Тарихи әлеуметтану

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Тарихи әлеуметтану.

1. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі- ХІХ- ғасырдың 40-жылдары.
2. Әлеуметтану дамуындағы классикалық кезең.
3. ХХ ғасырдағы әлеуметтану.
4. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанда әлеуметтік ой-пікірлердің дамуы.

1. Қандай да бір ғылым белгілі бір объективтік қажеттілікке , өмір сұранысына байланысты пайда болады . Өмір , тәжірибе қажеттілігі , сұранысы больаса , ғылым пайда болмаған болар еді . Осыған орай әрбір ғылымның , тіпті теорияның өзіне тән шығуы , пайда болу тарихы бар . Сондықтан әрбір ғылымның шығу , пайда болу тарихын білу қажет , өйткені бұларды білмейінше біздің нақтылы ғылым туралы біліміміз шектеулі , біржақты , үстірт болады .
Бұл шарттардың да әлеуметтану ғылымына тікелей қатысы бар және біз оның әрбір теориясына , тұжырымдамасына тарихи тұрғыдан қарасақ , біз ондағы ескі , кертартпа ой-пікірлерді , қателерді , жағымсыз тәжірибені болдырмауға , қайталамауға тырысып , болашағы зор теорияны , тұжырымдарды , тәжірибені кең қолдануға мумкіндік тудыратын процестерге жол ашамыз . Сөйтіп қоғамның , адамның жан-жақты дамуына тікелей ықпалын тигізеді .
Әлеуметтану қалай пайда болды , оның алғы шарттары , шығу себептері қандай , оның ғылым болып қалыптасуына қандай қозғаушы күштер түрткі болды ?
Бұл сұрақтарға бірден жауап беру оңай емес . Өйткені әлеуметтанудың шығуының түп-тамыры көне заманға ұласады . Қоғам , қоғамдық өмірдің болғанын біз антикалық философиядан , біздің жыл санауымыздан бұрынғы ІҮ ғасырда өмір сүрген ұлы ойшылдары Платонның , Заңдар , Мемлекет туралы еңбектері мен Аристотельдің Саясат , т.б. еңбектерінен кездестіреміз . Бұл мәселелер жаңа дәуірде Макиавелли . Руссо . Гобс . т.б. еңбектерінде де өткір тұжырымдалған .
Әлеуметтану қалай пайда болды , қай уақытта , өмірге келуіне қандай алғышарттар себеп болды , т.с.с. сұрақтарға ғылыми дұрыс жауап беру үшін біз ғылымдардың шығуы мен дамуын зерттейтін Науковедение атты кітаптың деректеріне сүйенеміз .
Науковедение кітабы бойынша , әлеуметтану ХІХ ғасырдың 40-жылдары , оның негізін салушы француз оқымыстысы Огюст Конттың 1839 жылы Позитивтік философия курсы атты еңбегінің 3-ші томында Социология деген ұғымды бірінші рет қолданып , қоғамды ғылыми негізде зерттеп білуді міндет етіп қойды .
Өзінің даму кезеніңде әлеметтану төрт негізгі кезеңнен өтті .
1- кезең . Әлеметтану ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың 20-30-жылдарының басында қоғамдық құбылыстарды баяндау сипатында болады. Бұл кезеңде әлеуметтану философиядан бөлініп шығып , қоғамды зерттеудің , түсіндірудің жаңа ғылыми , әдістемелік тұжырымдарын іздестіре бастады .
Әлеуметтану дамуының алғашқы кезеңінің өзінде-ақ осы ғылымның пайда болуын , дамуын түсіндірмекші болған бірнеше мектептер, бағыттар , ілімдер қалыптасты. Бұл кезеңде әлеуметтанудың қолданбалы саласы қалыптаса бастады .
2. - кезең. Қолданбалы әлеуметтану ХХ ғасырдың 30-60 жылдарын қамтиды . Бұл кезеңде әлеуметтанудың әдістемелік және әдістік аппаратын дайындау басталды , әлеуметтану эксперименталды ғылымға айналды. Оның әр түрлі ақпарат құралдары қалыптасып , математикалық ақпаратты кеңінен қолдана бастады.
3. - кезең. ХХ ғасырдың 60-90- жылдарын қамтиды. Бұл кезеңде әлеуметтану өткен кездегі әлеуметтанудың теорияларын , алуан түрлі ой- тұжырымдарын өмірде қолдана бастады. Қазіргі кезде Батыс елдерінде парламентті және президенттерді сайлаулардың қарсаңында нақтылы әлеуметтік зерттеулер жүргізіліп , саяси серіктестіктердің сайлауын қамтамасыз етіп отырды.
4.-кезең. Бүгінгі таңда әлеуметтану әлемдік шеңберде жүйелі білімге айналды. Бұл кезеңде әлеуметтану ғылымында алуан түрлі тұжырымдамалар , көптеген теориялар пайда болды.
Әлеуметтану тарихына үңілсек , бұдан мыңдаған жылдар бұрын грек ойшылары Сократ, Платон, Аристотелъ , т.б. әлеуметтануға қатысты мәселелерін қарапайым түрде қарғандырымен , көптеген ұнамды , жақсы ойлар айтқан . Бірақ , әлеуметтану ол кезде өз алдына дербес , тәуелсіз ғылым болып әлі қалыптасқан жоқ еді .

2. Әлеуметтану ХІХ ғасырдың 30-40-жылдары өз алдына дербес ғылым болып қалыптасты . Жоғарыда көрсетілгендей оның негізін салушы француз оқымыстысы Огюст Конт (1798-1857 ж.ж) болды . Оның әлеуметтану тұжырымдамасының негізінде қоғам дамуының сатыларға жіктелуі туралы идея жатыр .
Жалпы О . Конттың тұжырымдамасы бойынша , әрбір қоғамды ақыл-сана , жалпы идея басқарды деген идеалистік ой жатыр . О . Конт жалпы қоғамның дамуын адамдардың интеллектуалды ақыл-ойының , санасының , бір ізділікпен дәйекті дамуының үш кезеңі , яғнни теологиялық , метафизикалық және позитивистік сатыларын тұжырымдау арқылы тусіндіреді .
Бірінші , яғни теологиялық сатыда адам қандай да бір құбылыс , процесс , зат болмасын , оларды діни тұрғыдан түсіндіруге тырысты , оларға табиғат пен өмірге байланысы жоқ ғажайып , абстрактілі ұғымдарды қолданды .
Екінші , яғни метафизикалық сатыда адам табиғаттан , өмірден тыс абстрактілі ұғымдардан бас тартты , ендігі жерде құбылыстарды , процесс, олардың мәні мен себебін филоофиялық абстракциялы ұғымдардың негізінде түсіндіруге тырысты . Бұл кезеңнің басты қызметі - ол қандай да бір затты , құбылысты , процесті алмайық , оларды сын тұрғысынан өткізіп қараулы қажет етеді . Сөйтіп екінші кезең адамның интеллектуалды дамудың ғылыми түрін , яғни позитивизмді дайындады .
Ал , үшінші , яғни позитивистік кезеңде адам құбылыс , процестердің , заттардың абстрактылы мәндері мен мазмұндарынан , себептерінен бас тартады . Ол тек қана құбылыстарды бақылап , олардың арасындағы тұрақты байланыс пен қатынастарды белгілнп отырды . О . Конттың пікірінше , ғылым позитивистік сипатта болу керек , ол үшін нақтылы фактілерді оқып , үйрену қажет . Нақтылы фактілер - бұл әлеуметтік құбылыстар мен процестер .
О . Конттың әлеуметтану тұжырымдамалары әлеуметтік статика және әлеуметтік динамика деген бөлімдерден тұрады . Әлеуметтік статика қоқамдық өмір сүру жүйенің шарты мен даму заңдылықтарын зерттейді . Бұл салада О. Конт әлеуметтік институттардың негізгі түрлнрін , яғни отбасын , мемлектті , дінді алып қарайды . Олардың қоғамдағы ат қаратын қызметін (функциясын) және адамдардың арасындығы ынтымақтастықты нығайтудағы рөлін көрсетеді .
О . Конттың ой- пікірлерін , идеясын одан әрі дамытқан ағылшын әлеуметтанушысы Герберт Спенсер (1820-1903) болды . Оның -көзқарасына қысқаша тоқтасақ , Г . Спенсердің әлеуметтану теориясы негізгі екі мәселеден тұрады . Бұл екі ой пікір , идея Ч . Дарвиннің биолгиялық түрлердің пайда болу теориясының негізінде пайда болған .
1) Қоғамды биологиялық организм ретінде қарау ;
2) Әлеуметтік эволюция идеясы ;

О . Конт пен Г .Спенсердің кезінде әлеуметтану ғылымында өзінше ерекше ой-пікір айтып әлеуметтанудың айырықша тұжырымдамасын жасаған Карл Маркс (1818-1883)ж.ж. болды.
К.Маркс бірінші болып немістің ұлы философы Гегельдің философиялық диалектикалық әдісін қоғамғасаналы түрде қолданды. Оның әлеуметтану теориясының тағы бір үлкен еркшелігі , ол қоғамдық процесс, құбылыстардың дамуын , өзгеруін әр уақытта бүкіл дүниежүзілік жұмысшы табының көзқарасы тұрғысынан бағалап отырды.
Дегенмен , Маркстік әлеуметтану теориясы ХІХ және ХХ ғасырдағы әлеуметтанушыларға - әсіресе , Э. Дюркгеймге , М. Веберге , Г . Зимельге, т. б. Зор әсер етті. Олар Маркстік теорияның көптеген бағалы , құнды идеяларын өз тұжырымдамаларында кең қолданды.
Әлеуметтанудың классикалық негізін салушылардың ірі өкілінің бірі,
әрі өте беделдісі - Эмиль Дюркгейм (1858-1917)ж.ж. Қазіргі әлеуметтану көбіне Э.Дюркгеймнің классикалық мұрасына сүйенеді . Өзінің әлеуметтануында ол әлеуметтік таным процеснің әдістемесіне көп көңіл аударды . Ал бұл методология социологизм деп аталады . Социологизмнің мәні мен мазмұны әлеуметтілікте . Қоғам - ерекше құбылыс , оны табиғатпен , психикасымен шатастырып , алмастыруға больайды .
Әлеуметтік нақтылықтың негізгі элементі - әлеуметтік фактілер , осылардың жиынтығынан қоғам құралады . Осы фактілер әлеуметтану пәнін қүрайды . Оның басты мақсаты қоғамдағы құбылыстарға түрткі болатын заңдылықтарды ашып тұжырымдау . Э . Дюркгейм әлеуметтік фактілірге бастапқы түсінікті (елестеуді) жатқызады . Ұжымдық ұғымға әр түрлі адам өмірінің моральдық , басқаша айтқанда , әдет-ғұрып , дәстүр , тәртіп ережелері , т.б. кіреді .
Әлеуметтік фактілердің объективтік өмір сүруінің тағы бір салдары - ол адамдарға әсер ете отырып , оларды белгілі бір іс- әрекет жасауға итермелейді .
Э. Дюркгеймнің әлеуметтік теориясының өзегін әлеуметтік келісім , ынтымақтастық (теория солидарности) теориясы құрайды . Осы теорияны зерттеуге оның ең басты еңбегі - Қоғамдық енбектің бөліннуі арналған .
Дегенмен , қазіргі қоғамдағы өткен көне қоғаммен салыстырғанда оның тұрақтылығы төмен , аномия (яғни , қоғамда адамдардың тәртібін, адамгерщілік қасиеттерін басқарып реттеудің төмендеп кетуі ) жағдайында болады .Э . Дюркейм әдеттегі көне , архаикалық қоғамнан қазіргі индустриалды қоғамға өту жолын талдай отырып , осы өтпелі кезеңде аномия құбылысының объективті орын алуын қортындылайды . Оның пікірінше , аномия қоғамның белгілі бір кезеңінде адамның мінез - құлқының төмендеп , моральдық , яғни адамгершілік тұрғыдан басқару қиынға соғуынан , қоғамдағы негізгі әлеуметтік институттардың (яғни, мекеме , ұйымдардың ) іс-әрекетінің тиімсіздігінен және әлеуметтік қайшылықтардың өсуінен байқалмақ .
Э . Дюркейм өзін - өзі өлтірушіліктің 4 типін тұрпатын анықтап береді, олар : эгоистік , альтуристік , экрнрмикалық және фаталистік .Бұлардың әрқайсысының өзіне тән құпиясы бар , шешілу жолы жеке адам мен топтың қарым - қатынасына байланысты .
Макс Вебер (1864-1920 ж.ж) батыстың ірі әлеуметтанушысы . Қазіргі әлеуметтану ғылымы М . Вебердің ой-тұжырымдарымен көп санасады . М . Вебердің әлеуметтану теориясы позитивистік теорияға қарсы шығу кезеңінде пайда болды . Позитивизиге қарсы шығу дәуірінде ол әлеуметтанудың өзгешілігін жақтай отырып , адам іс- әрекетін , қимылын түсіну , ұғыну теориясын қалыптастырады .
М . Вебер әлеуметтік стратификация теорисының негізін салды . Веберлік әлеуметтік статификацияның өлшемі бойынша жалғыз ғана эконоьикалық факторлар , яғни меншік формасына ғана емес , сонымен бірге оған өлшемдері қолданылады . Осыған сәйкес әлеуметтік стратификация теориясы көп өлшемді болуы мүмкін деп тұжырымдамайды .

3. ХХ ғасырдағы әлеуметтану - әлеуметтанудың жаңа дәуірі , біріншіден, эмперикалық әлеуметтанудың дамуы мен қалыптасуымен байланысты болды. Екіншіден, жана тұжырымдамалар мен бағыттардың шығуымен ,үшіншіден , теориялық және эмпирикалық әлеуметтануды белгілі бір дәрежеде біріктіруге бағыт алумен сипатталады.
Бұл дәуір ХХ ғасырдың 20- жылдарынан басталып , біздің қазіргі өмірімізге дейінгіуақытты қамтиды. Бұл дәуір негізінде үш кезеңен тұрады.
Бірінші кезең 20- жылдардан 40- жылдарға дейінгі уақытты қамтиды. Бұл кезеңде эмпирикалық әлеуметтанудың басымдылығы байқалады ; Екінші кезең - 40-шы жылдың екінші жартысынан 60-шы жылдың аяғына дейін созылды . Бұл уақытта , керсінше , теориялық - әдістемелік әлеуметтанудың құрлымы күшейіп , эмперикалық әлеуметтанудан жоғары көтеріледі . Үшінші кезң - 70-жылдардан бастап қазіргі уақытқа дейін жалғастары . Үшінші кезеңде теориялық әлеуметтанудың зерттеулерін микро - макро әлеуметтанумен біріктіруге әрекет жасалады . Екінші жағынан , әлеуметтануды жеке ғылым ретінде жаңа деңгейге шығарып әлеуметтік процестерді зерттеу , оларды жаңа сапада түсіну ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.