Экологиялық білім– оқыту үрдісінде
1 Экологиялық білім
2 Оқушылардың экологиялық сауаттылығын, мәдениетін, танымдық белсенділігін арттыру
3 Экологиялық білім берудің біртұтас жүйесін қалыптастыру
4 Экологиялық тәрбие беру
5 ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ
2 Оқушылардың экологиялық сауаттылығын, мәдениетін, танымдық белсенділігін арттыру
3 Экологиялық білім берудің біртұтас жүйесін қалыптастыру
4 Экологиялық тәрбие беру
5 ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ
Әрбір саналы адамның экологиялық көзқарасын қалыптасыру – адамның мінез – құлқы мен іс - әрекетін осы бағытта қамтамасыз етуге ықпал жасау үшін бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Қазіргі таңда жеке ғылым болып жүйелі зерттеліп келе жатқан экология саласының өзіндік ерекшеліктерін ескеруіміз қажет.Бұл ретте Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың ұсынған «2030 стратегиясы» бағдарламасында осы мәселеге айрықша көңіл болінгенін атап өткен жөн. Дамудың осы стратегиялық бағытына сәйкес Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі 1999 жылы 4 қаңтарда «Экологиялық білім бағдарламасын» бекіткен болатын. Ендеше осы аса құнды екі құжатты басшылыққа ала отырып кез келген мұғалім өзінің барлық жұмыс бағдарламасын жоғарғы талап дәрежесіне сай жүргізуі тиіс.
Экологиялық білім дегеніміз – табиғатты қорғау саясаты. Ал адамзат баласы қол жеткізген жетістіктер түрі саналуан десек, солардың барлығын біріктіріп, біртұтас жаңа жүйеге жинақтап отырған сала – экология екендігінде дау жоқ. Экологиялық мәселелердің туу көзінің өзі әлеуметтік – экономикалық факторлар болып отыр.
Қалай болғанда да жоғары экологиялық сауаттылық әрбір адам баласынан талап етілмек. Экологиялық тазалыққа қамқорлық жасау үлкеннің де, кішінің де азаматтық борышы екендігін ескеруіміз қажет
Экологиялық білім дегеніміз – табиғатты қорғау саясаты. Ал адамзат баласы қол жеткізген жетістіктер түрі саналуан десек, солардың барлығын біріктіріп, біртұтас жаңа жүйеге жинақтап отырған сала – экология екендігінде дау жоқ. Экологиялық мәселелердің туу көзінің өзі әлеуметтік – экономикалық факторлар болып отыр.
Қалай болғанда да жоғары экологиялық сауаттылық әрбір адам баласынан талап етілмек. Экологиялық тазалыққа қамқорлық жасау үлкеннің де, кішінің де азаматтық борышы екендігін ескеруіміз қажет
1. Назарбаев Н.Ә. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. «Қазақстан 2030». «Барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл – ауқатының артуы». «Егемен Қазақстан». Газет ішіндегі кітап . 11 қазан, 1997жыл.
2. Экологиялық білім бағдарламасы. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім академиясының республикалық баспа кабинеті. Алматы 1999жыл
3. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т.Экология. Алматы.2002жыл
4. Таңатарова Қ.Т. Кәсіби мамандықтара сәйкес экологиялық білім берудің ерекшеліктері. Қазақстан жоғары мектебі №2. 1999жыл, 149-156б.
5. Экологическое образование школьников / Под ред. И.Д.Зверева, Т.И.Суравегиной, Педагогика 1983г
2. Экологиялық білім бағдарламасы. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім академиясының республикалық баспа кабинеті. Алматы 1999жыл
3. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т.Экология. Алматы.2002жыл
4. Таңатарова Қ.Т. Кәсіби мамандықтара сәйкес экологиялық білім берудің ерекшеліктері. Қазақстан жоғары мектебі №2. 1999жыл, 149-156б.
5. Экологическое образование школьников / Под ред. И.Д.Зверева, Т.И.Суравегиной, Педагогика 1983г
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ– ОҚЫТУ ҮРДІСІНДЕ
Әбушахманова Марэтай Амановна
химия-биология пәнінің мұғалімі
№ 35 жалпы орта білім беру мектебі
1. Әрбір саналы адамның экологиялық көзқарасын қалыптасыру – адамның
мінез – құлқы мен іс - әрекетін осы бағытта қамтамасыз етуге ықпал жасау
үшін бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Қазіргі таңда
жеке ғылым болып жүйелі зерттеліп келе жатқан экология саласының өзіндік
ерекшеліктерін ескеруіміз қажет.Бұл ретте Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаевтың ұсынған 2030 стратегиясы бағдарламасында осы
мәселеге айрықша көңіл болінгенін атап өткен жөн. Дамудың осы стратегиялық
бағытына сәйкес Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық
сақтау министрлігі 1999 жылы 4 қаңтарда Экологиялық білім бағдарламасын
бекіткен болатын. Ендеше осы аса құнды екі құжатты басшылыққа ала отырып
кез келген мұғалім өзінің барлық жұмыс бағдарламасын жоғарғы талап
дәрежесіне сай жүргізуі тиіс.
Экологиялық білім дегеніміз – табиғатты қорғау саясаты. Ал адамзат
баласы қол жеткізген жетістіктер түрі саналуан десек, солардың барлығын
біріктіріп, біртұтас жаңа жүйеге жинақтап отырған сала – экология
екендігінде дау жоқ. Экологиялық мәселелердің туу көзінің өзі әлеуметтік –
экономикалық факторлар болып отыр.
Қалай болғанда да жоғары экологиялық сауаттылық әрбір адам баласынан
талап етілмек. Экологиялық тазалыққа қамқорлық жасау үлкеннің де, кішінің
де азаматтық борышы екендігін ескеруіміз қажет.
Үздіксіз экологиялық білім беру жүйесі кішкентай бүлдіршіндер баратын
балабақшадан басталып білікті маман даярлайтын оқу орындары деңгейімен
айқындалса, құба – құп. Бұл тұста экологиялық міндеттерді нақты бақылауға
алу, ұйымдастыру, орындау кез келген өндірістік немесе қоғамдық ұйымды
басқарушыларға қойылатын талаптар арқылы негізделуі қажет – ақ.
Қазіргі кезеңде ізгілендіру мен демократияландыруға бағытталған білім
стандартын, оқытудың озық технологияларын, экологиялық білім негіздерін
оқыту үрдісіне енгізу білім беру жүйесін дамытудың негізі болып табылады.
Сол себепті экономикалық сана мен экологиялық мәдениеттілікті мектеп
жасынан қалыптастыру үшін кәсіпкерлік және нарықтық шаруашылықтың
заңдылықтарымен оқушыларды міндетті түрде таныстыра отырып, экологиялық
білім негіздерін оқыту кезінде жеке тұлғаның шығармашылық ойлау қабілетінің
дамуын қарастыру – кезек күттірмес міндеттердің бірі.
Экология пәнін оқыту экологиялық және әлеуметтік мәселелердің мәнін
түсіндіруге, қоршаған орта мен адам арасындағы өзара байланыстың дамуына
талдау жасауға үйретеді.
Жалпы білім беретін мектептерде және жоғары оқу орындарында
экологиялық білім мен тәрбие беру жайын ғылыми - әдістемелік тұрғыда
талдап, үздіксіз экологиялық білім беру мақсаты мен міндеттерін, мазмұнын,
дидактикалық негіздерін жолға қою керек. Оқушылардың үздіксіз, бағдарлы,
сапалы білім жүйелерінің бір – бірімен сабақтастығы сақталуы тиіс.
Оқушылардың экологиялық сауаттылығын, мәдениетін, танымдық
белсенділігін арттыру үшін оқытушының білімі мен педагогикалық шеберлігі
үлкен ықпал жасайды.
Қазіргі заман талабына сай мектептерде экологиялық білім мен тәрбие
беру жұмыстарын жүзеге асыруға байланысты мынадай міндеттерді шешу талап
етіледі:
1. Оқушының психологиялық, физиологиялық ерекшеліктерімен санасу.
2. Экологиялық тәрбиені пәнаралық байланыстар негізінде іске асыру.
3. Оқу курстарының жүйесі мен өзіндік құрылымы, оны оқытудың
әдістемелік ерекшеліктерін басшылыққа алу.
4. Оқулықтағы экологиялық сипаты бар материалды іріктей білу.
2. Экология сабақтарының негізгі мақсаттарынң бірі: оқушылардың
экологиялық санасын көтеру, интеллектуалдық қабілетін дамыту, теориялық
білімдерін іс жүзінде қолдана білуге үйрету. Ендеше қазіргі заманғы
біліктілік талаптарымен сәйкес келетін білім стандарттарын әзірлеуді және
оқушылардың оқу - өндірістік тәжірибесін ұйымдастыруды қамтамасыз етуді
жетілдіру қажет – ақ. Бұл орайда бағдарлы білім беру жүйесі, арнайы
оқулықтар, арнайы бағдарламалар, әдістемелік құралдар даярлау экологиялық
білім саласындағы басты міндеттер болып табылады.
Оқушылардың өз беттерінше жұмыс істеуіне көңіл бөлініп, әрқайсысына
арнайы тақырып беріп, олардың ізденімпаздығын шыңдау басымдылыққа ие
болады.
Экологиялық білім мен тәрбие беру табиғат - адам - қоғам
жүйесіндегі қарым – қатынасты оқушылардың ғылыми негізінде игеруі кезеңінде
қалыптасады. Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаты - жастардың экологиялық
көзқарасын, санасын қалыптастырып, табиғатқа үлкен парасаттылық,
жауапкершілік қарым – қатынасын тудыру. Экологиялық мәдениеттілік адамның
сезімін тәрбиелеуден, экологиялық сананы қалыптастырудан пайда болады.
Экологиялық тәрбие мен білім беру – көп сатылы үрдіс. Біріншіден,
адамның, қоғамның табиғатқа әсер ету ортасындағы білімнің ғылыми жүйесін
негіздейді. Екіншіден, жеке тұлғаның адамгершілік дүниетанымын тәрбиелейді.
Үшіншіден, сарамандық іс - әрекетте білім мен тәрбиенің жүзеге асуына ықпал
ететін ерекшелік факторын қалыптастырады.
Экологиялық білім мен тәрбие табиғат ресурстарын тиімді пайдалану және
қоршаған ортаны қорғауда белсенді әрекет жасай алатын жеке тұлғаның
экологиялық сенімін қалыптастырып, белсенділігін көтереді. Сондықтан
экологиялық білім беру оқушылардың табиғатқа жаңаша көзқарасын
қалыптастырудың негізі болса, әр түрлі формаларда жүргізілетін экологиялық
тәрбие жеке тұлғаның сезімдік әлеміне бағытталады, адамгершілік,
жауапкершілік қасиеттерін өсіреді.
3. Қоршаған ортаны қорғау (ауа, су, топырақ және т.б.) қоғам мен
табиғаттың өзара әрекеттес үрдістерін де кешенді тұрғыдан қарауды талап
етеді. Өйткені, экологиялық мәселелерді адам мен қоғам үшін пайдалы, тиімді
шешуге тырысатын маманның жеке тұлғасының адамгершілік дүниетанымын
қалыптастырады. Қоршаған ортаны сауықтырудың объективті қажеттілігін терең
түсінуге мүмкіндік береді. Солай екен, негізгі салалар бойынша қажетті
кәсіби мамандық беру барысында экологиялық білім мен тәрбиенің де мәні зор.
Экологиялық білім берудің біртұтас жүйесін қалыптастыру Қазақстанда
білім берудің жаңа жүйелері мен әлемдік стандартқа сай мемлекеттік оқу
жоспарын жасауды, қаржыландыруды, экологиялық білім беретін ұстаздарға
қамқорлық көрсетуді, мектепте экологиялық білім мен тәрбие беруді көздейді.
Оқушылардың қоршаған ортаға деген жауапкершілігін қалыптастыруда
табиғи ортадағы әсемдікті, үйлесімділікті тани білу шарт. Педагог
И.Д.Зверев (1983ж) тәрбиеленушіге педагогикалық әсердің бірінші кезеңі
ретінде ең алдымен оқушының табиғат сұлулығын түйсінуі, осы сұлулықты
сақтау үшін адамгершілік, азаматтық борышты ұғынуын қамтамасыз ету
керектігіне көңіл аударады. Сондықтан да экологиялық күйзелістердің болуы
не болмауы антропогендік факторға, жастардың экологиялық мәдениетіне,
сауаттылығына, экологиялық білімінің жоғары деңгейде болуына байланысты.
Білім беру жүйелері үнемі дамып, жаңарып отыратын үрдіс. Қазіргі
ғылым, техника, мәдениет дамуына сай келетін техникалық құралдар,
компьютерлер, электрондық оқулықтар, бағдарламалар қажет.
Мектептерде игеретін кәсіби мамандықтарды экологиялық сауаттылықпен,
біліктілікпен ұштастырып, экологиялық білім беруді жетілдіре түссе қошаған
ортаны қорғаудың тиімді жолдарын ашары сөзсіз.
Оқушылардың сапалы экологиялық білім алуы үшін оқу – тәжірибелік
жұмыстарын өндірістік орындарды және ғылыми зерттеу мекемелерінде өткізсе,
тіпті құба – құп.
Экологиялық білім деңгейін көтеруде радио – теледидардан берілетін
хабарлардың, дәрістердің, Интернеттен алынатын экологиялық деректердің
оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыруда рөлі айрықша. Сондай – ақ,
олардың экологиялық мәдениетін қалайтын қызықты үйірмелер, семинар,
баспасөз конференциялары, дөңгелек үстел, халықаралық байланыстар, кештер
экологиялық тәрбиенің қайнар көзі болып табылады.
Оқушылардың экологиялық тәрбиесін бағалауда іс – тәжірибеде қолданылып
жүрген мынадай мотивтерді жіктеп көрсетуге болады:
1. Азаматтық, патриоттық себеп – табиғат байлығын байыта түсуге
ынталануы, табиғатты қорғауда қоғам алдындағы борышы деп ұғынуы.
2. Эстетикалық себеп – табиғат сұлулығын ұғынып, ол арқылы рухани күш
алуы.
3. Гуманистік себеп – оқушылардың іс - әрекеттері мен қылықтарында
барлық тіршілікті қорғауға ынталануы, жақсылық жасау, жамандыққа күйіну
сезімінің көрінісі.
4. Ғылыми – танымдық себеп – табиғатты тану, адамның табиғатқа
әсерінің салдары мен табиғат заңдылықтарын білуге ұмтылу.
5. Экономикалық – практикалық себеп – табиғи ресурстарды адамның
тұрмыс – тіршілігінің көзі екенін, оның маңыздылығын бағалай білу.
6. Гигиеналық себеп –табиғаттың адам денсаулығына пайдасын ұғыну және
зиян келтірмеуге тырысу.
Бірақ қазіргі мектептерде оқушыларға экологиялық тәрбие беруге толық
мүмкіндіктер болмай отыр. Бұл мәселеге төмендегідей фактілер қиыншылықтар
келтіруде:
1. Оқу үрдісінде экологиялық тәрбие беру міндеттерін іске асыру үшін
пән мұғалімдеріне қажетті ұсыныс, бағдарламалардың жеткіліксіздігі.
2. Арнайы әдістемелік нұсқаулардың болмауы.
3. Сабақтағы экологиялық материалдардың көпшілік жағдайда сыныптан
және мектептен тыс жұмыстармен байланыстың жетімсіздігі.
Экологиялық тәрбие беруді арнайы бір жүйе арқылы жүзеге асыруға
болады. Ол үшін жүйеге белгілі бір мазмұн, әдіс, оқыту құралдары,
оқушылардың шығармашылық іс - әрекетін ұйымдастыру формаларымен бірге жалпы
педагогикалық ұстанымдарды енгізу керек. Жүйеде әрбір элементтің мазмұны,
әдісі, оқыту құралы, оқыту формасының өзіндік қызметі, орны болуы тиіс .
Бірақ олардың ішіндегі ең басты, шешуші элемент – оқылатын материалдың
маңызы. Оқушыларға экологиялық тәрбие беруде өз туған өлкесінің табиғатын
оқып үйренуінің өзіндік мәні бар. Экологиялық білім беру жүйесінде
оқушыларда экологиялық мәдениетті қалыптастыру үшін мұғалімнің атқаратын
рөлі ерекше.
Табиғатты қорғау жұмыстары, айналаға сүйіспеншілікті қалыптастыру,
соған баланы кішкентайынан баулу мектепке дейінгі мекемелерден басталғаны
абзал. Халық қазынасы болып табылатын табиғат байлығы сол елдің бүгіні мен
жарқын болашағы үшін барынша тиімді әрі ұқыпты пайдаланылуы керек.
Бір сөзбен айтқанда, қоршаған ортаны сауықтыру экологиялық білімді
ғана емес, экологиялық тәрбиеге де қатысты. Демек, қоғам мен табиғат
арасындағы қарым – қатынас мәселесін шешу – мемлеттік іс. Ал оны жүзеге
асыру әрқайсысымыздың азаматтық парызымыз.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Назарбаев Н.Ә. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы.
Қазақстан 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі
және әл – ауқатының артуы. Егемен Қазақстан. Газет ішіндегі кітап . 11
қазан, 1997жыл.
2. Экологиялық білім бағдарламасы. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың
Білім академиясының республикалық баспа кабинеті. Алматы 1999жыл
3. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т.Экология. Алматы.2002жыл
4. Таңатарова Қ.Т. Кәсіби мамандықтара сәйкес экологиялық білім
берудің ерекшеліктері. Қазақстан жоғары мектебі №2. 1999жыл, 149-156б.
5. Экологическое образование школьников Под ред. И.Д.Зверева,
Т.И.Суравегиной, Педагогика 1983г
Тіркелу қағазы
1. Аты–жөні, әкесінің аты Абушахманова Марэтай Амановна
2. Ғылыми атағы жоқ
3. Мекеме, қызметі ММ №35 мектеп
4. Мекен – жайы 140005 Павлодар қаласы, Айманов көш. 37
5. Телефон 564447
6. Е – mail -
school_35@inbox.ru
7. Баяндаманың аты Экологиялық білім -
оқыту үрдісінде
8. Қажетті құрал–жабдықтар
Экологиялық тәрбие беру
Мектепке дейінгі жастағы балаларға адам мен табиғат арасындағы қарым-
қатынасты анықтайтын экологиялық тәрбие беруге байланысты мектепке дейінгі
тәрбие мекемелердің алдында негізінен мына төмендегі міндеттер тұр.
- педагог мамандардың экологиялық тәрбие беру жөніндегі білім деңгейін
көтеру;
- балаларды айналамен таныстырудың бағдарламасын олардың ата-аналарына
насихаттау;
- әр түрлі жастағы балалар топтарындағы оқу-тәрбиелік жұмыстар;
Қоршаған ортаны аялауға деген адамның саналы көз-қарасын қалыптастыру оның
бала кезінен ерте басталуы тиіс.
Баланың дүниеге келгеннен кейінгі алғашқы 7 жылы оны тәрбиелеу мен
оқытудағы ең басты кезеңі болғандықтан оны ескерусіз өткізіп алуға
болмайды.Баланың болашағы сол кезеңде алған тәрбиесіне өте байланысты. Олай
болса, адамзаттың рухани және материалдық жағдайы осы кезеңде алған
тәрбие негіздеріне тәуелді.
Сұлулыққа тәрбиелемей тұрып жақсы ниеттегі, адамгершілігі бар,
шығармашылықпен жұмыс істейтін адамды қалыптастыру мүмкін емес. Сұлулық
бала бойында қуаныш сияқты ең жақсы сезімдерді тудыра оты-рып, баланың
белсенді түрде шығармашылықпен жұмыс істеуі мен денсаулығына оң ықпалын
тигізеді. Бірақ бала мұның бәрін сезіну үшін сұлулықты өз көзімен көріп,
оны қабылдай білуі керек.
Балалар тәрбие арқылы, ересектердің өнегесі арқылы дүниені таниды,
көруді, сезінуді, тыңдауды үйренеді. Тәрбиелеуші жақсы өнегені беруге
неғұрлым қабілетті болса бала да соғұрлым көбірек үйренеді.
Баланың өміріндегі алғашқы қабылдаған қуанышты сәттер оның болашақтағы
өміріне жағымды бағыт бере отырып, өмір бойы есінде қала-ды.
Жаңа ғасырда табиғатсыз баланы тәрбиелеуді көз алдымызға елестете алмаймыз.
Балалармен жүмыс істеу барысында сабақ өтілетін бөлме ғана емес,
сонымен қатар мекеме ораласқан ғимарат та әсем болуы керек. Егер балалар
сұлулықты өмірден өз көздерімен көре отырып, оның өмірімен байланысын
сезіне білсе, онда олар сұлулықтың бар екеніне сенеді.
Балаларды табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу барысында
оларды сұлулықты көріп қана қоймай, сол сұлулық жолында еңбектене білуге
үйретудің маңызы зор.
Балаларды есімдіктер және жануарлар әлемімен таныстыру арқылы, оларды
күтіп-баптаудың жолдарын үйрете отырып, оларды аялай білуге тәрбиелеу
керек. Балалар тірі және өлі табиғат арасында, тірі организм мен олардың
өмір сүру ортасындағы байланыстарды орнатуды үйренеді.
Барлық жастағы балалар топтарында табиғат бұрыштары, тірі жәндіктер
бұрыштары ұйымдастырылған, олар арқылы балалар өсімдіктер мен жәндіктерді
күтіп баптаудың жолдарын үйренуде. Балаларды табиғи материалдармен жұмыс
атқарудың тәсілдеріне оқыту жолында тәрбиешілер көп еңбек етуде.
Табиғатты танып, білу - мектепке дейінгі жастағы баланың бойында
табиғатпен эстетикалық қарым-қатынас жасаудың базасын құрайтын экологиялық
тәрбиені бере отырып, сонымен бірге оны қорғай, аялай білуге үйретеді.
Мектепке дейінгі жастағы балаға экологиялық мәдениеттің алғашқы
түсініктерін қалыптастыру үшін:
1. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларға экологиялық тәрбие берудің
алғы шарттарын құру;
2. Балалардың экологиялық сауығуының дамуы үшін атқарылатын
жұмыстарға көгалдандырылған зоналар құру және ұйымдастыру;
3. Тірі объектілерді күтіп-баптауға қолайлы ортаны іс жүзінде құру үшін
іс-шаралар ұйымдастыру;
4. Сабақта көркем құралдарды,әдістемелік және материалдық құрал-
дарды, ойындарды, ойыншықтарды,түрлі ертегілер кейіпкерлерін жүйелі
түрде қолдану;
5. Педагог мамандардың білім деңгейі мен олардың біліктілігін арт-
тыру. Тәрбиеші - педагогикалық үрдістің ең басты тұлғасы және эко-
логиялық тәрбие берудегі шешуші фактор болып табылады. Ол экология-
лық ақпараттар және арнайы материалдармен кең көлемде таныс болуы
тиіс, сонымен қатар балаларды тәрбиелеу тәсілдерін қолдана білуі керек.
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ
Таяуда Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасының 2007-
2024 жылдарға арналған тұрақты дамуға көшу тұжырымдамасы” жарық көрді.
“Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы”, “Қазақстан Республикасы
дамуының 2010 жылға дейінгі стратегиялық жоспары”, “Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі индустриялық-инновациялық даму
стратегиясы”, “Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға дейінгі
экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасы”, “Қазақстан Республикасының 2015
жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясы” сияқты ел дамуы үшін маңызды рөл
атқаратын құжаттарды өмірге әкелген Президентіміздің мына жаңа
тұжырымдамасы мазмұны жағынан да, қамтитын мәселелерінің ауқымы жағынан да
кең мағынадағы тың құжат болып табылады.
Елдің тұрақты дамуға көшуінің бағдарламасы ретінде ол Қазақстан өмірінің
барлық салаларында орнықтылыққа қол жеткізудің негізгі жолдарын, осы
жолдағы міндеттер мен оған жетудің тетіктерін айқындайды, дамудың
экономикалық, экологиялық, әлеуметтік және саяси факторларының өзара
байланысын нақты белгілейді және оларды біртұтас үдеріс ретінде
қарастырады.
Осылардың ішінде Қазақстанның экологиялық дамуының тұрақтылығын қамтамасыз
ету жоспарының орны ерекше. Бұл – бір Қазақстан емес, Еуразия құрлығының
экологиясын жақсартуда ерекше рөл атқарады. Еуропа мен Азия арасындағы
саяси, экономикалық және мәдени қарым-қатынастың көпірі болып отырған
Қазақстан осы ортаның ландшафты мен экологиялық жүйелерінде байланыстырушы
есебінде де маңызды қызмет атқарады. Қазақстанның аумақтық кеңдігі,
климаттық жағдайлары, су жүйелерінің ерекшеліктері бүкіл Еуразияның
экологиялық жағдайына әсер ететінін, оның даму тұрақтылығы екі жаққа да
маңызды екенін ескерсек, бұл мәселенің мәні зор.
Қазіргі Қазақстанның дамуы 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспар негізінде
атқарған істердің нәтижесі деп білеміз. Көп жағдайда экономиканың
тұрақтануы, оның көтерілуі, халықтың әл-ауқатының жақсаруы жалпыұлттық
саясаттың негізгі тірегі болып табылады. Осыған орай Парламент
палаталарында қабылданған, халықтың талқысынан өткен Экология кодексі де
осы тұжырымдаманың негізі болып табылады. Ұзақ уақыт бойы біз экология
мәселесін сөз жүзінде әңгімелеп келгенмен, нақты тұжырымдамалар мен нақты
заңды түрде қабылданған кодекс болған жоқ. Ендігі жерде экологиялық
мәселелерді шешу осы кодекске негізделеді.
Ал экологияның тұрақтануы, экологияның дамуы, экологияның қалпына
келтірілуінің барлығы ол экономиканың дамуымен, саясаттың дамуымен
байланысты екенін естен шығарып алдық. Алайда, Қазақстанның қазіргі
экологиялық жағдайлары мәз емес екені көпке мәлім. Ол жағдайлар, тұтастай
қарағанда, бүкіл республиканың ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіріп, жалпы
дамуға кедергі келтіріп отырғаны да аян. Нарықтық экономикадағы табиғи
ресурстардың үлес салмағының азаюы, олардың ысырабының молаюы орын алуда.
Ішкі өнімнің өсуі қалдықтардың көбеюіне соқтырып, олар қоршаған ортаны
ластауда. Қазіргі есеп бойынша, ел аумағының 75 пайызға жуығы экологиялық
тұрақсыздыққа тап болып отыр. Табиғаттың жұтаңдауынан жарамсыз жерлер
көбейіп жатыр. Ластанулар мен қалдықтардан бөлінетін улы заттар табиғи
ортаға әсер етіп, халықтың денсаулығына зиян келтіруде. Осы жағдайлар
Президент Тұжырымдамасында экология дамуын тұрақтандырудың қажет екенін
дәлелдеуге негіз болған. Сондықтан да тұрақты дамуға көшудің басты
қағидалары мен басымдықтары ішінде көрсетілген ел экономикасын көтеруде
табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, саламатты қоғам үлгісін енгізу
негізінде халықтың денсаулығын көтеру, демографиялық жағдайды жақсарту,
қоғамның аса маңызды неосфералық қызметі ретінде қоршаған ортаны қорғау
қызметін жетілдіру, трансөңірлік экожүйелік аумақтық даму, экологиялық
қауіпсіздіктің жаңа технологиясын пайдалану, экологиялық аспектілерді
ескере отырып, кедейшілікпен күресу, шөлейттенуге қарсы жұмыс жүргізу,
эмиссияларды, оның ішінде қызған газдар мен азон қабатын бұзатын газдарды
азайту, сапалы ауыз суға қол жеткізу, трансшекаралық экологиялық
проблемаларды шешу, радиациялық және биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету, қалдықтарды кәдеге асыру сияқты проблемалардың экологияға тікелей
қатысы бар. Бұл мәселелердің әрқайсысының өзі көп салалы. Мысалы,
экономиканы көтерудегі табиғи ресурстардың үлес салмағының азаюы қазір аяқ
басқан сайын көзге түседі. Біздің табиғаттан алатын өз өнімдеріміз азайып,
сырттан тасымалдау көбейді. Сырттан, тіпті алыс елдерден әкелінетін, көп
айлар сақталған және жол жүрген өнім өзінің құндылығы мен дәмділігін сақтай
алады деп кім кепілдік береді? Оның үстіне ол азық-түлік қазақтың өз
менталитеті мен организмінің талабына жауап бере ала ма? Әр түрлі аурулар
мен аллергияның молаюы осыдан өрбіп жатқан жоқ па? Алматының алмалы бақтары
оталып, олардың бәрі саябаққа айналып кетті. Апортқа үйренген адамға
сырттан әкелінген алма киіз, сағыз татиды. Саяжай иелері үйлерін биік
дуалдармен қоршап алып, ауаның қозғалысын, тазалығын бөгеді. Онсыз да ауасы
ауыр Алматының әр қорасында қоршау ішінде тұнып жатқан тұманды ауаны өздері
жұтуда. Осылардың бәрі табиғатқа адам қолымен жасалып жатқан зорлық емес
пе?
Бір кезде қала сыртынан саяжайларға жер бөлінгенде, ол жерге ағаш егу, әр
түрлі жеміс беретін бұталар мен отбасының күн көрісіне қажет өнімдер өндіру
міндеті қойылған еді. Қазіргі саяжайларда мұндай ештеме өндірілмейді,
иелері үлкен сарай салып, айналасын қиюласқан тас төсенішпен, жасанды,
газонмен жауып, жеміс ағаштарын шауып тастады.
Кезінде балық шаруашылығы деген министрлік белгілі су қоймаларында балық
өсіруді молайтып, қосымша көлдер мен тоғандар жасап, оларға балық жіберіп,
бұл салада республикаға мол өнім беріп тұрғаны есімізде. Қазір сол
жерлердегі балық колхоздары тарап, көлдер жеке меншікке көшіп, ол өнімнен
айырылып қалдық. Каспий мен Аралда, Балқаш пен Зайсанда балық азайды.
Сөйтіп балық өнімдері арқылы келетін адам организміне қажетті
микроэлементтер жоғалуға айналды.
Жер ысыраппен пайдаланылады. Сондықтан оның өсімдік жамылғысы сиреп,
жарамсыз телімдер көбеюде. Даланың өзіне тән құстары мен жануарлары азайып
кетті. Бір кездерде қазақ даласын кезіп, топ-топ болып жүретін киіктер де
жоғалуға жақын. Сол құс пен аң да кезінде біздің дастарқанымызды толтырып
тұратын табиғат байлығына кірмейтін бе еді?
Кеңес дәуірінде “Табиғатқа жалынбаймыз, одан өз керегімізді тартып аламыз”
деген ұран болды. Оның аяғы егіндік, шабындық жерлердің тозуына, топырақтың
эрозияға ұшырауына, Аралдың, тағы басқа су қоймаларының тартылуына
жеткізді. “Тиімді пайдалану” деген ұран болған жоқ. Жаңа Тұжырымдама осы
тиімділікке қатты назар аударады. “Табиғатты аяушылықпен пайдалан, керегін
алған соң оның орнын толтыр” дейді. Бұл – ауыл шаруашылығы саласында ғана
емес, кен өндіру, өндірісте де аса маңызды талап. Өндірісіміз түгелдей
шетелдіктердің қолына өтіп, олардың жерасты байлығын ысыраппен өндіріп
жатқаны қазір кімге болса да жасырын емес. Көмір, мыс, т.б. кен орындарында
қазу жұмысының қарқынын көтеріп, таза пайдалы кесектерді ғана алып, ұсақ
кен байлықты қоқысқа араластырып кетіп жатқаны күнде сөз болып жүр. Мұнай
мен газ өндіруде де жағдай осындай. Америка өз жерінде ештеме
өндірмейтінін, байлығын ашып, қайта жауып қойып отырғанын елдің бәрі
біледі. Ал, біз қазақ жерінің табылған байлығының бәрін ашып, ысырапқа
салып жатырмыз. Президенттің жаңа Тұжырымдамасын оқи отырып, оның
қағидаларын іске асыру жолында мұны да ойластырмасақ болмас.
Кейінгі ұрпаққа не қалдырамыз, әлде жерімізді шұрқ-шұрқ жарамсыз күйде
қалдырып кетіп отырамыз ба? Бұл жауапкершілік әрбір Қазақстан патриотын
ойландыруға тиісті.
Тұжырымдама табиғат ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттыруға, оны
тұрақты дамытуға, ол үшін техникалық әлеует құру ісіне, өндірісте, ауыл
шаруашылығында, энергетикада, халықты сумен қамтамасыз етуде, қала
шаруашылығында, көлік жүйесінде экологиялық таза және экономикалық жағынан
тиімді технологияларды енгізуді ұсынады. Мұндай технологиялар қоршаған орта
үшін рентабельді және өндірістік жағынан қауіпсіздікті қамтамасыз ететін
коммуникативтік және ақпараттық құралдарды, басқару мен есептеудің жаңа
тетіктерін (экологиялық маркетинг және менеджмент, сақтандыру, табиғат
қорғау қызметін есепке алу, т.б) үйлестіретін кешенді жүйемен іске асады.
Сонда ғана өндіріс орындары пайдасыз қалдықты аз шығарып, экологияны
бұзудан тыйылатын болады. Қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарап,
қалдықтарды қайта кәдеге жаратады. Жаңартылатын ресурстар мен балама
энергия көздері тиімді және ұтымды пайдаланылады.
Экология саласындағы ең бір үлкен және маңызды мәселе – табиғи ортаны
сақтау мен оны қалпына келтіру. Тұжырымдамада осы мәселеге айрықша көңіл
бөлінген. Онда табиғат шеккен шығынның орнын толтыру, ландшафттық және
биологиялық көптүрлілікті сақтау ісін ғылыми негізге қою көтерілген. Ол
үшін қоршаған ортаны басқару жүйесін оңтайландыру, мемлекеттік, өндірістік
және қоғамдық бақылау жүйесін жетілдіру, қоршаған ортаға мониторинг
жүргізуді дамыту, жер мен су ресурстарының ластануының, әуе кеңістігінің
ластануының алдын алу, жердің озон қабаты мен климатқа антропогендік әсерді
азайту, ерекше қорғалатын табиғи аймақтарды кеңейту, табиғи жүйенің
тұтастығын сақтау үшін, гидротехникалық құрылыстарды, автомобиль және темір
жолдарды, газ бен мұнай құбырларын, электр қуатын тарату және басқа құрылыс
істерін жүргізуді есепке алып, бақылау шаралары қарастырылған. Өндірістік
нысандар жұмысы аяқталғаннан кейін табиғи ландшафты толық қалпына келтіруді
қолға алуға тиіс. Сонымен қатар адам әрекетінен бұзылған аймақтарды қайта
құнарландыру жұмыстарын жүргізу міндеттелген.
Қоршаған ортаның қолайсыздығынан адамның денсаулығына келетін зиян аса
қауіпті. Сондықтан халықтың денсаулығын қорғау мемлекеттік саясаттың
маңызды бөлігі болып табылады. Осыған қатысты мәселелерді түгелдей есепке
алып, оған ұқыптылықпен мән беру Тұжырымдамада кең қойылған. Бұл саладағы
міндеттерге халықтың денсаулығын экологиялық қолайсыз жағдайлардан қорғау,
елді мекендерде қоршаған орта нормативтерін сақтау, өнеркәсіп нысандарын
елді мекеннен тысқары жерге шығару, экологиялық себептерден болған
ауруларды емдеу үшін клиникалық орталықтар құру, халықтың денсаулығына
экологиялық тұрғыдан келген зиянды өтеу, т.б. жатқызылған. Төтенше
экологиялық жағдайлар мен қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық құралдары
көрсетілген. Сонымен қатар қоршаған ортаны қорғауды ғылыми тұрғыдан
ұйымдастыру, оның даму теориясын жасау мен осы салада зерттеулер жүргізу
ісіне де кең мән берілген. Бұл жайлар Тұжырымдаманың елімізде экономика мен
экологияны тұрақты дамытудың жолдарын бағдарлауда үлкен маңызы мен орны
болатынын байқатады.
Қай саланың болса да ісін алға сүйрейтін – маман кадрлар. Бізде Кеңес
тұсында эколог-кадрлар тәрбиеленген емес. Тіпті, экология деген ұғымның
өзіне кеш келген елміз. Мен осы жаңа ғылымның басы-қасында болған адаммын.
Ұзақ жылдар табиғаттану тарихын зерттеген маған сол табиғат бойындағы
өзгерістерді қадағалауға тура келді. Қазақстан жеріне келген саяхатшылар
қалдырған жазбалар мен ескі карталарды бүгінгі көрініспен салыстыра
қарасаң, бұл өзгерістер көзге анық көрінеді. Осы өзгерістер адам қолымен
жасалғанын, сөйтіп, бірте-бірте табиғатты жұтаңдатып, табиғаттың тепе-
теңдігі бұзылып, экологиялық апатты аймақтардың тууына әкеп соқты. Менің
экология саласындағы еңбектерім осылай туды. Экология жайлы орта және
жоғары мектептерге оқулық жаздым. Зерттеулер жасадым. Газет-журнал
беттерінде Қазақстанның экологиялық жағдайын айтып дабыл қақтым. Осы жүйені
қарайтын министрлікпен (аттары әр кезде әр түрлі өзгерген) байланыс
орнаттым. КазПИ-де 1986 жылы физикалық-география кафедрасы қасынан
“Экология және табиғатты қорғау” зертханасын аштым.
Эколог-мамандар даярлау ол кезде қолға алынбаған. 80-жылдардың орта кезінде
мен осы мәселені оқу, жоғары және арнаулы орта білім министрліктерінің
алдына қойып, олар шеше алмаған соң КСРО Жоғары және орта білім министрі
И.Ягодиннің алдына барғаным бар. Ол кісі қабылдап, менің ұсынысымды мақұл
көріп, тапсырма берді. Соның нәтижесінде Одақта бірінші рет Абай атындағы
педагогикалық институтта экология мамандығы (1989) ашылды. Бұл бөлім кейін
кеңейіп, экология және география факультеті болып қайта құрылды. Оның
құрамында экология, география және туризм мамандықтары бойынша бөлімдер
жұмыс істеді (туризм де бізде бірінші рет ашылды). Жаңа пәндерді оқытудың
жоспары мен бағдарламалары жасалды. Біз дайындаған “Экологиялық білім мен
тәрбие беру концепциясы” Білім және ғылым министрлігінің қабылдауымен басқа
оқу орындарына (кейін бұл мамандық жаппай ашыла бастаған) ұсынылды. Қазір
эколог-кадрлар көптеген жоғары оқу орындарында дайындалады. Бірақ солардың
білім сапасы, тәжірибе жинақтауы көңілге күдік ұялатады. Жаңа Тұжырымдама
осы іске де талаптар қойып, тың серпін қосады ғой деген ойдамын.
Тұжырымдаманы дайындау мен оны орындау бағытында жүргізіп отырған Қоршаған
ортаны қорғау министрлігінің белсенді қызметі сондай сенімге бастайды.
Меніңше, Тұжырымдама Қазақстанның белгілі бір мерзімде тұрақты дамуын
қамтамасыз етуге арналғандықтан, оны орындауға қатысы бар министрліктер мен
мекемелер іс-шараларын ойластыруы керек сияқты. Оның орындалуына күшті
бақылау керек. Сонда ғана іс алға жылжиды. Әлемдегі 50 елдің қатарына
кіреміз деп отырған Қазақстанның қоғамдық, саяси, мемлекеттік әлеуеті
артады.
Тұжырымдаманың тағы бір маңызды бөлігі — халықтың орташа өмір сүру жасын
ұлғайту мен басқа елдерден артта қалып отырған демографиялық жағдайларды
көтеру мәселесіне арналған. Бұл да қоғамның даму барысында ерекше көзге
түсіп жүрген, халықтың ойындағы мәселе. Адамның өмір сүру жасы — оны
қорғаудың негізгі өлшемі. Оның төмендігі қоғам мен мемлекет халқының тұрмыс-
тіршілігін толық қамтамасыз ете алмай отыр деген сөз. Қазіргі Қазақстанда
адам орта есеппен 65,9 жасқа дейін ғана өмір сүреді екен. Бұл, әрине, аз.
Әсіресе, 80 жасқа келетін жапондармен салыстыруға келмейді. “Халық санының
неғұрлым оңтайлы мақсатты деңгейі 2024 жылға қарай 18 млн. тұрғынға қол
жеткізу болып табылады. Ол үшін табиғи өсім көрсеткішін 1000 адамға
шаққанда 12,68-ге (қазіргі кездегі 8,0-ге қарағанда), өмір сүрудің орташа
ұзақтығын 73 жасқа дейін жеткізу, туу көрсеткішін 1000 адамға шаққанда
өмірге келетін кемінде 22 адам деңгейінде ұстап тұру талап етіледі.
Ерлердің және әйелдердің өмір сүруінің орташа ұзақтығындағы алшақтық
қазіргі 11 жылдан 7,5 жылға азаюға тиіс” делінген Тұжырымдамада.
Шындығын алсақ экология мен экономика екеуі бір термин. Экономика деген сөз
– шаруашылықты басқару, ал экология – бір жердегі тіршіліктің жүйелі
қалыптасуы. Осы екеуі бірімен-бірі тығыз байланысты. Сол екеуін
сабақтастыра отырып, өркениетті елдердің қатарына қосыламыз деген біздің
уәжімізге орай елдің қазіргі әл-ауқатының жақсаруына байланысты мына
Тұжырымдама бүкіл іскер адамдарға, өндіріс басшыларына, қала басқарып
отырған әкімдерге, облыс және жергілікті жерлер әкімдеріне өз өңірлеріндегі
экология мен экономиканы ұштастыра отырып, бірі мен бірін игере отырып әрі
қарай тұрақты дамыту деген сөз. Сол тұрақты дамытудың негізгі кілті —
елдің, халықтың жағдайына байланысты. Қазір қай жер болмасын өркениетті
елдер қатарына қосылуға Қазақстанның басшысының айтқан сөзіне керемет ұйып
тыңдап соған түгелдей қосылады. Дүние жүзінде экономикасы өркендеп келе
жатқан әсіресе Орталық Азия, ТМД елдерінің ішінде тұрақты экономикасы
дамыған аймаққа жатып жүрміз. Сол тұрақты аймақта ендігі жерде экологиялық
апатты аймақтардың жағдайын қарастырып, соны дамытуымыз керек.
Бұл – үлкен жоспар. Тек оның орындалу тетіктерін жан-жақты ойлану керек.
Бұл салада бала тууды ынталандыру, жастарды еңбекпен, тұрғын үймен,
әлеуметтік төлемдермен қамтамасыз етудің маңызы үлкен. Үшінші немесе
төртінші баласын туған ата-анаға кезексіз үй беру демографиялық ахуалды
едәуір жақсартуға ықпал етер еді.
Проблема көп, бағыт айқын. Тұрақты дамуға қажет ішкі саясатта да, сыртқы
саясатта да орнықты базис керек. Тұжырымдама алдыңғы құжаттардың
қағидаларына қайшы келмейді. Қайта оны толықтырып, республика дамуының
біртұтас бағдарламасын құрайды. Тұрақты даму, экологиялық тұрақтылықты
қамтамасыз ету, ғылыми негізделген демографиялық саясатты әзірлеу мен
жүргізу мәселелерінде мемлекеттік органдар қызметін үйлестіру қажеттігі
туады. Олардың ортақ қызметі — Тұжырымдаманың мақсаттары мен міндеттерін
іске асыруда маңызды орын алмақ.
Авторы: Әлия БЕЙСЕНОВА, академик.
Экологиялық білім, тәрбие беру және ағартудағы аймақтық компонент –
2007...
...атты облыстық ғылыми-практикалық конференци. 2007 жылдың 25 сәуірінде
ШҚО БАИ, Экобиоорталық, С.А.Аманжолов атындағы ШҚМУ-дің қатысуымен
Мұғалімнің білім-тәрбие беру жұмыс практикасының аймақтық экологиялық
мәселелері, Білім беру мен ағартудағы аймақтық компонент, Биотүрлілік
пен экология саласындағы аймақтық зерттеулер, Жас ғалымдар жұмыстарындағы
табиғат ортасындағы аймақтық ерекшеліктерді зерттеу, Педагогтың білім
және тәрбие беру іс-әрекетіндегі аймақтық компонент секциялары бойынша
Экологиялық білім беру, тәрбие мен ағартудағы аймақтық компонент – 2007
атты облыстық ғылыми-практикалық конференция өтті.
Конференция жұмысына жоғарғы оқу орындарының ғалымдары, өз жұмыс
практикасына аймақтық және экологиялық компонентті қарқынды енгізіп жүрген
мамандар, әдіскерлер мен мұғалімдер, барлығы 92 адам қатысты.
Конференцияның бағдарламасы пленарлық баяндамалардан, стендтік
баяндамаларды сайыстық ұсынудан, секция жұмыстарынан тұрды. Мұғалімнің
білім-тәрбие беру жұмыс практикасында ауданның экологиялық жағдайының
материалдарын қолдану тақырыбы бойынша стендтік баяндаманың презентациясы
өткізілді. Аягөз ауданы мұғалімдерінің жұмысы сайыстың барлық талаптарына
сәйкес келіп, оқушылардың экологиялық тәрбиесінің мәселелері мен даму
болашағы қызықты және айқын көрсетілген. Стендтік баяндамалар бойынше
екінші орынды Өскемен қаласының мұғалімдері алды, өйткені оқушылардың
экологиялық тәрбиесі қала мектептерінде әрқашан өзекті аспектілердің бірі
болып табылған. Үшінші орынды Катонқарағай ауданы алды. Жарма және Зырян
ауданы мұғалімдерінің стендттік баяндамалары ерекше аталып, алғыс хатпен
марапатталды. Стендтік баяндамаларды қорғаған барлық қатысушылар білім
қызметкерлерінің біліктілігін арттыру және қайта даярлау институтынан
грамоталар мен бағалы сыйлықтар алды.
Мұғалімнің білім-тәрбие беру жұмыс практикасының аймақтық экологиялық
мәселелері, Білім беру мен ағартудағы аймақтық компонент, Педагогтың
білім және тәрбие беру іс-әрекетіндегі аймақтық компонент атты
педагогикалық секцияларда баяндамалар сайыстық негізде қорғалды және
біліктілікті арттыру институты әрбір секциядан 3 үздік баяндамаларды
анықтап, марапаттады. Биотүрлілік пен экология саласындағы аймақтық
зерттеулер, Жас ғалымдар жұмыстарындағы табиғат ортасындағы аймақтық
ерекшеліктерді зерттеу атты жаратылыстану-ғылыми секцияларында баяндамалар
бағалаусыз тәртіпте ұсынылып, мәселелер пікір-таластық талқылау түрінде
өтті. Қатысушылардың баяндамаларын С.Аманжолов атындағы ШҚМУ ғалымдары, ШҚО
БАИ, Экобиоорталық, көпсалалы колледжің мамандарынан құрылған құзыретті
әділқазылар бағалады. Мұғалімдер баяндамаларының мазмұны оқушылардың
экологиялық ойлау қабілеті мен табиғатты белсенді қорғау іс-әрекетіне
дайындығын қалыптастыруға, өз іс-әрекеттеріне жауапкершілікпен қарау
сезімін тәрбиелеуге бағытталған.
Конференция материалдары бойынша тегін жинақ шығарылады.
ШҚО БАИ география және биология кабинет меңгерушісі Нұркенова С.Е.
030107. Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрі
Е.Ертісбаевпен сұхбат
"Егемен Қазақстан", 2006жыл, 29 желтоқсан
МӘДЕНИЕТ МҰРАТЫ – ҰЛТ РУХЫН АСҚАҚТАТУ
Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрі Ермұхамет
ЕРТІСБАЕВПЕН сұхбат
– Құрметті Ермұхамет Қабиденұлы, сіз бен біздің сұхбаттасуымыз жүйелі сипат
ала түскендей. Солай болғандықтан да шығар, әр әңгімеміз өзіңіз басқаратын
саланың бір қырын қамтып жүр. БАҚ туралы сөйлескенімізде сұхбат соңында:
“Бұл жолы бір ғана тақырыппен шектелуге тура келді, дегенмен мәселенің
маңыздылығын ескергенде, осының өзі дұрыс та болған сияқты”, деген едік.
Енді бүгін мәдениеттің жайын жеке сөз еткенді орынды көріп отырмыз. Жыл
аяқталар тұста, Тәуелсіздігіміздің 15 жылдығын жаңа ғана атап өткен кезде
сіз еліміз мәдениет саласында осы жылдарда нендей нәтижеге қол жеткізді деп
санайсыз? Бұл бағыттағы қандай басымдықтарды бөле атар едіңіз?
– Тәуелсіздікке дейін бізде анау болмады, мынау болмады дегеніміз өмірдің
басқа салаларына келсе келер, бірақ мәдениет саласына онша үйлесе қоймайды.
Сол кездің өзінде елімізде мәдениет мекемелерінің ауқымды жүйесі
қалыптасып, кітапханалар, мәдениет үйлері, клубтар, музейлер, театрлар
көптеп құрылған болатын. Сан түрлі әрі сапалы әдебиет мол таралыммен
басылатын, суретшілер мен композиторлар, барлық жанрдағы әртістер еңбек
ететін. Сондықтан да тәуелсіз Қазақстанның бұл саладағы мемлекеттік саясаты
алғашқы жылдарда ең алдымен қолда барды сақтап қалуға, жаңа әлеуметтік-
экономикалық қарым-қатынастарға көшу жағдайында отандық мәдени кеңістікті
оңтайландыруға құрылды. Бұл міндетті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін
алғашқы қадамдардың бірі 1992, 1993 жылдарда “Тарихи-мәдени мұраны қорғау
және пайдалану туралы”, “Тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы
заңнаманы бұзғаны үшін қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікті күшейту
туралы” заңдарды қабылдау болды.
Бұл істегі бетбұрыс кезең – 2000 жылдың Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығымен Мәдениетті қолдау жылы болып жариялануы. Сол тұста
атқарылған ауқымды жұмыс мәдениет саласындағы істің жайын ретке келтіруге
мүмкіндік берді, отандық мәдениеттің тың тынысы ашылды. 2001 жылдан бастап
мәдениет мекемелерінің жүйесі кеңіп қана қоймай, өткізілген мәдени және
ойын-сауық іс-шараларының саны да артып келеді, халық шығармашылығы қайта
көтеріліп, елдің халықаралық мәдени байланыстары ұлғаюда. Сонан бергі
кезеңде облыстарда 10 жаңа театр, жаңа елордамызда 2 жаңа театр ашылды, тың
тұрпатты бірқатар шығармашылық ұжымдар – 3 симфониялық оркестр, 2 камералық
оркестр, қазақтың халық аспаптары оркестрі, хореографиялық ансамбль, тағы
басқалары құрылды. Астананың мәдени-ойынсауық инфрақұрылымы кеңейе түсуде.
Қазақстанның сахна өнерінің бет-бейнесін бүгінде 47 театр айқындайды.
Мемлекеттік емес театрлар пайда болуда. Кинематография саласы алғашқылардың
бірі болып бәсекелестік ортаға өтті. “Қазақфильм” ұлттық компаниясы”
акционерлік қоғамы құрылды. Қазір республикада жеке меншіктегі кино
театрлар, мемлекеттік емес прокат компаниялары, фильм өндірісімен
айналысатын продюсерлік студиялар қызмет етеді.
Клуб тұрпатындағы мекемелер жүйесі жыл өткен сайын (орташа алғанда 9,1
пайыз) кеңейіп келеді. Клубтар өткізетін іс-шаралардың үштен бір бөлігі
балаларға арналады, біз мұны маңызды көрсеткіш санаймыз. Қазіргі таңда
көркемөнерпаздар ұжымдарының саны 19 858-ге жетті, ауылдық жердегі мәдениет
ұйымдары 133 079 шара өткізген, мұның өзі өткен жылдың осы кезіндегісінен
едәуір артық.
2001 жылдан бастап жұмыс істеп тұрған музейлер саны орташа алғанда жыл
сайын 17,3 пайызға артуда. Музейлердің басым көпшілігі (89,8 пайызы)
мемлекеттік меншікте, қалғандары – жекеше. Ауылдық жерде 67 музей (40,4
пайыз) бар. Кейінгі екі жылда музей қорлары бағалы экспонаттармен едәуір
толықты. Халықтың білім деңгейі артқан сайын библиографиялық ақпаратқа
сұраныс көбеюде, мұның өзі кітапхананы пайдаланушылар санын арттыруда.
Кейінгі бір жылдың өзінде 77 жаңа кітапхана құрылды. Кітапханалардың басым
көпшілігі (81,9 пайызы) ауылдық жерде. Елдегі кітапханалардың жалпы қоры
115,4 миллион дананы құрайды.
Жергілікті жерлерде мәдениет мекемелерінің ахуалы жылдан жылға жақсара
түсуде, олардың материалдық жарақтандырылуы жақсарып, қаржыландырылуы
артуда. Аяқталғалы тұрған жылда облыстарда мәдениет саласын дамытуға
барлығы 16 миллиард теңге бөлінді. Былайша қарасаңыз, мәдениет деген
нарықтық қатынастардан аулақ тұратын сала сияқты, әйтсе де жеке
бастамашылық, кәсіпкерлік бұл салада да барған сайын батыл бой көрсетіп
келеді.
“Гүлдер” ансамблі” республикалық мемлекеттік-қазыналық кәсіпорны,
“Қазақконцерт” мемлекеттік гастрольдік-концерттік бірлестігі”,
“Республикалық және халықаралық мәдени бағдарламалар дирекциясы” қосылу
арқылы “Қазақ әуендері” ұлттық концерттік бірлестік” акционерлік қоғамы
құрылды. Бүгінгі таңда мәдениет саласында меншік қарым-қатынастарын
қалыптастыру үдерісін теориялық және практикалық тұрғыдан ой елегінен
өткізу қажет. Мемлекеттік мәдениет саясатындағы мәдениет қайраткерлерінің
құқықтары мен мәртебесі, өнердің дамуы, қаржы көздері, бизнес құрылымдары
мен жеке тұлғалардың мәдениетті, өнерді экономикалық тұрғыдан қолдауға,
қайырымдылық қызметпен айналысуға мүдделілік танытуына жағдай жасау сияқты
бағыттардың қағидатты мәні бар. Бұл орайда қазір біздің министрлік
“Меценаттық және қайырымдылық қызмет туралы” заң жобасын жасауда. Бұл жоба
Президенттің наурыз айындағы Жолдауында көзделген бизнестің әлеуметтік
жауапкершілігі идеясымен сабақтасып жатыр. Қайырымдылық, меценаттық
мәдениетті бойға сіңіру, оны заңдық тұрғыдан айқындау қажеттігі туып отыр.
Еліміздің орнықты даму белесіне аяқ басуы жүріп өткен жолымызды тиісінше
бағалауға, көпғасырлық тарих тағылымын еске ала отырып, басым мақсаттарды
айқындауға, қоғамның мәдени сұранысын қанағаттандырудың стратегиялық
бағытын таңдауға мүмкіндік беруде. Президент Н.Ә.Назарбаевтың бастамасы
бойынша 2004 жылы қабылданған “Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасы
мемлекетіміздің рухани және білім саласындағы дамуының, мәдени мұраны
сақтау мен тиімді пайдаланудың негізгі құжатына айналды. Атқарылған ауқымды
жұмыс халқымыздың аса құнды тарихи жәдігерліктерін қалпына келтіруге,
оларды белсенді қоғамдық үдерістер саласына қосуға, классиктер еңбектерін
сан мыңдаған таралыммен шығаруға мүмкіндік берді.
Сонымен қатар, Мәдениет саласын дамытудың 2006-2008 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру жөнінде жұмыс жүргізілуде, ол құжат
мемлекет пен қоғамның мәдениет саласындағы күш-жігерін бір жүйеге келтіру
мақсатымен жасалған еді.
Мәдениет саласындағы қызметті реттейтін заңнамалық арқауды одан әрі
жетілдіре түсу мақсатымен министрлік “Мәдениет туралы” заңның жаңа
редакциясының жобасын жасаған еді, ол Парламент тарапынан қолдау тауып,
жақында қабылданды.
– Сіз Қазақстанның Еуропа Одағы елдерімен ынтымақтастығы деңгейін қалай
бағалар едіңіз?
– Еуропа Одағының Орталық Азия елдеріне, соның ішінде біздің Қазақстанға да
қатысты саясаты дәстүрлі түрде екі жақты тиімді әріптестік, егемен
мүдделерге құрметпен қарау рухымен ерекшеленетінін, демократиялық
жаңғырулар, экономикалық даму міндеттерін шешу ісінде көмек көрсетуге
ұмтылысымен айқындалатынын атап айту мен үшін ғанибет. Дамыған
мемлекеттердің ірі бірлестігі бола тұра, Еуропа Одағы өзінің Орталық Азия
өңіріндегі орнын ұдайы ұлғайта түсіп келеді. Еуроодақпен екі жақты тиімді
ынтымақтастық Қазақстан мүдделеріне сай.
Геосаяси тұрғыдан орналасуының арқасында Қазақстан бүгінде Еуропа мен
Азияның – әлемдік мәдени және экономикалық қуаттың екі орталығының
арасындағы өзінше бір көпірге айналып отыр. Осынау қос өркениеттің
арасындағы байланыстырушы буын болу — өркендеу мен тұрақтылықтың аса
маңызды әрі таусылмас қайнар көзі.
Бүгінгі таңда Қазақстанның Еуропа Одағы елдерімен ынтымақтастығы қарқынды
дами түсуде. Әртүрлі қызмет саласында ынтымақтастықты өркендетуге жағдай
жасайтын жақсы шарттық-құқықтық арқау қаланған. 1996 жылдан бастап біздің
министрліктің құзыретіне жататын салаларда Венгрия, Грекия, Польша,
Франция, Эстония, Ұлыбритания Біріккен Корольдігі және Солтүстік Ирландия,
Словакия сияқты елдермен келісімдердің үлкен топтамасына қол қойылып,
жүзеге асырылуда. Осының арқасында бүгінде біз мәдениет, өнер, ақпарат
салаларындағы ынтымақтастық үшін қажетті халықаралық құқықтық негізге ие
болып отырмыз.
Министрлік шығармашылық ұжымдар мен жекелеген әртістерге әртүрлі
халықаралық конкурстар мен фестивальдерге, шетелдік гастрольдерге қатысу
мүмкіндігін жасау арқылы ел имиджін жақсартуға, мәдениет, өнер арқылы
танылуын арттыруға бағытталған жобаларға белсене атсалысып келеді.
Нақты мысалдар айтайын. Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясындағы
үрмелі ағаш аспаптары квинтетінің мүшелері Франциядағы Генри Томази
атындағы үрмелі аспаптар ІІІ халықаралық конкурсының дипломанттары атанды.
К.Байсейітова атындағы ұлттық опера және балет театрының әншісі Н.Мызюк
Венада өткен опера әншілерінің халықаралық фестиваліне қатысты. 2005 жылдың
қазан айында Лондондағы “Asіa Hous” залында қазақ фольклор музыкасының
концерті болып өтті, оған “Гүлдер” мемлекеттік ансамблі мен Жамбыл атындағы
Қазақ мемлекеттік филармониясының әншілері қатысты. 2006 жылдың басында
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы Мемлекеттік академиялық
симфониялық оркестрінің Германия қалаларындағы гастролі өтті. Биылғы маусым
айында Мемлекеттік академиялық би театры Лондонға гастрольге барды. Атақты
Альберт Холлда танымал ағылшын композиторы Карл Дженкинстің “Тілеп” атты
бөлек бітімді шығармасының тұсаукесері өткізілді, оған Қазақстан, Британия
музыканттары қатар қатысты.
Астанада скрипкашылардың халықаралық конкурсы өтті, оған таяу және алыс
шетелдердегі орындаушылар шақырылды. Конкурсанттар өнеріне Франция мен
Италияның аса көрнекті музыканттары сарапшылық жасады.
Жас мамандарымыздың ТМД және алыс шетелдерде өнер шыңдауы мәселелері
шешілуде. Мысалы, Санкт-Петербургтің “Еуропа театры” Кіші театрында, “Ресей
Федерациясы театр қайраткерлері одағы” жалпыресейлік бірлестігінде биыл жас
әртістер мен режиссерлер шеберліктерін ұштай түсті. Тәуелсіздік жылдарында
тұңғыш рет биылғы шілде айында 10 адамнан құралған мәдениет
қызметкерлерінің тобы Италияға жіберілді.
Астанадағы Бейбітшілік және келісім сарайының салтанатты ашылуында оның
сахнасында алғаш ән шырқаған адам атақты Монтсеррат Кабалье болды.
Концертке К.Байсейітова атындағы ұлттық опера және балет театрының
симфониялық оркестрі, “Ла-Скала”, “Сан-Карло”, “Арена ди Верона”
театрларының әншілері Роберто Аланья, Валерия Эспозито, Пьеро Джулиачи,
Сильвио Занон және басқалар қатысты. Қазан айында Париждегі ЮНЕСКО штаб-
пәтерінде Қазақстанның халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты,
академик, аса көрнекті фольклоршы ғалым, композитор Ахмет Жұбановтың
туғанына 100 жыл толуына арналған салтанатты кеш және концерт өтті.
Қарашада Қазақстан халықтары Ассамблеясы делегациясының Германияға,
Бельгияға, Нидерландыға сапары барысында еуропалық жұртшылыққа этносаралық
және конфессияаралық келісімнің 2006-2008 жылдардағы қазақстандық моделін
жетілдіру бағдарламасы таныстырылды, сапар барысында ұлттық-мәдени
орталықтардың шығармашылық ұжымдарының концерттері қойылды.
Желтоқсанда Астанада балет әртістерінің І халықаралық конкурсы, ал Алматыда
пианистердің халықаралық конкурсы өткізілді, оларға жюри мүшелігіне
Италияның, Францияның, Ұлыбританияның аса көрнекті балетмейстерлері мен
музыканттары шақырылды.
Осылай тізіп айта беруге болады. Менің ойымша, мәдени-гуманитарлық саладағы
өзара ынтымақтастықтың ұзақ мерзімді байланыстарымызды беркіте түсудегі
маңызы экономикалық және саяси қатынастардан еш кем емес.
– Бұл орайда Еуропа Одағы елдерімен ынтымақтастықтың қандай бағыттарының
болашағы неғұрлым мол деп айта алар едіңіз?
– Соңғы ондаған жылдарда әртүрлі мемлекеттердің бірлестіктері,
қоғамдастықтары мен одақтары халықаралық экономикалық және саяси
қатынастардың сипатын айқындаушы факторға айнала бастады. Іс жүзінде қазір
бүкіл әлем ықпалдасуға ұмтылып жатыр. Ең дамыған ықпалдастық бірлестік,
өзінше бір әлемдік модель деп, сөз жоқ, Еуропа Одағын айтса болады. ЕО
мемлекетаралық өзара қатынастардың елеулі жолын жүріп өтті. Нарықтық
экономика қалыптастырған, демократиялық қоғам құрып жатқан мемлекет ретінде
Қазақстанға Еуроодақ тәжірибесінің пайдалы екендігі күмәнсіз.
Әрине, Еуроодақпен ынтымақтастықтың басты мақсаты – сауда-экономикалық
қарым-қатынастарды дамыту, өңірлік және халықаралық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету, білім беру, мәдени алмасу саласындағы байланыстар.
Қазақстан өзінің алдына өршіл мақсат – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әбушахманова Марэтай Амановна
химия-биология пәнінің мұғалімі
№ 35 жалпы орта білім беру мектебі
1. Әрбір саналы адамның экологиялық көзқарасын қалыптасыру – адамның
мінез – құлқы мен іс - әрекетін осы бағытта қамтамасыз етуге ықпал жасау
үшін бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады. Қазіргі таңда
жеке ғылым болып жүйелі зерттеліп келе жатқан экология саласының өзіндік
ерекшеліктерін ескеруіміз қажет.Бұл ретте Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаевтың ұсынған 2030 стратегиясы бағдарламасында осы
мәселеге айрықша көңіл болінгенін атап өткен жөн. Дамудың осы стратегиялық
бағытына сәйкес Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық
сақтау министрлігі 1999 жылы 4 қаңтарда Экологиялық білім бағдарламасын
бекіткен болатын. Ендеше осы аса құнды екі құжатты басшылыққа ала отырып
кез келген мұғалім өзінің барлық жұмыс бағдарламасын жоғарғы талап
дәрежесіне сай жүргізуі тиіс.
Экологиялық білім дегеніміз – табиғатты қорғау саясаты. Ал адамзат
баласы қол жеткізген жетістіктер түрі саналуан десек, солардың барлығын
біріктіріп, біртұтас жаңа жүйеге жинақтап отырған сала – экология
екендігінде дау жоқ. Экологиялық мәселелердің туу көзінің өзі әлеуметтік –
экономикалық факторлар болып отыр.
Қалай болғанда да жоғары экологиялық сауаттылық әрбір адам баласынан
талап етілмек. Экологиялық тазалыққа қамқорлық жасау үлкеннің де, кішінің
де азаматтық борышы екендігін ескеруіміз қажет.
Үздіксіз экологиялық білім беру жүйесі кішкентай бүлдіршіндер баратын
балабақшадан басталып білікті маман даярлайтын оқу орындары деңгейімен
айқындалса, құба – құп. Бұл тұста экологиялық міндеттерді нақты бақылауға
алу, ұйымдастыру, орындау кез келген өндірістік немесе қоғамдық ұйымды
басқарушыларға қойылатын талаптар арқылы негізделуі қажет – ақ.
Қазіргі кезеңде ізгілендіру мен демократияландыруға бағытталған білім
стандартын, оқытудың озық технологияларын, экологиялық білім негіздерін
оқыту үрдісіне енгізу білім беру жүйесін дамытудың негізі болып табылады.
Сол себепті экономикалық сана мен экологиялық мәдениеттілікті мектеп
жасынан қалыптастыру үшін кәсіпкерлік және нарықтық шаруашылықтың
заңдылықтарымен оқушыларды міндетті түрде таныстыра отырып, экологиялық
білім негіздерін оқыту кезінде жеке тұлғаның шығармашылық ойлау қабілетінің
дамуын қарастыру – кезек күттірмес міндеттердің бірі.
Экология пәнін оқыту экологиялық және әлеуметтік мәселелердің мәнін
түсіндіруге, қоршаған орта мен адам арасындағы өзара байланыстың дамуына
талдау жасауға үйретеді.
Жалпы білім беретін мектептерде және жоғары оқу орындарында
экологиялық білім мен тәрбие беру жайын ғылыми - әдістемелік тұрғыда
талдап, үздіксіз экологиялық білім беру мақсаты мен міндеттерін, мазмұнын,
дидактикалық негіздерін жолға қою керек. Оқушылардың үздіксіз, бағдарлы,
сапалы білім жүйелерінің бір – бірімен сабақтастығы сақталуы тиіс.
Оқушылардың экологиялық сауаттылығын, мәдениетін, танымдық
белсенділігін арттыру үшін оқытушының білімі мен педагогикалық шеберлігі
үлкен ықпал жасайды.
Қазіргі заман талабына сай мектептерде экологиялық білім мен тәрбие
беру жұмыстарын жүзеге асыруға байланысты мынадай міндеттерді шешу талап
етіледі:
1. Оқушының психологиялық, физиологиялық ерекшеліктерімен санасу.
2. Экологиялық тәрбиені пәнаралық байланыстар негізінде іске асыру.
3. Оқу курстарының жүйесі мен өзіндік құрылымы, оны оқытудың
әдістемелік ерекшеліктерін басшылыққа алу.
4. Оқулықтағы экологиялық сипаты бар материалды іріктей білу.
2. Экология сабақтарының негізгі мақсаттарынң бірі: оқушылардың
экологиялық санасын көтеру, интеллектуалдық қабілетін дамыту, теориялық
білімдерін іс жүзінде қолдана білуге үйрету. Ендеше қазіргі заманғы
біліктілік талаптарымен сәйкес келетін білім стандарттарын әзірлеуді және
оқушылардың оқу - өндірістік тәжірибесін ұйымдастыруды қамтамасыз етуді
жетілдіру қажет – ақ. Бұл орайда бағдарлы білім беру жүйесі, арнайы
оқулықтар, арнайы бағдарламалар, әдістемелік құралдар даярлау экологиялық
білім саласындағы басты міндеттер болып табылады.
Оқушылардың өз беттерінше жұмыс істеуіне көңіл бөлініп, әрқайсысына
арнайы тақырып беріп, олардың ізденімпаздығын шыңдау басымдылыққа ие
болады.
Экологиялық білім мен тәрбие беру табиғат - адам - қоғам
жүйесіндегі қарым – қатынасты оқушылардың ғылыми негізінде игеруі кезеңінде
қалыптасады. Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаты - жастардың экологиялық
көзқарасын, санасын қалыптастырып, табиғатқа үлкен парасаттылық,
жауапкершілік қарым – қатынасын тудыру. Экологиялық мәдениеттілік адамның
сезімін тәрбиелеуден, экологиялық сананы қалыптастырудан пайда болады.
Экологиялық тәрбие мен білім беру – көп сатылы үрдіс. Біріншіден,
адамның, қоғамның табиғатқа әсер ету ортасындағы білімнің ғылыми жүйесін
негіздейді. Екіншіден, жеке тұлғаның адамгершілік дүниетанымын тәрбиелейді.
Үшіншіден, сарамандық іс - әрекетте білім мен тәрбиенің жүзеге асуына ықпал
ететін ерекшелік факторын қалыптастырады.
Экологиялық білім мен тәрбие табиғат ресурстарын тиімді пайдалану және
қоршаған ортаны қорғауда белсенді әрекет жасай алатын жеке тұлғаның
экологиялық сенімін қалыптастырып, белсенділігін көтереді. Сондықтан
экологиялық білім беру оқушылардың табиғатқа жаңаша көзқарасын
қалыптастырудың негізі болса, әр түрлі формаларда жүргізілетін экологиялық
тәрбие жеке тұлғаның сезімдік әлеміне бағытталады, адамгершілік,
жауапкершілік қасиеттерін өсіреді.
3. Қоршаған ортаны қорғау (ауа, су, топырақ және т.б.) қоғам мен
табиғаттың өзара әрекеттес үрдістерін де кешенді тұрғыдан қарауды талап
етеді. Өйткені, экологиялық мәселелерді адам мен қоғам үшін пайдалы, тиімді
шешуге тырысатын маманның жеке тұлғасының адамгершілік дүниетанымын
қалыптастырады. Қоршаған ортаны сауықтырудың объективті қажеттілігін терең
түсінуге мүмкіндік береді. Солай екен, негізгі салалар бойынша қажетті
кәсіби мамандық беру барысында экологиялық білім мен тәрбиенің де мәні зор.
Экологиялық білім берудің біртұтас жүйесін қалыптастыру Қазақстанда
білім берудің жаңа жүйелері мен әлемдік стандартқа сай мемлекеттік оқу
жоспарын жасауды, қаржыландыруды, экологиялық білім беретін ұстаздарға
қамқорлық көрсетуді, мектепте экологиялық білім мен тәрбие беруді көздейді.
Оқушылардың қоршаған ортаға деген жауапкершілігін қалыптастыруда
табиғи ортадағы әсемдікті, үйлесімділікті тани білу шарт. Педагог
И.Д.Зверев (1983ж) тәрбиеленушіге педагогикалық әсердің бірінші кезеңі
ретінде ең алдымен оқушының табиғат сұлулығын түйсінуі, осы сұлулықты
сақтау үшін адамгершілік, азаматтық борышты ұғынуын қамтамасыз ету
керектігіне көңіл аударады. Сондықтан да экологиялық күйзелістердің болуы
не болмауы антропогендік факторға, жастардың экологиялық мәдениетіне,
сауаттылығына, экологиялық білімінің жоғары деңгейде болуына байланысты.
Білім беру жүйелері үнемі дамып, жаңарып отыратын үрдіс. Қазіргі
ғылым, техника, мәдениет дамуына сай келетін техникалық құралдар,
компьютерлер, электрондық оқулықтар, бағдарламалар қажет.
Мектептерде игеретін кәсіби мамандықтарды экологиялық сауаттылықпен,
біліктілікпен ұштастырып, экологиялық білім беруді жетілдіре түссе қошаған
ортаны қорғаудың тиімді жолдарын ашары сөзсіз.
Оқушылардың сапалы экологиялық білім алуы үшін оқу – тәжірибелік
жұмыстарын өндірістік орындарды және ғылыми зерттеу мекемелерінде өткізсе,
тіпті құба – құп.
Экологиялық білім деңгейін көтеруде радио – теледидардан берілетін
хабарлардың, дәрістердің, Интернеттен алынатын экологиялық деректердің
оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыруда рөлі айрықша. Сондай – ақ,
олардың экологиялық мәдениетін қалайтын қызықты үйірмелер, семинар,
баспасөз конференциялары, дөңгелек үстел, халықаралық байланыстар, кештер
экологиялық тәрбиенің қайнар көзі болып табылады.
Оқушылардың экологиялық тәрбиесін бағалауда іс – тәжірибеде қолданылып
жүрген мынадай мотивтерді жіктеп көрсетуге болады:
1. Азаматтық, патриоттық себеп – табиғат байлығын байыта түсуге
ынталануы, табиғатты қорғауда қоғам алдындағы борышы деп ұғынуы.
2. Эстетикалық себеп – табиғат сұлулығын ұғынып, ол арқылы рухани күш
алуы.
3. Гуманистік себеп – оқушылардың іс - әрекеттері мен қылықтарында
барлық тіршілікті қорғауға ынталануы, жақсылық жасау, жамандыққа күйіну
сезімінің көрінісі.
4. Ғылыми – танымдық себеп – табиғатты тану, адамның табиғатқа
әсерінің салдары мен табиғат заңдылықтарын білуге ұмтылу.
5. Экономикалық – практикалық себеп – табиғи ресурстарды адамның
тұрмыс – тіршілігінің көзі екенін, оның маңыздылығын бағалай білу.
6. Гигиеналық себеп –табиғаттың адам денсаулығына пайдасын ұғыну және
зиян келтірмеуге тырысу.
Бірақ қазіргі мектептерде оқушыларға экологиялық тәрбие беруге толық
мүмкіндіктер болмай отыр. Бұл мәселеге төмендегідей фактілер қиыншылықтар
келтіруде:
1. Оқу үрдісінде экологиялық тәрбие беру міндеттерін іске асыру үшін
пән мұғалімдеріне қажетті ұсыныс, бағдарламалардың жеткіліксіздігі.
2. Арнайы әдістемелік нұсқаулардың болмауы.
3. Сабақтағы экологиялық материалдардың көпшілік жағдайда сыныптан
және мектептен тыс жұмыстармен байланыстың жетімсіздігі.
Экологиялық тәрбие беруді арнайы бір жүйе арқылы жүзеге асыруға
болады. Ол үшін жүйеге белгілі бір мазмұн, әдіс, оқыту құралдары,
оқушылардың шығармашылық іс - әрекетін ұйымдастыру формаларымен бірге жалпы
педагогикалық ұстанымдарды енгізу керек. Жүйеде әрбір элементтің мазмұны,
әдісі, оқыту құралы, оқыту формасының өзіндік қызметі, орны болуы тиіс .
Бірақ олардың ішіндегі ең басты, шешуші элемент – оқылатын материалдың
маңызы. Оқушыларға экологиялық тәрбие беруде өз туған өлкесінің табиғатын
оқып үйренуінің өзіндік мәні бар. Экологиялық білім беру жүйесінде
оқушыларда экологиялық мәдениетті қалыптастыру үшін мұғалімнің атқаратын
рөлі ерекше.
Табиғатты қорғау жұмыстары, айналаға сүйіспеншілікті қалыптастыру,
соған баланы кішкентайынан баулу мектепке дейінгі мекемелерден басталғаны
абзал. Халық қазынасы болып табылатын табиғат байлығы сол елдің бүгіні мен
жарқын болашағы үшін барынша тиімді әрі ұқыпты пайдаланылуы керек.
Бір сөзбен айтқанда, қоршаған ортаны сауықтыру экологиялық білімді
ғана емес, экологиялық тәрбиеге де қатысты. Демек, қоғам мен табиғат
арасындағы қарым – қатынас мәселесін шешу – мемлеттік іс. Ал оны жүзеге
асыру әрқайсысымыздың азаматтық парызымыз.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Назарбаев Н.Ә. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы.
Қазақстан 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі
және әл – ауқатының артуы. Егемен Қазақстан. Газет ішіндегі кітап . 11
қазан, 1997жыл.
2. Экологиялық білім бағдарламасы. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың
Білім академиясының республикалық баспа кабинеті. Алматы 1999жыл
3. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т.Экология. Алматы.2002жыл
4. Таңатарова Қ.Т. Кәсіби мамандықтара сәйкес экологиялық білім
берудің ерекшеліктері. Қазақстан жоғары мектебі №2. 1999жыл, 149-156б.
5. Экологическое образование школьников Под ред. И.Д.Зверева,
Т.И.Суравегиной, Педагогика 1983г
Тіркелу қағазы
1. Аты–жөні, әкесінің аты Абушахманова Марэтай Амановна
2. Ғылыми атағы жоқ
3. Мекеме, қызметі ММ №35 мектеп
4. Мекен – жайы 140005 Павлодар қаласы, Айманов көш. 37
5. Телефон 564447
6. Е – mail -
school_35@inbox.ru
7. Баяндаманың аты Экологиялық білім -
оқыту үрдісінде
8. Қажетті құрал–жабдықтар
Экологиялық тәрбие беру
Мектепке дейінгі жастағы балаларға адам мен табиғат арасындағы қарым-
қатынасты анықтайтын экологиялық тәрбие беруге байланысты мектепке дейінгі
тәрбие мекемелердің алдында негізінен мына төмендегі міндеттер тұр.
- педагог мамандардың экологиялық тәрбие беру жөніндегі білім деңгейін
көтеру;
- балаларды айналамен таныстырудың бағдарламасын олардың ата-аналарына
насихаттау;
- әр түрлі жастағы балалар топтарындағы оқу-тәрбиелік жұмыстар;
Қоршаған ортаны аялауға деген адамның саналы көз-қарасын қалыптастыру оның
бала кезінен ерте басталуы тиіс.
Баланың дүниеге келгеннен кейінгі алғашқы 7 жылы оны тәрбиелеу мен
оқытудағы ең басты кезеңі болғандықтан оны ескерусіз өткізіп алуға
болмайды.Баланың болашағы сол кезеңде алған тәрбиесіне өте байланысты. Олай
болса, адамзаттың рухани және материалдық жағдайы осы кезеңде алған
тәрбие негіздеріне тәуелді.
Сұлулыққа тәрбиелемей тұрып жақсы ниеттегі, адамгершілігі бар,
шығармашылықпен жұмыс істейтін адамды қалыптастыру мүмкін емес. Сұлулық
бала бойында қуаныш сияқты ең жақсы сезімдерді тудыра оты-рып, баланың
белсенді түрде шығармашылықпен жұмыс істеуі мен денсаулығына оң ықпалын
тигізеді. Бірақ бала мұның бәрін сезіну үшін сұлулықты өз көзімен көріп,
оны қабылдай білуі керек.
Балалар тәрбие арқылы, ересектердің өнегесі арқылы дүниені таниды,
көруді, сезінуді, тыңдауды үйренеді. Тәрбиелеуші жақсы өнегені беруге
неғұрлым қабілетті болса бала да соғұрлым көбірек үйренеді.
Баланың өміріндегі алғашқы қабылдаған қуанышты сәттер оның болашақтағы
өміріне жағымды бағыт бере отырып, өмір бойы есінде қала-ды.
Жаңа ғасырда табиғатсыз баланы тәрбиелеуді көз алдымызға елестете алмаймыз.
Балалармен жүмыс істеу барысында сабақ өтілетін бөлме ғана емес,
сонымен қатар мекеме ораласқан ғимарат та әсем болуы керек. Егер балалар
сұлулықты өмірден өз көздерімен көре отырып, оның өмірімен байланысын
сезіне білсе, онда олар сұлулықтың бар екеніне сенеді.
Балаларды табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу барысында
оларды сұлулықты көріп қана қоймай, сол сұлулық жолында еңбектене білуге
үйретудің маңызы зор.
Балаларды есімдіктер және жануарлар әлемімен таныстыру арқылы, оларды
күтіп-баптаудың жолдарын үйрете отырып, оларды аялай білуге тәрбиелеу
керек. Балалар тірі және өлі табиғат арасында, тірі организм мен олардың
өмір сүру ортасындағы байланыстарды орнатуды үйренеді.
Барлық жастағы балалар топтарында табиғат бұрыштары, тірі жәндіктер
бұрыштары ұйымдастырылған, олар арқылы балалар өсімдіктер мен жәндіктерді
күтіп баптаудың жолдарын үйренуде. Балаларды табиғи материалдармен жұмыс
атқарудың тәсілдеріне оқыту жолында тәрбиешілер көп еңбек етуде.
Табиғатты танып, білу - мектепке дейінгі жастағы баланың бойында
табиғатпен эстетикалық қарым-қатынас жасаудың базасын құрайтын экологиялық
тәрбиені бере отырып, сонымен бірге оны қорғай, аялай білуге үйретеді.
Мектепке дейінгі жастағы балаға экологиялық мәдениеттің алғашқы
түсініктерін қалыптастыру үшін:
1. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларға экологиялық тәрбие берудің
алғы шарттарын құру;
2. Балалардың экологиялық сауығуының дамуы үшін атқарылатын
жұмыстарға көгалдандырылған зоналар құру және ұйымдастыру;
3. Тірі объектілерді күтіп-баптауға қолайлы ортаны іс жүзінде құру үшін
іс-шаралар ұйымдастыру;
4. Сабақта көркем құралдарды,әдістемелік және материалдық құрал-
дарды, ойындарды, ойыншықтарды,түрлі ертегілер кейіпкерлерін жүйелі
түрде қолдану;
5. Педагог мамандардың білім деңгейі мен олардың біліктілігін арт-
тыру. Тәрбиеші - педагогикалық үрдістің ең басты тұлғасы және эко-
логиялық тәрбие берудегі шешуші фактор болып табылады. Ол экология-
лық ақпараттар және арнайы материалдармен кең көлемде таныс болуы
тиіс, сонымен қатар балаларды тәрбиелеу тәсілдерін қолдана білуі керек.
ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ
Таяуда Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан Республикасының 2007-
2024 жылдарға арналған тұрақты дамуға көшу тұжырымдамасы” жарық көрді.
“Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы”, “Қазақстан Республикасы
дамуының 2010 жылға дейінгі стратегиялық жоспары”, “Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі индустриялық-инновациялық даму
стратегиясы”, “Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға дейінгі
экологиялық қауіпсіздігі тұжырымдамасы”, “Қазақстан Республикасының 2015
жылға дейінгі аумақтық даму стратегиясы” сияқты ел дамуы үшін маңызды рөл
атқаратын құжаттарды өмірге әкелген Президентіміздің мына жаңа
тұжырымдамасы мазмұны жағынан да, қамтитын мәселелерінің ауқымы жағынан да
кең мағынадағы тың құжат болып табылады.
Елдің тұрақты дамуға көшуінің бағдарламасы ретінде ол Қазақстан өмірінің
барлық салаларында орнықтылыққа қол жеткізудің негізгі жолдарын, осы
жолдағы міндеттер мен оған жетудің тетіктерін айқындайды, дамудың
экономикалық, экологиялық, әлеуметтік және саяси факторларының өзара
байланысын нақты белгілейді және оларды біртұтас үдеріс ретінде
қарастырады.
Осылардың ішінде Қазақстанның экологиялық дамуының тұрақтылығын қамтамасыз
ету жоспарының орны ерекше. Бұл – бір Қазақстан емес, Еуразия құрлығының
экологиясын жақсартуда ерекше рөл атқарады. Еуропа мен Азия арасындағы
саяси, экономикалық және мәдени қарым-қатынастың көпірі болып отырған
Қазақстан осы ортаның ландшафты мен экологиялық жүйелерінде байланыстырушы
есебінде де маңызды қызмет атқарады. Қазақстанның аумақтық кеңдігі,
климаттық жағдайлары, су жүйелерінің ерекшеліктері бүкіл Еуразияның
экологиялық жағдайына әсер ететінін, оның даму тұрақтылығы екі жаққа да
маңызды екенін ескерсек, бұл мәселенің мәні зор.
Қазіргі Қазақстанның дамуы 2030 жылға дейінгі стратегиялық жоспар негізінде
атқарған істердің нәтижесі деп білеміз. Көп жағдайда экономиканың
тұрақтануы, оның көтерілуі, халықтың әл-ауқатының жақсаруы жалпыұлттық
саясаттың негізгі тірегі болып табылады. Осыған орай Парламент
палаталарында қабылданған, халықтың талқысынан өткен Экология кодексі де
осы тұжырымдаманың негізі болып табылады. Ұзақ уақыт бойы біз экология
мәселесін сөз жүзінде әңгімелеп келгенмен, нақты тұжырымдамалар мен нақты
заңды түрде қабылданған кодекс болған жоқ. Ендігі жерде экологиялық
мәселелерді шешу осы кодекске негізделеді.
Ал экологияның тұрақтануы, экологияның дамуы, экологияның қалпына
келтірілуінің барлығы ол экономиканың дамуымен, саясаттың дамуымен
байланысты екенін естен шығарып алдық. Алайда, Қазақстанның қазіргі
экологиялық жағдайлары мәз емес екені көпке мәлім. Ол жағдайлар, тұтастай
қарағанда, бүкіл республиканың ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіріп, жалпы
дамуға кедергі келтіріп отырғаны да аян. Нарықтық экономикадағы табиғи
ресурстардың үлес салмағының азаюы, олардың ысырабының молаюы орын алуда.
Ішкі өнімнің өсуі қалдықтардың көбеюіне соқтырып, олар қоршаған ортаны
ластауда. Қазіргі есеп бойынша, ел аумағының 75 пайызға жуығы экологиялық
тұрақсыздыққа тап болып отыр. Табиғаттың жұтаңдауынан жарамсыз жерлер
көбейіп жатыр. Ластанулар мен қалдықтардан бөлінетін улы заттар табиғи
ортаға әсер етіп, халықтың денсаулығына зиян келтіруде. Осы жағдайлар
Президент Тұжырымдамасында экология дамуын тұрақтандырудың қажет екенін
дәлелдеуге негіз болған. Сондықтан да тұрақты дамуға көшудің басты
қағидалары мен басымдықтары ішінде көрсетілген ел экономикасын көтеруде
табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, саламатты қоғам үлгісін енгізу
негізінде халықтың денсаулығын көтеру, демографиялық жағдайды жақсарту,
қоғамның аса маңызды неосфералық қызметі ретінде қоршаған ортаны қорғау
қызметін жетілдіру, трансөңірлік экожүйелік аумақтық даму, экологиялық
қауіпсіздіктің жаңа технологиясын пайдалану, экологиялық аспектілерді
ескере отырып, кедейшілікпен күресу, шөлейттенуге қарсы жұмыс жүргізу,
эмиссияларды, оның ішінде қызған газдар мен азон қабатын бұзатын газдарды
азайту, сапалы ауыз суға қол жеткізу, трансшекаралық экологиялық
проблемаларды шешу, радиациялық және биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету, қалдықтарды кәдеге асыру сияқты проблемалардың экологияға тікелей
қатысы бар. Бұл мәселелердің әрқайсысының өзі көп салалы. Мысалы,
экономиканы көтерудегі табиғи ресурстардың үлес салмағының азаюы қазір аяқ
басқан сайын көзге түседі. Біздің табиғаттан алатын өз өнімдеріміз азайып,
сырттан тасымалдау көбейді. Сырттан, тіпті алыс елдерден әкелінетін, көп
айлар сақталған және жол жүрген өнім өзінің құндылығы мен дәмділігін сақтай
алады деп кім кепілдік береді? Оның үстіне ол азық-түлік қазақтың өз
менталитеті мен организмінің талабына жауап бере ала ма? Әр түрлі аурулар
мен аллергияның молаюы осыдан өрбіп жатқан жоқ па? Алматының алмалы бақтары
оталып, олардың бәрі саябаққа айналып кетті. Апортқа үйренген адамға
сырттан әкелінген алма киіз, сағыз татиды. Саяжай иелері үйлерін биік
дуалдармен қоршап алып, ауаның қозғалысын, тазалығын бөгеді. Онсыз да ауасы
ауыр Алматының әр қорасында қоршау ішінде тұнып жатқан тұманды ауаны өздері
жұтуда. Осылардың бәрі табиғатқа адам қолымен жасалып жатқан зорлық емес
пе?
Бір кезде қала сыртынан саяжайларға жер бөлінгенде, ол жерге ағаш егу, әр
түрлі жеміс беретін бұталар мен отбасының күн көрісіне қажет өнімдер өндіру
міндеті қойылған еді. Қазіргі саяжайларда мұндай ештеме өндірілмейді,
иелері үлкен сарай салып, айналасын қиюласқан тас төсенішпен, жасанды,
газонмен жауып, жеміс ағаштарын шауып тастады.
Кезінде балық шаруашылығы деген министрлік белгілі су қоймаларында балық
өсіруді молайтып, қосымша көлдер мен тоғандар жасап, оларға балық жіберіп,
бұл салада республикаға мол өнім беріп тұрғаны есімізде. Қазір сол
жерлердегі балық колхоздары тарап, көлдер жеке меншікке көшіп, ол өнімнен
айырылып қалдық. Каспий мен Аралда, Балқаш пен Зайсанда балық азайды.
Сөйтіп балық өнімдері арқылы келетін адам организміне қажетті
микроэлементтер жоғалуға айналды.
Жер ысыраппен пайдаланылады. Сондықтан оның өсімдік жамылғысы сиреп,
жарамсыз телімдер көбеюде. Даланың өзіне тән құстары мен жануарлары азайып
кетті. Бір кездерде қазақ даласын кезіп, топ-топ болып жүретін киіктер де
жоғалуға жақын. Сол құс пен аң да кезінде біздің дастарқанымызды толтырып
тұратын табиғат байлығына кірмейтін бе еді?
Кеңес дәуірінде “Табиғатқа жалынбаймыз, одан өз керегімізді тартып аламыз”
деген ұран болды. Оның аяғы егіндік, шабындық жерлердің тозуына, топырақтың
эрозияға ұшырауына, Аралдың, тағы басқа су қоймаларының тартылуына
жеткізді. “Тиімді пайдалану” деген ұран болған жоқ. Жаңа Тұжырымдама осы
тиімділікке қатты назар аударады. “Табиғатты аяушылықпен пайдалан, керегін
алған соң оның орнын толтыр” дейді. Бұл – ауыл шаруашылығы саласында ғана
емес, кен өндіру, өндірісте де аса маңызды талап. Өндірісіміз түгелдей
шетелдіктердің қолына өтіп, олардың жерасты байлығын ысыраппен өндіріп
жатқаны қазір кімге болса да жасырын емес. Көмір, мыс, т.б. кен орындарында
қазу жұмысының қарқынын көтеріп, таза пайдалы кесектерді ғана алып, ұсақ
кен байлықты қоқысқа араластырып кетіп жатқаны күнде сөз болып жүр. Мұнай
мен газ өндіруде де жағдай осындай. Америка өз жерінде ештеме
өндірмейтінін, байлығын ашып, қайта жауып қойып отырғанын елдің бәрі
біледі. Ал, біз қазақ жерінің табылған байлығының бәрін ашып, ысырапқа
салып жатырмыз. Президенттің жаңа Тұжырымдамасын оқи отырып, оның
қағидаларын іске асыру жолында мұны да ойластырмасақ болмас.
Кейінгі ұрпаққа не қалдырамыз, әлде жерімізді шұрқ-шұрқ жарамсыз күйде
қалдырып кетіп отырамыз ба? Бұл жауапкершілік әрбір Қазақстан патриотын
ойландыруға тиісті.
Тұжырымдама табиғат ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттыруға, оны
тұрақты дамытуға, ол үшін техникалық әлеует құру ісіне, өндірісте, ауыл
шаруашылығында, энергетикада, халықты сумен қамтамасыз етуде, қала
шаруашылығында, көлік жүйесінде экологиялық таза және экономикалық жағынан
тиімді технологияларды енгізуді ұсынады. Мұндай технологиялар қоршаған орта
үшін рентабельді және өндірістік жағынан қауіпсіздікті қамтамасыз ететін
коммуникативтік және ақпараттық құралдарды, басқару мен есептеудің жаңа
тетіктерін (экологиялық маркетинг және менеджмент, сақтандыру, табиғат
қорғау қызметін есепке алу, т.б) үйлестіретін кешенді жүйемен іске асады.
Сонда ғана өндіріс орындары пайдасыз қалдықты аз шығарып, экологияны
бұзудан тыйылатын болады. Қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарап,
қалдықтарды қайта кәдеге жаратады. Жаңартылатын ресурстар мен балама
энергия көздері тиімді және ұтымды пайдаланылады.
Экология саласындағы ең бір үлкен және маңызды мәселе – табиғи ортаны
сақтау мен оны қалпына келтіру. Тұжырымдамада осы мәселеге айрықша көңіл
бөлінген. Онда табиғат шеккен шығынның орнын толтыру, ландшафттық және
биологиялық көптүрлілікті сақтау ісін ғылыми негізге қою көтерілген. Ол
үшін қоршаған ортаны басқару жүйесін оңтайландыру, мемлекеттік, өндірістік
және қоғамдық бақылау жүйесін жетілдіру, қоршаған ортаға мониторинг
жүргізуді дамыту, жер мен су ресурстарының ластануының, әуе кеңістігінің
ластануының алдын алу, жердің озон қабаты мен климатқа антропогендік әсерді
азайту, ерекше қорғалатын табиғи аймақтарды кеңейту, табиғи жүйенің
тұтастығын сақтау үшін, гидротехникалық құрылыстарды, автомобиль және темір
жолдарды, газ бен мұнай құбырларын, электр қуатын тарату және басқа құрылыс
істерін жүргізуді есепке алып, бақылау шаралары қарастырылған. Өндірістік
нысандар жұмысы аяқталғаннан кейін табиғи ландшафты толық қалпына келтіруді
қолға алуға тиіс. Сонымен қатар адам әрекетінен бұзылған аймақтарды қайта
құнарландыру жұмыстарын жүргізу міндеттелген.
Қоршаған ортаның қолайсыздығынан адамның денсаулығына келетін зиян аса
қауіпті. Сондықтан халықтың денсаулығын қорғау мемлекеттік саясаттың
маңызды бөлігі болып табылады. Осыған қатысты мәселелерді түгелдей есепке
алып, оған ұқыптылықпен мән беру Тұжырымдамада кең қойылған. Бұл саладағы
міндеттерге халықтың денсаулығын экологиялық қолайсыз жағдайлардан қорғау,
елді мекендерде қоршаған орта нормативтерін сақтау, өнеркәсіп нысандарын
елді мекеннен тысқары жерге шығару, экологиялық себептерден болған
ауруларды емдеу үшін клиникалық орталықтар құру, халықтың денсаулығына
экологиялық тұрғыдан келген зиянды өтеу, т.б. жатқызылған. Төтенше
экологиялық жағдайлар мен қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық құралдары
көрсетілген. Сонымен қатар қоршаған ортаны қорғауды ғылыми тұрғыдан
ұйымдастыру, оның даму теориясын жасау мен осы салада зерттеулер жүргізу
ісіне де кең мән берілген. Бұл жайлар Тұжырымдаманың елімізде экономика мен
экологияны тұрақты дамытудың жолдарын бағдарлауда үлкен маңызы мен орны
болатынын байқатады.
Қай саланың болса да ісін алға сүйрейтін – маман кадрлар. Бізде Кеңес
тұсында эколог-кадрлар тәрбиеленген емес. Тіпті, экология деген ұғымның
өзіне кеш келген елміз. Мен осы жаңа ғылымның басы-қасында болған адаммын.
Ұзақ жылдар табиғаттану тарихын зерттеген маған сол табиғат бойындағы
өзгерістерді қадағалауға тура келді. Қазақстан жеріне келген саяхатшылар
қалдырған жазбалар мен ескі карталарды бүгінгі көрініспен салыстыра
қарасаң, бұл өзгерістер көзге анық көрінеді. Осы өзгерістер адам қолымен
жасалғанын, сөйтіп, бірте-бірте табиғатты жұтаңдатып, табиғаттың тепе-
теңдігі бұзылып, экологиялық апатты аймақтардың тууына әкеп соқты. Менің
экология саласындағы еңбектерім осылай туды. Экология жайлы орта және
жоғары мектептерге оқулық жаздым. Зерттеулер жасадым. Газет-журнал
беттерінде Қазақстанның экологиялық жағдайын айтып дабыл қақтым. Осы жүйені
қарайтын министрлікпен (аттары әр кезде әр түрлі өзгерген) байланыс
орнаттым. КазПИ-де 1986 жылы физикалық-география кафедрасы қасынан
“Экология және табиғатты қорғау” зертханасын аштым.
Эколог-мамандар даярлау ол кезде қолға алынбаған. 80-жылдардың орта кезінде
мен осы мәселені оқу, жоғары және арнаулы орта білім министрліктерінің
алдына қойып, олар шеше алмаған соң КСРО Жоғары және орта білім министрі
И.Ягодиннің алдына барғаным бар. Ол кісі қабылдап, менің ұсынысымды мақұл
көріп, тапсырма берді. Соның нәтижесінде Одақта бірінші рет Абай атындағы
педагогикалық институтта экология мамандығы (1989) ашылды. Бұл бөлім кейін
кеңейіп, экология және география факультеті болып қайта құрылды. Оның
құрамында экология, география және туризм мамандықтары бойынша бөлімдер
жұмыс істеді (туризм де бізде бірінші рет ашылды). Жаңа пәндерді оқытудың
жоспары мен бағдарламалары жасалды. Біз дайындаған “Экологиялық білім мен
тәрбие беру концепциясы” Білім және ғылым министрлігінің қабылдауымен басқа
оқу орындарына (кейін бұл мамандық жаппай ашыла бастаған) ұсынылды. Қазір
эколог-кадрлар көптеген жоғары оқу орындарында дайындалады. Бірақ солардың
білім сапасы, тәжірибе жинақтауы көңілге күдік ұялатады. Жаңа Тұжырымдама
осы іске де талаптар қойып, тың серпін қосады ғой деген ойдамын.
Тұжырымдаманы дайындау мен оны орындау бағытында жүргізіп отырған Қоршаған
ортаны қорғау министрлігінің белсенді қызметі сондай сенімге бастайды.
Меніңше, Тұжырымдама Қазақстанның белгілі бір мерзімде тұрақты дамуын
қамтамасыз етуге арналғандықтан, оны орындауға қатысы бар министрліктер мен
мекемелер іс-шараларын ойластыруы керек сияқты. Оның орындалуына күшті
бақылау керек. Сонда ғана іс алға жылжиды. Әлемдегі 50 елдің қатарына
кіреміз деп отырған Қазақстанның қоғамдық, саяси, мемлекеттік әлеуеті
артады.
Тұжырымдаманың тағы бір маңызды бөлігі — халықтың орташа өмір сүру жасын
ұлғайту мен басқа елдерден артта қалып отырған демографиялық жағдайларды
көтеру мәселесіне арналған. Бұл да қоғамның даму барысында ерекше көзге
түсіп жүрген, халықтың ойындағы мәселе. Адамның өмір сүру жасы — оны
қорғаудың негізгі өлшемі. Оның төмендігі қоғам мен мемлекет халқының тұрмыс-
тіршілігін толық қамтамасыз ете алмай отыр деген сөз. Қазіргі Қазақстанда
адам орта есеппен 65,9 жасқа дейін ғана өмір сүреді екен. Бұл, әрине, аз.
Әсіресе, 80 жасқа келетін жапондармен салыстыруға келмейді. “Халық санының
неғұрлым оңтайлы мақсатты деңгейі 2024 жылға қарай 18 млн. тұрғынға қол
жеткізу болып табылады. Ол үшін табиғи өсім көрсеткішін 1000 адамға
шаққанда 12,68-ге (қазіргі кездегі 8,0-ге қарағанда), өмір сүрудің орташа
ұзақтығын 73 жасқа дейін жеткізу, туу көрсеткішін 1000 адамға шаққанда
өмірге келетін кемінде 22 адам деңгейінде ұстап тұру талап етіледі.
Ерлердің және әйелдердің өмір сүруінің орташа ұзақтығындағы алшақтық
қазіргі 11 жылдан 7,5 жылға азаюға тиіс” делінген Тұжырымдамада.
Шындығын алсақ экология мен экономика екеуі бір термин. Экономика деген сөз
– шаруашылықты басқару, ал экология – бір жердегі тіршіліктің жүйелі
қалыптасуы. Осы екеуі бірімен-бірі тығыз байланысты. Сол екеуін
сабақтастыра отырып, өркениетті елдердің қатарына қосыламыз деген біздің
уәжімізге орай елдің қазіргі әл-ауқатының жақсаруына байланысты мына
Тұжырымдама бүкіл іскер адамдарға, өндіріс басшыларына, қала басқарып
отырған әкімдерге, облыс және жергілікті жерлер әкімдеріне өз өңірлеріндегі
экология мен экономиканы ұштастыра отырып, бірі мен бірін игере отырып әрі
қарай тұрақты дамыту деген сөз. Сол тұрақты дамытудың негізгі кілті —
елдің, халықтың жағдайына байланысты. Қазір қай жер болмасын өркениетті
елдер қатарына қосылуға Қазақстанның басшысының айтқан сөзіне керемет ұйып
тыңдап соған түгелдей қосылады. Дүние жүзінде экономикасы өркендеп келе
жатқан әсіресе Орталық Азия, ТМД елдерінің ішінде тұрақты экономикасы
дамыған аймаққа жатып жүрміз. Сол тұрақты аймақта ендігі жерде экологиялық
апатты аймақтардың жағдайын қарастырып, соны дамытуымыз керек.
Бұл – үлкен жоспар. Тек оның орындалу тетіктерін жан-жақты ойлану керек.
Бұл салада бала тууды ынталандыру, жастарды еңбекпен, тұрғын үймен,
әлеуметтік төлемдермен қамтамасыз етудің маңызы үлкен. Үшінші немесе
төртінші баласын туған ата-анаға кезексіз үй беру демографиялық ахуалды
едәуір жақсартуға ықпал етер еді.
Проблема көп, бағыт айқын. Тұрақты дамуға қажет ішкі саясатта да, сыртқы
саясатта да орнықты базис керек. Тұжырымдама алдыңғы құжаттардың
қағидаларына қайшы келмейді. Қайта оны толықтырып, республика дамуының
біртұтас бағдарламасын құрайды. Тұрақты даму, экологиялық тұрақтылықты
қамтамасыз ету, ғылыми негізделген демографиялық саясатты әзірлеу мен
жүргізу мәселелерінде мемлекеттік органдар қызметін үйлестіру қажеттігі
туады. Олардың ортақ қызметі — Тұжырымдаманың мақсаттары мен міндеттерін
іске асыруда маңызды орын алмақ.
Авторы: Әлия БЕЙСЕНОВА, академик.
Экологиялық білім, тәрбие беру және ағартудағы аймақтық компонент –
2007...
...атты облыстық ғылыми-практикалық конференци. 2007 жылдың 25 сәуірінде
ШҚО БАИ, Экобиоорталық, С.А.Аманжолов атындағы ШҚМУ-дің қатысуымен
Мұғалімнің білім-тәрбие беру жұмыс практикасының аймақтық экологиялық
мәселелері, Білім беру мен ағартудағы аймақтық компонент, Биотүрлілік
пен экология саласындағы аймақтық зерттеулер, Жас ғалымдар жұмыстарындағы
табиғат ортасындағы аймақтық ерекшеліктерді зерттеу, Педагогтың білім
және тәрбие беру іс-әрекетіндегі аймақтық компонент секциялары бойынша
Экологиялық білім беру, тәрбие мен ағартудағы аймақтық компонент – 2007
атты облыстық ғылыми-практикалық конференция өтті.
Конференция жұмысына жоғарғы оқу орындарының ғалымдары, өз жұмыс
практикасына аймақтық және экологиялық компонентті қарқынды енгізіп жүрген
мамандар, әдіскерлер мен мұғалімдер, барлығы 92 адам қатысты.
Конференцияның бағдарламасы пленарлық баяндамалардан, стендтік
баяндамаларды сайыстық ұсынудан, секция жұмыстарынан тұрды. Мұғалімнің
білім-тәрбие беру жұмыс практикасында ауданның экологиялық жағдайының
материалдарын қолдану тақырыбы бойынша стендтік баяндаманың презентациясы
өткізілді. Аягөз ауданы мұғалімдерінің жұмысы сайыстың барлық талаптарына
сәйкес келіп, оқушылардың экологиялық тәрбиесінің мәселелері мен даму
болашағы қызықты және айқын көрсетілген. Стендтік баяндамалар бойынше
екінші орынды Өскемен қаласының мұғалімдері алды, өйткені оқушылардың
экологиялық тәрбиесі қала мектептерінде әрқашан өзекті аспектілердің бірі
болып табылған. Үшінші орынды Катонқарағай ауданы алды. Жарма және Зырян
ауданы мұғалімдерінің стендттік баяндамалары ерекше аталып, алғыс хатпен
марапатталды. Стендтік баяндамаларды қорғаған барлық қатысушылар білім
қызметкерлерінің біліктілігін арттыру және қайта даярлау институтынан
грамоталар мен бағалы сыйлықтар алды.
Мұғалімнің білім-тәрбие беру жұмыс практикасының аймақтық экологиялық
мәселелері, Білім беру мен ағартудағы аймақтық компонент, Педагогтың
білім және тәрбие беру іс-әрекетіндегі аймақтық компонент атты
педагогикалық секцияларда баяндамалар сайыстық негізде қорғалды және
біліктілікті арттыру институты әрбір секциядан 3 үздік баяндамаларды
анықтап, марапаттады. Биотүрлілік пен экология саласындағы аймақтық
зерттеулер, Жас ғалымдар жұмыстарындағы табиғат ортасындағы аймақтық
ерекшеліктерді зерттеу атты жаратылыстану-ғылыми секцияларында баяндамалар
бағалаусыз тәртіпте ұсынылып, мәселелер пікір-таластық талқылау түрінде
өтті. Қатысушылардың баяндамаларын С.Аманжолов атындағы ШҚМУ ғалымдары, ШҚО
БАИ, Экобиоорталық, көпсалалы колледжің мамандарынан құрылған құзыретті
әділқазылар бағалады. Мұғалімдер баяндамаларының мазмұны оқушылардың
экологиялық ойлау қабілеті мен табиғатты белсенді қорғау іс-әрекетіне
дайындығын қалыптастыруға, өз іс-әрекеттеріне жауапкершілікпен қарау
сезімін тәрбиелеуге бағытталған.
Конференция материалдары бойынша тегін жинақ шығарылады.
ШҚО БАИ география және биология кабинет меңгерушісі Нұркенова С.Е.
030107. Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрі
Е.Ертісбаевпен сұхбат
"Егемен Қазақстан", 2006жыл, 29 желтоқсан
МӘДЕНИЕТ МҰРАТЫ – ҰЛТ РУХЫН АСҚАҚТАТУ
Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрі Ермұхамет
ЕРТІСБАЕВПЕН сұхбат
– Құрметті Ермұхамет Қабиденұлы, сіз бен біздің сұхбаттасуымыз жүйелі сипат
ала түскендей. Солай болғандықтан да шығар, әр әңгімеміз өзіңіз басқаратын
саланың бір қырын қамтып жүр. БАҚ туралы сөйлескенімізде сұхбат соңында:
“Бұл жолы бір ғана тақырыппен шектелуге тура келді, дегенмен мәселенің
маңыздылығын ескергенде, осының өзі дұрыс та болған сияқты”, деген едік.
Енді бүгін мәдениеттің жайын жеке сөз еткенді орынды көріп отырмыз. Жыл
аяқталар тұста, Тәуелсіздігіміздің 15 жылдығын жаңа ғана атап өткен кезде
сіз еліміз мәдениет саласында осы жылдарда нендей нәтижеге қол жеткізді деп
санайсыз? Бұл бағыттағы қандай басымдықтарды бөле атар едіңіз?
– Тәуелсіздікке дейін бізде анау болмады, мынау болмады дегеніміз өмірдің
басқа салаларына келсе келер, бірақ мәдениет саласына онша үйлесе қоймайды.
Сол кездің өзінде елімізде мәдениет мекемелерінің ауқымды жүйесі
қалыптасып, кітапханалар, мәдениет үйлері, клубтар, музейлер, театрлар
көптеп құрылған болатын. Сан түрлі әрі сапалы әдебиет мол таралыммен
басылатын, суретшілер мен композиторлар, барлық жанрдағы әртістер еңбек
ететін. Сондықтан да тәуелсіз Қазақстанның бұл саладағы мемлекеттік саясаты
алғашқы жылдарда ең алдымен қолда барды сақтап қалуға, жаңа әлеуметтік-
экономикалық қарым-қатынастарға көшу жағдайында отандық мәдени кеңістікті
оңтайландыруға құрылды. Бұл міндетті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін
алғашқы қадамдардың бірі 1992, 1993 жылдарда “Тарихи-мәдени мұраны қорғау
және пайдалану туралы”, “Тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы
заңнаманы бұзғаны үшін қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікті күшейту
туралы” заңдарды қабылдау болды.
Бұл істегі бетбұрыс кезең – 2000 жылдың Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығымен Мәдениетті қолдау жылы болып жариялануы. Сол тұста
атқарылған ауқымды жұмыс мәдениет саласындағы істің жайын ретке келтіруге
мүмкіндік берді, отандық мәдениеттің тың тынысы ашылды. 2001 жылдан бастап
мәдениет мекемелерінің жүйесі кеңіп қана қоймай, өткізілген мәдени және
ойын-сауық іс-шараларының саны да артып келеді, халық шығармашылығы қайта
көтеріліп, елдің халықаралық мәдени байланыстары ұлғаюда. Сонан бергі
кезеңде облыстарда 10 жаңа театр, жаңа елордамызда 2 жаңа театр ашылды, тың
тұрпатты бірқатар шығармашылық ұжымдар – 3 симфониялық оркестр, 2 камералық
оркестр, қазақтың халық аспаптары оркестрі, хореографиялық ансамбль, тағы
басқалары құрылды. Астананың мәдени-ойынсауық инфрақұрылымы кеңейе түсуде.
Қазақстанның сахна өнерінің бет-бейнесін бүгінде 47 театр айқындайды.
Мемлекеттік емес театрлар пайда болуда. Кинематография саласы алғашқылардың
бірі болып бәсекелестік ортаға өтті. “Қазақфильм” ұлттық компаниясы”
акционерлік қоғамы құрылды. Қазір республикада жеке меншіктегі кино
театрлар, мемлекеттік емес прокат компаниялары, фильм өндірісімен
айналысатын продюсерлік студиялар қызмет етеді.
Клуб тұрпатындағы мекемелер жүйесі жыл өткен сайын (орташа алғанда 9,1
пайыз) кеңейіп келеді. Клубтар өткізетін іс-шаралардың үштен бір бөлігі
балаларға арналады, біз мұны маңызды көрсеткіш санаймыз. Қазіргі таңда
көркемөнерпаздар ұжымдарының саны 19 858-ге жетті, ауылдық жердегі мәдениет
ұйымдары 133 079 шара өткізген, мұның өзі өткен жылдың осы кезіндегісінен
едәуір артық.
2001 жылдан бастап жұмыс істеп тұрған музейлер саны орташа алғанда жыл
сайын 17,3 пайызға артуда. Музейлердің басым көпшілігі (89,8 пайызы)
мемлекеттік меншікте, қалғандары – жекеше. Ауылдық жерде 67 музей (40,4
пайыз) бар. Кейінгі екі жылда музей қорлары бағалы экспонаттармен едәуір
толықты. Халықтың білім деңгейі артқан сайын библиографиялық ақпаратқа
сұраныс көбеюде, мұның өзі кітапхананы пайдаланушылар санын арттыруда.
Кейінгі бір жылдың өзінде 77 жаңа кітапхана құрылды. Кітапханалардың басым
көпшілігі (81,9 пайызы) ауылдық жерде. Елдегі кітапханалардың жалпы қоры
115,4 миллион дананы құрайды.
Жергілікті жерлерде мәдениет мекемелерінің ахуалы жылдан жылға жақсара
түсуде, олардың материалдық жарақтандырылуы жақсарып, қаржыландырылуы
артуда. Аяқталғалы тұрған жылда облыстарда мәдениет саласын дамытуға
барлығы 16 миллиард теңге бөлінді. Былайша қарасаңыз, мәдениет деген
нарықтық қатынастардан аулақ тұратын сала сияқты, әйтсе де жеке
бастамашылық, кәсіпкерлік бұл салада да барған сайын батыл бой көрсетіп
келеді.
“Гүлдер” ансамблі” республикалық мемлекеттік-қазыналық кәсіпорны,
“Қазақконцерт” мемлекеттік гастрольдік-концерттік бірлестігі”,
“Республикалық және халықаралық мәдени бағдарламалар дирекциясы” қосылу
арқылы “Қазақ әуендері” ұлттық концерттік бірлестік” акционерлік қоғамы
құрылды. Бүгінгі таңда мәдениет саласында меншік қарым-қатынастарын
қалыптастыру үдерісін теориялық және практикалық тұрғыдан ой елегінен
өткізу қажет. Мемлекеттік мәдениет саясатындағы мәдениет қайраткерлерінің
құқықтары мен мәртебесі, өнердің дамуы, қаржы көздері, бизнес құрылымдары
мен жеке тұлғалардың мәдениетті, өнерді экономикалық тұрғыдан қолдауға,
қайырымдылық қызметпен айналысуға мүдделілік танытуына жағдай жасау сияқты
бағыттардың қағидатты мәні бар. Бұл орайда қазір біздің министрлік
“Меценаттық және қайырымдылық қызмет туралы” заң жобасын жасауда. Бұл жоба
Президенттің наурыз айындағы Жолдауында көзделген бизнестің әлеуметтік
жауапкершілігі идеясымен сабақтасып жатыр. Қайырымдылық, меценаттық
мәдениетті бойға сіңіру, оны заңдық тұрғыдан айқындау қажеттігі туып отыр.
Еліміздің орнықты даму белесіне аяқ басуы жүріп өткен жолымызды тиісінше
бағалауға, көпғасырлық тарих тағылымын еске ала отырып, басым мақсаттарды
айқындауға, қоғамның мәдени сұранысын қанағаттандырудың стратегиялық
бағытын таңдауға мүмкіндік беруде. Президент Н.Ә.Назарбаевтың бастамасы
бойынша 2004 жылы қабылданған “Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасы
мемлекетіміздің рухани және білім саласындағы дамуының, мәдени мұраны
сақтау мен тиімді пайдаланудың негізгі құжатына айналды. Атқарылған ауқымды
жұмыс халқымыздың аса құнды тарихи жәдігерліктерін қалпына келтіруге,
оларды белсенді қоғамдық үдерістер саласына қосуға, классиктер еңбектерін
сан мыңдаған таралыммен шығаруға мүмкіндік берді.
Сонымен қатар, Мәдениет саласын дамытудың 2006-2008 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру жөнінде жұмыс жүргізілуде, ол құжат
мемлекет пен қоғамның мәдениет саласындағы күш-жігерін бір жүйеге келтіру
мақсатымен жасалған еді.
Мәдениет саласындағы қызметті реттейтін заңнамалық арқауды одан әрі
жетілдіре түсу мақсатымен министрлік “Мәдениет туралы” заңның жаңа
редакциясының жобасын жасаған еді, ол Парламент тарапынан қолдау тауып,
жақында қабылданды.
– Сіз Қазақстанның Еуропа Одағы елдерімен ынтымақтастығы деңгейін қалай
бағалар едіңіз?
– Еуропа Одағының Орталық Азия елдеріне, соның ішінде біздің Қазақстанға да
қатысты саясаты дәстүрлі түрде екі жақты тиімді әріптестік, егемен
мүдделерге құрметпен қарау рухымен ерекшеленетінін, демократиялық
жаңғырулар, экономикалық даму міндеттерін шешу ісінде көмек көрсетуге
ұмтылысымен айқындалатынын атап айту мен үшін ғанибет. Дамыған
мемлекеттердің ірі бірлестігі бола тұра, Еуропа Одағы өзінің Орталық Азия
өңіріндегі орнын ұдайы ұлғайта түсіп келеді. Еуроодақпен екі жақты тиімді
ынтымақтастық Қазақстан мүдделеріне сай.
Геосаяси тұрғыдан орналасуының арқасында Қазақстан бүгінде Еуропа мен
Азияның – әлемдік мәдени және экономикалық қуаттың екі орталығының
арасындағы өзінше бір көпірге айналып отыр. Осынау қос өркениеттің
арасындағы байланыстырушы буын болу — өркендеу мен тұрақтылықтың аса
маңызды әрі таусылмас қайнар көзі.
Бүгінгі таңда Қазақстанның Еуропа Одағы елдерімен ынтымақтастығы қарқынды
дами түсуде. Әртүрлі қызмет саласында ынтымақтастықты өркендетуге жағдай
жасайтын жақсы шарттық-құқықтық арқау қаланған. 1996 жылдан бастап біздің
министрліктің құзыретіне жататын салаларда Венгрия, Грекия, Польша,
Франция, Эстония, Ұлыбритания Біріккен Корольдігі және Солтүстік Ирландия,
Словакия сияқты елдермен келісімдердің үлкен топтамасына қол қойылып,
жүзеге асырылуда. Осының арқасында бүгінде біз мәдениет, өнер, ақпарат
салаларындағы ынтымақтастық үшін қажетті халықаралық құқықтық негізге ие
болып отырмыз.
Министрлік шығармашылық ұжымдар мен жекелеген әртістерге әртүрлі
халықаралық конкурстар мен фестивальдерге, шетелдік гастрольдерге қатысу
мүмкіндігін жасау арқылы ел имиджін жақсартуға, мәдениет, өнер арқылы
танылуын арттыруға бағытталған жобаларға белсене атсалысып келеді.
Нақты мысалдар айтайын. Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясындағы
үрмелі ағаш аспаптары квинтетінің мүшелері Франциядағы Генри Томази
атындағы үрмелі аспаптар ІІІ халықаралық конкурсының дипломанттары атанды.
К.Байсейітова атындағы ұлттық опера және балет театрының әншісі Н.Мызюк
Венада өткен опера әншілерінің халықаралық фестиваліне қатысты. 2005 жылдың
қазан айында Лондондағы “Asіa Hous” залында қазақ фольклор музыкасының
концерті болып өтті, оған “Гүлдер” мемлекеттік ансамблі мен Жамбыл атындағы
Қазақ мемлекеттік филармониясының әншілері қатысты. 2006 жылдың басында
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы Мемлекеттік академиялық
симфониялық оркестрінің Германия қалаларындағы гастролі өтті. Биылғы маусым
айында Мемлекеттік академиялық би театры Лондонға гастрольге барды. Атақты
Альберт Холлда танымал ағылшын композиторы Карл Дженкинстің “Тілеп” атты
бөлек бітімді шығармасының тұсаукесері өткізілді, оған Қазақстан, Британия
музыканттары қатар қатысты.
Астанада скрипкашылардың халықаралық конкурсы өтті, оған таяу және алыс
шетелдердегі орындаушылар шақырылды. Конкурсанттар өнеріне Франция мен
Италияның аса көрнекті музыканттары сарапшылық жасады.
Жас мамандарымыздың ТМД және алыс шетелдерде өнер шыңдауы мәселелері
шешілуде. Мысалы, Санкт-Петербургтің “Еуропа театры” Кіші театрында, “Ресей
Федерациясы театр қайраткерлері одағы” жалпыресейлік бірлестігінде биыл жас
әртістер мен режиссерлер шеберліктерін ұштай түсті. Тәуелсіздік жылдарында
тұңғыш рет биылғы шілде айында 10 адамнан құралған мәдениет
қызметкерлерінің тобы Италияға жіберілді.
Астанадағы Бейбітшілік және келісім сарайының салтанатты ашылуында оның
сахнасында алғаш ән шырқаған адам атақты Монтсеррат Кабалье болды.
Концертке К.Байсейітова атындағы ұлттық опера және балет театрының
симфониялық оркестрі, “Ла-Скала”, “Сан-Карло”, “Арена ди Верона”
театрларының әншілері Роберто Аланья, Валерия Эспозито, Пьеро Джулиачи,
Сильвио Занон және басқалар қатысты. Қазан айында Париждегі ЮНЕСКО штаб-
пәтерінде Қазақстанның халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты,
академик, аса көрнекті фольклоршы ғалым, композитор Ахмет Жұбановтың
туғанына 100 жыл толуына арналған салтанатты кеш және концерт өтті.
Қарашада Қазақстан халықтары Ассамблеясы делегациясының Германияға,
Бельгияға, Нидерландыға сапары барысында еуропалық жұртшылыққа этносаралық
және конфессияаралық келісімнің 2006-2008 жылдардағы қазақстандық моделін
жетілдіру бағдарламасы таныстырылды, сапар барысында ұлттық-мәдени
орталықтардың шығармашылық ұжымдарының концерттері қойылды.
Желтоқсанда Астанада балет әртістерінің І халықаралық конкурсы, ал Алматыда
пианистердің халықаралық конкурсы өткізілді, оларға жюри мүшелігіне
Италияның, Францияның, Ұлыбританияның аса көрнекті балетмейстерлері мен
музыканттары шақырылды.
Осылай тізіп айта беруге болады. Менің ойымша, мәдени-гуманитарлық саладағы
өзара ынтымақтастықтың ұзақ мерзімді байланыстарымызды беркіте түсудегі
маңызы экономикалық және саяси қатынастардан еш кем емес.
– Бұл орайда Еуропа Одағы елдерімен ынтымақтастықтың қандай бағыттарының
болашағы неғұрлым мол деп айта алар едіңіз?
– Соңғы ондаған жылдарда әртүрлі мемлекеттердің бірлестіктері,
қоғамдастықтары мен одақтары халықаралық экономикалық және саяси
қатынастардың сипатын айқындаушы факторға айнала бастады. Іс жүзінде қазір
бүкіл әлем ықпалдасуға ұмтылып жатыр. Ең дамыған ықпалдастық бірлестік,
өзінше бір әлемдік модель деп, сөз жоқ, Еуропа Одағын айтса болады. ЕО
мемлекетаралық өзара қатынастардың елеулі жолын жүріп өтті. Нарықтық
экономика қалыптастырған, демократиялық қоғам құрып жатқан мемлекет ретінде
Қазақстанға Еуроодақ тәжірибесінің пайдалы екендігі күмәнсіз.
Әрине, Еуроодақпен ынтымақтастықтың басты мақсаты – сауда-экономикалық
қарым-қатынастарды дамыту, өңірлік және халықаралық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету, білім беру, мәдени алмасу саласындағы байланыстар.
Қазақстан өзінің алдына өршіл мақсат – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz