болмаған) кылмысқа қатысушылық деп атайды. Бірақ мұлдай әрекеттерде аяқталмаған қылмыстың барлық белгілері болады.
Қылмысқа қатысушылықта ғана емес, жалпы қылмыстық құқықта қылмысты квалификациялау мәселесінде қылмыскердің жауапкершілік көлемін анықтауда қылмысты әрекеттің бағыты, қылмысқа деген ой-ниет дәрежесі ескеріледі, сол сияқгы қылмысқа қатысушылықга да қатысушылардың түпкі қылмысты ой-мақсаты орындаушының әрекеті арқылы ғана жүзеге асырылатындықтан, олардың кінәсі сол орындаушымен тізбекті байланыста болады. Егер осы орындаушы мен қалған қатысушылардың арасындағы субъективтік, объективтік байланыстар өзгерсе, немесе үзілсе, онда жауапкершілік әр қатысушыда жеке ерекшеліктерге ие болады. Бұл жерде мынандай мәселені анықтай кету керек.
2. 1997 жылы қабылданылған қылмыстық заңға дейін қылмыстық құқык теориясы қылмысқа қатысушылардың ішінен тек орындаушыға ғана қатысты шектен шығушылықты білетін. Ал қазіргі заңның 30-бабы тек орындаушыға ғана емес, сонымен қатар басқа да қатысушылардың шектен шығу әрекеттеріне, яғни көмектесушінің азғырушының, үйымдастырушының шектен шығуының мүмкіндігіне заң жүзінде жолберген. Қылмыстық заңның 30 бабының мұндай бағыты заңгер ғалымдар мен практика қызметкелері тарапынан күмәнданушылық тудырды.
Бүл жерде негізгі мақсат, ол орындаушыдан басқа да қатысушыларда шектен шығудың мүмкіндік көлемін анықтау болып табылады.
Сырттай қарағанада, Қылмыстық кодекстің 30 бабында “қылмысқа қатысушының шектен шығушылығы” деп көрсетуінің бір себебі, ол әдетте заң баптарын бейнелеуде жиі кездесетін кеңірек ұғымды пайдаланып, заң теориясы мен практика қызметіне мол мүмкіншілік беру болуы мүмкін. Мысалы ҚК Ерекше бөліміндегі қасақана кінә нысанымен жасалатын қылмыстыардың кейбіреулері тек тікелей қасақаналықпен жасалады. Айталық 134-баптағы баланы қасақана ауыстыру, 262-баптағы сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актілерін орындамау, ұрлық, тонау сияқты т.б. қылмыстар. Бірақ заң ҚК Ерекше бөлімінің ешбір бабында "тек тікелей қасақаналықпен жасалған..." деп қылмысты сипаттамайды. Яғни мұндай жағдайларды нақтылай қарауды заң өзіне міндет тұтпайды және теория мен практика жүзінде қасақаналықтың басқа түрінің де кездесуін шектемейді. Міне осындай қағида қылмысқа қатысушының шектен шығушылығын заңда бейнелегенде де сақталған болуы мүмкін. Бүл бір себебі, келесі бір себебі қылмысқа қатысушының шектен шығуы қылмыстың орындаушысынан басқаларында да кездесе аладың деп заң тікелей мойындап тұруы мүмкін. Қылмыстық заңның 30 бабында "Қылмысқа қатысушының басқа қатысушылардың ойында болмаған қылмысты жасауы оның шектен шығушылығы деп танылады" деп жалпы түсінік берген. Бұған теория жүзіндеде себеп бар. П.Ф.Тельнов осы мәселені қарастыра отырып, қылмысқа қатысушылықтың шектен шығушылығы ретінде кейбір қатысушының алдын ала келісілген қылмысты ауыр немесе жеңіл тәсілдермен, кұралдармен, ал кейбір жағдайларда қылмыскерлердің келісіміне кірмеген, заң бойынша басқа қылмыс болып табылатын әрекеттерді жасауын жатқызады. Мүлан әрі ол өзінің бағытынайдап салушының қылмыстың орындаушысын азғыру кезінде күш қолданып, денсаулығына зардап келтіру мүмкіндігін немесе көмектесуші қылмыстың орындалуы үшін қару тауып беруге уәде беріп, кару табу үшін 218-баптағы қылмысты жасауын (ҚР ҚК-нің 255-бабы бойынша қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару кұралдарын ұрлау не қорқытып алу) мысал ретінде келтірген. Бұл жерде осы жоғарыда келтірген мысалдар көмектесушінің, азғырушының шектен шығушылығын білдіре ме деген сұрақ туындайды.
Әдетте қылмыс жасауға алдын ала келісім болған кезде қатысушылар ортақ мақсатқа кіретін қылмыс түрін жасауға келіседі. Бірақ орындаушының ортақ келісімге кірмеген басқа қылмысты жасауы орын алса, онда мұндай жағдайда қылмысты бірлесіп жасау туралы ортақ қылмыстық жоспар бұзылады. Мұндай кезде орындаушының шектен шыға отырып жасаған басқа қылмысы езге катысушылардың кінәсіне кірмейді, себебі ол жасалған қылмыс түрі баска қатысушылардың ойымен, касақаналығымен қамтылған жоқ.
Қылмысқа қатысушылық мазмұны мен құрылысы жағынан қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің күрделі құқықтық институты болып табылады. Себебі бұл тақырыпта қылмысқа қатысушылықтың түсінігі мен белгілері ғана емес, сонымен бірге қылмысқа қатысушылардың түрлері, қылмысқа қатысу нысандары (формалары), жауаптылық мәселелері қарастырылады. Қылмысқа қатысу ұғымы және белгілері. Қылмысқа қатысушылардың қылмысты саралаудағы орны. Қылмысқа қатысу нысандары. Қылмысқа қатысушылардың түрлері және жауаптылығы. Аяқталмаған қылмысқа қатысушылықтың аяқталған қылмысқа қатысушылықтан айырмашылығы және қылмысты саралаудағы орны. Қылмысқа қатысушының шектен шыққан әрекеті және оны саралау. Арнайы субьектілердің қылмысқа қатысушылығын саралау ерекшеліктері.
Қажетті әдебиеттер:
1. Бурчак Ф.Г. Учение о соучастии по советскому уголовному праву. Киев, 1969.
2. Ковалев М.И. Соучастие в преступлений. Ч.2. Свердловск, 1962.
3. Тельнов П.Ф. Ответственность за соучастие в преступлении. – Москва: Юрид. лит., 1974.
4. Иванов Н.Г. Понятие и формы соучастия в советском уголовном праве. – Саратов: Изд. Саратовского ун-та, 1991.
5. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых преступлений. – М.: Юр. лит., 1980.
6. ҚР Жоғарғы Сотының материалдары. №2к-182-96
7. Зелинский А.Ф. Соучастие в преступлений. Лекция. – Волгоград, 1971.
8. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых посягательств в составах с усложненной обьективной стороной. Науч. тр. Омской ВШМ СССР. – Омск, 1981.
9. Жекебаев У.С., Ваисберг Л.М., Судакова Р.Н. Соучастие в преступлении. – Алма-Ата: Наука, 1981.
Бурчак Ф.Г. Соучастие: социальные, криминологические и правовые проблемы. – Киев: Вища школа, 1986.
14 лекция. Тақырыбы: Қылмыстың көптігі бойынша саралау
Жоспары: 1. Жекелеген қылмыстармен көптік қылмыстардың арақатынасы
2. Қылмыстардың жиынтығы бойынша саралау
3. Бірнеше рет жасалған қылмысты саралау
4. Қылмыстың қайталануы бойынша саралау жүргізу
1. Көптік қылмыстар бойынша квалификация жүргізуде “кінәліде бір қылмысты жасау мақсаты болған, болмағанын анықтау маңызды” деп түсіну керек. Өйткені әр біреуі аяқталған қылмысты білдіретін әрекеттер бір неше рет жасалғанда, көптік қылмыстар ретінде бір неше рет қайталанған қылмыс деп бағалау керек пе немесе жеке қылмыс ретінде ірі мөлшерде зардап келтіру деп квалификация жасау керек пе деген сұрақ туындайтынын жоғарыда келтірдік. Мұндай жағдайларда қылмыскерде ірі зардап келтіру немесе ірі мөлшерде пайда табу максаты болса, онда әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін бірнеше рет жасалған әрекет заң бабында келтірілгенде бір қылмыс ретінде бағалануы керек. Мысалы 175 баптың 3 бөлімімен ірі мөлшерде жасалған ұрлық деп бағалануы керек. Ал әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін бір тектес әрекеттерде бір мақсат болмағанда және осы бапта қылмысты “бір неше рет қайталау” арнайы келтірілгенде, баптың тиісті бөлімімен бір неше рет қайталанған қылмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары: 1. Қылмысқа қатысушылықтың белгілері және оның қылмысты
саралаудағы маңызы
2. Қылмысқа қатысушылардың әрекетін қатысу нысандары
бойынша саралау
Лекцияның мәтіні (қысқаша). 1. Қылмысқа қатысушылық мазмұны мен кұрылысы жағынан қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің күрделі құқықтық институты болып табылады. Себебі бұл такырыпта қылмысқа қатысушылыктың түсінігі мен белгілері ғана емес, сонымен бірге қылмысқа қатысушылардың түрлері, қылмысқа қатысу нысандары (формалары), жауаптылық мәселелері қарастырыладщ Сонымен қатар қылмысқа қатысушылық мәселесін зерттеген ғалымдар бұл тақырыптың әр жақты мәселелеріне қатысты бір келкі шешімдерден көрі, әр қилы, кейде бір-біріне қарама-қарсы бағыттарды келтіреді. Нәтижесінде қылмысқа қатысудың түсінігіне, белгілеріне, оның нысандарына, қылмысқа қатысушылар жауаптылығының жалпы және арнайы түрлеріне қатысты қылмыстық құқық теориясында даулылық қалыптасты. Тақырыптың теория жүзінде даулы болуы оның практикасына да кері әсер ететіні белгілі, сондықтан сот-тергеу қызметкерлері қылмысқа қатысушылықпен жасалған қылмыстар бойынша квалификация жүргізгенде жиі қиындықтарға кездесіп жатады. Олар көбінесе жасалған қылмыс уақиғасында қылмысқа қатысушылықтың бар немесе жоқ екендігін аныктауда, қылмысқа қатысудың әр түрлі нысандарында жасалған іс-әрекеттерге және жауаптылықты белгілеудің арнайы мәселелеріне қатысты квалификация жүргізгенде қиындықтарға кездеседі. Әрине, құқық теориясында мәселенің шешімін көрсетіп, тиісті ережелер бергенмен, практика жүзінде бұрын кездеспеген, кұқық мазмұнында арнайы қарастырылмаған уақиғалар орын алуы мүмкін. Мұндай жағдайлар әсіресе бір неше адам бірлесіп бір қылмысты жасайтын қылмысқа қатысушылык тақырыбына тэн.
Бұл тақырыпта қылмысқа қатысушылыктың барлық мәселелері емес, оның ішінде квалификация мәселесіне эсері бар қылмысқа қатысудың белгілері, қылмысқа қатысушылардың әрекеттерін қатысу нысандары және қылмысқа қатысушылар жауаптылығының арнайы мәселелері бойынша квалификация тәртібі қарастырылады.
2. Қылмысқа қатысушылықтын нысандары дегеніміз, екі немесе одан көп адамдардың қасақана бірлескен әрекеттеріне сай келетін, бірақ қылмыстық ниетін іске асыру тәсілі бойынша және өзара субъективтік және объективтік белгілеріне қарай ерекшеліктері бар қылмысқа катысушылықтардың сыртқы көрінісі болып табы-лады. Қылмысқа қатысушылар бірлесіп қылмыс жасағанда, оны іске асыру тәсілі ретінде, бір жағдайлар да топ түрінде қылмыс жасауды қолданса, ал келесі бір жағдайларда әр түрлі рольдерді орындау түрінде жасауы мүмкін, сол сияқгы бірлесіп қылмыс жасаудың тағы бір тэсілдері ретінде ү_йымдасқан тұрақгы топты немесе қылмыстық қауымдастықты құру және сол арқылы өздерінің қылмыстық ниетіне жетуді көздеуі мүмкін.
Қылмысқа қатысушылықтың нысандары деген ұғыммен қатар, қылмысқа қатысушылықтың түрлері деген түсінікті де келтіруге болады. Қылмысқа қатысудың нысандарын оның түсінігін бергенмен, ҚК Ерек-ше бөлімінде қарасырылатын, табиғатынан қылмысқа қатысушылық тән болып табылатын бандитизм сияқты қылмыстар қылмысқа қатысудың нысандарын білдірмей ме деген сұрақ туындауы мүмкін. ҚК Ерекше белімінде екі немесе одан көп адамдардың қатысуы тән болып табыла-тын бандитизм, қарулы бүлік, жаппай тәртіпсіздік, теңіз қарақшылығы, заңсыз әскерилендірілген кұраманы құру сияқты қылмыс түрлері көптеп кездеседі. Мұндай Ерекше бөлімде карастырылған қылмыстар, тек 235 баптағы үйымдасқан топты, қылмыстық қауымдастықты құру жэне оған қатысу әрекеттерін қоспағанда қылмысқа қатысудың нысандарын білдірмейді. Бұл Ерекше бөлімдегі табиғатынан немесе міндетті белгісінің бірі қылмысқа қатысу тән болып келетін бандитизм сияқты қылмыстар қылмысқа қатысудың түрлерін білдіреді. Қылмысқа қатысу нысандары мен түрлері бір-бірімен байланысты ұғымдар болып табы-лады. Себебі ҚК Ерекше бөлімінде қылмысқа қатысушылық арқылы жасалатын қанша қылмыс түрі болса, соның бәрі қылмысқа қатысудың түрлерін білдіреді. Ал бұл қылмыс түрлері ҚК 31 бабындағы 4 нысанның біріне негізгі белгілері бойынша сәйкес келуі керек.
Қылмысқа қатысушылық мазмұны мен құрылысы жағынан қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің күрделі құқықтық институты болып табылады. Себебі бұл тақырыпта қылмысқа қатысушылықтың түсінігі мен белгілері ғана емес, сонымен бірге қылмысқа қатысушылардың түрлері, қылмысқа қатысу нысандары (формалары), жауаптылық мәселелері қарастырылады. Қылмысқа қатысу ұғымы және белгілері. Қылмысқа қатысушылардың қылмысты саралаудағы орны. Қылмысқа қатысу нысандары. Қылмысқа қатысушылардың түрлері және жауаптылығы. Аяқталмаған қылмысқа қатысушылықтың аяқталған қылмысқа қатысушылықтан айырмашылығы және қылмысты саралаудағы орны. Қылмысқа қатысушының шектен шыққан әрекеті және оны саралау. Арнайы субьектілердің қылмысқа қатысушылығын саралау ерекшеліктері.
Қажетті әдебиеттер:
1. Бурчак Ф.Г. Учение о соучастии по советскому уголовному праву. Киев, 1969.
2. Ковалев М.И. Соучастие в преступлений. Ч.2. Свердловск, 1962.
3. Тельнов П.Ф. Ответственность за соучастие в преступлении. – Москва: Юрид. лит., 1974.
4. Иванов Н.Г. Понятие и формы соучастия в советском уголовном праве. – Саратов: Изд. Саратовского ун-та, 1991.
5. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых преступлений. – М.: Юр. лит., 1980.
6. ҚР Жоғарғы Сотының материалдары. №2к-182-96
7. Зелинский А.Ф. Соучастие в преступлений. Лекция. – Волгоград, 1971.
8. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых посягательств в составах с усложненной обьективной стороной. Науч. тр. Омской ВШМ СССР. – Омск, 1981.
9. Жекебаев У.С., Ваисберг Л.М., Судакова Р.Н. Соучастие в преступлении. – Алма-Ата: Наука, 1981.
10. Бурчак Ф.Г. Соучастие: социальные, криминологические и правовые проблемы. – Киев: Вища школа, 1986.
13 лекция. Тақырыбы: Қылмысқа қатысушылықпен жасалған іс-әрекеттерді
саралау
Жоспары: 1. Аяқталмаған қылмысқа қатысушылық және аралау тәртібі
2. Қылмысқа қатысушылық нысандары бойынша қатысушының
шектен шыққан (эксцесс) әрекеттерін және арнайы
субьектілердің қатысушылығын саралау
1. Бірнеше адам бірлесіп қылмыс жасауға күш біріктіріп, бірақ қылмыс аяғына дейін жасалмай, тек қылмыстың бастапқы кезендерінде тоқтатылса, олардың әрекеттерін квалификациялау қиындайды. Себебі, біріншіден, мұндай дайындық кезеңінде қылмысқа қатысушылардың түрлері толық анықталмайды, өйткені олардың арасындағы бастапқы келісімде қылмыс уақиғасының толық мазмұлы белгіленбеуі мүмкін. Яғни, келісім болғанымен кім қандай рольдер орындау керек екендігі әлі белгілі бола бермейді. Екіншіден, мұндай кезде қылмысқа қатысушылық және қылмысты жасау кезеңдері институттары тандауға ілігеді. Бұл мәселеге жауап беру алдында тағы да мынандай сұрақ туындайды. Қылмыстың барлық кезеңдерінде қылмыска қатысушылық орын ала ала ма? Әдебиеттерде бұл мәселенің шешімі туралы “Қылмысқа қатысушылық дайындық әрекеттерінен басталады”,-деген бағыт кездеседі.
Әдетте қылмысқа қатысушылықта екі немесе одан көп адамдардың бірлесіп қылмыс жасауы керініс алуы керек. Ал, бірлесіп қылмыс жасау дегеніміз, қылмысқа қатысушылардың объективтік әрекеттерінің және субъективтік ой-ниетінің өзара түсіністікте, бірлестікте болып және бірінің жасаған әрекетінің екіншісінің келесі әрекетгі орындауына тікелей себепші болуын, осы себепті, байланыстардың нәтижесінде ортақ қылмыстық зардаптың туындауы болып табылады. Мұндай жағдай қылмыстың бастапқы сатыларында көрініс бермейді. Іске аспаган азғырушылыкта, көмектесушілікте бірлесіп қылмыс жасау фактісі болмайды, яғни ол ниет іске аспайды немесе қылмысқа дайындық, оқталу кезінде жолы қиылады. Сондықтан іске аспаған іс-әрекет қылмысқа қатысушылық болып табылмайды. Бұл жағдайлардың дәлелі жекелеген қылмысқа қатысушылардың іске аспаған әрекеттерін келтіргенде көрінеді. Мысалы, кемектесушінің көмегінсіз орындаушы қылмысты жасап үлгерсе, мұнда қылмысқа катысушылық жоқ, себебі көмектесушінің әрекеті орындаушының әрекетімен себепті байланыста болған жоқ. Мұндай жағдайда көмектесушінің әрекетін басқаша бағалау керек, яғни қылмысқа окталу немесе дайындалу сатылырының қайсысына қатысушының әрекеті сай келсе сол сатымен бағаланғаны дұрыс. Бұл біріншіден, екіншіден қылмысқа қатысушылардың арасында келісім болғанымен, бірақ олардың орындайтын рольдерін анықтап улгермеген жағдайы қымысты квалификациялауды тіпті қиындатады. Себебі тұрақтылық белгісі жоқ қылмысқа қатысушылық нысандары бойынша қажетті жағдайда ҚК 28-бабына сілтеме жасау керек болады. Ал оларда роль әлі анықталмаған жағдайда олардың жауапкершілік көлемін аныктау қиындайды. Іске аспаған әрекеттерде қылмысқа қатысушылықгың болмауының тағы бір себебі мынандай. Мысалы, ұйымдастырушы қылмыс жасау мақсатымен ұйымдастыруға тырысқанымен басқа адамдар оның тілегін қайтарады немесе алдында келісіп, кейіннен қылмыс жасаудан бас тартса іске аспаған ұйымдастырушылык болады. Яғни іске аспаған ұйымдастырушылық әрекет ҚК Ерекше бөлімінің тиісті бабымен, 28 баптың 3 бөлімімен және 24 баптың 1 бөліміне сілтеме жасау арқылы квалификацияланады. Демек, бірлесіп қылмыс жасаудың бастапқы сатыларында немесе іске аспаған әрекеттерде қылмысқа қатысушылық болмайды, себебі мұнда қылмыс-ты әрекеттер арасындағы және әр қатысушының зардапқа деген себепті байланысы ғана емес, сондай-ақ қылмысты әрекеттердің бірлестігі олардың арасында субъективтік байланыстар да болмауы мүмкін. Сондықтан бұл мәселені зерттеушілер іске аспаған (болмаған) кылмысқа қатысушылық деп атайды. Бірақ мұлдай әрекеттерде аяқталмаған қылмыстың барлық белгілері болады.
Қылмысқа қатысушылықта ғана емес, жалпы қылмыстық құқықта қылмысты квалификациялау мәселесінде қылмыскердің жауапкершілік көлемін анықтауда қылмысты әрекеттің бағыты, қылмысқа деген ой-ниет дәрежесі ескеріледі, сол сияқгы қылмысқа қатысушылықга да қатысушылардың түпкі қылмысты ой-мақсаты орындаушының әрекеті арқылы ғана жүзеге асырылатындықтан, олардың кінәсі сол орындаушымен тізбекті байланыста болады. Егер осы орындаушы мен қалған қатысушылардың арасындағы субъективтік, объективтік байланыстар өзгерсе, немесе үзілсе, онда жауапкершілік әр қатысушыда жеке ерекшеліктерге ие болады. Бұл жерде мынандай мәселені анықтай кету керек.
2. 1997 жылы қабылданылған қылмыстық заңға дейін қылмыстық құқык теориясы қылмысқа қатысушылардың ішінен тек орындаушыға ғана қатысты шектен шығушылықты білетін. Ал қазіргі заңның 30-бабы тек орындаушыға ғана емес, сонымен қатар басқа да қатысушылардың шектен шығу әрекеттеріне, яғни көмектесушінің азғырушының, үйымдастырушының шектен шығуының мүмкіндігіне заң жүзінде жолберген. Қылмыстық заңның 30 бабының мұндай бағыты заңгер ғалымдар мен практика қызметкелері тарапынан күмәнданушылық тудырды.
Бүл жерде негізгі мақсат, ол орындаушыдан басқа да қатысушыларда шектен шығудың мүмкіндік көлемін анықтау болып табылады.
Сырттай қарағанада, Қылмыстық кодекстің 30 бабында “қылмысқа қатысушының шектен шығушылығы” деп көрсетуінің бір себебі, ол әдетте заң баптарын бейнелеуде жиі кездесетін кеңірек ұғымды пайдаланып, заң теориясы мен практика қызметіне мол мүмкіншілік беру болуы мүмкін. Мысалы ҚК Ерекше бөліміндегі қасақана кінә нысанымен жасалатын қылмыстыардың кейбіреулері тек тікелей қасақаналықпен жасалады. Айталық 134-баптағы баланы қасақана ауыстыру, 262-баптағы сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актілерін орындамау, ұрлық, тонау сияқты т.б. қылмыстар. Бірақ заң ҚК Ерекше бөлімінің ешбір бабында "тек тікелей қасақаналықпен жасалған..." деп қылмысты сипаттамайды. Яғни мұндай жағдайларды нақтылай қарауды заң өзіне міндет тұтпайды және теория мен практика жүзінде қасақаналықтың басқа түрінің де кездесуін шектемейді. Міне осындай қағида қылмысқа қатысушының шектен шығушылығын заңда бейнелегенде де сақталған болуы мүмкін. Бүл бір себебі, келесі бір себебі қылмысқа қатысушының шектен шығуы қылмыстың орындаушысынан басқаларында да кездесе аладың деп заң тікелей мойындап тұруы мүмкін. Қылмыстық заңның 30 бабында "Қылмысқа қатысушының басқа қатысушылардың ойында болмаған қылмысты жасауы оның шектен шығушылығы деп танылады" деп жалпы түсінік берген. Бұған теория жүзіндеде себеп бар. П.Ф.Тельнов осы мәселені қарастыра отырып, қылмысқа қатысушылықтың шектен шығушылығы ретінде кейбір қатысушының алдын ала келісілген қылмысты ауыр немесе жеңіл тәсілдермен, кұралдармен, ал кейбір жағдайларда қылмыскерлердің келісіміне кірмеген, заң бойынша басқа қылмыс болып табылатын әрекеттерді жасауын жатқызады. Мүлан әрі ол өзінің бағытынайдап салушының қылмыстың орындаушысын азғыру кезінде күш қолданып, денсаулығына зардап келтіру мүмкіндігін немесе көмектесуші қылмыстың орындалуы үшін қару тауып беруге уәде беріп, кару табу үшін 218-баптағы қылмысты жасауын (ҚР ҚК-нің 255-бабы бойынша қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару кұралдарын ұрлау не қорқытып алу) мысал ретінде келтірген. Бұл жерде осы жоғарыда келтірген мысалдар көмектесушінің, азғырушының шектен шығушылығын білдіре ме деген сұрақ туындайды.
Әдетте қылмыс жасауға алдын ала келісім болған кезде қатысушылар ортақ мақсатқа кіретін қылмыс түрін жасауға келіседі. Бірақ орындаушының ортақ келісімге кірмеген басқа қылмысты жасауы орын алса, онда мұндай жағдайда қылмысты бірлесіп жасау туралы ортақ қылмыстық жоспар бұзылады. Мұндай кезде орындаушының шектен шыға отырып жасаған басқа қылмысы езге катысушылардың кінәсіне кірмейді, себебі ол жасалған қылмыс түрі баска қатысушылардың ойымен, касақаналығымен қамтылған жоқ.
Қылмысқа қатысушылық мазмұны мен құрылысы жағынан қылмыстық құқықтың Жалпы бөлімінің күрделі құқықтық институты болып табылады. Себебі бұл тақырыпта қылмысқа қатысушылықтың түсінігі мен белгілері ғана емес, сонымен бірге қылмысқа қатысушылардың түрлері, қылмысқа қатысу нысандары (формалары), жауаптылық мәселелері қарастырылады. Қылмысқа қатысу ұғымы және белгілері. Қылмысқа қатысушылардың қылмысты саралаудағы орны. Қылмысқа қатысу нысандары. Қылмысқа қатысушылардың түрлері және жауаптылығы. Аяқталмаған қылмысқа қатысушылықтың аяқталған қылмысқа қатысушылықтан айырмашылығы және қылмысты саралаудағы орны. Қылмысқа қатысушының шектен шыққан әрекеті және оны саралау. Арнайы субьектілердің қылмысқа қатысушылығын саралау ерекшеліктері.
Қажетті әдебиеттер:
1. Бурчак Ф.Г. Учение о соучастии по советскому уголовному праву. Киев, 1969.
2. Ковалев М.И. Соучастие в преступлений. Ч.2. Свердловск, 1962.
3. Тельнов П.Ф. Ответственность за соучастие в преступлении. – Москва: Юрид. лит., 1974.
4. Иванов Н.Г. Понятие и формы соучастия в советском уголовном праве. – Саратов: Изд. Саратовского ун-та, 1991.
5. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых преступлений. – М.: Юр. лит., 1980.
6. ҚР Жоғарғы Сотының материалдары. №2к-182-96
7. Зелинский А.Ф. Соучастие в преступлений. Лекция. – Волгоград, 1971.
8. Галиакбаров Р.Р. Квалификация групповых посягательств в составах с усложненной обьективной стороной. Науч. тр. Омской ВШМ СССР. – Омск, 1981.
9. Жекебаев У.С., Ваисберг Л.М., Судакова Р.Н. Соучастие в преступлении. – Алма-Ата: Наука, 1981.
Бурчак Ф.Г. Соучастие: социальные, криминологические и правовые проблемы. – Киев: Вища школа, 1986.
14 лекция. Тақырыбы: Қылмыстың көптігі бойынша саралау
Жоспары: 1. Жекелеген қылмыстармен көптік қылмыстардың арақатынасы
2. Қылмыстардың жиынтығы бойынша саралау
3. Бірнеше рет жасалған қылмысты саралау
4. Қылмыстың қайталануы бойынша саралау жүргізу
1. Көптік қылмыстар бойынша квалификация жүргізуде “кінәліде бір қылмысты жасау мақсаты болған, болмағанын анықтау маңызды” деп түсіну керек. Өйткені әр біреуі аяқталған қылмысты білдіретін әрекеттер бір неше рет жасалғанда, көптік қылмыстар ретінде бір неше рет қайталанған қылмыс деп бағалау керек пе немесе жеке қылмыс ретінде ірі мөлшерде зардап келтіру деп квалификация жасау керек пе деген сұрақ туындайтынын жоғарыда келтірдік. Мұндай жағдайларда қылмыскерде ірі зардап келтіру немесе ірі мөлшерде пайда табу максаты болса, онда әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін бірнеше рет жасалған әрекет заң бабында келтірілгенде бір қылмыс ретінде бағалануы керек. Мысалы 175 баптың 3 бөлімімен ірі мөлшерде жасалған ұрлық деп бағалануы керек. Ал әр қайсысы аяқталған қылмысты білдіретін бір тектес әрекеттерде бір мақсат болмағанда және осы бапта қылмысты “бір неше рет қайталау” арнайы келтірілгенде, баптың тиісті бөлімімен бір неше рет қайталанған қылмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz