Тарихи әлеуметтану

1. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі. ХІХ. ғасырдың 40.жылдары.
2. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең.
3. ХХ ғасырдағы әлеуметтану.
4. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанда әлеуметтік ой.пікірлердің дамуы.

1. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі- ХІХ- ғасырдың 40-жылдары.
2. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең.
3. ХХ ғасырдағы әлеуметтану.
4. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанда әлеуметтік ой-пікірлердің дамуы.

1. Қандай да бір ғылым белгілі бір объективтік қажеттілікке , өмір сұранысына байланысты пайда болады . Өмір , тәжірибе қажеттілігі , сұранысы больаса , ғылым пайда болмаған болар еді . Осыған орай әрбір ғылымның , тіпті теорияның өзіне тән шығуы , пайда болу тарихы бар . Сондықтан әрбір ғылымның шығу , пайда болу тарихын білу қажет , өйткені бұларды білмейінше біздің нақтылы ғылым туралы біліміміз шектеулі , біржақты , үстірт болады .
Бұл шарттардың да әлеуметтану ғылымына тікелей қатысы бар және біз оның әрбір теориясына , тұжырымдамасына тарихи тұрғыдан қарасақ , біз ондағы ескі , кертартпа ой-пікірлерді , қателерді , жағымсыз тәжірибені болдырмауға , қайталамауға тырысып , болашағы зор теорияны , тұжырымдарды , тәжірибені кең қолдануға мумкіндік тудыратын процестерге жол ашамыз . Сөйтіп қоғамның , адамның жан-жақты дамуына тікелей ықпалын тигізеді .
Әлеуметтану қалай пайда болды , оның алғы шарттары , шығу себептері қандай , оның ғылым болып қалыптасуына қандай қозғаушы күштер түрткі болды ?
Бұл сұрақтарға бірден жауап беру оңай емес . Өйткені әлеуметтанудың шығуының түп-тамыры көне заманға ұласады . Қоғам , қоғамдық өмірдің болғанын біз антикалық философиядан , біздің жыл санауымыздан бұрынғы ІҮ ғасырда өмір сүрген ұлы ойшылдары Платонның , «Заңдар» , «Мемлекет туралы» еңбектері мен Аристотельдің «Саясат» , т.б. еңбектерінен кездестіреміз . Бұл мәселелер жаңа дәуірде Макиавелли . Руссо . Гобс . т.б. еңбектерінде де өткір тұжырымдалған .
Әлеуметтану қалай пайда болды , қай уақытта , өмірге келуіне қандай алғышарттар себеп болды , т.с.с. сұрақтарға ғылыми дұрыс жауап беру үшін біз ғылымдардың шығуы мен дамуын зерттейтін «Науковедение» атты кітаптың деректеріне сүйенеміз .
«Науковедение» кітабы бойынша , әлеуметтану ХІХ ғасырдың 40-жылдары , оның негізін салушы француз оқымыстысы Огюст Конттың 1839 жылы «Позитивтік философия курсы» атты еңбегінің 3-ші томында «Социология» деген ұғымды бірінші рет қолданып , қоғамды ғылыми негізде зерттеп білуді міндет етіп қойды .
Өзінің даму кезеніңде әлеметтану төрт негізгі кезеңнен өтті .
1- кезең . Әлеметтану ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың 20-30-жылдарының басында қоғамдық құбылыстарды баяндау сипатында болады. Бұл кезеңде әлеуметтану философиядан бөлініп шығып , қоғамды зерттеудің , түсіндірудің жаңа ғылыми , әдістемелік тұжырымдарын іздестіре бастады .
Әлеуметтану дамуының алғашқы кезеңінің өзінде-ақ осы ғылымның пайда болуын , дамуын түсіндірмекші болған бірнеше мектептер, бағыттар , ілімдер қалыптасты. Бұл кезеңде әлеуметтанудың қолданбалы саласы қалыптаса бастады .
2. –кезең. Қолданбалы әлеуметтану ХХ ғасырдың 30-60 жылдарын қамтиды . Бұл кезеңде әлеуметтанудың әдістемелік және әдістік аппаратын дайындау басталды , әлеуметтану эксперименталды ғылымға айналды. Оның әр түрлі ақпарат құралдары қалыптасып , математикалық ақпаратты кеңінен қолдана бастады.
3. –кезең. ХХ ғасырдың 60-90- жылдарын қамтиды. Бұл кезеңде әлеуметтану өткен кездегі әлеуметтанудың теорияларын , алуан түрлі ой- тұжырымдарын өмірде қолдана бастады. Қазіргі кезде Батыс елдерінде парламентті және президенттерді сайлаулардың қарсаңында нақтылы әлеуметтік зерттеулер жүргізіліп , саяси серіктестіктердің сайлауын қамтамасыз етіп отырды.
4.-кезең. Бүгінгі таңда әлеуметтану әлемдік шеңберде жүйелі білімге айналды. Бұл кезеңде әлеуметтану ғылымында алуан түрлі тұжырымдамалар , көптеген теориялар пайда болды.
Әлеуметтану тарихына үңілсек , бұдан мыңдаған жылдар бұрын грек ойшылары Сократ, Платон, Аристотелъ , т.б. әлеуметтануға қатысты мәселелерін қарапайым түрде қарғандырымен , көптеген ұнамды , жақсы ойлар айтқан . Бірақ , әлеуметтану ол кезде өз алдына дербес , тәуелсіз ғылым болып әлі қалыптасқан жоқ еді .

2. Әлеуметтану ХІХ ғасырдың 30-40-жылдары өз алдына дербес ғылым болып қалыптасты . Жоғарыда көрсетілгендей оның негізін салушы француз оқымыстысы Огюст Конт (1798-1857 ж.ж) болды . Оның әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі туралы идея жатыр .
Жалпы О . Конттың тұжырымдамасы бойынша , әрбір қоғамды ақыл-сана , жалпы идея басқарды деген идеалистік ой жатыр . О . Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интеллектуалды ақыл-ойының , санасының , бір ізділікпен дәйекті дамуының үш кезеңі , яғнни теологиялық , метафизикалық және позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы тусіндіреді .
Бірінші , яғни теологиялық сатыда адам қандай да бір құбылыс , процесс , зат болмасын , оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты , оларға табиғат пен өмірге байланысы жоқ ғажайып , абстрактілі ұғымдарды қолданды .
Екінші , яғни метафизикалық сатыда адам табиғаттан , өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты , ендігі жерде құбылыстарды , процесс, олардың мәні мен себебін филоофиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты . Бұл кезеңнің басты қызметі - ол қандай да бір затты , құбылысты , процесті алмайық , оларды сын тұрғысынан өткізіп қараулы қажет етеді . Сөйтіп екінші кезең адамның интеллектуалды дамудың ғылыми түрін , яғни позитивизмді дайындады .