Жер қойнауының құқықтық режимі туралы ақпарат

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Жер қойнауының құқықтық режимі.

Жоспары:

1. Жер қойнауының, пайдалы қазбалардың құқықтық жағдайының түсінігі және оларды қорғаудың жалпы сипаттамасы.

2. Жер қойнауы мен басқада пайдалы қазбаларды ұтымды пайдалануды және қорғауды қамтамассыз ететін мемлекеттік-құқықтық механизімі.

3. Жер қойнауын пайдалану мен қорға байланысты дауларды шешу тәртібі.

Лекция мақсаты: Жер қойнауының, пайдалы қазбалардың құқықтық жағдайының түсінігі және оларды қорғаудың жалпы сипаттамасын, жер қойнауы мен басқада пайдалы қазбаларды ұтымды пайдалануды және қорғауды қамтамассыз ететін мемлекеттік-құқықтық механизімін, жер қойнауын пайдалану мен қорға байланысты дауларды шешу тәртібін оқытып түсіндіру болып табылады.

Лекция мәтіні.

1. Жер қойнауының құқықтық режимі - Жалпы жер және оның қойнауындағы қазба байлықтар заңды түрде пайдалануды, олардың заңмен қорғалуын қамтамасыз ету, жүзеге асырылуын қадағалу, реттеп отыру болып табылады. Жер қойнауын пайдаланудағы заңсыздықтарға жол бермеу, оларды құқықтық реттеп отыру құқықтық режим негізінде жүзеге асырылады. Жалпы табиғат пайдалану халықтың өмірлік қажеттерін қанағаттандыру үшін тегін және азаматтар мен үйымдарға табиғи ресурстар берілместен жүзеге асырылады. Табиғатты арнайы пайдаланған жағдайда табиғи ресурстар та-биғат пайдаланушыларға заңмен қатаң белгіленген тәртіппен беріледі.

Жалпы табиғат пайдалану әрбір адамның жайлы қоршаған ор-таға табиғи құқығын жүзеге асырумен байланысты болады. Жалпы табиғат пайдалану жалпы ережелер бойынша мемлекеттік органдар тарапынан арнайы рүқсатты талап етпейді, яғни жүрттың бәрі қол жеткізе алады. Алайда, заң жүзінде жалпы пайдалануға шек-теу қойылуы мүмкін.

Жер Кодексіне сәйкес жалпы пайдаланылатын жерлерге алаң-дар, көшелер, тротуарлар. өтпе жолдар, жолдар, жағалаулар, парк-тер, гұлзарлар, қаладағы ормандар, бульварлар, су айдындары, жағажайлар, зираттар және халықтың қажеттерін қанғаттандыруға арналған өзге де объектілер ( су қүбырлары, жылыту қүбырлары, тазарту қүрылыстары және жалпы жұрт пайдаланатын басқа да инженерлік жүйелер) орналаскдн және соларды орналастыруға ар-налған ортақ пайдаланудағы жер жатады.

Жеке тұлғалардың жалпы жұрттың кіруіне жабық емес жер учаскелеріне еркін, қандай да бір рұқсатсыз болуға қүқығы бар. Егер біреудің жеке меншігіндегі немесе жер пайдалануындағы жер учаскесі қоршалмаған болса немесе егер жеке меншік иесі немесе жер пайдаланушы учаскеге өзінің рүқсатынсыз кіруге болмайты-нын өзге де әдіспен белгілеп қоймаса, егер бүл жеке меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға зиян келтірмейтін болса, осы учаске арқылы кез келген адам өте алады.

Бүдан басқа, Жер Кодексінің 67-бабында былай делінген: меншік иесі немесе жер пайдаланушы өзіне меншік немесе жер пайдалану қүқығымен тиесілі жер учаскесін мүдделі жеке жөне занды түлға-ларға шектеулі нысаналы пайдалану қүқығымен (сервитут) беруге міндетті. Сервитут жекеше және қауымдық сервитут болып бөлінеді. Егер бүл мемлекеттің және жергілікті халықтың мүдделерін қам-тамасыз ету үшін қажет болған жағдайларда жергілікті атқарушы органдардың нормативтік қүқықтық актілерінің негізінде, жер учаскелерін алып қоймай, қауымдық сервитут белгіленеді.

Қауымдық сервитуттар:

ортақ пайдаланудағы объектілерге, зираттарға, қорымдарға және өзге де ғибадат объектілеріне жер учаскесі арқыльічжаяу немесе көлікпен өту;

жер учаскесін коммуналдық, инженерлік, электр және басқа да желілері мен тораптарын, сондай-ақ көлік инфрақүрьглымының объектілерін жөндеу мақсатында пайдалану;

жер учаскесін межелік және геодезиялық белгілер мен оларға өту жолдарын орналастыру;

су алу және суат;

жер учаскесі арқылы мал айдап өту;

жер учаскесін белгіленген мерзімде және белгіленген тәртіппен аң аулау, жер учаскесінде орналасқан түйық су айдындарында балық аулау, жабайы өсімдіктерді жинау мақсатында пайдалану;

жер учаскесін іздестіру, зерттеу және басқа да жүмыстар жүргізу мақсатында жер учаскесін уақытша пайдалану;

жағалау белдеуіне еркін өту;

жер учаскесін мемлекеттік органдардың шешімімен мәдени-көпшілік іс-шаралар өткізуге пайдалану;

қоғамдық және мемлекеттік мүдделермен байланысты өзге де жағдайлар үшін белгіленуі мүмкін.

Жекеше сервитут азаматтық-қүқықтық мәміле негізінде белгіленеді. Жер учаскесін шектеулі күқықпен пайдаланушы қүқық субъектісі жеке меншік иесіне немесе жер паңцаланушьіға жекеше сервитутпен байланысты келтірілген барлық шығынды (нақгы нұқсанды және айрылып қалған пайданы) өтеуге тиіс. Көршілес немесе өзге де жер учаскесін шекгеулі павдалану құщдғы (жекеше

сервитут) :

егер жеке меншік иесінің немесе жер пайдаланушының өз учаскесіне басқа жолы мүмкін болмаса, өте қиын болса немесе шамадан тыс шығындарды керек етсе, көршілес немесе өзге де жер учаскесі арқьшы жаяу және көлікпен жүріп өтуді;
көршілес немесе өзге де учаскеге сервитут белгіленбейінше камтамасыз етуге болмайтьш, электр тартуды, байланыстың кажеггі желілерін тартуды және пайдалануды, сумен, субұрғышпен, жы-лумен жабдықтауды, мелиорацияны және жеке меншік иесінің немесе жер пайдаланушының басқа да қажеттерін кдмтамасыз ету үшін белгіленуі мүмкін.

"Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Заңы өз мүқгаждары үшін жер қойнауының кейбір ресурстарын жалпы пайдалануға жол береді. Мысалы, жеке меншік иесінің немесе Жер пайдаланушының өндірілген жалпы таралған қазындыларды не жер асты суларын олармен кейіннен мәміле жасау ниетінсіз өндіруге күкығы бар. Сонымен бірге ҚР-ның Жер Кодексінің 64- бабы жер учаскесі меншік иелері мен жер пайдаланушылар-дың белгіленген тәртілте кейіннен мәміле жасау ниетінсіз өздерінің шаруашылығы мұқтаждары үшін жер учаскесіндегі құмды, саз балшықгы, қиыршықтасты және баска да жалпы тараған пайдалы қазындыларды, шымтезекті, екпелерді, жерүсті және жерасты су-ларын пайдалануға, жердің өзге де қасиеттерін пайдалануға құқығын баянды етті.

Азаматтардың жалпы орман пайдалану құқықтары ҚР-ның Орман Кодексінде баянды етілген. Жеке тұлғалардың мемлекетгік орман қорыньщ аумағында болуының тәртібі мен шарттары мемлекеттік орман қорының санатымен және аймақгы абаттанды-рудыңдеңгейімен, орман пайдалану түрімен, ерекше қорғалатын табиғи аймақгар туралы жеке-дара ережелермен анықгалады. Жеке тұлғалардың мемлекеттік орман қорының аумағында демалысын өткізу, мәдени-сауықгыру, рекреациялық, туристік және спорт шараларына қатысу, жеке мұқтаждары үшін жабайы өскен жемістерді, жаңғақтарды, саңыраукүлақтарды, жидектерді және дәрілік шикізаттарды, өзге де орман ресурстарын жинау мақса-тында рүқсат құжаттарынсыз тегін болуына күқығы бар. Жеке тұлғалардың мемлекеттік орман қорының аумағында өздерінің мұқтаждары үшін жабайы өскен жемістерді, жаңғақтарды, саңы-раукұлақтарды, жидектерді және дәрілік шикізаттарды, өзге де орман ресурстарын жинауға облыстық атқарушы органның ұсы-нысы бойынша облыстық өкілді органның шешімімен бекітілген нормалар шегінде рұқсат етіледі. Жеке тұлғалардың мемлекеттік орман қорының аумағында болуы жөне жабайы өскен жемістерді, жаңғақтарды, саңырауқұлақтарды, жидектерді және дәрілік шикізаттарды, өзге де орман ресурстарын жинауға Қазақстан Рес-публикасының зандарына сәйкес халықтың денсаулығын қорғау, өрт қауіпсіздігі мүдделері үшін, жаңғақ кәсіпшілігі, орман - жеміс, орман- тұқым және аң аулау шаруашылығын жүргізуге шектеу-лер қойыпуы мүмкін. Алайда, Казақстан Республикасының Қызьш кітабына енген жабайы өскен өсімдіктер мен саңырауқұлақгардың түрлерін, сондай-ақ құрамында есірткі бар өсімдіктер мен табиғи құрамында есірткі бар шикізатты жинау мен дайындауға, Казақстан Республикасының арнайы заңымен анықгалған жағдайларды қоспағанда, тыйым салынады. Орманға келген жеке тұлғалар өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауға, ағаш пен бұталардың сынуына немесе кесілуіне, орман дақылдарының зақымдануына, орманды ластауға, күмырысқа илеуін, құстардың үяларын зақымдауға жол бермеуге, жабайы өскен тағамдық орман ресурстарын, дәрілік шикізатты оларды молайтуга нұқсан келтірмейтін мерзімдерде және әдістермен жинауды жүргізуге міндетті.

Азамат үшін ортақ су пайдалану құқығы оның туған сәтінен пайда болады және қандай жағдайда да ол иеліктен шығарылмауы мүмкін. Су кодексінің 65-бабына сәйкес ортақ су пайдалану ха-лықтың мұқгаждарын қанағаттандыру үшін су объектілері жеке-леген жеке немесе занды тұлғаларға бекітіліп берілмей және судың жай-күйіне әсер ететін құрьшыстар немесе техникалық құрылғы-лар қолданылмай жұзеге асырылады. Ортақ су пайдалануды жүзеге асыру үшін арнайы рұқсат талап етілмейді. Экологиялық, техни-калықжәне халықтың санитарлық-эпидемиологиялық кауіпсіздігі мақсатында ортақ су пайдалану шектеулі немесе оған тыйым са-лынуы мүмкін. Ортақ су пайдалану шарттары мен ережелерін жергілікті өкілді органдар белгілейді (республикалық маңызы бар калалар, астана) .

Су Кодексіне сәйкес су объектілеріне қауымдық және жеке су сервитуттары белгіленуі мүмкін. Қауымдық және жеке су серви-туттары:

күрылыстарды, техникалықкұралдар мен кұрылғыларды қол-данбай су алу;
суат және мал айдау;
су объектілерін сал, қайық және басқа да шағын көлемді кемелер үшін су жолдары ретінде пайдалану мақсаттарында белгіленуі мұмкін.

"Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы" Заңның 23-бабына сәйкес жануарлар дүниесін ортақпай-далануға жануарлар дүниесі объекгілерін, сондай-ақ олардың пай-далы касиеттерін мекендейтін ортасьшан алмай пайдалану жатады.

Сөйтіп, ортақтабиғат пайдалану кұқығы өздерінің мұқтажда-рын қанағаттандырумен байланысты болады және жалпы қол жететін қрдлқболып табылады. Бұл орайда, ортақтабиғат пайда-лануды іске асыру үшін мемлекеттік органдар тарапынан рүқсат талап етілмейді. Табиғатты арнайы пайдалану - қоғамның, занды және жеке тұлғалардың экономикалық мүдделерін қанағаттандыру ұшін та-биғат объектілерін пайдалану. Табиғатты арнайы гіайдалану мемлекеттік органдар беретін арнайы рүқсаттың негізінде жұзеге асырылады және табиғи ресурстардың белгілі бір бөлігін завды және жеке тұлғалардың оқшау пайдалануына бөлуді талап етеді.

ҚР-ның "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңының 16-бабы-на сәйкес табиғат пайдаланушыға берілетін рұқсат қоршаған орта-ны қорғау саласындағы арнайы уәкілетті мемлекеттік орган табиғат пайдаланушыға беретін және табиғат пайдаланушының табиғи ресурстарды пайдалануға (алып қоюға), қоршаған ортаға ластайтын заттарды шығару мен тастауға, өндіріс пен түтыну калдықтарын орналастыруға, табиғат пайдаланудың нақгы мерзімі мен көлемін, нормаларын, ережелері мен қолданылатын технологиясын көрсете отырып, құқығын куәландыратын қрсат болып табылады/7

Жалпы ережелер бойынша табиғатты пайдалануға рұқсатта:

табиғатты пайдалануға рұқсат алған ааамнын, деректері;

табиғи ресурсты пайдалану мақсаты;

табиғи ресурстың сипаттамасы;

рүқсаттың қолданылу мерзімі;

ақы төлеудің шарттары мен тэртібі;

заң актілерімен белгіленген өзге де мағлүматгар мазмүндалуға тиіс.

Суды, жер қойнауын, жануарлар дүниесін, басқа да табиғи ресурстарды арнайы пайдалану болады.

Табиғатты арнайы пайдалану құқығы:

тұрақты (мерзімсіз) немесе уақытша пайдалану ( белгілі бір мерзімін көрсете отырып) ;

иеліктен айырып пайдалану (табиғат пайдалану құқығы басқа адамға берілуі мүмкін) немесе иеліктен айырмай пайдалану (таби-ғат пайдалану құқығы басқа адамға берілмеуі мүмкін) ;

ақысын төлеп немесе өтеусіз алып пайдалану;

бастапқы пайдалану (табиғат пайдалану құқығы мемлекеттен не осы күқықка иеліктен айыру тәртібінде баска бастапқы табиғат пайдаланушыдан алған) немесе кайталама пайдалану (уақытша та-биғат пайдалану құқығы бастапқы табиғат пайдаланушыдан шарт негізінде алынған, өзінде осы мәртебені сақтап қалатын) болуы мүмкін.

Сү Кодексінің 66-бабына сәйкес халықтың ауыз су және ком-муналдық-тұрмыстық қажеттерін, ауыл шаруашылығының өнеркәсіптің, энергетиканың, балық шаруашылығының және көліктің суға деген қажеттерін қанағаттандыру үшін, сондай-ақ өнеркәсіптік, коммуналдық - тұрмыстық, сорғыту және басқа да ағынды суларды жер үсті объектілеріне ағызу үшін құрылыстарды немесе техникалық құрылғыларды су объектісінен алып немесе алмай қолдана отырып су объектісінен жер үсті және жер асты су ресурстарын тікелей пайдалану арнайы су пайдалануға жатады.

Жеке және занды тұлғалардың арнайы су пайдалану құқығы

лицензияда немёсе рүқсатта белгіленген мақсаттар үшін ғана пай-

даланылады және басқа тұлғалардың құқықтары мен занды

¹ мүдделерін бүзбауға және қоршаған ортаға зиян келтірмеуге тиіс.

Арнайы су пайдалануды жеке және занды түлғалар лицензия негізінде жүзеге асырады. Алайда, осы баптың 4 және 5-баптарын қоспағанда, өнеркәсіптік, коммунаддық-түрмыстық, сорғыту және баскд да ағынды суларды жер үстіндегі су объектілеріне ағызу, сондай-ақ жер қойнауы бөлігінен алу лимиті тәулігіне елуден екі мың текше метрге дейінгі шаруашылық - ауыз су және өндірістік-техникалық жер асты суларын пайдалану рүқсаты негізінде жүзе-ге асырылады. Арнайы су пайдалануға рүқсатты Ауыл шаруашы-лығы министрлігінің су ресурстары жөніндегі комитеті береді.

Мынадай су тарту қүрылыстарын: шахталы және терендігі жи-ырма метрге дейінгі күбырлы сүзгілі құдықтар, сондай-ақ орта-лықтандырылған сумен жабдықтау үшін пайдаланылмайтын су түгқыш жиектің бірінші беткейінен барлық жағдайда деңгейін мәжбүрлі төмендетпей тәулігіне елу текше метрден аспайтын су алып жұмыс істейтін шегендеу күрылыстарын пайдаланған кезде арнайы су пайдалануға лицензия мен рұқсат талап етілмейді.

Жануарлар дүниесін арнайы пайдалануға жануарлар дүниесі объектілерін және олардың тіршілік ету өнімдерін мекендейтін ортасынан алу арқылы пайдалану жатады.

Жануарлар дүниесін немесе басқа да табиғи ресурстарды пай-далану құқығын Қазақстан Республикасының Үкіметі реттейді. Мысалы, ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 31 желтоқсандағы N 1469 Қаулысымен жануарлар дүниесін пайдалануға рұқсаттар беру Ережесі бекітілді, ал Үкіметтің 2005 жылғы 18 наурыздағы N 246 Қаулысымен Балық аулау Ережесі бекітілді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.