Тарихи әлеуметтану



1. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі. ХІХ. ғасырдың 40.жылдары.
2. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең.
3. ХХ ғасырдағы әлеуметтану.
4. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанда әлеуметтік ой.пікірлердің дамуы.
1. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі- ХІХ- ғасырдың 40-жылдары.
2. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең.
3. ХХ ғасырдағы әлеуметтану.
4. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанда әлеуметтік ой-пікірлердің дамуы.

1. Қандай да бір ғылым белгілі бір объективтік қажеттілікке , өмір сұранысына байланысты пайда болады . Өмір , тәжірибе қажеттілігі , сұранысы больаса , ғылым пайда болмаған болар еді . Осыған орай әрбір ғылымның , тіпті теорияның өзіне тән шығуы , пайда болу тарихы бар . Сондықтан әрбір ғылымның шығу , пайда болу тарихын білу қажет , өйткені бұларды білмейінше біздің нақтылы ғылым туралы біліміміз шектеулі , біржақты , үстірт болады .
Бұл шарттардың да әлеуметтану ғылымына тікелей қатысы бар және біз оның әрбір теориясына , тұжырымдамасына тарихи тұрғыдан қарасақ , біз ондағы ескі , кертартпа ой-пікірлерді , қателерді , жағымсыз тәжірибені болдырмауға , қайталамауға тырысып , болашағы зор теорияны , тұжырымдарды , тәжірибені кең қолдануға мумкіндік тудыратын процестерге жол ашамыз . Сөйтіп қоғамның , адамның жан-жақты дамуына тікелей ықпалын тигізеді .
Әлеуметтану қалай пайда болды , оның алғы шарттары , шығу себептері қандай , оның ғылым болып қалыптасуына қандай қозғаушы күштер түрткі болды ?
Бұл сұрақтарға бірден жауап беру оңай емес . Өйткені әлеуметтанудың шығуының түп-тамыры көне заманға ұласады . Қоғам , қоғамдық өмірдің болғанын біз антикалық философиядан , біздің жыл санауымыздан бұрынғы ІҮ ғасырда өмір сүрген ұлы ойшылдары Платонның , «Заңдар» , «Мемлекет туралы» еңбектері мен Аристотельдің «Саясат» , т.б. еңбектерінен кездестіреміз . Бұл мәселелер жаңа дәуірде Макиавелли . Руссо . Гобс . т.б. еңбектерінде де өткір тұжырымдалған .
Әлеуметтану қалай пайда болды , қай уақытта , өмірге келуіне қандай алғышарттар себеп болды , т.с.с. сұрақтарға ғылыми дұрыс жауап беру үшін біз ғылымдардың шығуы мен дамуын зерттейтін «Науковедение» атты кітаптың деректеріне сүйенеміз .
«Науковедение» кітабы бойынша , әлеуметтану ХІХ ғасырдың 40-жылдары , оның негізін салушы француз оқымыстысы Огюст Конттың 1839 жылы «Позитивтік философия курсы» атты еңбегінің 3-ші томында «Социология» деген ұғымды бірінші рет қолданып , қоғамды ғылыми негізде зерттеп білуді міндет етіп қойды .
Өзінің даму кезеніңде әлеметтану төрт негізгі кезеңнен өтті .
1- кезең . Әлеметтану ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың 20-30-жылдарының басында қоғамдық құбылыстарды баяндау сипатында болады. Бұл кезеңде әлеуметтану философиядан бөлініп шығып , қоғамды зерттеудің , түсіндірудің жаңа ғылыми , әдістемелік тұжырымдарын іздестіре бастады .
Әлеуметтану дамуының алғашқы кезеңінің өзінде-ақ осы ғылымның пайда болуын , дамуын түсіндірмекші болған бірнеше мектептер, бағыттар , ілімдер қалыптасты. Бұл кезеңде әлеуметтанудың қолданбалы саласы қалыптаса бастады .
2. –кезең. Қолданбалы әлеуметтану ХХ ғасырдың 30-60 жылдарын қамтиды . Бұл кезеңде әлеуметтанудың әдістемелік және әдістік аппаратын дайындау басталды , әлеуметтану эксперименталды ғылымға айналды. Оның әр түрлі ақпарат құралдары қалыптасып , математикалық ақпаратты кеңінен қолдана бастады.
3. –кезең. ХХ ғасырдың 60-90- жылдарын қамтиды. Бұл кезеңде әлеуметтану өткен кездегі әлеуметтанудың теорияларын , алуан түрлі ой- тұжырымдарын өмірде қолдана бастады. Қазіргі кезде Батыс елдерінде парламентті және президенттерді сайлаулардың қарсаңында нақтылы әлеуметтік зерттеулер жүргізіліп , саяси серіктестіктердің сайлауын қамтамасыз етіп отырды.
4.-кезең. Бүгінгі таңда әлеуметтану әлемдік шеңберде жүйелі білімге айналды. Бұл кезеңде әлеуметтану ғылымында алуан түрлі тұжырымдамалар , көптеген теориялар пайда болды.
Әлеуметтану тарихына үңілсек , бұдан мыңдаған жылдар бұрын грек ойшылары Сократ, Платон, Аристотелъ , т.б. әлеуметтануға қатысты мәселелерін қарапайым түрде қарғандырымен , көптеген ұнамды , жақсы ойлар айтқан . Бірақ , әлеуметтану ол кезде өз алдына дербес , тәуелсіз ғылым болып әлі қалыптасқан жоқ еді .

2. Әлеуметтану ХІХ ғасырдың 30-40-жылдары өз алдына дербес ғылым болып қалыптасты . Жоғарыда көрсетілгендей оның негізін салушы француз оқымыстысы Огюст Конт (1798-1857 ж.ж) болды . Оның әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі туралы идея жатыр .
Жалпы О . Конттың тұжырымдамасы бойынша , әрбір қоғамды ақыл-сана , жалпы идея басқарды деген идеалистік ой жатыр . О . Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интеллектуалды ақыл-ойының , санасының , бір ізділікпен дәйекті дамуының үш кезеңі , яғнни теологиялық , метафизикалық және позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы тусіндіреді .
Бірінші , яғни теологиялық сатыда адам қандай да бір құбылыс , процесс , зат болмасын , оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты , оларға табиғат пен өмірге байланысы жоқ ғажайып , абстрактілі ұғымдарды қолданды .
Екінші , яғни метафизикалық сатыда адам табиғаттан , өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты , ендігі жерде құбылыстарды , процесс, олардың мәні мен себебін филоофиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты . Бұл кезеңнің басты қызметі - ол қандай да бір затты , құбылысты , процесті алмайық , оларды сын тұрғысынан өткізіп қараулы қажет етеді . Сөйтіп екінші кезең адамның интеллектуалды дамудың ғылыми түрін , яғни позитивизмді дайындады .

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:   
Тарихи әлеуметтану.

1. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі- ХІХ- ғасырдың 40-жылдары.
2. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең.
3. ХХ ғасырдағы әлеуметтану.
4. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанда әлеуметтік ой-пікірлердің дамуы.

1. Қандай да бір ғылым белгілі бір объективтік қажеттілікке , өмір сұранысына байланысты пайда болады . Өмір , тәжірибе қажеттілігі , сұранысы больаса , ғылым пайда болмаған болар еді . Осыған орай әрбір ғылымның , тіпті теорияның өзіне тән шығуы , пайда болу тарихы бар . Сондықтан әрбір ғылымның шығу , пайда болу тарихын білу қажет , өйткені бұларды білмейінше біздің нақтылы ғылым туралы біліміміз шектеулі , біржақты , үстірт болады .
Бұл шарттардың да әлеуметтану ғылымына тікелей қатысы бар және біз оның әрбір теориясына , тұжырымдамасына тарихи тұрғыдан қарасақ , біз ондағы ескі , кертартпа ой-пікірлерді , қателерді , жағымсыз тәжірибені болдырмауға , қайталамауға тырысып , болашағы зор теорияны , тұжырымдарды , тәжірибені кең қолдануға мумкіндік тудыратын процестерге жол ашамыз . Сөйтіп қоғамның , адамның жан-жақты дамуына тікелей ықпалын тигізеді .
Әлеуметтану қалай пайда болды , оның алғы шарттары , шығу себептері қандай , оның ғылым болып қалыптасуына қандай қозғаушы күштер түрткі болды ?
Бұл сұрақтарға бірден жауап беру оңай емес . Өйткені әлеуметтанудың шығуының түп-тамыры көне заманға ұласады . Қоғам , қоғамдық өмірдің болғанын біз антикалық философиядан , біздің жыл санауымыздан бұрынғы ІҮ ғасырда өмір сүрген ұлы ойшылдары Платонның , Заңдар , Мемлекет туралы еңбектері мен Аристотельдің Саясат , т.б. еңбектерінен кездестіреміз . Бұл мәселелер жаңа дәуірде Макиавелли . Руссо . Гобс . т.б. еңбектерінде де өткір тұжырымдалған .
Әлеуметтану қалай пайда болды , қай уақытта , өмірге келуіне қандай алғышарттар себеп болды , т.с.с. сұрақтарға ғылыми дұрыс жауап беру үшін біз ғылымдардың шығуы мен дамуын зерттейтін Науковедение атты кітаптың деректеріне сүйенеміз .
Науковедение кітабы бойынша , әлеуметтану ХІХ ғасырдың 40-жылдары , оның негізін салушы француз оқымыстысы Огюст Конттың 1839 жылы Позитивтік философия курсы атты еңбегінің 3-ші томында Социология деген ұғымды бірінші рет қолданып , қоғамды ғылыми негізде зерттеп білуді міндет етіп қойды .
Өзінің даму кезеніңде әлеметтану төрт негізгі кезеңнен өтті .
1- кезең . Әлеметтану ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың 20-30-жылдарының басында қоғамдық құбылыстарды баяндау сипатында болады. Бұл кезеңде әлеуметтану философиядан бөлініп шығып , қоғамды зерттеудің , түсіндірудің жаңа ғылыми , әдістемелік тұжырымдарын іздестіре бастады .
Әлеуметтану дамуының алғашқы кезеңінің өзінде-ақ осы ғылымның пайда болуын , дамуын түсіндірмекші болған бірнеше мектептер, бағыттар , ілімдер қалыптасты. Бұл кезеңде әлеуметтанудың қолданбалы саласы қалыптаса бастады .
2. - кезең. Қолданбалы әлеуметтану ХХ ғасырдың 30-60 жылдарын қамтиды . Бұл кезеңде әлеуметтанудың әдістемелік және әдістік аппаратын дайындау басталды , әлеуметтану эксперименталды ғылымға айналды. Оның әр түрлі ақпарат құралдары қалыптасып , математикалық ақпаратты кеңінен қолдана бастады.
3. - кезең. ХХ ғасырдың 60-90- жылдарын қамтиды. Бұл кезеңде әлеуметтану өткен кездегі әлеуметтанудың теорияларын , алуан түрлі ой- тұжырымдарын өмірде қолдана бастады. Қазіргі кезде Батыс елдерінде парламентті және президенттерді сайлаулардың қарсаңында нақтылы әлеуметтік зерттеулер жүргізіліп , саяси серіктестіктердің сайлауын қамтамасыз етіп отырды.
4.-кезең. Бүгінгі таңда әлеуметтану әлемдік шеңберде жүйелі білімге айналды. Бұл кезеңде әлеуметтану ғылымында алуан түрлі тұжырымдамалар , көптеген теориялар пайда болды.
Әлеуметтану тарихына үңілсек , бұдан мыңдаған жылдар бұрын грек ойшылары Сократ, Платон, Аристотелъ , т.б. әлеуметтануға қатысты мәселелерін қарапайым түрде қарғандырымен , көптеген ұнамды , жақсы ойлар айтқан . Бірақ , әлеуметтану ол кезде өз алдына дербес , тәуелсіз ғылым болып әлі қалыптасқан жоқ еді .

2. Әлеуметтану ХІХ ғасырдың 30-40-жылдары өз алдына дербес ғылым болып қалыптасты . Жоғарыда көрсетілгендей оның негізін салушы француз оқымыстысы Огюст Конт (1798-1857 ж.ж) болды . Оның әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі туралы идея жатыр .
Жалпы О . Конттың тұжырымдамасы бойынша , әрбір қоғамды ақыл-сана , жалпы идея басқарды деген идеалистік ой жатыр . О . Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интеллектуалды ақыл-ойының , санасының , бір ізділікпен дәйекті дамуының үш кезеңі , яғнни теологиялық , метафизикалық және позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы тусіндіреді .
Бірінші , яғни теологиялық сатыда адам қандай да бір құбылыс , процесс , зат болмасын , оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты , оларға табиғат пен өмірге байланысы жоқ ғажайып , абстрактілі ұғымдарды қолданды .
Екінші , яғни метафизикалық сатыда адам табиғаттан , өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты , ендігі жерде құбылыстарды , процесс, олардың мәні мен себебін филоофиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты . Бұл кезеңнің басты қызметі - ол қандай да бір затты , құбылысты , процесті алмайық , оларды сын тұрғысынан өткізіп қараулы қажет етеді . Сөйтіп екінші кезең адамның интеллектуалды дамудың ғылыми түрін , яғни позитивизмді дайындады .
Ал , үшінші , яғни позитивистік кезеңде адам құбылыс , процестердің , заттардың абстрактылы мәндері мен мазмұндарынан , себептерінен бас тартады . Ол тек қана құбылыстарды бақылап , олардың арасындағы тұрақты байланыс пен қатынастарды белгілнп отырды . О . Конттың пікірінше , ғылым позитивистік сипатта болу керек , ол үшін нақтылы фактілерді оқып , үйрену қажет . Нақтылы фактілер - бұл әлеуметтік құбылыстар мен процестер .
О . Конттың әлеуметтану тұжырымдамалары әлеуметтік статика және әлеуметтік динамика деген бөлімдерден тұрады . Әлеуметтік статика қоқамдық өмір сүру жүйенің шарты мен даму заңдылықтарын зерттейді . Бұл салада О. Конт әлеуметтік институттардың негізгі түрлнрін , яғни отбасын , мемлектті , дінді алып қарайды . Олардың қоғамдағы ат қаратын қызметін (функциясын) және адамдардың арасындығы ынтымақтастықты нығайтудағы рөлін көрсетеді .
О . Конттың ой- пікірлерін , идеясын одан әрі дамытқан ағылшын әлеуметтанушысы Герберт Спенсер (1820-1903) болды . Оның -көзқарасына қысқаша тоқтасақ , Г . Спенсердің әлеуметтану теориясы негізгі екі мәселеден тұрады . Бұл екі ой пікір , идея Ч . Дарвиннің биолгиялық түрлердің пайда болу теориясының негізінде пайда болған .
1) Қоғамды биологиялық организм ретінде қарау ;
2) Әлеуметтік эволюция идеясы ;

О . Конт пен Г .Спенсердің кезінде әлеуметтану ғылымында өзінше ерекше ой-пікір айтып әлеуметтанудың айырықша тұжырымдамасын жасаған Карл Маркс (1818-1883)ж.ж. болды.
К.Маркс бірінші болып немістің ұлы философы Гегельдің философиялық диалектикалық әдісін қоғамғасаналы түрде қолданды. Оның әлеуметтану теориясының тағы бір үлкен еркшелігі , ол қоғамдық процесс, құбылыстардың дамуын , өзгеруін әр уақытта бүкіл дүниежүзілік жұмысшы табының көзқарасы тұрғысынан бағалап отырды.
Дегенмен , Маркстік әлеуметтану теориясы ХІХ және ХХ ғасырдағы әлеуметтанушыларға - әсіресе , Э. Дюркгеймге , М. Веберге , Г . Зимельге, т. б. Зор әсер етті. Олар Маркстік теорияның көптеген бағалы , құнды идеяларын өз тұжырымдамаларында кең қолданды.
Әлеуметтанудың классикалық негізін салушылардың ірі өкілінің бірі,
әрі өте беделдісі - Эмиль Дюркгейм (1858-1917)ж.ж. Қазіргі әлеуметтану көбіне Э.Дюркгеймнің классикалық мұрасына сүйенеді . Өзінің әлеуметтануында ол әлеуметтік таным процеснің әдістемесіне көп көңіл аударды . Ал бұл методология социологизм деп аталады . Социологизмнің мәні мен мазмұны әлеуметтілікте . Қоғам - ерекше құбылыс , оны табиғатпен , психикасымен шатастырып , алмастыруға больайды .
Әлеуметтік нақтылықтың негізгі элементі - әлеуметтік фактілер , осылардың жиынтығынан қоғам құралады . Осы фактілер әлеуметтану пәнін қүрайды . Оның басты мақсаты қоғамдағы құбылыстарға түрткі болатын заңдылықтарды ашып тұжырымдау . Э . Дюркгейм әлеуметтік фактілірге бастапқы түсінікті (елестеуді) жатқызады . Ұжымдық ұғымға әр түрлі адам өмірінің моральдық , басқаша айтқанда , әдет-ғұрып , дәстүр , тәртіп ережелері , т.б. кіреді .
Әлеуметтік фактілердің объективтік өмір сүруінің тағы бір салдары - ол адамдарға әсер ете отырып , оларды белгілі бір іс- әрекет жасауға итермелейді .
Э. Дюркгеймнің әлеуметтік теориясының өзегін әлеуметтік келісім , ынтымақтастық (теория солидарности) теориясы құрайды . Осы теорияны зерттеуге оның ең басты еңбегі - Қоғамдық енбектің бөліннуі арналған .
Дегенмен , қазіргі қоғамдағы өткен көне қоғаммен салыстырғанда оның тұрақтылығы төмен , аномия (яғни , қоғамда адамдардың тәртібін, адамгерщілік қасиеттерін басқарып реттеудің төмендеп кетуі ) жағдайында болады .Э . Дюркейм әдеттегі көне , архаикалық қоғамнан қазіргі индустриалды қоғамға өту жолын талдай отырып , осы өтпелі кезеңде аномия құбылысының объективті орын алуын қортындылайды . Оның пікірінше , аномия қоғамның белгілі бір кезеңінде адамның мінез - құлқының төмендеп , моральдық , яғни адамгершілік тұрғыдан басқару қиынға соғуынан , қоғамдағы негізгі әлеуметтік институттардың (яғни, мекеме , ұйымдардың ) іс-әрекетінің тиімсіздігінен және әлеуметтік қайшылықтардың өсуінен байқалмақ .
Э . Дюркейм өзін - өзі өлтірушіліктің 4 типін тұрпатын анықтап береді, олар : эгоистік , альтуристік , экрнрмикалық және фаталистік .Бұлардың әрқайсысының өзіне тән құпиясы бар , шешілу жолы жеке адам мен топтың қарым - қатынасына байланысты .
Макс Вебер (1864-1920 ж.ж) батыстың ірі әлеуметтанушысы . Қазіргі әлеуметтану ғылымы М . Вебердің ой-тұжырымдарымен көп санасады . М . Вебердің әлеуметтану теориясы позитивистік теорияға қарсы шығу кезеңінде пайда болды . Позитивизиге қарсы шығу дәуірінде ол әлеуметтанудың өзгешілігін жақтай отырып , адам іс- әрекетін , қимылын түсіну , ұғыну теориясын қалыптастырады .
М . Вебер әлеуметтік стратификация теорисының негізін салды . Веберлік әлеуметтік статификацияның өлшемі бойынша жалғыз ғана эконоьикалық факторлар , яғни меншік формасына ғана емес , сонымен бірге оған өлшемдері қолданылады . Осыған сәйкес әлеуметтік стратификация теориясы көп өлшемді болуы мүмкін деп тұжырымдамайды .

3. ХХ ғасырдағы әлеуметтану - әлеуметтанудың жаңа дәуірі , біріншіден, эмперикалық әлеуметтанудың дамуы мен қалыптасуымен байланысты болды. Екіншіден, жана тұжырымдамалар мен бағыттардың шығуымен ,үшіншіден , теориялық және эмпирикалық әлеуметтануды белгілі бір дәрежеде біріктіруге бағыт алумен сипатталады.
Бұл дәуір ХХ ғасырдың 20- жылдарынан басталып , біздің қазіргі өмірімізге дейінгіуақытты қамтиды. Бұл дәуір негізінде үш кезеңен тұрады.
Бірінші кезең 20- жылдардан 40- жылдарға дейінгі уақытты қамтиды. Бұл кезеңде эмпирикалық әлеуметтанудың басымдылығы байқалады ; Екінші кезең - 40-шы жылдың екінші жартысынан 60-шы жылдың аяғына дейін созылды . Бұл уақытта , керсінше , теориялық - әдістемелік әлеуметтанудың құрлымы күшейіп , эмперикалық әлеуметтанудан жоғары көтеріледі . Үшінші кезң - 70-жылдардан бастап қазіргі уақытқа дейін жалғастары . Үшінші кезеңде теориялық әлеуметтанудың зерттеулерін микро - макро әлеуметтанумен біріктіруге әрекет жасалады . Екінші жағынан , әлеуметтануды жеке ғылым ретінде жаңа деңгейге шығарып әлеуметтік процестерді зерттеу , оларды жаңа сапада түсіну ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Теориялық және қолданбалы әлеуметтану.
Л.С.Выготскийдің оқыту және дамыту жөніндегі тұжырымдары
Теориялық әлеуметтану түсінігі
Қазақстанда әлеуметтану ғылымының қалыптасуы
«Әлемдік әлеуметтану»
Әлеуметтану ғылым ретінде, әлеуметтік мектептер мен өкілдері
Әлеуметтанудың әдісі
Әлеуметтану ғылымын зерттеу
«Әлеуметтану» пәні бойынша дәріс сабақтарының контактілік мәліметтері контактілік дәріс сабақтары
Ресейдегі әлеуметтанулық ойдың қалыптасуы
Пәндер